Gwalia

BtJioliad Dwyrdnb i tiiv d ib/ch. Gynsfi^rodd y polio le yn nwyreiiawtl-i Sir Ddin- bycli, ddydd Mawrth diweddaf, er ethol aelod tfenedd&I i lanw y gwagle a achoswyd trwy farwol- aeth Syr George Osborne Morgan, Bar. Yr ym- gmswyr oeddynt yi- Anrhydeddua G. T. E'enyon (0) a Mr S. Moss (R). Tua chairiol dydd ddydd Mecsiher gtmaed canlyniad y pleidleisio yn hys- bys. Yr liell nifer a boljwyd oedd 8041. mde y ffigyrsu, y rhai a gyhoed'dwyd gan Mr Williams, uchel-sirvdd:— Mr Samuel Moss (R) 5175 Yr Anrh. G. T. Kenyon (C) 2848 Mwyafrjf Radicalaidd 2327 Y ffigyrau yn 1895 oeddynt:—Syr G. O. Mor- gan (R) 4899, H:. St, John Itaikes tC) 3115-mivy- erfrif Rhyddfiydol 1784 yn 1892, Syr G. O. Mor- gan (R) 4188, Syr W, W. Wyrvn (C) 3423—mwy- aflif Rhyddfiydol 765 tra., gyda'r un ywgeiswyr, nad oødd mwyafrif y Rhyddfrydwyr 7JI 2S56 ond 26, a dim mwy na 393 yn 1885,

Eglwys Gadeiriol Bamgor. j AGOR YR ORGAN NEWYDD. Cafodd yr organ newydd yri v Brifeglwys, yr hon y cymerwyd amryw fisoedd i'w hadeiladu, ti hagor ddydd Mawrth diweddaf, yr hyn a ddygodd yn nghyd y cynulleidfaoedd mwyaf a welwyd yn yr Eglwys Gadeiriol ers llawer o flynyddoedd. Cycliwynwyd y mudiad i adnewyddu yr organ ddeunaw mia yn. ol trwy i gyfaill "dienw" gynyg 250p ar yr amod fod i gynllun helaethach o ad newyddiadn'ø,'r un fwriedid ar y dechreu gael ei gario allan. Mewn canlyniad rhoddes y Deon ei gefnog&eth ddi-ildio i'r amcan, ac anfonodd Mr T. Westlake-Morgaii (organydd y Brifeghvys) allan apeliadau am gynorthwy arianol led-led y wlad, ao i'w yni a'i ddyfalbarhad ef yn benaf y mae twf gwastadol y grodfa i'w briodoli. Eisoes mae y tatùsgrifiadau i'r gronfa yn cyrhaedd 1631p 9s 6c ond, er cystal y swm, mae cryn lawer mwy yn eisiam er clirio yr holl draul. Rhoddodd Mrs Assheton Smith y 32-foet trombone fel anrheg blwyddyn y Jiwbili, ac ar ben hyny rhoddes lOOp mewn arian, tra y bu i Mr Assheton Smith hefyd gyfranu'r swm o 275p. Yn mhlith eraill o'r hn- ysgrifwyr penaf y mae 300p oddiwrth Arglwydd Penrhyn y Misses Hughes, Bryn Menai, 50p; Dug Westminster a Mr R. R. Pritchard (ysgrif- enydd y Siapter), 25p yr un; Esgob Bangor, Ar- glwydd Boston, Deon Bangor, Milwriad yr An- rhydeddus W. E. Sackville West, a Chwmni y "North Wales Chronicle," 20p yr un; y Milwriad Henry Platt, C.B., 15p Syr H. J. Ellis Nanney, Barwnig, Mr J. Lloyd Griffith (Caergybi), a Mr Trevor Hughes (Glascoed), 10p 10s yr un; ynl nghyda lOp yr un oddiwrth Arglwydd Harlech, Arglwydd Tredegar, yr Anrhydeddus F. G. Wynn (Glynllifon), y Parch Canon Rees (precentor), y Meistri R. R. Rathbone, R. Luck, H. C. Vin- cent, a Jarvis a Foster. Mae yr organ, yr hon a ail-adeiladwyd gan y Meistri William Hill a'i Fab, Llundain, yn. offeryn godidog; ac, yn ychwanegol at fod y fwyaf yn v Dywysogaeth, bydd y bedwaredd organ fwyaf a adeiladwyd gan y ffirm hono i eglwysi cadeiriol: y tair eraill ydynt Eglwysi Cadeiriol Westminster, adeiladwyd gan y ffirin hono i eglwysi cadeiriol: y tair eraill ydynt Eglwysi Cadeiriol Westminster, York, a Peterborough. Mae y "specification" fel y canlyn: Great Orgsn (17 stops), CC to A, 58 notaq.- 1 Double Open Diapason, metal, 16 feet, 58 pipes; 2 Bourdon, wood, 16 feet, 58 pipes; 3 Largo Open Diapason, metal, 8 feet, 58 pipes 4 Small Open Diapason, metal, 8 feet, 58 pipes 5 Stopped Diapason, wood, 8 feet, 58 pipes 6 Clarabella, wood, 8 feet, 58 pipes; 7 Spitz Flute, metal, 8 feet, 58 pipes 8 Viol di Gamba. metal, 8 feet, 58 pipes 9 Harmonic Flute, metal, 4 feet, 58 pipes; 10 Stopped Flute, wood, 4 feet, -58 pipes 11 Principal, metal, 4 feet, 58 pipes 12 Twelfth, metal, 13 feet, 58 pipes; 13 Fifteenth, metal, 2 feet, 58 pipes 14 Mixture (IV ranks), metal various, 232 pipes; 15 Contra Posaune, metal, 16 #feet, 58 pipes 16 Posaune, metal, 8 feet, 58 pipes 17 Clarion, metal, 4 feet, 58 pipes total, 1160 pipes wind pressure, 3 inch (stops 3, 15, 16, and 17, 4 inch. Swell Organ (14 stops), CC to A, (58 notes.— 18 Bourdon, wood, 16 feet, 58 pipes; 19 Open Diapason, metal, 8 (feet, 58 pipes 20 Violoncello, and metal, 8 feet, 58 pipes 21 Lieblich G'e- dact, wood, 8 feet, 58 pipes; 22 Echo Violin, metal, 8 feet, 58 pipes; 23 Voix Celeste (B flat), metal, 8 feet, 48 pipes 24 Flauto Traverso, wood, 4 feet, 58 pipes; 25 Principal, metal, 4 feet, 58 pipes 26 Octavin (harmonic), metal, 2 -feet, 58 I pipes 27 Mixture (IV ranks), metal, various, 232 pipes; 28 Contra Fagotto, metal, 16 feet, 58J pipes; 29 Cornopean, metal, 8 feet. 58 pipes 30 Oboe, metal, 8 feet, 58 pipes; 31 Harmonic Clari- on, metal, 4 feet, 58 pipes total, 976 pipes wind pressure, 3 inch P-tops,25, 28, 29, and 31, 4 inch. Choir Organ (12 stops), CC to A, 58 notes (all enclosed in a separate swell ebox).-32 Lieblich Gedact, wood, 16 feet, 58 pipes 33 Geigen Prin- cipal, metal, 8 feet, 58 tpipes; 34 Stopped Diapa- son, wood, 8 feet, 58 pipes 35 Dulciana, metal, 8 feet, 58 pipes 36 Viola, metal, 8 feet, 58 pipes 37 Vox Angelica (B flat), metal, 8 feet, 48 pipes; 38 Unda Maris (II ranks), metal, 8 feet, 96 pipes 39 Rohr Flute, wood and metal, 4 feet, 58 pipes 40 Suabe Flute, wood, 4 feet, 58 pipes; 41 Gem- shorn, metal, 4 feet, 58 pipes; 42 Harmonic Pic- colo, metal, 2 feet, 58 pipes; i,3 Clarionet, metal, 8 feet, 58 pipes total, 724 pipes wind pressure, 2| inch. Solo Organ (9 stops), CC to A, 58 notes (enclosed in a separate Swell Box, except Tubas).—44 Har- monic Flute, metal, 8 feet, 58 pipes 45 Harmonic Flute, metal, 4 feet, 58 pipes 46 Viol d'orchestre, tin, 8 feet, 58 pipes 47 Orchestral Oboe, tin, 8 feet, 58 pipes 48 Cor Anglais, metal, 16 feet, 58 pipes 49 Vox Humana, metal, 8 feet, 58 pipes; 50 Musette, metal, 8 feet, 58 pipes 51 Contra I Tuba, metal, 16 feet, 58 pipes.; 52 Tuba Mira- bins, metal, 8 feet, -58 pipes total, 522 pipèS; wind pressure, 4 inch tubas, 10 inch. Pedal Organ (12 stops), CCCCto F, 30 rotes.— 53 Double Operi Diapason, wood, 32 feet, 30 pipes; 54 Open Diapason, wood, 16 feet, 30 pipes 55 Open Diapason, metal, 16 feet, 30 pipes 56 Violone, wood, 16 feet, 30 pipes 57 Bourdon, wood, 16 feet, 30 pipes 58 Quint, wood, 12 feet, 30 pipes 59 Violoncello, wood, 8 feet, 30 pipes 60 Bass Flute, wood, 8 feet, 30 pipes 61 Fif-1 teenth, metal, 4 feet, 30 pipes 62 Contra Trom- bone, wood, 32 feet, 30 pipes 63 Trombone, wood, 16 feet, 30 pipes; -64 Trumpet, metal, 8 feet, 30 pipes total, 360 pipes wind pressure, 4 inch 32 feet reed, 6 inch. Couplers, Ietc.-65 and 66, Swell to Great (left and right); 67 and 68, Great to Pedal (left. and right); 69 and 70, Solo to Great (left and right) 71, Choir to Great; 72, Swell to Choir; 73, Solo to Choir 74. Swell to Pedal 75, Choir to Pedal: 76, Solo to Pedal 77, Swell Octavo; 78, Swell Sub-Octave; 79, Solo Octavo: 80, Solo Sub- Octave 81, Great (Sub-Octave 82, Pedal Octave 83, Pedal to Great Pistons; 84, Pedal to Swell Pistons; 85, Pedal to Choir Pistons 86, Swell Tremulant; 87, Solo Tremulant. Accessories. -Four Combination Pistons to Great Organ; Four Combination Pistons to Swell Organ Four Combination Pistons to Choir Or- gan Four Combination Pedals to Pedal Organ (or in conjunction <with stops 83, 84, and 35) Three Poppet Pedals (on and off)-swell to great, great to pedal, solo to great; Three balanced Cres- cendo Pedals (swell, solo, and choir), not, how- ever, placed in (the centre of the Pedal board. Parotowyd y "specification" uchod gan Mr Westlake-Morgan, ac yr ydoedd wedi ei spredio dros bedair o "manuals" a "pedals:" bu iddo hefyd gorphori rhan fawr o beipiau yr hen organ yn y newydd. Chwythir yr organ gan nerth dwfr (hydraulic power), felly yn gwneud i ffwrdd a gwasanaeth chwythwr o hyn allan. Dydd Mawrth yr oedd y Brifeglwys yn ganol- bwynt atdynfa i bersonau o bob parth o'r esgob- aetn, ac yr oedd gan yr awdurdodau cyfrifol am y trefniadau orchwyl antiawdd i gyfarfod, a'r nifer anferth o geisia.dau am docynau mynediad i mewn. Yr oodd yr adeilad cysegredig yn orlawn yn yr organ-ddadganiad y prydnawn ac yn mherffonn- iad yr oratorio yn yr hwyr, a methodd llawer fyned i mewn o gwbl.' Am haner awr wedi naw cynhaliwyd "matins (plaen), yn cael ei ddilyn gan wasanaeth byr o gyflwyno yr organ newydd, y gweddiau cyflwyn- aadol yn cael eu darllen gan yr Arglwydd Esgob Lloyd Am anardfleg o'r gloch y boreu yr oedd gweiiy vddiad corawl o'r Cymun Bendigaid. Y gwein- yddwr oedd y Tra Pharchedig Ddeon, a chynorth- wyid ef gan yr Hybarch Archddiacon Pryce, yr Hybarch Archddiacon Williams, a'r is-ganoniaid. Y pregethwr oedd y Parch E. T. Griffith, M. A., ficer Trevethin, Pontypwl, yr hwn a gymerodd fel testyn 1 Pedr ix 11. Llywyddwyd wrth yr organ gan Mr Westlake-Morgan. Yn y prydnawn yragyrullodd torf aruthrol i'r hen deml, nes llanw pob congl o honi, i wrandaw yr organ-ddatgamad gan Syr Walter Parratt (or- ganydd Capel Sant Sior, Windsor). Yn ystod y perfformiad dyrchafodd ysgrech sydyn o ganol yr eglwys, yr hyij a greodd gyffro mawr yn mhlith y gynulleidfa. Erbyn chwilio, cafwyd fod y waedd yn dyfod oddiwrth foneddwr oedd wedi syrthio mewn llewyg, yr hyn a achosodd i'r gwaed ffrydio'n dost o'i ffroeftftu. Mawr frawychwyd nifer luosog o'r presenolson, ac yr oedd -pawb o'r bron yn sefyll ar eu traed yn biyderus hyd nes cymerwyd y boneddwr ymaith ond ni fu toriad ar y "recital." YI;( yr hwyr drachefn cafwyd perfformiad o'r oratorio "Daughter of Jairu»" (Stainer), yn cael ei blaenori gan antiphon, In the city of the Lord" j (allan o'r "Bangor Pontifical") gan J. T. Field. >Yr oedd yno gor o gaoit yn eu girenwisgoedd, yn cael eu cynorthwyo gan oddeutu 40 o ferched. Chwyddwyd cor y Brifeglwys fel hyri gan gynorth- wyon o Eglwys Crist, Caernarfon; ac Eglwys Crist, Llanfairfechan. Syr Walter Parratt a ly- wyddai wrth yr organ, a'r unawdwyr oeddynt— Madame Clara Leighton (soprano), Mr William Davies (tenor o Brifeglwya St. Paul), a Mr Charles James (bass, o Brifeglwys Bangor). Gwnaeth y cor a'r unawdwyr eu gwaith yn rhagorol, ac i fodd- lonrwydd cyffredinol.

1 Cyffredinol. Sibrydir yn Johannesburg fod Cwmni y Siarter yn hawlio y swm o 3,000,000p oddiar Lywodraeth y Transvaal am anog y Matabeliaid i ryfela, a'u cyflenwi ag arfau, etc. Ceir yn Llur,dain 46,000 o Gymry. Gall 28,000 ohonynt siarad Cymra eg; ac aiff 8000 ohonynt i'r j capeli a'r eglwysi Cymreig, a 5000 i addoldai Seis- nig. Llafuria pedwar o genhadon Cymreig yno ac yn ystod y blynyddoedd 1895 a 1896 gwnaethant 3,584,023 o ymweliadau a thai. Cafodd yr Arlywydd McKinley ddiangfa gyfyng y dydd o'r blaen rhag cael ei ladd. Ymddengys ei fod yn myaed mewn cerbyd yn cael ei dynu g3n ddau geffyl, pryd y darfu i un o'rceffylau syrthio i flos ar ochr y ffordd, a cheisiodd y llall redeg ymaith. Cyrhaeddodd nifer o bersonau y lie yn fuan, a llwyddwyd i waredu yr Arlywydd a'i wraig o'u safle peryglus. Yn Richmond y mae amryw o'r maelwyr mewn ymborth wedi eu dai yn gwerthu hams yr America a Canada dan yr enw hams y wlad hon. Dangos- odd ynadon y dreflan hon pa beth yw eu barn; hwy am y fath ymddygiad trwy ddirwyo y maeJwyr .9 i 5p, a'u cynorthwywyr i 10s bob un. Bwriada y Pabyddion) godi trefedigaath neu or- saf fawr yn Nghaergaint. Y maent, yn y dyddiau hyn, yn prysur fargeinio am nifer o dai mawrion yn yr hen ddinas enwog. Pan orphenant hwy eu cynllun bydd yr urJ peth yn cael ei gario yn mlaen yn Nghaergaint ag a geid yno cyn dyddiau y I)i- wygiad Protestanaidd. Disgwyliant hefyd i'r or- SM newydd fod yn ganolbwynt cenhadaeth Bab- aidd lwyddianus yn y rhan hono o Loegr. Un o'r amryw Gymry sydd yn dyfod i sylw yn y dyddiau hyn fel nofelwr ydyw Mr Alfred Thomas, y brodor o Tonau, Penybont, ond yr hwn sydd yn J awr yn byw yn Llundain. Y sgrifenodd Mr Thomas nofel chwaethus a darllenadwy dan yr enw "hi the land of the harp and feathers," yr hon a gyhoeddwyd gan Mr Allerson, Paternoster-row, (Llundain a chafodd y gwaith ganmoliaeth uchaf y wasg Seisnig a Chymreig. Mewn araeth a draddododd Arglwydd Wolseley yn Glasgow ddydd Iau dywedodd nad oedd amheu- aeth na ddylid cadw i fyny oruchafiaeth Prydain ar y mor, and hefyd yr oedd yn angenrheidiol fod genym fyddin gymedrol o ran nifer ac o ansawdd dda. Er ein bod y genedl fwyaf heddychlawn, eto yr oeddym yn rhyfela yn rhywle yn barhaus, ac yr oedd yn anmhosibl cyflafareddu a rhai pobl. Yr oedd cyfrifoldeb y fyddin wedi ychwanegu, ond nid oedd ychwanegiad at ei chryfder wedi cymeryd lie. Gwnaed cais anghyffredin i dwyllo ustus taledig SaJford y dydd o'r blaen. Cyhuddid Anne Platt, neu Hooligan, o ymosod ar Anne Derbyshire; ac i brofi gethined yr ymosodiad dangosodd Mrs Derbyshire ddyrnaid o wallt a dynodd y ddynes arall oddiar ei phen, meddai. Ond gwelodd un o'r cudd-swyddogion ar unwaith, pa fodd bynag, I riad oedd y gwallt oedd ar ben Mrs Derbyshire ddim yr un lliw a'r gwallt oedd yn ei llaw. Taf- lwyd yr achos allan, a chynghorodd yr ustus Mrs Derbyshire i losgi y gwallt gosod fel nad ellid mwyach ei ddangos i geisio twyllo yr ynadon. Ceisiodd Elizabeth Harrison ddwvn ei marwol- aeth oddiamgylch drwy roddi ei thy ei hun ar dan. un o'r ffenestri a charf, fod clo ar y drws, aethant i fewn drwy ffenestr y Hofft. Canfyddasant y ddynes yn gorwedd ar lawr a'i dillad ar dan. Cyn diffodd y fflamau, fe losgwyd gwddf y ddynes yn drwm. Yr oedd olew wedi ei dywallt ar y gwely ia dodrefn eraill, ac yno ac yn y gegin yr oedd y tan wedi tori allan. Dywedai y ddynes fod ami eisiau myned i'r nefoedd at ei thad a'i mam. Yn fuan bydd Mr Gerald Balfour, ysgrifenydd cyffredinol yr Iwerddon, yn cymeryd gwibdaith trwy ddeheu a gorllewinbarth yr ynys. Prif am- can y daith fydd cael gweled drosto ei hun a oes gwir yn yr adroddiadau fod newyn yn bygwth y rlianbarthau hyn oehrwydd methiant y cynhauaf pytatw, yr hyn y tuedda y swyddogion yn Nghas- tell Dublin i'w wadu yn gryf. Hefyd, efe a chwilia i mewn i'r cynydd sydd wedi ei wneud yn ifglyn a ffurfiad ffyrdd haiam ysgeifn trwy amrywiol ardal- oedd. Dydd Llun, yn Plaitstow, cynhaliwyd trenghol- iad ar gorph plentyn o'r enw James Senior, nedair mlwydd oed. Addefodd y fam nad oedd meddyg wedi ei alw at y plentyn, ond gwnaethpwyd apel at flaecjoriaid yr eglwys y perthynai iddi, ac aeth- ant hwythau drwy y seremoni o osod dwylaw." Dr. Saunders a ddywedodd ei fod ef yn credu y buasai bywyd y byehan wedi ei arbed pe y buasai meddyg wedi ei alw ato. Dychwelwyd rheithfarn o ddynladdiad yn erbvn v tad. James Senior, vr hwn a draddodwyd i sefyU ei brawf ar warant y crwner. Bu Michael, y Cymro, o Aberaman, a fedd yr anrhydedd o fod y cyflymaf o holl cyclists y byd. yn dweyd ei brofiad wrth un o wyr y wasg yn ddi- weddar. Am rai milldiroedd yn y dechreu,' meddai, byddaf yn medru clywed llais fy ngwer- siwr yn dweyd pa mor gyflym y byddaf yn myned ac yn fy nghyfarwyddo ar ben y deng milldir bydd y llwybr fel pe tae yn rhuthro ymaith oddi tanaf, a phob swn a chymeradwyaeth yn graddol ddarfod o fy nghlyw. Dechreua goleuni dydd bylu a thywyllu, a byddaf yn clywed tarawiad yr olwynion ar yr awyr fel trwst cerbydau yn y pell- der. Wedi rhedeg y cylch am bum' milldir ar hugain, bydd y clyw, pob gallu i feddwl, a phob teimlad wedi myned, a bydd pob grym wedi cilio o fy i^ghoesau; ond, er hyny, fe fyddaf, mewn gwirionedd, yn chwyrlio fel pe yn hedeg drwy yr awyr." Yn Llundain cynhaliwyd ymchwiliad i achos marwolaeth plentyn pedwar mis oed i lafurwr a driirai yn South Norwood. Tystiodd y tad ei fod wedi prynu ffured at ddal Uygod mawr. Rhodd- odd y ffured i'w wraig, a dywedodd wrthi am ei rhoddi mewn bocs. Yna aeth y dyn i gysgu, ac aeth y wraig allan i ymorol am rywbeth i giniaw. Pan ddaeth y wraig yn ei hoi deffrodd ei gwr, a dywedodd wrtho fod y ffuret wedi ymosod ar y babdn. Aeth y tad a'r plerityn at feddyg yn y gymydogaeth, a dywedodd hwnw wrtho am fyned ag ef i'r yspytty. Wedi hyny fe aeth y tad ac a laddodd y ffured. Dywedodd y crwner mai peth ffol iawn oedd myned a ffured i ystafelllle yr oedd plentyn. Tystiodd y fam ei bod, pan ddaeth yn ol, wedi gweled y ffured yn ymgripio hyd y goben- ydd at y plentyn. Bwriwyd mai trwy ddamwain y bu farw y plentyn, ond ceryddwyd y tad am ei ddiofalwch. Darganf uwyd peth tra anghyffredin yn Philadel- phia ychydig ddyddiau yn ol. Ers peth amser, bellach, poenjd perchenogion eiddo yn ymyl y ddinas hono gan fath o nwy a fyrlymai allan o ffynonau a dorid ar eu tiroedd. 0 ganlyniad i'r nwy md oedd y dwfr yii gymhwys i'w yfed na chwaith i'w ddefnyddio at rai perwylion eraill. Torwyd ffynonau newyddion nes oedd yno, o'r diwedd ddwy ar bymtheg ohonynt; ond yr oedd nwy yn mhob un ohonynt. O'r diwedd, drwy i ryvvun, yr< ddamweiniol, ddyfod a ffagl i gysylltiad a r nwy, fe gaed allan ei fod yn tanio. Wedi hyny fe roddodd neirianydd brawf ar arwain y nwy drwy bibellau a'i oleuo fel rhyw nwy arall; a cliaed ei fod yn oleuwr campus, ac yn hynod glir oddiwrth fwg ac arogI. Felly, gwnaed defnydd ohono i oleuo y gweithfeydd, ac nid yw yn debyg y der- fydd y cyflenwad. Dywedir fod yno ddigon o ystor i oleuo haner v ddinas. Yr wythnos ddiweddaf bu cryn helynt yn y Senedd Awstriaidd, pryd y bu dadl fawr rhwng c riogwyr y prif weinid.og (y Oownt Badeni), a'r blaid Ellmynig genedlaethol. Yn nghwrs yr hel- ynt dywedodd yr Ellmyniaid bethau cas a dir- mygus dros berJ am y prif weinidog a'i gefr.og- wyr, ac oherwydd ei fod yn teimlo ei fod wedi ei sarhau, fe ddarfu i'r Cownt Badeni yn ddioed herio Herr Wolff, o'r blaid EUmynig, i ymladd gornest ag ef, ac felly fu. Gyda phistolion yr ymleddid sp ymddengys mai Herr AVolff gariodd y dydd, oblegid aeth bwled o'i bistol ef i fewn i law yCownt -Badeni, a daeth allan yn agos i'w benelin. Nid yw yr archoll yn beryglus, er ei bod yn un ddigon tost. Dyhuddwyd digofairit y Cownt, a boddlon- wyd ei &nrhydedd, fodd bynag, ac ysgydwodd law a'r dyn a'i sarhaodd ac a'i saethodd cyn myned ymaith o faes yr ornest. Dywedir fod yn syn na fuasai chwaneg o ornestau wedi digwydd o ganlyn- iad i'r ffrae fawr a fu yn y aenedd.

Ocpomr. a Judicious Blend nf tho Choicest T?n. 2 PP-I lb. Ceylon Tea, Pure, Fragrant, and Dehciow." Is 6d pt-r lb., 6 lbs. carriage paid to any addrww in he Uftit^d Kirgdom.-Barlbo-r and Co. (^tablisfod orec a omtmrv), 678, Lord-street. Lirerpool, and 103, Aat Mecchettw.—AArL

Urddiad yn Esgotaeth Xlandaf- Cynhaliodd Arglwydd Esgob Llandaf urddiad ■rieiUduol yn ei Eglwys Gadeiriol ddydd Sul, pan urddwyd y boneddigion canlynol:- Diacoruaid.-Edward Davies, B.A., ColegDewi Sant, Llanbedr, a Choleg St. Mihangel, Aberdar Rees Davies, L.D., Coleg j^ewi Sant. Llanbedr; Thomas John Davies, B.A., Coleg Dewi Sant, Llanbedr; Lemuel John James, B.A., Coleg y Frenhines, Caergrawnt; Leopold Hewetson Land- ma.r.;n, B.A., Coleg Exeter, Rhydvchain Daniell Pugh, Coleg y Frenhines, Birmingham, a Choleg St. Mihangel, Aberdar. Offeiriaid.—Augustin Florence McCarthy,Coleg St. Mihangel, Aberdar Edward Nelson Wanklyn, Coleg St. Bee's, Cumberland. Y Parch Canon Johnson, M.A., a draddododd y bregeth, a. darllenwyd yr Efengyl gan Mr James. Yn ddilyqol trwyddedwyd, y rhai canlynol i gur- adaethau gan ei arglwyddiaeth —Edward Davies, B.A., i Abersychan Rees Davies, L.D., i Pentre- bach; Thomas John Davies, B.A., i Blaenafon gyda Chapel Newydd Lemuel John James, B. A., i Usk gyda Monkwood Leopold Hewetson Land- mann, B.A., i Chepstow Daniel Pugh i Dowlais.

] Yagel Ganolradd Newydd Dolgellau- Cynhaliwyd. cyfarfod cyhoeddus yn Assembly Itoom Dolgellau, prydnawn Mawrth diweddaf, mewn cysylltiad ag agoriad ysgol garolradd new- ydd y dref, pryd y llywyddwyd gan Mr C- K>. Wil- liams, Dol^etynllyn? Hhoddes Dr. Edward Jones adroddiad o sefyllfa arianol yr ysgol. Yr oeddynt wedi derbyn uwch- law 700p oddiwrth Gorph Llywodraethol y sir, a rhyw 800p o danysgrifiadau, yr hyn a adawai SOOT) yn rhagor i'w casglu. Y Parch C. Marshall, diweddar brif-feistr yr hen. Ysgol Ramadegol, a daflodd aUan rai awgrym- 1 "MV i'r llywodraethwyr. + T- & Ellis, AS., a ddywedodd ei fod yn ddi,Tlf0?<l efe ond datgan barn pob un pan wyddiA"/ hwiw mewn g™noneldd £ Swif ^gofio yn hanes tref a chymydogaeth. rhan Yr «edd efe wedi cael a chymeryd ™an mew;il q diadau cysylltiedig a Chymrti, ond meddyliai fod ganddo achos mawr 1 ymfalchio oherwydd cysylltu ei hun ag addysg ganolradd. Meddyliai mai y symodiad hwm oedd Wedl rhoddi y prawf mwyaf digamsyniol o nertb gweithgarwch bywyd Cymreig, ac yr oedd yn brawf liefyd fod y Cymry yn hyn, fel mewn peth»u eraill, yn barod j roddi meddwl ac aberth. droa *jddyag. Anturiai efe ofyn i bobl y dre o yn falch o u hysgol, a chofio nad oedd eymenjui^y dref jrn cael ei wneud i fyny gan nifer ei heolydd ifcu ei chyfoeth, eithr gan ei e&fydliadau cyhoedil- 118 a chvmeriad ei thrigolion. Yr oedd yn go- beithio y dangosent eu balchodd o'r ysgol trwy Iwyr giirio y ddyled o 700p i 800p a arhosai arm eyndiwedd y flwyddyn hon(cym erad w y aeth). Ac wedi iddynt wneuthur hyny, na fydded iddynt byish adael i sesiwn fyned heibio heb gael rhyw ddafpariaeth newydd ar ei chyfer. Traddodiwyd areithiau hefyd gan y Proffeswr Arjwyl, Mr Thomas Edwards, a Mr Sheriff Ro- berts a phasiwyd pleidlais o ddiolchgarwch i'r cadeirydd. Ar ol hyny gorymdeithiwyd drwy yr beolydd, at yr ysgol, pryd yr agorodd Mrs Wil- liams, Dolmelynllyn, y drws gydag allwedd arian, gan gyhoeddi yr ysgol yn agored a dymuno iddi fcob llwyddiant.

.<t,A.o- R Eathlu Eyfoiiad i Oed jl Hon- LLAWENYDD YN RHOSCOLYN. Y mae Mr John Lewis Hampton Lewis, mab Jiynaf y Milwriad T. L. Hampton Lewis, Y.H., Coergybi a Biwmaiis, newydd ddyfod i'w oed, a dathlwyd hyny gyda chiyn rwysg yn Rhoscolyn ><idyddiau Iau a Gwener diweddaf. Yr oedd y tenantiaid wedi ffurfio pwyllgor, gyda Mr Urias Williams (Bodlocideb) fel cadeirydd a Mr T. Breese fel ysgrifenydd, yr hwn a weithiodd yn eg- I mol gyda'r trefniadau, a phrynodd gwpan arian hardd i'w phresantio i Mr Hampton Lewis. An- rhegwyd cwpan arian arall gan wasanaethyddion Bodior ac yn mhlith yr afifchegion eraill yr oedd suit case oddiwrth Miss Pritchard (chwaer Mrs Hampton Lewis) set o diamond studs gan wasan- wthyddion HenilyE, a Brynhyfryd,; cigarette case axian, fflask arian, cwmpawd, amryw cases o silver- mounted pipes, awrlais, hin-fesurydd a gwres- fesurydd, links aur, yn nghyda nifer fawr o beth- .au gwerthfawr erailL Dydd lau cafodd y tenarjtiaid ac eraill eu gwa- hodd i giniaiw danteifchiol, ax ol yr hyn y cyflwyn- wyd y gwahanol anrhegion. Eisteddodd oddeutu deg a thriugain wrth y bwrdd. Llywyddwyd gan r J. Rice Roberts, ac yn mhlith y gwahoddedig- ion yr oedd Syr Thomas Neave, Bar., Mr H. Ed- wards, Y.H., Mr Blyth, Mr J. Lloyd Griffith, M.A., Cadben W. H. Edwards, Y.H., Mr Prit- chard Rayner, Y.H., Mr R. Edwards, Mr R. Gardner, Dr. Hughes, Dr. Clay, Parch R. H. Wil- liams (Llanfaethlu), Parch O. Lloyd Williams, Parch J. Hopkins, ac eraill. Wedi aitrhydeddu yr yf-destynau teyrngarol ac eraill yn ddyledus, Mr Edward Owen, Hirfron, a gynygiodd IechytLMr John. L. Hampton Lewis," ac wrth wneud hyny datganodd y gobaith y caffai efe lawer o flynyddoedd i ddilyn camrau ei dad. Mr T. Breese, fel ysgrifenydd, a ddarllenodd anerchiad addurnedig i'r un perwyL Mrs Owen a ffurfiol gyflwyrodd gwpan y ten- antiaid; Mrs Roberts a gyfiwynodd y gwpan ar ian gweinidogion Bodior; a Mr David Jones, ar ran gweinidogion Henllys a Brynhyfryd, a gyf- lwynodd y studs aur. Mr Hampton Lewis, wrth gydnabod yr anrheg- >aoi% a ddiolchodd yn wresog i'r holl gyfeillion a ddangosasant y fath deimladau caredig tuag ato, yr hyn y credai oedd ddyledus i'r teimlad da oedd jn bodoli rhwng ei dad a'r tenantiaid a ffrindiau eraill yn y gymydogaeth (cymeradwyaoth). Mr William Jones, Pwllpillo, a gynygiodd icchyd y Milwriad a Mrs Hampton Lewis a'r teulu. Dilynodd amryw yf-destynau eraill, a threuliwyd aoson hynod hapus.

.cabydci.ia,L,u a Phrotestaduetli (Gan J chn Jonea.) Llawer o siarad ac ysgrifenu sydd yn y dyddiau pareseiiol am gynydd Pabyddiaeth yn Nghymru ac yn lleihad Protestania,eth. Y mae ystadegau yn myned yn bell i brofi fod lleihad yn cymeryd lie yn lufer y Protestaniaid. Heb ymdroi yn y naill fiordd 1 U'r llall, cwyn y gwahanol enwadau yn Nghymru ydyw mai (agos) i leihad sydd yn cymer- yd lie mewn llawer lie. Y gwyn ydyw fod yr Ysgol Sabbothol yn lleihau hefyd. Dyna y gwyn A giywir yn y dyddiau diweddaf am fath o ymgais i ail enyn sel ac ymroddiad i gael pobl i glywedig- aetli yi* Efengyl, a'r ffaith fod yr ymgais i enill Cymru yn ol at Babyddiaeth. Y mae cynydd amlwg yn cymeryd lie yn y diweddaf, faint bynng a dywedir yn erbyn y ffaith fod. ei dylanwad yn ymiedu a'i gwreiddiau yn enill nerth, ac y mae'r ymchwiliad diweddar a gymerodd lo yn myned yn bell i broD., yn nghyda'r ffaith am yr ymroddiad a gymvr leu y bydd Uuaws o'n pobl sydd yn proffesu Protestaniaeth yn ymrestru tan faner Pabyddiaeth hwyr neu hwyrach, ac onid ydyw yn bryd i wneud a ellir, er cael ein pobl ieuainc i sylweddoli amcan mawr eu bodolaeth. Coder y safon yn ddigon uchel srn eiu cyfundebau. Y mae .safon yn cael ei chodi yn uchel gyda man reolau, a chodi ein dyn- ion MTiainc i'r weinidogaetk, ialhvfyd safon y gnaddau, B.D., etc., etc. Sonier llai am y pethau a mwy sun, athrawiaethu y gair yTi .^i .symlrwydd dynion wedi eu donio a'r nerth dwyfol. Y mae gwrando ar ein pobl ieuainc yn y weinidogaeth megis jx- ^ceUwair a'r peth ac aiid .yhyfedd fod y gelyn ddyn yn cael lie i roi ei droed i lawr yn Nghymru yn y blymyddau a'r dyddiau hyu. Yr oedd ystvuiGgau Eglwys Rhufain yn y, flwyddyn 1829 yn dileg miliwn a phedwar ugain,, ac erbyn y blyiiyddau 1896-97 yr oeddynt yn y rhif axuthrol 0 yn agot, j -dri chan miliwn (300/000,000). Oni ddengys y ffigyrau uchod fud lie i ofni oddiwrth Pabyddiaefc:h yn y dyfodol os y bydd ei chynydd am yr 68 mfy iiedd dyfodol fel ag y i>u yri.ystad yr un faint o amaer yn y gorphenol? Dylem ymys- gwyd o bob peth 1 geisio atal r llifeiiisajtt hwn i ys- gubo droa ein gwlad, yn neillduol Cymru. Y mae yn aitgenrheidiQl wrth .rywbeth mwy na-sefydlu ysgoliozi gwrth-Babyddol mewn Ilecedd. Da yr ymysgydwir jDiQcxm rh^,i cylclioedd yn Nghymru. Y mae eisi-YA mwy eto o ymroddiad feddiwrth y blaid yinosodyl yn «in gwlad (foreward movement). Deued í bob lian a chwnvvd gyda'i cfecrbyd a'i liefengylwyr fel ax y maent F11 ymweled v rhai IIe- ,oocld. Beth mij b.ttitrefydd ein gwlad fOyfyd ein pobl baginiaid mewn gwirianedd- cajusedd yn un e siroedd Cymru (hono yn tin o'r rhai Ileiaf) heb fyned i un lie, addoliad ei% blyn- yddau, heb fedru darllen gair ar lyfr. A diolch am yr-i.sgohon elfenol {i^aorfodanth drwy hyv. ,daw y to ieuanc presenol i allu darllen yn yr iaith Seis- nig. Gwell gallu darlleji felly,.vag heb alia dsr- mefn unrhyw iaith. Cyfaddefai dyn ieuanc wrthyf y dydd o'r blaen nas gallai ddarllen llythyr- ar lyfr, Dywedwn na ,c3iredwn fef, pryd y feicr- haodd wrthyf fod ugeiniau yn ei amgylchoedd ef yn yr un say Ufa. Cyfrifidy lie hwrtw yn y blyn- ydau a fu fes A- M-. Na a-mheutd neb ni; y EWient yn ffeithiau diymwad, er cywilydd yr wyf yn dywodyd. Dyma y gwyn a glywir, ^in bod yn gwneud mawr ymdrech i efengyleiddio y byd pa- ganaidd. Da y rjwneir, ond nad anghofitr siroedd Cymru. beth byitfig. Na chymerer ynrhy gania- taol fod pcthau yn wahanol. Drain a inieri a gyfyd yn nhir fy mhobl," medd y prophwyd. —Y mae cadtrnhad i nifer y Pabyddion i'w weled gar. neb llaa na Gladstone yn rhifyn dr Weekly Sua am y 5td cynfisol. Dyma ei eiriau if ar ol yr ymchwiliad a nodir i'w nifer: Romq (Jatholic statistics." A phwy mor alluog a Mr Gladstone ar ystadegau ? "8,0 far as I can judge, the timate of 300 millions may rot be fay wrong; tort J f-lippose it to be crmin, "-J. J.

Y Gyngres Eglwysig. Z:A. Y mgynullodd y Gyngres Eglwysig am y flwydd- yn hon yn Nottingham, a dechreuwyd ar y gweith- rediadau brydnawn {Llun, pan y cynhaJiwyd cvf- arfod i famau, ar yr hwn y llywyddwyd gan Esgob Derby ac y cafwyd papyrau ac--ane-rehiadau gam, y llywydd, gan yr Arglwyddes Frederick Cavendish, y Canon Winnington Ingram, a Mrs Isaac. Daeth. cynulliad da yn nghyd, a chafwyd cyfarfod da yn mhob ystyr. DYDD MA WRTH. Erbyn nos Lun yr oedd cynrychiolwyr wedi dylifo i'r ddinas vo bob rhan o'r wlad. Yr oedd y pwyllgor lleol wedi gwneud trefniadau helaeth i wneud ymwelwyr a'r Gyngres mor gartrefol a chysurus ag oedd modd. Y llywydd ydoedd Es- gob Southwell, ac am ddeg o'r gloch boreu Mawrth croesawyd aelodau y Gyngres yn swyddogol gan y Maer yn y Gyfnewidfa, yr hyn a fawr werthfawr- ogid ganddynt. Am unarddeg o'r gloch ffurtiwvd gorymdeithiau i fyned i'r gwahanol eglwysi, yn y rhai ,y pregethid fel y canlyn: —Eglwys St. Mair, g3U' Archesgob Caergaint; Eglwys St. Pedr, Es- gob Iowa; Eglwys Sucinton, Esgob Argyll a'r Ynysoedd; Eglwys y Drindod Sanctaidd, Esgob Calcutta. Cafwyd cynulleidfaoedd mawrion yn mhob un o honynt, a llanwyd yr heolydd gan ed- rychwyr tra yr elai yr esgobion a'r clerigwyr i'r gwahanol eglwysi. Ar ol ciniaw ymgynullwyd i Nuuadd Albert, pryd y traddododd y llywydd ei ANERCHIAD AGORIADOL, yr hon oedd JIIU1 dra. theilwng o'i arglwyddiaeth a r Gyngres. Ar ol yr anerchiad cafwyd ymdra- fodaeth fuddiol ar "Drefniad y Cymundeb Anglic- anaidd," pwnc a gyflwynwyd i'r Gyngres gan yr Esgob Barry. Dygodd Esgob Salisbury yn miaen fater pwysig arall, sef "Corph Canolog Ymgyng- honadol," tra y dygwyd pynciau teraill i sylw gan Esgobion Calcutta ac Auckland. • if^r,awT ,7edi saitl1 J11 yr hwyr cynhal- iwyd cyfarfod arall yn yr un neuadd, yn yr hwn yr ymdnniwyd ag amryw faterkai yn dwyn cys- ylltiad ag Amddiffyniad Eglwysig a'r Drysorfa Gynahaethol. Yn y cyfarfod hwn siaradwyd gam Arglwydd Balcarres, A.S., Iarll Selborne, Deon Norwich, a Syr Henry Bemrose, A.S. Yn Neuadd Victoria, o ugain munud i dri hyd bump o r gloch, cynhaliwyd cyfarfod i ymdrin a pnynciau Duwinyddol, tan lywyddiaeth Esgob Henffordd, yn yr hwn y cafwyd anerchiadau gan Syr G. Stokes, yr Archddiacon Wilson, y Parch A. C. Headlam, a'r Canomi Sanday. Am wyth yr oedd y neuadd yn orlawn o weithwyr, ar gyfer y rhai yr oedd materion yn dal cysylltiad agos a hwy wedi eu darparu. Llywyddid gan Esgob South- well, ac anerchwyd y cyfarfod gan Canon Wirming- ton Ingram, Archesgob Caergaint, Arglwydd Hugh Cecil, A. S., a Deon Rochester. DYDD MERCHER. Esgob Lichfield a lywyddai dros gyfarfod y boreu yn. y Victoria Hall, yn yr hwn y darllenwyd papyr ar "Gynydd bywyd a meddwl yn Eglwys Lloegr yn ystod y cyfnod Victoraddd" gan Esgob Ripon (Dr. Boyd Carpenter); a chymerwyd rhan yn y drafodaeth ddilyno1 gan Brifat-hraw Ridley Hall, Caergrawnt; Mr H. O. Wakeman, a'r Parch J. Llewelyn Davies. Llywyddid drosyr eisteddiad boreuol yn yr Albert Hall gan Esgob Southwell, pryd yr oedd tua 1500 o bobl yn bresenol.—Deor< Lincoln a darllenodd bapyr ar y "Llyfr Gweddi Gyffredin fel rheol yr Eglwys Seisnig.Desgrifiodd Esgob Cairo (Unol Dalaethau) ffurfiad y Llyfr Gweddi Americanaidd.— Cafwyd papyr gan Canon Stanton (Caergrawnt) ar y "Differences of use between the Church of England and churches in. full commun- ion with her. "-Papyr arall ddarllenwyd gan Es- gob Edinburgh (Dr. Powden) ar "Gredo Athan- asius. Traethwyd yn mhellach arno gan yr Is- iarll Halifax, Canon Sing, y Parch B. Wright, y Prebendary Webb Pebloe, a'r Parch Maxwell Bernoliel (yr hwn a adawodd yr Eglwys Iuddewig 45airl mlynedd yn ol, ac sydd mewn urddau Eg- lwysig ors 37ain mlynedd). YR "EGLWYS AC YMNEILLDUAETH." Neillduwyd yr eisteddiad prydnawnol yn y Vic- toria Hall i drafodaeth o'r pwnc uehod mewn gwahanol agweddau. Y llywydd oedd Esgob Ripon, ac yr oedd cynulliad mawr yn bresenol. Darllenwyd y papyr cynta-f asrf y pwnc gan Canon Hammdiid (St. Austell, Cornwall), ar ba un y siarad wyd yn mhellach gan y -Parch W. Hay M siaradwyd yn mhellach gan y Parch J. Andrews Reeve (rheithor Lambeth), IarIl Nelson, y Parch Mr Aitken, etc. ac agorodd y Prebendary Webb Peploe y drafodaeth gyffredinol mewn gwrthwyn- ebiad i Canon Hammond., pryd y dilynwyd yntau gan amryw o'r un ochr. CENHADAETHAU TRAMOR. Yn yr eisteddiad yn yr Albert Hall, ar yr un awr, llywyddwyd gan Esgob Southwell, a'r pwnc dan ystynaeth oedd "Cenhadaethau Tramor." Traethwyd arno gan yr Esgob Kestell Cornish (esgob tramorol), Esgob (Newcastle (Dr. Jacobs), Dr. Lankester, Miss Clifford, Miss Pattison (chwaer yr Esgob Pattison), Esgob Sierra Leone, Esgob Osaka, Miss Mulvaney, a clilowyd y oidacu i fyny gan. Esgob Ripon. CYNGRES Y FLWYDDYN NESAF. Cynhaliwyd cyfarfod o'r Pwyllgor Ymgyng- horiadol, dan lywyddiaeth Esgob Lichfield, er pen- derfynu lie y Gyngres y flwyddyn nesaf, a phender- fynwyd ei chyual yn Bradford. Pynciau eraill y trafodwyd arnynt oedd "Yr mown gwledydd tramor," "Celf ac arch- adeiladaeth yn yr Eglwys," "Atfu-awon a Chweflr- tiwn Addysg." I' Parhawyd gweithrediadau y Gyngres hefyd d^ijddiau Iau, Gwener, a Sadwrn.

Ffeithiau ynNgh^ IchJapan 1. POBLOGAETH A CHEEFYDDAU. Y mae Japan wedi cael ei galw yn Brydain Fawr Asia; ond yn lie dwy ynys fawr fel gyda ni. y mae pedair, sef Hondo, Kiu-lnu, Shikoku, a Hok-kaido. Y mae poblogaeth vr Ymherodraeth Japanaidd yn 42,000,000; y gwynebfesur tua 170.000 o filldiroedd ysgwar. Crefydd hynafol a gwladol y Japaniaid ydyw Sliin- toiaeth. Ei hagwedd nodweddiadol ydyw ufudd- dod trylw^T i'r JMikado neu }T Ymherawdwr fel dis- gvnydd a chynrycliioiydd y duwiau. ac ef ei Iran yn ddwyfol. Addcihr yr haul, end nid oes na delwau nac eilunod. Bwclyadiaet-h ydyw crefydd boblogaidd y wlad, yr hon sydd wedi dadblygu defodaeth rwysgfawr. Dywed Syr M. Monier-Vv illiams fod BwdyddiaetJh yn gwahaniaethu oddiwrth Gristionogaeth nid gym- aint yn llythyren ei gorchymynion moesol ag yn. y gallu a ddygir i weithreau yiicu cymwysiad. Yn mhlith cylerb}-niada,a eraill y mae efe wedi galw s,w at y canlynol: — "Y mae Cristionogaeth yn hawlio llethiad hunanol- nn-ydd y mae Bwdyddiaetli yn hawlio lletliiad hunan. Y mae Cristionngaeth yn dysgu fod cariad yn ffurf uwchaf bywycl yn cael ei angerddoli y mae B'waydd- iaeth yn dysgv. fod pob cariad yn ngliyfiwr uwchaf bodolaeth yn cael ei ddiffodd. Y mae y Cristion yn amcanu at. etifeddu bywj-d tragwj-ddod y Bwdvdd at ddifodiad tragwyddol bywyd. (Bwdyddiaetlu tud. £ 50, 558, 561, 565.) Yr oedd ganShintoiaeth yn 1837, 192.359 o dendau, a Bwdyddiaeth 71.991. Medr dyn fod yn Bwdydd ac yn Shintoydd ar yr un pryd. Nid yw y plentyn Japanaidd yn cael ei ddysgu i weddio hyd yn nod ax ddnwiau Japan. Y mae gweddio yn cael ei ddechreu fel y gwelo y person ei hun yn dda, ac nid yw byth yn cael ei ddisgwyl oddi- wrth neb o dan oedran gwr. Pobl a elwid yr Ainu oeddynt drigolion gwreiddiol Japan. Nid ydynt yn awr 3-n fwy na 16.000 mewn nifer. Y mae eu crefydd wadi cael ei desgrifio fel "y ffurf mwyaf anghelfydd a boreuaf o anian addoliad." Pechod pared yr Ainu ydyw meddwdod. Mae llawn 95 y cant o honynt yn meddwi mor ami ag y medrant, canys bod yn feddw ydyw eu drychfeddwl o ddedwyddwch perffaith. Meddylia guyr Ainu fod y gwragedd yn analluog i ddysgu dim yn nghylch Duw. Ni chaniateir i weddw fod yn bresenol lie y mae gweddio yn myned yn y blaen. Yn 1895 tanvsgrifiodd y Bwdiaid yn Japan 80.000 o ddoleri, fel y medrai eu cynrychiolydd yn Sei-c-dd Crefyddol Chicago ymddangos yn weddaidd. Y mae 185 o weithia.u fwy o demlau paganaidd Lg sydd o weithwyr Cristionogol Protestanaidd. Nid oes ond un cenhadwr tramor gogyfer a pbob 96,300 o Japaniaid. Mynegwyd ar ddechreu 1894 nad oedd o'r 700,000 pobl y pryd hwnw yn sir Awa ddim mwy na 250 yn agored gyffesu Crist. Nid oedd yn Hok-kaido ar ddiwedd 1895 ddim ond pedwar o glerigwyr Eglwys Loegr gogyfer a phoblog- aeth o 600,000. yr lion drwy amlhad dyfodiaid gydd yn cynyddu yn ol y nifer o 100,000 yn y flwyddyn 2. YMDRECHION CENHADOL. Tiriodd Francis Xavier yn Japan yn 1549. 0 fewn 0 mlynedd yr oedd y dychweledigion yn rhifo 150,00ok Yn 1587 tail wyd allan y Jesuitiaid a chy- fododd erlidigaetli. Yn 1643 cyhoeddwyd yr anerchiad canlynol: "Cyhyd ag y gwrasogo yr haul y ddaear, na fydded yr un Crist-ion mor hyf a dyfod i Japan; a gwybydded pawb y ca Brenin Yspaen ei hun, new Dduw y Cristion, neu Dduw Mawr pawb, os trosedda efe y gorchymyn hwn, dalu am hyny a'i ben." Ni chafodd hyn ei dynu yn ol yn swyddogol hyd 1873. Daeth y cenhadon Protestanaidd cyntaf (Ameri- canaidd) yno yn 1859. Deng mlynedd yn ddiweddar- ach dechreuodd y Parch G. Ensor, y cenhadwr Scis- nig cyntaf i'r wiad o dan nswad v Gymdeithas Gen- hadol Eglwysig, weithio yn Nagasaki." Bedyddiwyd y dj-chweledig cyntaf yn 1864. ond tua therfyn 1871 nid oedd ond deg o'r Japaniaid wedi eu bedyddio. Yr 1883 sylfaenwyd yr Esgobaeth Seisnig yn Japan. Y mae esgobyddiaeth wedi ei helaethu oddiar hyny. ,Cwblhawyd cyfieithiad y Testament Newydd, Tachwedd Sydd. 1879. 3. LLWYDDIANT CENADAETHAU. Y GYMDEITHAS GENHADOL EGLWYSIG YN JAPAN. 1S34 1889 1894 Gor-afoead 4 11 15 Ceiihadon EwropeaiddUrdiledig. 11 17 23 Lleygwyr. 1 1 Gwragedd 10. 12.. 11 „ donertdigesau Cenhadol iuid gw.godd) 1.. 8 27 Cyfaarif 23 37.. 72 Gweithwyr Brodorol Urddedig 4 8 Ueyg 15. 36 114 \mlynwyr 395 1687 S201 Cymunwy-r 184 824 1566 Dengys y dalien ganiynol gynydd Cristionogaeth Brotestanaidd ac ymdrec-h genhadol yn yr Ymherodr- a.eth 1873 1873 1865 ISfi Nlfer j Conhadon 23 122 183 435 Nifer v dychwoledig mewni oedran addfetiiea !25 2355 II 073 39 2-10 Nifer v dychwoledig mewni oedran addfetiiea !25 2355 II 073 39 2-10 Ar ddiwedd y yn 1892 yr oedd Eglwys Ainu. y11 gyfansoddedig olio eneidiau ar ddiwedd 1893 yr oedd yr ac-lodakth yn 219; ar ddiwedd 1894, 407 ac yn Mehefin. 1895. 488, o ba rai vr oedd 64 yn wr- ywod, 272 yn fenywod, a 152 yn blant. Yn ystod v flwyddyn 1895 bedyddiwyd dim llai na 160 o bersonau yn y genhadaeth yn mysg vr Ainuiaid. D.-ebreuwyd gwaith cenhadol gan y Gymdeithas Genhadol Eglwysig yn ynys ogleddol Kokkaido yn 1874. Ar ddiwedd y 13 mlynedd cyntaf nid oedd ond un orsai, a hono gydag ychydig iawn o Gristionogion brodorol. Yn ystod y saith nilynedd nesaf amlhaodd y gorsafoedd i 20, a'r Gristionogion i 584, ac y mae 10 o eglwysi yn awr wedi eu hadeiladu. Yn y deng mlynedd, o 1885 hyd 1894, cynyddodd nifer y Cristionogion mewn cysylltiad a'r Gymdeithas Genhadol Eglwysig yn Kin-shiu, yr hwn oedd yn 154 yn y flwyddyn flaenorol, tua 419 v cant, a nifer y cymunwyr 488 y eant. Y mae Cristionogion Ainu yn dangos ysbryd car- edigrwydd brawdol.. Mewn un lie, pan losgwyd allan deulu paganrtidd o'u cartref. cyfranodd yr eglwys fechan ymborth i'r dioddefwyT. Y Cristiollügicn oeddynt yr unig rai a.'u cynorthwyodd hwynt. Y mae gan Ucdeb Darllen Ysgrythyrol Japan. a sylfaenwyd yn 1883. 11,000 o aelodau (nifer o ba rai, er hyny, ydynt yn aros yn baganiaid), a 350 o ysgrif- einyddion lleol. Yn mhob un o'r 400 orsaf reilffordd, a 3000 llythyrdai a swyddfeydcl psllebrol yn yr Ym- herodraeth, y Kia. Testament Japanaidd weii -Ac yn y mwyafrif o r acliosion y mae yn amhvg fed y Uyfrau hyn wedi era darllen. Dywedodd brodor, pan yn gofyn yn ddiweddar nrv addysg yn nghylch gwrrioneadau1 Cristionogac,th "Nid oes mantais mewn bod yn Fwdydd, ac md wyf yn gweled hyd yn hyn y fantais o fod yn Grist ion; ond v mae yrun pethhwnynbod,mae'ryroIIo'rCr;st- ionogion yn byw y fath fywydau da fel y mae arnaf awydd i wybod mwy am dani." (Mvnegiad 1895, tud. 284, 285.) Heb fod yn hir yn ol ysgrifenodd gohebydd rn o bapyrau dyddioi mawiion Japan Ogleddol fel y lyn: — "Y mae gan ein 40.000,000 pobl ni heddyw uwch srd'on o foesoldeb nag a adnabyddwyd genym ni er- ioed. Y mae ein drychfeddyliau am deyrngarwch ac ufudd-dod yn uwch nag erioed. A phan edryehor.] 1 mewn i achos y mynediad jm mlaen moesol'mawr hwn, nis gallwn gael ynddo "ddim arall ond crefydd lesu." (Adolygiad cenhadol y byd, 1894, tud. 634.) Yn ddiweddar rhoddwyd y dystiolaeth ganh^no) i fuchedd dda y Cristionogion yn mhlith milwyr Pcr-t Arthur, can swyddog Japanaidd mewn awdurdod yn rliandir Fukuoka: — "Nid wyf yn grediniwr fy hun. ond vr wvf wedi sylwi ar ymarweddiad da. v rhai ydynt Gristionogion yn mhlioh y milwyr—y modd tawel a diofn y maent yn mynsd yn wrol i ryfel, a'r modd trefnus, ac hunan- feddianol y maent yn ymddwyn eu hunain ar ol hyn v. yn rhydd oddiwrth yingynhyrfiad. anfanteisiol i daisgyolacth. r wyf yn meddwl v byddai yn beth da iawn i'r fyddin pe b'ai pawb vn dyfod vn Gristion- y ogion," iDeallydd, 1895, tud. 774.)

I Pwllheli a Mr Solomon &ndre vv S. CYFLWYNO BRElNTEB Y FWRDEISDREF. Cymerwyd dyddordeb neillduol prydnawn dydd Iauyn y^seremoni o gyflwyno breinteb b^ dref Pwllheli i Mr Solomon Andrews, yn nghyda SSget aria* ysblenydd. Er dathlu iad chwifiwyd banerau yn dra chyffredmol drwy y dref ac yr oedd yn amlwg fod yr achlysur yn un ac oedd yn tynu sylw arbenig y trigolion. Nid annyddorl feallai fyddai rhoddi yma iras- linelliad o fywyd Mr Solomn Andrews, a difynwn yr isod o Bapur Pawb" Diau riad oes neb yn Ngogledd Cymru ddaw yn fwy naturiol dan y penawd "y rhai mae son am dan- ynt" iria Mr Solomon Andrews. Yn Mhwllheli, ynt" 'Jia, Mr Solomon Andrews. Yn Mhwllheli, erbvn hyn, y mae enw y boneddwr yn un teuluaidd gan bawb. RhyW bedair blynedd sydd er pan y mae yr adriabyddiaeth uchod wedi ei ffurfio, ac y mae yn myned ar gynydd bob wythnos ac yn debyg o fod felly. I bobl Pwllheli, a Gogledd Cymru oU, bydd yn ddyddorol i ni grybwyll rhai ffeithiau am dano mewn Ueoedd a chylchoedd ereill, yn arbenig Caerdydd, Llundain, Belfast, etc. I'r rhai cydiiabyddus ag ef a thref fawr gyn- yddol Caerdydd, y mae yn ariimliossiblsylweddoli y cyfnewidiadau mawr sydd wedi dod yn ei hanes ef, a'r rhai y mae yntau, trwy ei fam dda a'i ys- pryd anturiaethus, wedi rhoddi bod iddynt. Y mae o fod yn ddyn cyffredin wedi dod vn un o 0 ddynion prysuraf a chyfoethocaf Deheudir Cymru. Y mae wedi proli, ac yn parhau i brofi, ei fod yn deall busnes a dyrion ar y raddfa eangaf. Daeth i Gaerdydd o Trowbridge, tua 40 neu 50 o flynydd- oedd yn ol. Dechreuodd ei fusnes trwy agor siop felusion, a hyny ar raddfa fechan,. Yn ddilynol, daeth i gadw bwrdd (stall) yn marchnad y fwrdeis- dref, ond nid dyn un syniad masnachol ydoedd. Yn! fuan, cafodd canghenau ereill ei sylw, megis adeiladu, agor trainffyrdd, adeiladu cychod a phleserlongau, ac yn arbenig sefydlu llinellau o omnibuses yn Llundain, Belfast, etc. Y mae felly yn cadw eanoedd o weithwyr yirj. y lleoedd uchod, yn gystal a Chaerdydd a Phwllheii. Ers llawer o amser, y mae rhit omnibuses y "Star" (enw y llinell) yn Llundain yn 110, ac y maent wedi cyn- yddu 65 yn ystod y pedair blynedd diweddaf. Yr oedd ei geffylau ers dros flwyddyn; yn ol yn rhifo 900 y rhai hyny hefyd a gynyddant yn bar- haus. Yn mhlith nifer o adeiladau harddaf Caer- dydd y mae y farchnadfa, yr hon a adeiladwyd gan Mr Andrews. Y mae yn meddu sefydliad- au eang i wneud ei holl gerbydau ei hun, yn gys- tal ac eraill. Y mae yn gerbyd-adeiladydd, ac felly yn cyflenwi ei linellau yn Llundain, Belfast, Caerdydd, Pwllheli, etc., yii ol yr angen. Y mae ganddio dramflfordd yn Nyffryn poblog y Rhondda.. lrawsnewidiodd lawer o hen dai cyhoeddus yn adeiladau dirwestol, etc., yn Nghaerdydd a Pen- arth, y rhai a wnant fusnes eang a daioni dirfawr. Y ffeithiau uchod a awgrymant nodweddion cy- meriad meosol y dyn, a deallwlif ei fod ar hyd ei oes yn llwyrymwrthodwr. 0 ran crefydd Wes- leyad ydyw. Yn wleidyddol, y mae yn Rhydd- frydiftT Undebol. Bu yn aelod o Gynghor Trefol Caerdydd, a bu yn warcheidwad y tlodion am dymor. Ond nis gallai roddi yr amser i faterion lleol ag y buasai dyn o'i dueddion a'i gydwybodol- rwydd ef yn ei ganiatau oherwydd cynydd mawr ei fusnes oddicartref, a lied awgrymir nas gallai oddtef calongaledwch rhai gwarcheidwaid at y tlawd anffodus. Y crybwyllion hyn, a llawer ychwaneg, a ellid eu rhoddi, a dangosant fod i Mr Andrews hanes, cyn iddo ychwanegu yif fawr at hwnw yn Ngog- ledd Cymru. Arweinia hyn ni i ychwanegu rhai ffeithiau am yr hyn,' a wnaeth ac a wna yn Mhwll- heli. Gwelodd a chredodid-ac y mae yn parhau i gredu, ac y mae eraill erbyn hyn yn credu gydag ef-yn rhagoriaethau amlwg Pwllheli newydd fel ymdrochle. Heb adlewyrchu dim yn anffafriol am Colwyn Bay, Llandudno, ac Aberystwyth, nid yw glan y mor yma o Gareg yr Imbill" i Lan- bedrog, am ryw chwe' milldir, yn ail i'r un ohon- ynt, os nad yn well; a graddol argyhoeddir y cy- hoedd o hyn, hyd yn nod yn awr, a hyny yn gan- lyniad fdadblygiadau a gwaith y Mri S. Andrews a'i Fab. Pan y gorphenir y cynlluniau sydd wedi eu dechreu, credwn y bydd yr ymwelwyr a'r lie yn rhifo cymaint o filoedd ag ydynt yri awr o gan- oedd, a hyny am doraeth y flwyddyn. I'r pwrpas uchod y mae Mr Andrews wedi adeiladu treflan helaeth yn y West End, yn cynwys lletydai eang, ho un helaethaf a mwyaf cyfleus yn Ngogledd Cymru. Yl mae yn cysylltu hen dref Pwll- heli o'r Maes" a Llanbedrog ar hyd glan y mor am tua ,phedair milldir, gyda thramffbrdd gyfleus, ac yno wedi sicrhau palasdy eart, Glynyweddw, fel amgueddfa o ganoedd o ddarluniau. Bydd, yma "art gallery" orphenol yn fuan na bydd ei harddaclj na'i heangach yn yr holl siroedd, a grounds addurnedig o ddail a blodau. Yr haf hwn yn unig y mae miloedd wedi ymweled a'r lie, vn cynwys xsgohon Sabbothol Cymreig, y trefwyr* a dyeithriaid 0 ymwelwyr o bob rhan 'o'r wlad, a phawb yn canmol. Nid yw yr hyn wnaed ond megis yn ei fabandod, a pharheir i fyned ynmlaen dan arolygiaeth y prif reolwr, Mr Cunningham, yr hwn, fel Mr Andrews ei hun, sydd wedi cy- meryd yn ddirfawr at dref hynafol Pwllheli «'i glanau naturiol dymunol. Sicrhawyd ni na war- iodd y foeneddwr yn. ystod y deuddeng mis diwedd- af lai na 22,000p mewn prynu tiroedd, adeiladu, sicrhau Glynyweddw, etc., ac nad yw cyfartaledd y blynyddloedd cynt nemawr lai. Prawf amlwg nad yw Mr Andrews, yn ei feddwl ei hun, ond megis dechreu ar ei waith yn Mhwllheli yw ei fod wedi gwrthod anerchiad llongyfarchiadol addurn- edig am- ei haelioni dirfawr adeg y Jiwbili, etc. Syniai ef fod y cyfryw yn fwy priodol i un yn cilio o rengau gweithwyr a gwaith, a mynd i orphwys, nac i un yn penderfynu myned yn mlaen. Gwel- odd y Cynghor Trefol nerth yr ymresymiad, ac ar unwaith pasiwyd, yn unol, gyflwyno i Mr Andrews y 30ain o'r mis hwn ryddfreiniad y dref, ac y mae yntau wedli datgan ei barodrwydd i'w derbyn. )3ydd y dydd yn un arbenig yn hanes y fwrdeis- dref. Deallwn mai efe yw y cyntaf i gael rhydd- freiniad y fwrdeisdref hynafol hon. Bwriedir cyf- lWYllO iddo silver casket ysplenydd ar yr sichlysur. Pawb a unant mewn dymuno iddo lawer o flynydd- oedd i fynd yn mlaen gyda'r gwaith y mae wedi ei gychwyn mor eang a llwyddianus, a bydd, Pwll- heli yn H ogre cynulliäi, difyrwch, ac iechyd i fil- I oedd o bob rha.n o'n gwlad. Argoel dda am hyn yw cydweithrediad presenol y Cynghor Trefol a Mr Andrews i hyrwyddo hyn yn mlaen. Dyma fel y dywedaii y Cynghorydd H. P. Jones (Heilig) am dano Boneddwr anrhydeddus, Yw Andrews—gwyr ein tre'; Pwy feddwn yn y. daJaeth CyffeJyb idido fe ? Fe'i gwnawn ef yn ddinesydd, Rhowjt:iddo'rfrei 11 teb wen, A phob anrhydedd teilwng, A choron ar ei ben. Y mae gan Mir S. Andrews lawer o eid&o yn yr Abermaw, a sonir yn fynych y bwriada fyned yno i'w ddadblygu ar raddfa eang fel y gwna yn Mhwllheli. Yn ystod ei holl ymwneud a Iliwll- heli, cyfreithiwr lleol Mr Andrews yw Mr Cledwyn Owen, ac anhawdd cael neb mwy cyfarwydd yn y Ee at gario y dadblygiadau yn mIaen na Mr Owen." Dechreuwyd ar y ^weithrediadau yn y Nouald Drefol am haner awr wedi dau, ac yn mhlith Uua o'r cyhoedd gwelsom Mr H. Lloyd Carter, Caer-1 naif on. Aelodau y Cynghor yn bresenol oedd- ynt-Y Maer (Cynghorwr Bavid Williams),, Henaduriaid Wm. Antliony (cyn.tf.aer), O. '\VJDne Griflith, R. O. Jontis, ty'nghorwjr H. P. Jones, Cledwyn Owen, Thomas Evans, Wm. Jones, Ro-: bert fcaac Jones, Rschard Jones, John Williams, J. T. ilowells, Jonea^Owtn, Mr Evan R. Davids (clerc tL3fol), a'r cyn-Ringyll WilEams (mace- bearer). Wedi i'r clerc trefol ddarllen penderfyniad y Oyrighor trefol ynj pasio i anrhydeddu Mr Solo- moTi Andrews a rhyddfeineb y fwrdeisdref, daeth J Maer jsi mlaen i gyfivyno -y casket,,&:r froineb i Mr Andrews am y modd yr oedd wedi dadblygu T dref, Er fod Siajter y Gorphoraeth wedi ei ddydditf er 1422, dyma, oedd yr unig achlysur, mor bell ag yr oeddynt hwy yn gwybod, i frtsneb y fwrdeisdref gwl ei rhoddi i wnrhyw un. dyfeir- iodd y Maer liefj-d at girediarwydcl mawr Mr An- drews at y tlodion ac at bawb yn ddiwahamaelh. Mr Solomon Andrews, wrth dalu diolch, a ddv- wedodd ei fod erioed wedi derbyn miloedd o ddat- ganiadau o cwylly-s dll, ond dim erioed tebyg i'r an- rhydedd hwn. Gobeitliiai y byddai i'r casket gatil ei throsglwyddo drosodd i'r sawl oedd yn ei ddilyn, ac y byddai yn foddion i'w symbylu i wneud yr hyn oedd uniawn ac i ygtyried fod uniorfdeb bob amser yn myned o flaen cyfoeth (cymeradwyaeth). Q, oedd Rhoddwr Jiawr pob daioni yn gwenu ar- ny-ht trwy eu bendithio a chyfoeth yna bydded iddynt wneud defnydd priodol o hono er 11 eg y ddyr.|oliaeth (cymeradwyaeth). Cyfrinach mawr bywyd oedd ceisio gwneudi eu dyledswydd. Ei t.owyllys ef oedd byw a gwneud yn ol fel yr oedd y Creawdwr wedi ei fendithio, ac nid ymgyrhaedd at bethau uwch, a chredu, am ei fod yn well allan na phobl eraill, ei fod yn fa.th o ddelw yn eu plith (cymeradwyaeth). Ei ddymuniad oedd byw a r marw gyda'i waith, ac ni fu erioed yn dymuno mwy am fyw na'r foment hon (clyweh, clywch). Pan y daeth i Bwllheli gyrtaf, ac nid oedd wedi newid ei feddwl, efe a ddywedodd mai ei ddymun- iad oedd gwneud Pwllheli yn un o'r ymdrochle- oedd mwyaf atdyniadol yn Nghymru. Os y bydd- ai i'r Hollalluog ei arbed a rhoddi nerth ac iechyd iddo nidi oedd ganddo yr amheuaeth leiaf na fyddai i'w syniad gael ei sylweddoli, ac y byddai Pwll- heli mewn 15eg mlynedd gymaint ag Aberystwyth, ac mewn 25ain mlynedd gymaint a Llandudno (cymeradwyaeth). Yr oedd gan Bwllheli un o'r glanoedd piydferthaf a welodd ef erioed. Go- beitliiai y byddai iddynt wneud Pwllheli yn deil- wng o'i henw (cymeradwyaeth). Y CINIAW. Yn yr hwyr cynhaliwyd ciniaw yn y West End Hotel er dathlu yr amgylchiad. Llywyddwyd gan y Maer, a llanwyd yr is-gadair gan Mr William Anthony. Yr oedd yn agos i 70 o bersonau yn bresenol. Wedi yfed amryw lwncdestynau, cynygiwyd iechyd1 Mr Solomon Andrews gan y Maer. Yn nghanol banllefau o gyineradwyaeth cydna- byddodd Mr Andrews yr anrhydedd, a dywedodd fenn Pe^derfynu helaethu y promenade 1500 o latheni (cymeradwyaeth). Yr oedd hefyd wedi gwneud darpariaeth i adeiladu 34 o dai yn y ffynent a yn y cefn (cymeradwyaeth). Cyfeiriodd at gyflwr iechyd y dref a'r ffaith na fu cymaint ag un farwolaeth mewn un mis. Wrth ddiweddu cy^ypodd Mr Andrews roddi tir i adeiladu yr ysgol ganolradd airno ar yr amod eu bod hefyd yn adeiladu ysgoldy yno (cymeradwyaeth).