Gwalia

PUW MEREDYDD- •"YNGIAI) A'l DDYROHAFIAD. :wyd gan Elidirfab.] 1NOD I. id, yn Ei aerfa- _*ddia'r Hen, ni hvydda. Gwilym Peris. ehau yr eglwys. yn hyfryd, ac yn cyhoedd-ent i drigolion Llanwyn Meredydd a Lucy Davies wedi eu i angeu yn nghwlwra tyn prio ins. Yr .ioll bentref wedi ei wisgo yn brydferth .,iodau a baneri. Yr oedd Miss Lucy Da- ..es, a adnabyddid yn well gan y preswylwyr fel "e:n boneddiges ifanc anwyl ni," wedi partneru am fywyd gyda Mr Phylip Meredydd. pen yr iien ariandv parchus ac adnabyddus a ddygsi yr eaw "Meredydd a Meredydd." Y Parch Thomas Davies, a chyd-glerigwr, a gyflawnasant y se-re- moni; ac wrth roddi ei ferch dan ofal "banker" ieuanc a chyfoethog, nid oedd gan y gwr parch- edig a enwyd gyntaf yr un ofnad am ei hapus- rwydd. "Hwre! Duw a'u bendithio hwynt. eu dau bywyd maith a dedwyddwch a fyddo idd- ynt !"—dyma'r geiriau a ddisgynent dros bob gwefus, gyda llawer o gv wir deb, os ydym i gy- meryd ton y fiais yn safon i farnu. Yr oedd y rh-ei'thordy a'i erddi vn llawn o bob! lawen, obie- gid yr oedd Lucy a Phylip yn awyddus na fyddai vr un heb fod mewn mwvniant a chadw gwyl ar IITO eu dydd p.ricdasol. Gyda'r tren am bom,p y prydnawn byddent yn myned -maif h am Lundain, a T.hra y mae cysgod o brudd-der yn disgyn ar galonau* y rhelthor a'i wraig yn mill yr adeg hono, y maent yn hynod ddewr yn gallu cadw -eu dagrau rhag ilifo drosodd hyd nes y ciliodd y cerbyd olaf o'u golwg. Pasiodd pum' mlynedd ar huaain o fywyd llawn hapusrwydd i Mr a Mrs Phylip Meredydd rhoddwyd llawer o blant iddynt, ond dau yn unig oedd yn aros—Jennie a Puw—bu'r lleill farw yn dra ieuanc. Duodd wybren yr hen aelwyd, ac achoswyd hyny gan selni a itianvola,eth ddynesol y -wraig a'r fam. Ni ddarfu i brydferthwch a llawnder yr ''Orchids"—enw eu trigfod-sefyllfa uchel y -lU-eLstr, na'r cariad a'r parch a delid i'r feistre-s folltio y drws na bario v giat, rhag dy- 11 fodiad y march gwelw a'i farchogwr du. 0 gam i gam y mae'r gelyn llidiog yn dyfod yn nes, a dy- wed Doctor Griffith na fydd i ond ychydig ddydd- iau basio na fydd i enaid gwerthfawil y fam ehed'eg ymaith. Hfemo, ni eistedd neb gyda hi ond Jennie, oblegid mae'r nurse wedi myned i or- phwyso. "Jennie, fy anwylyd, deuwch yn nes i m.i; y mae fy nhraed bron cyffwrdd yr afon. Gallaf ddwevd! gyda'r hen benill, 'Rwy'n tynu tiiac,, ochr y dwr, Bron gado yr anial yn Ian. Nid wyf yn offti Y:1 un gclyn; i mi yn barod y aae y gTyn tywyll wedi ei oreuro gyda goleuni lamp y Gwt A rydiodd yr afon o'm blaen. Nid ydyw y bedd i mi y bedd tywyll, ond lie i orphwys i fy nghorph gwael, wedi ei gysegru gan fy Mhrynwr anwyl. Nid cymaint am danaf fy hun, ond am Puw yr yd'wyf yn ewyllysio siarad gyda chwi. Draw yn mhell dros y moroodd y myna calon ei fam fyned ar ü! ei bachgen ffoedig. Nid ydych chwi eTioed wedi clywed manylion ei ymadawiad sydyn o Gymru a'i gaxtref. Diau ■eich bod wedi rhyfeddu ami i dro paham na sieryd oi dad byth am too. Y mae amaf eisiau, os y caf nerth a llais, dweyd yr oil wrthyoh chwi. ohev- wydd ar ol i mi fyned ymaith, ewyllysiaf i chwi, fy mhlentyn anwyl, weit-hredu mwy na rhan chwaer, a h-e:pu i waredu eich brawd o'i sefyllfa ddarostyngedig." 11 "Cyn i chwi ddlechreu, fy anwyl fam, gadewch i mi roddi i chwi ychydig jelly," a chyfododd Jennie a chan gyioervd tamaid bychan hi a'i hes- tynodd d i'w mham. Wedi ei hadnewyddu, pa.11- haodd y wraig glaf: "Pan yn Iihydychain denwyd Puw gan ddynion llawer hynach nag ef i chwareu cardiau. Darfu i'r hudoliaeth ryfedd ag sydd yn perthyn i'r chwcireu hwnw beri ei gwymp, ac o riskio ych- ydig ^ylltau ymlithrodd i bunoedd hyd n,-s yr aeth yn ddwfn i ddyryswch. Yr oedd efe yn cael ei flino gymaint am ddyled fe'l ag y bu iddo ef redeg ymaith. Anfonwyd y cyfrifon i'ch tad. Talodd yntau y cyfan yn anrhydeddus, ond ni all- 4l'Í'm glywed dim am eich brawd. Darfu i ofn a gofid yn fuan wnevithur eu hoi arnaf. Nis gaU- asai eich tad ddal i fy ngweled yn dioddef, ac yn. ci rrariad mawr tuag ataf a digofaint at Puw, efe a dynsrodd na fyddai iddo byth siarad oaf nag ychwaith ei weled drachefn, ac o'r amser hwnw na wnai efe gydnabod bod iddo fab. Yr oedd fy holl erfyniadau yn ofeT. Daliodd eich tad yn gil- dynus. mor benderfynol ag y mae efe heddyw. Pasiodd tair blynedd ymaith, ac un hwyr yr oedd- wn yn chwynu yn fy yspottyn bychadi fy hun o'r ardd pan y darfu i mi ddigwydd codi fy mhen canfyddwn ddyn ieuanc wedi ymwisgo mewnsiwt ffustian j*n sefyj'l wrth y giat. Fel yr edrychwn, •cyffyriddodd a'i het, gan ddywedyd: "A ydyw Mr Phylip Meredydd yn byw yma, madam ?" "Ydyw; a ydych chwi yn ewyllysio ei weled 1" myfi P. ymliolais. I "Yr oedd efe ar fyned i ateb pan, yn sylwi ar ei ddifrifwch, myfi a edrychais yn fwy manwl arno. Jennie, Puw ydbedd efe, wedi ceisio ym- ddyeithrio Yr ydoedd efe wedi dyfod adref i ofyn am faddeuant. Dywedais wrtho fy mod yn 4maddeu iddo, ac yn ei garu ef gyda holl dynerweh cariad mam. Rydd-ai i mi weled ei diad, a dog o'r gloch., wedi i'r holl wasanaethydldiion fynec" i-:w., ^welyau, os y deuai efe, gobeithiwn y byddai cymodiad. Efe a ddaeth, a gwrthododd eich tad ei weled. Yr oedd fy boll erfyniadau yn ddi-les. P-hoddodd Puw un troed dros irinio, y drws. Ni chafodd ddyfod yn mhellach. Gwthiodd eich tad ef allan, a dywedodd, 'Peidiwch a thywyllu fy -nn,s byth. yn rhagor. Daeth Puw yn nolaen i fy nghusanu i. Nid oedd efe yn ddigon prysur. Darfu i'ch tad ei yru ef i'r drws. O'r noson hono ihyd yn awr ni chefais ddim newydd am y bach- gen beius. Llawer gweddi a anedlais i'r Nefoedd ar ei ran, ac atebir hwynt mae'n sicr genyf. Ryw ddydd efe a all ddyfod adref. Jennie, yr wyf yn awr yn disgwyl wrthych chwi: rhoddwch sicr- wrdd. i mi, os daw Puw yn oT! mewn trwbl, y bydd i chwi fod yn dyner wrtho ef. Jennie, yr wyf yn gofvn i chwi helpu eich brawd." "Mi a wnaf, fy mam: Duw a'm cynorthwyo!" "O-ndwedi'r oll, nid dym' fydd cenhadiaeth Jennie, fel y ceir gweled eto, oblegid b-dd i'r byrddau ga-el eu troi yn rhyfedd. Wedi bron didihysbyddu ei hychydig neath, «yrthiodid pen Mire Meredydd yn ol ar y goben- ydd dychwelodd v nurse, a chiliodd Jennie ych- ydig i roddi lie iddi. Bron fel vr oedd, gwawr y dvdd yn tywynu yn egwandrwy ffenestri yr "Orchids," darfu i olaw Tyrydferth dydd tragwyddoK wawrio ar ysbryd Lucy Meredydd. Darfu iddi groesi mor ddistaw drosodd er fod o gwmpas ei crwely wr. rrerch. nurse, a gwasanaethyddion ffyddlon ni ddarfu i'r un o honynt glywed dim o dwrf yr afon ddu. Yr oil a glywsant ydoedd ei sibrwd gwan "Bryniau Oanaan, Dd'ont i'r golwg yn v man 1!1 a chyda hyny yr oedd y dioddefydd blin wedi gorphwys am byth ynt llewyrch. cariad ei Thad efol. Grwgnachodd Phylip Meredydd yn flin yn her- vn-dd fod Duw wedi cymeryd ymaith ei wraig anwyl darfu i sarugrwydd a plirudd-der ei fedd- ianu, er gwaethaf gofal pryderus ei ferch, geiriau cysurol "y clerigwyr a chyfeillion wrtho ef i 1H)b golwg yr oedd efe yn ymddangos fel dyn wedi ei lethu. Dim ond unwaith, ac am foment y gwelwyd rhith o wen ar ei wyneb, pan y daeth Tt-niie, gar. gymeryd mantais ar hyny, i ofyn iddo ef, "Fy nhad, a fyddwch chwi byth yn elywed dim oddi- wrth Puw?" "Byth!" taranodd Phylip, "ac nid oes arnaf fi eisiau clywed. Yr ydwyf yn gwahardd i ehwi grybwyll ei enw wrtltyf fi. Nid yn unig y mae efe wedi llusgo -enw y teulu i warth, ond y mae efe hefyd bron yn llofradd. Onibai am dano ef, buasai eich anwyl fam yn fyiv heddyw." Mewn digllonedd! a ehyfty. gadawodd Phrlip MeretTydd yr ystafell. I

Pigion o'r 11 Drych." I DDYNION EWYLLYS DA. Pery William McKinley i brofi. ei hun yn un o'r dynion cymwysaf allasai y Talaethau ei ddewis i lanvr v swydd Arlywyddol, yn enwedig yn y cyfwng prerenal. Yn '2i anerchiad yn Atlanta, Ga y dydd o'r blaen llefarodd mor ddoeth a Llyfr y Diarebion. Rhoddodd foddlonnvydd mawr i'r bobl. Yr oedd ei gyfeiriad at Gor Mawr y Talaethau Unedig yn canu anthem fawr brawdoliaeth rhyddid yn y dull cyftwlleidfaol, gJ'da'n tiriogaethau y tu yma a thu draw i'r mor- oedd, yn fendigedl-j1 o foddhaol. Mor gofus, onide, o'r ynysoedd sydd newydd gynyg am ael- odaeth yn nghyfeillach y Talaethau i Gallem ddychymygu clywed Ynysoedd Philip—fel cor o blarat, o ran profiad eto-yn dyblu y gan fel Cy- manfai ganu Gymreig! Bydd cenedlaethau ac oesau yn bendithio yr adeg yr ufuddhaodd Amer- ica i Ddmv drwy gyhoeddi rhyfel ag Ysbaen ac yn erbyn ei gorthrwm a'i haerllugrwydS. TALU HEN DDYLED. Yohydig dros bedwar can' mlynedd yn ol ym- welodd Christopher Columbus ag America yn enw eu Mawrhydi aruthrol Ferdinan ac Isabella, i freniraedd mwyaf Catholicaidd y rhai y rhoes ei Sancteiddrwydd y Pab, Ficer y Oreawdwr, hawl- fraint i gym.eryd llwyr feddiant o'r Thanbartli hwn o'r greadigaeth, anhysbys hyd yr adeg hono. Yn olynol i'w gwaa Columbus anfonodd Ysbaen weision eraill dihafal eu gorthrwm a'u creulon- deb, i osod y wlad eang a'i thrigolion diamddiffyn dan wystl Aeth oes ar ol oes heibio, a pharha- odd olwyn fawr rhagluniaeth i dsroi yn raddol hyd nes i America gasglu digon o foddion i godi y I wystl. a gorfu i'r Ysbaen yn Ninas Paris y dydd o'T blaen roi derbyneb i gynrychiolwyr y Byd Newydd fod yr hen ddyled wedi ei thalu a'r hen gyfrifon wedi eu gwastadhau. L 11 Y GALLU GW1RODOL. Y dydd o'r blaen cyfarfu cynaaledd o ddailla- wyr yn Washington gyda'r amcan o ddylanwadu ar y Iiywodraeth i ddiddymu y dreth a osodwyd ar y cwrw yn adeg cychwyniad y diflasdod ag Ys- baen. Ymddengys i'r dylanwad ballu, ac, na f-ydd i'r Llywodraeth dalu sylw o gwbl i'r gwrthdystiad. Hysbysir ni hefyd fod y gwirodwyr a'r darllawyr yn colli eu dylanwad fel gallu gwleidyddol. Ym- ddengys i ni yn haerllug; yn y fath ddosbarth o ddynion i uchelgeisio bod vn allu mewn gwleid- yddiaeth; ac yn sicr ni ddylai cymdeithas Grist- ionogol oddef y fath allu i godi ei ben. Bu am- ser, yn ddiau, pan y llefarai y blaid hon fel un ag aw4urdod ganddi; ond ei He yn bresenol yw mwynhau y breintiau sydd yn ei meddiant yn foddlon a chydag ofn gweddus wrth ddiy1 "taledigaeth ei gwobrwy" yn y dyfodol. BYD Y TEGANAU. Onid oes llawer o fuddioldeb yn y modd y paroboir anrhegion N adolig i blant yn y wlad hon? Mae yn fyd bychan ynddo ei hun, yn nghyda holl beirianau ac offerynau bywyd wedi eu gwneud yn deganau i ddyddori y rhai bychain a'u hegwyddori i amgyfFredl trafedaethau a dyled- swyddau y fuchedd sydd yn eu haros. Ceffylau a gwageni, llongau, agerbelrianau a cherbydresi, peirianau tan-ddiifoddol gyda cheffylau ar gar- lam diylliau ac arfau cyfaddas i gjyfarfod a gorch- fygu yr Ysbaenwyr; dodrefn ac offer cadw ty i'r ferch, a thegan-biana i'r fechan i ymgydnabyddu a ffurf a Hun allanol cerddo!iaeth; pob peth yn cydweithio er daioni i ddwyn y rhai bychain i gy- ffyrddiad a'r byd cyn y delo y byd i gy- dylid priodoli y ffaith fod yr Americaniaid yn cy- ffyrddiad a hwv. Ai i ddisgyblaeth y teganau y farfod ag anhawsderau bywyi mor wrol ac mor ddeheuig 1 Y CYMERIAD CYMREIG. Pwnt y parhedr i dalu sylw iddo y dyddiau hyn yw pwuc diffygion y cymeriadi Oymreig. Aw- grymia'iol ac adldawol iawn yw hyn hefyd am y rheswm y dengys fod yna adfywiad ac ymddeff- road yn ein cenedl. Hen arfei y Cymry ar hyd yr oesau fu ebargofi eu ffaeleddau gan ymfoddloni yn ymffros*-gar ar y goel mai y cymeriad Clymireig ;edd yr nchaf a'r rhagoraf yn fyw. Ni fu diffyg ynied yn uchel am danom sin hunain ynom jrioed feallai mai i hyny y dylid priodoli ein hanalluogrwydd i ganfod ein ff«e-leddau a diwygio rAly 11 yn gynanach. Gyda dyfodiadf a dadblygiad cyfleus- derau ad iysg yr ydym yn d-h-euechT,-h arnom ein hunai n mewn goleu gwell; ac yn gymharol a chenedloeid eraill yn dyfod i fe idiant o olygiatl- au perffeithiach aim y byd a'i b?thau. Er barn deg a chvrir, lianfodol yw gwybcdaeth gymharoi. Yn y "Traethodydd" yngana y Parch J. Myfen- ydd' Morgai, Llandudoch, y gwyn hen yn ein her- byn, «ef eon bod yn dditfygiol ia^n o'r "toes." y cyfeiriasom ato mewn erthysfl. flaenorol; yr ydym yn brin o'r ysbryd undebol a elc-nedlaethol, a deuwn at ein gilydd yn amlach i ynxafaelio nag i ymgofleidio a'n gilydd. Wele un o gyhuddiadau Mr Morgan: "Bodlola math o ragfarn rhwng y Gogleddl a'r Deheudir, ihwng y naill sir a'r llall, hefyd rhw"- y gwahanol gymydogaethau a'u gilydd a rw/.e h na'r cwbl, ofnwn fod. cryn lawer o eiddigedd i-nddynt tua^ eu gilydd, ac mai eu danteithfwyd blasusaf yw clywed am anffawd en gilydd." Oyfeiria hefyd at ein diffyg cariad brawdol. Nid yw ein crefyddoldeb yn gweithio tuag at well ha u y diffyg hwn ychwaith. Gydag vmagoriad mefdwl ac edifeirweh gweddus, go- bedthiwn yr ym.wadwn a'r hen arfer Phariseaidd o ddioloh i IMtivsr nad ydym fel y Saenn a chen- edloedd eraill, ao efelychu y publican pan ddy- wedai "Arglwrdd, trugirhai wrthvf fi techadur!" Y mae gan bob cenedl lawer o le i wells. Y RHESWM AM HYNY. Mewn cyfrol a gyhoeddwyd yn ddiweddar, sef cyfres o ddarlithiau y Parch W. Jewett Tucker, D.D., ar y dylanfl adau sydd yn dadwnfiad pre- gethwr, enwa a ganlyn, sef diifyg argyhceddiad, ymgais i foddio y gynulleidfa a dylanwad gwyrol y gynulleidfa arno. Cyfana yr awdwr yr oil i fyny yn ddiffyg anijiyflfrediad a chydweithrediad a'r gwirionedd. Dylyna y pregethwr yn rhy fyn- ych ei d-eimlad ei hun lieu hoffder y gwrandawyr yn lie dybenion a gofynion Duw. Sylfaen pob gwaith ysbrydol a moesol yw argyhoeddiad; ond y drwg yw fod dylanwadau israddol eraill yn dyfod) i mewn i hudo a rheoli plant dynion. Yn ein plith ni y Cymry, lie y mae pregethu yn cael parch mor uchel, dylanwaidir ar fechgyn diddawn a diddysg yn ami i ymgymerydi a'r gwaith nid o argyhoeddiad, eithr er mwyn ymddangosiad. Ni ddylid pregethu er mwyn bywoliaeth na ph&rch- edigaeth, eithr i'w amcan ysbrydol gwreiddiol. Dywedai Alexander Knox am Eglwys Loegr ei bod yn rhagorol iawn ar gyfrif ei hegwyddorion a'i rhyddfrydigrwydd, ond, feallai, ebe fe, nad oes yr un sefydliad o chanddo gan lleied dylanwad ymarferol. Y rheswm alll hyn, yn ddiau, yw fod ei gweinidogion ar hyd yr oesau vn dra amddifad o argyhoeddiad ysbrydol, ao o aiddgarwch i gy- flawni gwaith ymarferol crefydd. Ychydig wnaethant dros Gymru yn yr amser aeth heibio° Didaro ydynt am nad oes yn eu calonau namyn digon o ras i'w gwneud yn offeiriado-nid oes yno wasgfa o argyhoeddiad digonol i ysgogi y peir- iant achubol. Nis gwyddom am ddim tebycachi i dy ar dywod nag offeiriad neu weinidog heb ar- gyhoeddiad, neu was Duw heb ras Duw.

Cyhuddiad o Golc-iiadrata. J ACHOS ANGHYFFREDIN. Prydnaivii dydd Llun cynhaliodd ynadon Ruthyn lys arbenig, pryd y cyhuddwyd merch ganol oed, o ymddangosiad parchus, o'r enwM. Bevan, ofod1 wedi lladrata amryw bethau. eiddo Mr Algiernon Potts, Glan'rafon, Llanferres, Wyddgrug, ynad dros y sir, ac aelod ar Fame Rhutiiyru Cadeirydd yr ynadon cedd y Parch Bulkeley Jones, y warden. Eriynid gan Mr Bradley, Wyddgurg, ac amddiffynid' gan Mr Edward Roberts (y Mri LloJ-d a Roberts). Pan vmgynullodd y llys, yr oedd y« amlw^ fod yna rhyw g-westiwn o anghytuiideb wedi codi ar y Fame. Ynmeillduodd yr ynadon aili ddeng munud ac wedi iddynt ddychwelyd, act er warden gymeryd y gadair, anerchwyd ef ga.n Mr J. Watkin Lumley, yr hwn a roddai bwyslais ar ei sylwadau gydag ysgogiad ar ei law, ac y gofynodd yn uchel, "A ydyw y Ilys hwn ) i fod yn un agored, ai nid ydyw?" Nis gellid clywed yr ateb yn nghorph y neuadd ond yr oedd yn amlwg fod geiriau uchel wedi pasio rhwng y ddau ynad. Sylwodd Mr Lumley yn uchel, "Ni bydd i mi ddyoddef unrhyw anJfoesgarwch oddiwrth neb." Ar hyny, dywedodd y Cadeirydd y byddai yn well iddynt ymneillduo drachefn ac aeth yr ynadon o'r neilldu unwaith eto. Wedi iddynt wneud eu hym- ddangosiad yn y llys, rhoddodd y cadeirydd gy- farwyddyd i Mr Bradley fyned yn mlaen gyda'r a.chos. Y tyst cyntaf a alwyd ydoedd Elizabeth Roberts, y lliein-wraig (laundry-maid) yn Glan'rafon, yr hon a ddywedodd fod y garchares, yr hon oedd y wein- yddes yn nhy Mr Potts, wedi cael caniatad i fyned i gyngherdd yn Ysgol Genedlaethol LlanfenVjs a tfira yr oedd hi i ffwrdd, aeth y dyst i ystafell-wely y garchares ac a agorodd foes pren bychan. Yr oedd yno ddau foes—yr un a, agorodd y dyst, ac un mwy, go o faintioli cyffredin. Darfu i'r dyst ddefnyddio agoriad o eiddo Miss Margery Potts. Yr oedtThyn tuag wyth o'r gloch y nos. Cafodd y dyst wniad- waith yn y bocs, castor, a photel o "scent" arian, a phethau eraill. Hysbysodd hyny i Mrs Potts, ac anfonwyd am heddgeidwad. Dychwelodd y gyhudd- edig o'r cynglierdd tua deg o'r gloch; ac yn fuan wedi hyny. aeth i'w hystafell lie yr arhosodd am dri chwarter awr; a'r casgliad a. dynid oddiwrth hyn ydoedd, ei bod hi, ar ol gweled fod rhywnn wedi bod yn ymyraeth a'i bocs, wrth y gwaith o symud yr eiddo a ladratawyd. Pan gyrhaeddodd yr hedd- geidwad, aeth Mr a Mrs Potts, yn nghyd a'r dyst, i ystafell wely y garchares, a frofynasant iddi hi eu di- lyn. Wedi hyny gofynwyd iddi agor y ddau foes, pan y cafwyd fod nifer o'r pethau oedd y dyst wedi eu gweled yno yn barhaus ond yr oedd y lleill wedi cael eu symud. Wrtib gael ei chroesholi, dywedodd y dyst iddi fyned i wasanaeth Mrs Potts tua phedwar mis yn ol, a bod y ddiffynyddes wedi dyfod yno yn mhen deufis wedi hyny. Yn ychwanegol at weini wrth y bwrdd, yr oedd y garchares yn gweini fel trulliad. ac yr oedd yr holl lestri arian oedd yn y ty o dan ei gofal. Yr oedd y dyst yn golchi ei dillad, ac yr oedd y garchares wedi bod vn cwyno wrthi hi o herwydd y modd yr oedd y dillad yn cael eu golchi. Yr oedd y garchares yn un o dymher "hynod o groes. Nid oedd y dyst wedi cael unrhyw gweryl a hI, ond yr oedd wedi methu a rhoddi cyfrif am un I 0 ffedogau y garchares. Nid oedd gan y dyst un- rhyw ddrwgdeimlad tuagati, ac nid oedd yna un anghydwelediad wedi bod rhyngddynt. Aeth i foes y garchares fel rhyw gellwair jTnarferol (cyffro). Yr oedd yn drwgdybio fod y garchares yn yfed gwirodydd poethion, oddiwrth ei duU. Pan wasg- wyd ami ar y peri hwn, dywedodd y dyst :—"A I dweyd y gwir wrthych, yr oeddwn yn meddwl mai dyn oedd hi, ac aethum i'w bocs i edryeti. a oedd yno daclau at eillio" (chwerthin). Pa beth a w-nitetli i chwi feddwl hyny? J Siaradai bob amser yn nghylch saethu. a gwaith j asiedydd, a phethau o'r fath, ac vr oecdwn yn meddwl ei fod yn beth hynod iawn i ferch. Tybiwn, hefyd, y gallasai gymeryd gwirodydd poetnion. Aeth y dyst yn mlaen i ddweyd ei bod yn drwg- dybio oddiwrth y modd yr oedd dwylaw y garchare-s yn crynu, a'i hymddygiad cyffredinol, ei bod yn yfed rhywbeth, megis "spirit of wine." Pan y darfu 1 r dyst ofyn i Miss Margery Potts am ei iiagoriadau, dywedodd wrthi fod ganddi eisieu rhyw ychydig o lol gyda'r weinyddes, ac yr oedd Miss Potts gyda hi pan y darfu iddi agor y bocs, ac adnabyddodd v pan y darfu iddi agor y bocs, ac adnabyddodd v nwyddau. Wedi cael y pethau yn y bocs, anfonodd y foneddiges ieuanc i gyrchu ei mam. Daeth Mrs Potts i fyny y grisiau, a hi a agorodd y boes mawr, yn mha un, hefyd, y cafwyd eiddo yr achwynydd. Yr Heddgaidwad Evan Williams, Llanferres, a dystiodd iddo gael ei alw i Glan'rafon, ac iddo ¡vr- haedd yno tuag un o'r gloch v boreu canlynol Yr oedd yn bresenol pan, ar gais Mr Potts, y caiodd bocaes y diffynyddes eu hag-or ganddi, a chymerodd yntau restr o'r nwyddau a gafwyd i mewn, pa rai a ( hawlid gan yr erlynydd. Augusta Potts, gwraie: yr erlynydd, a alwrd "J nesaf; a thrwy nad oedd yn iach, caniatawyd iddi eistedd tra o dan arholiad. Cadarnhaodd ystori v liein-wraig. Pan agorwyd y bocses, yn mhresenol- deb yr heddgeidwad,darfu i'r ddiffynyddes ymddwyn mewn modd gwarthus, gan gymeryd v pethau oddiar y swyddog a datgan mai ei heiddo hi oeddynt. Mewn gwirionedd, ychydig o weithiau oedd hi wedi gweini wrth y bwrdd heb fod ei dwylaw yn ysgwyd i'r fath raddau fel1 yr oedd yn rhaid iddi gynortfcjvyo i'r fath raddau fel1 yr oedd yn rhaid iddi gynortfcjvyo ei ga-rddwrn a'r llaw arall; a dyma y tir yr oeddynt 11 yn hwy yn sylfaenu eu drwgdybiaeth arno ei bod: yn yfed gwirodydd poethion. Mewn gwirionedd, caf- wyd "spirit of wine" yn ei hystafell. Daeth y ddi- ffynyddes ati hi gyda. ehymeriad da iawn. ac yr oedd un o'r cymeradwyaethau iddi yn dyfod oddiwrth gyfreithiwr o Lerpwl. Mr Edward Roberts, wrth anerch y Fainc, a ddy- wedodd nas gallai alw y ddiffynyddes yn yr ymchwil- iad hwnw, o dan y gyfraitli ne-wydd, gan on bod yn rhwym, os gwneid achos allan, i'w hanfon i'r Brawd- lyi chwarterol. Ond yr oedd yn ferch barchus, gweddw i ffermwr yn agos i Wrecsam, yi hwn a fu farw mewn amgylchiadau tlawd, yr hyn oedd yn ei gwneud yn angenrheidio iddi ..t fyned i wasan- aeth. Yr oedd y cyhuddiad hwn wedi ei ddyygu yn hollol. Nid oedd hi yn euog o ladrata y pethau hyn, oblegid rhaid eu bod wedi cael eu rhoddi yn ei bocses, hwyrach, gan y ferch Roberts. Nis gallai efe gael geiriau i ddesgrifio ymddygiad y ferch hon, wrth gymeryd mantais ar absenoldeb y ddiffynyddes i fyned i agor ei bocses yn y modd y darfu iddi wneud. Yr oedd yr achos o du yr erlyniad yn Ilawn o anghysonderau. Er enghraifft, yr oedd y ddiffyn- yddes yn cymeryd gofal o'r holl lestri arian yn y ty; a phe buasai hi yn dymuno bod yn anon est, gallasai yn hawdcl gymeryd rhyw nwydd a'i droi yn arian, yn lie casgliad o nwyddau, pa rai, er cymaint y gallasai Mr a Mrs Potts eu gwerthfawrogi, na alla.sent fod yn werth dim i'r ddiffynyddes yn y farchnad. Honid ei bod wedi bod am dri chwarter awr yn ei hystafell yn cymeryd pethau o'i bocses yr oedd hi wedi eu hysbeilio, am ei bod yn drwg- dybio fod rhyw bet Ik wedi cymeryd lie ond a oedd yn debyg y buasai hi, os oedd hi yn ymwneud a'r gwaith hwnw, yn gadael dim yno ar nad oedd yn eiddo iddi hi? Y ffaith ydoedd, fod amryw o'r nwyddau a hawlid gan yr erlynydd yn eiddo gwir- ioneddol iddi hi, ac yr oeddynt yn bethau oedd yn cael eu gwerthu yn ddigon cyffredini. Ar hyn darfu i'r ynadon atal Mr Roberts gyda'i anerchiad. Dychwelasant yn mhen ychydig funud- au ar y Fainc, a dywedodd y Cadeirydd eu bod wedi rhoddi eu hystyriaeth fwyaf gofalus i'r mater, a'u bod wedi penderfynu taflu yr achos allan (gwaedd- iadau o "clywch, clywch," yn cael eu dilyn a chymer- adwyaeth uchel yn v llys). Dychwelwyd yr eiddo y cymerwyd meddiant o hono i Mr Potts, ar ei waith yn rhoddi dyogelwch i'r heddgeidwaid.

Mae Kiliynau o'r Bobl yn ei Yfed. Vi-Oocoa Dr. Tibbies ydyw Bwyd-Ddiod y Bobl, canys y mae ei deilyngdod wedi ei gydna- bod i raddau mwy hclaeth nag unrhyw ddarpar- iaeth arall y gwyddvs am dani. Niae ei werth fel ym,bort.h dan bob amgylchiodau, ac yn ateb i bob gofynion, wedi ei brofi gan dystiolaeth pobl agos 11 el o bob dosbarth a galwedigaeth, yr hyn a ddengyS el ,Y ei allu adferiadol rhyfeddol mewn achosion o'r am- rywiaeth mwyaf. Ni a'i gadawn i'r darllenydd i ymgynghori a sjTiwyr cyffredin, ac ar unwaith gymeryd Yi- Cocoa Dr. Tibbies—os nad yw hyny wedi ei wneud eisoes—yn lie cocoa cyffredin, te, a choffi i frecwast a phrydau eraill. Dr. Tibbies' Vi-Cocoa-6c, 9c, a Is 6c—ellir ei gaeU gan yr holl Ffeayllwyr. y Chwegnwyddwyr, a'r Stores neu ynte o 60, 61, a 62, Bun hill Row, London, E.C. Fel prawf o'i deilyngdod, fe an- fonir sample tin o Vi-Cocoa Dr. Tibbies yn rhad i unrhyw gyfeiriad os bydd i'r apelydd, wrth ys- grifenu (gwna post-gerdyn y tro), grybwyll enw y "Gwalia." HAIRDRESSERS Tobacconist* Commencing. See ltd. Guide (259 pages), 3d. FITTED UP. How to epea » Cipar Store R20 to £ 2000. Tobacconists Outfitting ———— Co.—186, Ewston-road, London 1 50 years reputation. Manager, Estimates Free. Henry Syers.

Eisteddfod Cadeiriol keirion. Cynhaliwyd Eisteddfod Gadeiriol Meiiion yn Dolgelau, ddydd Llun. Yr oe-dd y cynulliadau yn aruthrol, a methai llawer o'r bobl fyned i mewn i'r Ystafell Cyhoedd'us. Yr oedd brwydrau celyd yn y cysta(lietiaeth,,iii, -a llu mawr yn tynu yn y torchau. Llywydd cyfarfod y boreu oedd Mr C. E. Breese, Porthmadog; y prydnawii, Air 0. E. J. Owen, Hengwrtuchaf. Yr arwein- yddion oeddynt Mr Edward Williams (LTew Meirion) a Dr. Jones Morris. Y beirniaid oedd- ynt Mr Jos°.T)h Bennett, Llundain, a Thafolog, Trefaldwyn. Canwyd can yr eisteddfod gan Mr Griffith Pierce, Dolgellau. Yr oedd 22 o ymgeis- wyr ar y peuillion ar "Addewid," ond dyfarrnvyd v wobr i Mr R. G. Williams, Criccieth (gynt o Ddolgellau). Miss Nesta Wynne Edwards, Dol- gellau, a cnillodd y wobr yn y gystadleuaeth ar I chwareu y berdoneg tra y cmiodd Miss Catherine Williams, Rhydynjain., y wobr am y par goreu o fenyg gwlan Am y cyfietthlad, dy- farnwyd v wobr i'r Parch Wm. Hughes, The Quinta, Salop, gynt o Ddolgellau. Rhanwyd y wobr am y rhaniaiit oreu ar draddodiadau Meir- ionydd cydrlnvng Mr 0. M. Roberts, Coriis, a Mr Owen Lewis. Ba'a. Csriwyd y wobr am yr unawd bass gan Mr Alexander Henderson, Taly- sarn. Mr John Hugh Williams, Machynlieth, a enillodd y wobr a-.m v cynlhra goreu o dy gweith- iwr. Y nesaf oedd cystadieuaeth y seindyrf prps barnwyd mai seindorf Corns oedd y trechn, yr hwn a arweinid gan Mr Hugh Jones. Bodolai dyddordeb angerddol yn nglyn a'r gystadleuaeth sef testyn y gadair, pryddest, "Boreu y Trydydd Dydd cyhoeddwyd mai y bardd budd- ugol oedd y Parch J. Gwylfa Roberts, Porthdin- orwig. bardd coronog Eisteddfod Genedlaethol Ffestiniog. Y goreu on am wn euthur llawffyn oeddynt Mr David Williams, Bontnewydd; Mr Ellis Jones, Ganllwyd a Mr Griffith" Thomas, Gwynn. Cymerodd pediwar o gorau ran yn v ^vstad.&uaeth gorawl: dvfarnwyd y wobr i gor Bwlohgwyn, Gwrecsam., tan arweiniad Mr Robert Jones. Am yr unawd offeryrol enillwyd gan y Rihingyll Hammond, Porthmados; y traethawd'i fercned, Mrs Evans Ffestiniog; deuawd, Gutyn Eifion a Lunos Gwalia y prif draethawd Mr W G. Jones, cerfio. Demetrius Owen, LIanbrynmair y fyfyrdraith. Parch Rhvstvd Da- vies, Brynaman cor meibion, cor Talysarn • yr unawd contralto, Llinos Gwalia y brif gystadi- euaeth gorawl, cor Bwlchgwyn. Gwrecsam; un- awd tenor, Mr E. M. Evans. Abermaw.

| Llwyddiant Brodor o Pfestinicg yn yr America. Danville, N. Y., Rhag. 8fed.-Y mae yn bleser genym gyflwyno gerbron ein darllenwyr ychydi- hnellau bywgraphiadol o olynydd y Cymro Dem crataidd Ellis Williams, fel postfeistr ein pentref yr hwn benodiad a dderbyniodd bythefnos yn ol bellach, a chredwn fod y dyfarniad yn foddnaol gan y mwyafnf o breswylwyr y lie. Deallwn fod dynion cyfnfol eraill yn ymgynjg am y swydd. ond ymddengys Irai ef oedd y dewis-ddyn y tro hwn, a bydd yn sicr o gyflawni ei ddyledswyddau yn onest a didwyll. Genedigol yw Mr Williams o Ffestiniog, G. 0. a gwelodd oleuni dydd gyntaf yn y flwyddyn 1854. Pan yn 13eg oed ymfud'odd i'r America, gan ym- sefydlu yn Elizabeth, N. J., a Ilwyddodd i fyned i mewn i wasanaeth teulu parchus yn y ddinas hono, ac ar yr un pryd derbyn addysg yn un o ysgoiion y lie. Parhaodd gyda'r teulu hwn am dair blyn- y lie. Parhaodd gyda'r teulu hwn am dair blyn- edd, yna sicrhaodd gyffelyb swydd gydag un o athrawon Princeton, gan dderbyn yr un rhagor- freintiau. Yn olynol aeth i wasanaethu fel clerc yn un o fferylldai mwyaf y ddinas, a dilynodd yr alwedigaeth hono hyd nes y graddiodd gyda chym- eradwyaeth ucnel. Bellach penderfynodd Mr Williams sefyll ar ei dir ei 'hun a chyfeiriodd ei wyneb tua Granville; a deng mlynedd yn ol cyohwynodd fasnach ar raddfa fechan o dan lawer o anfanteision. Yn flaenorol i'w ddyfodiad ef yma yr oedd tair eyff- elyb ystor yn y He, yr hyn, yn sicr, oedd ddigon- ol i gyflenwi galwadau y trigolion y pryd hyny. Ond credai y gallasai yntau wneud bywoliaeth, a phenderfynodd sefyll y canlyniadau. Felly bu, ao nid hir y bu trigolion y pentref heb wybod ei fod yn feistr yn ei alwedigaeth a dylifent ato. Ar gynydd yn barhaus yr ai ei fusnes, a gorfu iddo symud ragor nag unwaith er cael digon o le i'w gario yn mlaen ac heddyw y mae ei ystor y fwyaf yn y pentref. ac yn anrhydedd i'r lie. Gellir yn hawdd briodoli ei Iwyddiant i'w egni diflino a'i ddyfalbarhad, yn nghyda'i fod vn hynod boblog- aidd yn mhlith. ei genedl ei hun yn ogystal a chenhedloedd eraill. Perthyn a Mr Williams i oddeutu naw o wahanol gymdeithasau yn y lie hwn a'r cylch, yn eu plith Oyfrinfa Llywarch Hen, o Urdd y Gwir Iforiaid a Ohyfrinfa yr Od- ydclion. Llanwodd iholl gadeiriau y ddiweddaf, a chafodd yr anrhydedd o lanw y swydd o District Deputy Grand Master y dosbarth am dymhor, yr hon swydd a gyflawn-oad er boddlonrwydd cyff- redinol. Y pumed o Dachwedd. 1890, priododt-I Miss Abby Hughes, merch John T. Hughes, Middle Granville.—O'r "Drych."

WIL LEWIS YN ANEHOH WIL IF AN. Anwyl gyfaill, 'rwy'n dy gofio 'N fachgen bychan Hon dy wedd, Erbyn hyn yn filwr cadarn, Cario'r wyt y gwn a'r cledd Er amddiffyn gwlad y bryniau Rhag gelynion gwaetha'u bri, Duw a'th gadwo i ddychwelyd I'r hen fwthyn ger y Hi. Hau mewn gobaith mae'r amaethwr, Er cael cynyrch Hawn rhyw ddydd; Gelli dithau, gyfaill anwyl, Rodio bryniau Cymru rydd Wedi'r elo'r brwydrau heibio A phob gelyn fod yn gaeth Duw a'th gadwo i ddychwelyd I'r hen fwthyn ger y Traeth. Pan y byddwyf yn barddoni 'Rwyf fel Hong ar gefn y lli, Wedi colli'r llyw a'r cwmpawd 'N ffaelu gwybod ffordd'raf fi Er y cyfan 'rwy'n dy garu, Derbyn f'anerch, gyfaill lion, Buan eto boed i'n gwrddyd Yn hen fwthyn Tanyfron. Gwelais ddraenen gref yn tyfu Ger fy mwth ar glawdd yr ardd, Yn ei hymyl 'roedd llysieuyn Eiddil egwan eto'n hardd Er mor atrw oedd y ddraenen, Amgylchodd hwn ei cheinciau i gyd Ei flodeu sydd yn perarogli Drwy'r gymydogaeth hon o hyd. Gan fod drain ar hyd ein daear Braidd i'w canfod yn mhob gwlad, Cymerwn afael ar y ceinciau Gan ochelyd twyll a brad; Dyna'r ffordd i ddringo i fyny Dechreu'n isel wrth y llawr A'r llwybr sicraf i'n dyrchafu Er ein gwneyd yu diynion mawr. "Trwyn coch y derwydd olaf' welir Yn grogedig ar fy mur, Craig yw er cofio cyfaill cywir, A'i gyfeillaeh hoff a phur; Gan fod adeg post yn agos Ar y mwdwl rhaid rhoi pen, Gyr ateb im' yn mhen pythefnos Bendith arnat byth. Amen. Mynydd. WIL LEWIS.

Anaml y clywir taranau yn Cairo, a hyny ond yn unig ar gyfartaledd o dri diwrnod mewn blwyddyn. Quite the Prettiest," is the Universal Opinion Qf Horniman's Almanack for 1899. Beautifully printed in colors and now being GIVEN AWAY by nearly 10,000 retailers of Horniman's Pure Tea. Sold by Bangor Roberts, Chemist; Lewis, Grocer; "Comet Stores," at Llanrwst and at Colwyn Bay. Carnarvon: Owen, Chemist. Port- madoc Morris Chemist; Newell, Confectioner. Pwllheli: Owen, Chemist. Nevin Griffith, Grocer. Brynsiencyn Hughes, Grocer, etc. Conway Wil- liams, Chemist. Beaumaris: Williams, Grocers, etc. Penmaenmawr Co-operative Society; Roberts, Grocer. Llanberis: Ingham, Grocer. Llanfair- fechan Morgan, Grocer, etc. Williams, Tea Dealer, etc. Llamdudno Hooson, Gloddaeth-street; Ro. berts, Chemhft. Llangefni: Jones, Grocer, etc. Colwyn Bay Hughes, Grocer, etc. Bron Ceiawen r Roberta, Grocer. Newborougk: Lewis, Sreoe- LIanetchymedd: Roberts, Grocer, etc. Holyhead Dsvies, Brea., Gceeeaa.

Nodion Hynafiaethol. I [Gan Alltud Eifion.] RHISIART MORUS, TYDDYN-Y- MORTHWYL. Gwerthodd Rhisiart Morus, Tyddyn-y-Morth- iiyl, fochyn tew i borthmon, yr hwn a bwysodd I dros dri ugain ar ddeg ar hugain o bwysau, tua 70 mlynedd yn ol. Darfu i'r prynwr ei rafflio yn Lloegr, a chafodd SOp am dano. Hynodrwydd R. M. oedd y gallai drin a deall papyr newydd Seisnig! Pan fyddai yn tori ei farf byddai yn hel pob atlod allan o'r ty a cliloi y drws amy-nt allan. Un tro daeth ci feistr tir heibio I ahv arno, end ni chai Trefan olwg arno ncs y gorphenai eillio ac yr agorai y drwa i'r boneddwr. Dywedai pan yn wael na chymerai ddiferyn o ddim o law meddyg, ac felly y bu farw. Ei reswm dros hyny ydoedd fod ei fam wedi cyn;eryd meddyginiaeth G law meddyg ac I hwnw godi i'w ph-en, rneddai, a iddi farw o'i achos. Ymao cloeh bl^yfol Rhutliyn yn parhau i gael ei chant: wyth o'r gloch bob a diwedda dlrwy gr.ni'. y dydd yn unig: — Yn deffraw creig y dyffryn—clywch ei gwyn Cloch gormes y gelyn Enfyn ei thruth 0 Rhuthyn, Wyth o'r gloch hyd eitha'r glyn. OADFAN. I OFYN PEN RHAW. Y gof mwyn di-gymen iawn, 'Rwy'n gyfa lawn i'ch cofio, A'm bryd sydd nid braduH yw, Er lies yn rhyw 'wyllysio Dymuno'n fawr er dim a fo Gael ffafr eich dwylo dilys, Ar Ben Rhaw pur hylaw hardd, I balu gardd holbulus: Sy* gwedi myn'd dwys helynt sal, Yn ddaear anial ddyrus. Rhagorol iawn oedd cael ei grudd, Yn dene' gelfydd galed 0 burion gwaith mown barn ar g'oedd, A gplawnt oedd ei gweled Yn Rhaw braf i'w rhoi ar bren, Ac ami asgen wisgi Yn curo'r mwg o'r ceiig man, A'r llwch a'r tan o'r llechi A'i min llym yn mynu lie, Yn rhwygo'r creigie i'w crogi. Tymheru hon dymuno'r A tharo dwy lythyren; sylwedd deg fel sel 0 dar, Iaith hysbys ar ei theisben I gofio'r garddwr, cloddiwr clir, Rhag ofn i'r 11-eidr llidiog, Mewn temper drwg fyn'd heibio ar dro, Fel blaidd a'i ddwylo blewog Ni erys hwn gan wres ei nwy Yn llonydd mwy na'r llwynog. Os geilwch -H-nouthur hefyd hyn, j Yngofus cyn y gauaf, Ohwi gewch glywed diwad don, Y dinam son am danaf Pan fo'r garddwyr gwycha. eu gwedd, Hoffagwedd ar ddiffygio, A'u holl arfau trwch i'w Yn plygu a'u min yn plagio Mi fydda fine' a'm rhyfedd Raw, Mor hawddgar draw yn rhwygo. A a'i gwel a deura'n gerth, Fod ami anferth rinwedd Neu, ryw athrawiaeth yn ei thrwyn, Gyforiog fwyn-gyfaredd Ac er nad oedd na geiriau dysg, Nag addysg afrwysg efrydd, Y mynu rhwysg y 'mh'en fy Rhaw, Ond craffter llaw y creStydd; Nag eithin min na gwaith ei mant, Ond dyfais Rowlant Dafydd. Pan gaffwy'r anrheg hoew-deg hon, Er hylled dynion haerllug, Ni wiw i'r un er mymryn maeJ Obeithio cael mo'i benthyg: Pe gyrai'r Pab mewn syndod swrth, I'w cheisio hi wrth achosion, A'i wane oer fo gae ei nacau, Pe torai giliau ei galon Nis mwy gan i mynegai oil Pe digiai ei holl gym'dogion. Wel, dyna'r cyfan oil o'm can, Wr diddan, 'rwy'n diweddu Bid hir y b'o chwi'n bydio byd, A'ch clod yn Rhyd-y-Clafrdy; Rho finau' ngweddi tra fwy' fi, I'ch dilyn chwi a'ch tylwyth Duw r'o i chwi gyfran yn ddi-gas, ) Wybodol ras, heb adwyth A'ch byd mewn Uwydd a bywyd llonr A minau'n hwsmon esmwyth. WILLIAM ROBERTS, OLANOR YN LLB.

Y Golofn Farddol. Y Diffyg Effaith.—-Amserol a dvddorol. Ymsori Henafgwr ci Glaf Welv.—Derbyniol. Blwyddyn Newydd Dda i holl feirdd y Golofn Farddol.. CYNAN. I Y DIFFYG GYDA'I EFFAITH ) Ar y lleuad, Rhagfyr 27ain, 1898. (A. godwyd o lythyr at gyfaill). Am yr haul y mawr wylai—y llfcuad, Heb ei llíwus lifrai Y lloer oedd wen, llwyr ddu a'i— Galarwisg a'i du glurai! MEIRIADOG.

1 "YMSON HEN AFÜWR AR EI GLAF WELY." j "Mi garwr. gael marw," Ond! gad im' wybod hyn, Fy mod i wedi'm golchi Yn ngwaed1 Calfaria Fryn Addefaf imi fathru Gorchymynion glan fy Ntiw, Erfyniiif vm faddeuant Er myned a.to'i fyw. "Mi garwn i gael marw," Ond 0 y bywyd tlawd, A dreuliais yn afradlon, Heb Iesu 'r ffrynd a, brawd. Mae tymhor dnvg fy mywyd Yn llawn fel cwmwl du, Tywyllwch sydd o'm deutu, Rho wedd dy wyneb cu. *'Mi gai-wn i gael marw," Ond btth, am fyn'd drwy'r caitfod fy uni^rwydd, Heb Dduw y dyddiau hyn Adgofion fit ymruthrant, Archolliant fi fel cledd; o Iesu, gwrando'm gweddi, Rlo heddyw im dv hedd. "Mi.gaiwn i marw," Sibrydir ar fy nghlysr Fod Iesu wedi marw Er mwyn 1 mi gael byw Drwy fVydd i lan yr afon Mi fentraf yn ei law Mae milwdd wedi glaniu Yn iach i'r ochr draw. "Mi garwn i gael marw, Er bod' yn ymyl Duw, Uwchlaw gofidiau amser Mewn hedd yn bythol fyw Amodau cadwedigaeth Yw cred yn Iesu Grist, Tragwyddol orphwys yno Mewn gwlad heb neb yn drist. "Mi gajfwn i gael marw," I'r glyn yr af heb ofni; o danaf braich tragwyddol, Tra'n croesi'r afon ddofn: Ei nos a dry yn oleu, Mi ganaf uwch ei lli, Hen gan y gwaredigion, Tr Duw a'm cadwodd i. "Mi garwn i gael marw," Yn ofn yr Iesu gwiw, Fo'n llanw calon dynion 0 hyd tra yma'n byw: Cael golwg ar y Ceidwad Yn mud y gwae a'r poen, A dry rhyw ddydd yn ganu, Am byth i Dduw a'r Oen. Saron. AP ELLIS.

Yn ystod y ganrif bresenol y mae saith engraifft yn cael eu cofnodi yn yr ynysoedd Prydeinig pan y darfu i'r briodferch briodi y "gwas priodas" mewn camgymeriad.

Cymry Patagonia: Yr Helynt yn Nghylch y Sabboth-Lladron a LIof- ruddion Ysbaenaidd—Camdrin y Gwladfawyr- Dyfodol y Wladfa yn Ameus. [Gan William T. Williams.*] GAIMAN, CHUBUT, Medi 15fed,-GobeitlJiaf eich bod yn iach a chysuriw jn y wlad yna ar ol v gmfa. roisoch i r Don Quixotes. Pan gychwynodd y rhyfel gallaswn feddwl wrth wynt yr Yspaeniaid yn Spaen ac yn y gweriniaethau Deheuol yrna na fuasai dim ond son am yr Yankees yn mhen ychydig ddyddiau o ymladd. Gwnaeth yr Argentina yma, a gwenniaeth Uruguay rj^w lun o g^-hoeddi eu bod yn anmhleldiol 'neutral), ond1 ffug oedd v cyfan. Casgl- wyd llawer o arian yn y ddwy wlad i gynorthwyo v fam wlad (Hispana) a. dywedir i bobl y wlad hon brynu Hong ryfel i'w mam. Yr oedd plant Yspaen bron methu dyoddef neb oedd yn siarad Saesneif. aim eu bod yn ol eu tyb Invv yn gyd-dylwyth yr Yankees. Yn Montevideo ar y pedwerydd o Gorphenaf, ofnodd yr American Consul godi baner y "Stars and Stripes" i fyny. rhag achoai terfysg. Nid oedd fawr gwell yn Buenos Ayres yr un diwrnod. Cododd Consul Meyer ei faner vno, ond gwnawd pob gwawd a. fedrid trwy gyhoeddi cartoons ffiaidd, a'u gosod i fyny ar hyd yr heolydd ac o flaen tv v "consul." Yn y "Buenos Ayres Weekly Herald" gwelais gwyno am fod y Llywodraeth yn caniatau y fath beth. Un gwawd-Iun oedd darlun mocliyn a haner y Talaethau Unedig dan ei draed. Nis "gwn beth oedd y syniad wrth roddi y Ser a'r Brithresi o dan draed y grwgnachwr, as nad ydynt yn cyfrif yr Americaniaid yn greaduriaid aflan. Os. moch ydyw'r Yankees, yr oedd yn gywilydd mawr i bobl yn cyfrif eu hunain yn ddewr mewn rhyfel adael i foch fyned trwyddynt mor ddidraiferth. Ar 01 cymaint a hynyna o ragymadrodd deuaf yn nes adref. Mae genyf destyn i draethu arno sydd yn pwyo yn drwm ar galon pob Cymro (yr wyf yn gobeithio) yn y Wladfa y dyddiau hyn ond nid yn unig i ni yn y Wladfa, ond yn sicr y mac yn glwyf calon i bob un sydd a pharch i'r Sabbath. Yn fy llythyrau o'r blaen atoch, yr ydwyf wedi son am y boen a'r drafferth sydd wedi eu hachosi i ni oller- wydd gorfodi y bechgyn sydd wedi eu geni yn v wlad hon i fyned trwy ymarferiadau milwrol ar y Sabboth. Llawer o amser a gollwyd gyda chyfar- fodydd i geisio cynllunio tfordd i gael gwared o gorph y farwolaeth, a gwariwyd arian wrth dda.nfon cyniychiolwyr drosom at y Llywodraeth i Buenos Ay rev:. Y cyntaf i fyned at y Llywodraeth oedd Lewis Jones, yrhwnarol rhyw ddau fis o oediad a Iwyddodd i gael Decreto wedi ei arwyddo gan yr Ysgrifenydd Castillo, o'r Swyddfa Ryfcl, yn awdur- dodi y Rhaglaw Tello i newid y diwrnod drilio o'r Sul i ddiwrnod arall; ond clust fyddar roddwyd i'r awdurdod ddaeth o Buenos Avres gan y swyddogion yma, ac aeth trwy yr ymarferiadau ar y Suliau fel arfer. Yn yr adehon gaIwyd y Pabydd penboeth Tello oddiyma i fod yn rhaglaw ar diriogaeth Rio Negro: ac yn ei Ie daeth O'Donnell yn ragtaw. Cyn i O'Donnell ddyfod yma,, bedwar mis 311 oJ, daeth tymor arall y drilio, a galwyd y bechgyn fel cynt ar y Sul gan y clwm swyddogion sydd yn Raw- son. Anufuddhaodd y bechgyn i'r alwad ac am hyny carcharwycl tua haner cant o honynt. Buont yn ngharchar am rai dyddiau, gan gael en haner newynu, nes iddynt fyned i ddrilio. Yr adeg hon danfonwyd Ap Iwan i Buenos Ayres ar ran y wlad. Bu yntau am ryw ysbaid yn disgwyl am atebiad i'w gais, ac yn y diwedd llwyddodd i gael Decreto wcdi ei arwyddo gan Uriburu a N. Lavalle, yr arlywydd a'r gweinidog rhyfel. Daeth y Decreto i lawr i'r Gubernacion ac erbyn hyn yr oedd pawb yn teimlo yn dawel ac yn meddwl ein bod wedi llwyddo i gael ncwid v diwrnod; ond siomiant mawr gawsom fel Gwladfa. Ni wnelai y man-swyddogion ganiatau newid y dydd, felly bu raid i'r bechgyn fyned allan amdri mis ar y Suliau fel cynt. Wedi gorph en v tymor. teimlai pawb yn ddiolchgar, am y caem lonvdd bellach am rai misoedd; ond camsyniad wnaethom yn hyn. hefyd, oblegid yn mhen rhyw wythnos neu ddwy galwyd y bechgyn allan eilwaith o ddechreu Awst hyd ddiwedd Medi, dan yr esgus ei bod yn argoeli rhyfel rhwng y wlad hon a Chili. Yr unig welliant yn y ddau fis yma oedd, na orfodid y bechgyn i fyned at eu gilydd at Bont yr Hendre, haner y ffordd rhwng G aim an a Rawson. Ar ddyddiau y santos, bid siwr, yr oedd yn rhaid iddynt fyned i lawr i Rawson i gyd; ac felly yr oedd yn rhaid i rai o'r bechgyn o ben uchai y dvffrvn deithio deugain milldir. Gwn am rai been- gvn sydd a phedwar o geffylau yn perthyn i w rhieni wedi cael eu gor-redeg gyda r drilio fel nad ydynt yn werth dim. Ca' y ceffyl, druan, fod heb fwyd o. ddyd'd Sadwrn hyd y cyraedda adref rywbryd rhwng nos Sul a boreu Llun ac yn wir nid yw y bechgyn yn cael llawer gwell na r ceffyl. Y fantais gyda'r bachgen ar yr anifail yw eu bod yn curio ychydig o fwyd gyda hwy. 0 ran y Llywodraeth a'i swyddogion, triniant eu milwyr fel cwn; nid ydvnt yn gwvbod dim am ddvnoliaeth. Ond i ba beth y soniaf am ddjuoliaeth yn y wlad lie mae'r Yspaeniaid yn llvwodraetliu! "Trechaf treisied a'r gwanaf gwaedded" ydyw yn mhob man He b'ont hwy. Brodyr o'r un bru a'r Twrcs ydynt. —yn ddichellgar, yn hoff o boenydio a thywallt gwaed. Pan oedd y Wladfa yma, yn ei gwendid. yn ymladd ag anhawsderau mewn gwlad eithafol sych, cadwodd y Llywodraeth ei chrach swyddogion oddiyma, a gadawyd i ni ymladd em ffordd' yn mliaen neu farw yn nghanol Indiaid anwaraidd oedd yn lladd, lladrata, a llosgi v sefydliadau Argentaidd i'r gogledd oddi- yma; ond wedi i ni lwyddo i gael dwfr i r holl ddyffryn crasboeth yma, dyma swyddogion yn dyfod yn ddirif. ac mor annioddefol a phlauau yr Aiplit. Eu holl bleser ydyw creu anesmwythder arnom fel Cymry. Yr oedd ymladd a thlodi, gweithio yn (rilled i dori ffosydd, a methiant cynauafau yn fil hawddach i'w dioddef na'r ddeddf orfodol sydd yn cael ei gosod arnom gan greaduriaid na wnant ddim ond poenydio pobl yn mhob man! Cyn adeg yr ymarferiadau milwrol ceisiwyd em <rorfodi i ethol ein cynghorwyr a, n hynadon ar y Sul, ac yn mhorth yr Eglwys Babaidd yn Rawson. Ystryw Yspaenaidd oedd lion. \\edi rhyw ddwy flynedd o ymladd, llwyddwyd i orchfygu, a chaw- som lonydd gyda'n hetholiadau ond am y dnho ar y Sul, y mae yn ameus a lwyddwn o Fe ddywed y man-swyddogion na fedr yr Arlywy^dd na'r Gweinidog Rhyfel ganiatau newid y diwrnod heb dori ar draws cyfreithiau y wlad. Os y birbl yn Rawson sydd iawn, cynt y newidia yr "Ethiop ei liw a'r llewpard ei frychni" nag y torir y gyf- raith, oherwvdd y la-ent yn cymeryd arnynt eu bod yn cadw llythyren y gyfraith yn fanwl. Maent yn neiilduol am godi rhwystrau i atal y wlad rliag myned yn ei blaen. ,Ychydig ydyw y Werimaetli hon yn ieuengach Talaethua Unedig, ond y mae rai canoedd o flynyddau ar 01 yn mhob ystyr; ac os na ddiwygia, bydd yr un fath yn y mil blynvdd- oedd. Nid oes gwella a myned ar gynydd yn perthyn i'r genedl, a'i thynged fydd el cenedloedd diffrwyth eraill sydd wedi myned oi bIaen cael ei symud er mwyn cael y wlad i w ^gwell. Y wlad sydd yn ymdrechu i ddiwyllio ei hunan, ac yn parchu Duw sydd yn llwyddo. Nid felly mae y wlad hon, eithr mae "fel Ffrainc a'r Yspaen yn myned ar y goriwaered, ac yn pydru yn gyfiym. Myntumir fod yma ryddid i bob un grefydda fel y myn, ond ffug ydyw hyny. Pa ryddid sydd mewn gorfodi bechgyn i halogi y Sabboth, v dydd mwyaf cysegredig feddwn fel Protestaniaid? Y Sul yn v wlad hon ydi y diwrnod i gynal pob rhialtwch. sef rhedegfeydd. picnics, ymladd ceiliogod, excursions, ac arwerthiada.u. Ar 01 bod yn yr eglwys yn v boreu, a gwrando yr offeren (mass), maent yn rhydd am y gweddill o'r dydd i fyned, gwneud, a. dweyd beth a fynont. Pabyddiaeth sydd yn dyfetha v wlad hon, ond nid hon yn unig, ond Deheudir America i gyd. Amcan da. cenedlgarol, oedd ffurfio Gwladfa i Gymry, rhag myned ar wasgar a cholli mewn cenedl- oedd eraill. Costiodd rai canoedd os nad miloedd o bunau i M. D. Jones, ac nid iddo ef yn unig, ond i lawer eraill-i gychwyn Gwladfa yn Mhatagonia ond i'm tyb i, ac i lawer eraill erbyn hyn, gwell o lawer fuasai i ni pe buasem wedi ymfudo o dan faner Prydain, neu i'r Talaethau. Er fod llawer o ddiffyg- ion yn perthyn iddynt hwy, ni ddaw yr un wlad arall yn agos atynt mewn rhyddid a dyogelwch bywyd ac eiddo. Yma, os lleddir dyn, anaml y gwna v swyddogion ymdrech i ddal y llofrudd, os na lydd tal am hyny. Pryd arall, os ca rhyw dlawd ei ladd gan ddyn a digon o arian ganddo, y rheol fel arfer yw rhyddhau y llofrudd ar ol talu swm go dda i'r barnwr. Am ladron y wlad, y mae yn anhawdd cael eu gwell a pha ryfedd? Os delir hwy, digon tebyg mai eithaf eu cosb fydd cael eu lmnfon am amser at y milwyr, lie y byddant yn eu helfen fel pysgod mewn wfr, oherwydd mae v milwyr yn v wlad hon yn ddiarebol fel lladron. Os yn lleidr cyi) myned atynt, daw dyn oddiwrthynt wedi ei ber- lfeithio yn lleidr penffordd; ac nid hawdd ydyw ei ddal wed'yn. Un achos o hyn yw dilunweh y llyw- odraeth gyda rhoddi digon o fwyd a dillad i'r fvddin. Drwg ydyw bywyd milwr yn y wlad hon, felly nid rhyfedd fod y bechgyn yma mor wrthwynebol i'r alwedigaeth. Tri llwybr sydd o'n blaenau fel sefydlwyr, naill a'i myned oddiyma. cael amddiffyniad, neu syrthie i fewn i'r ffos a chydfiurfio a'r genedl. Y mae vn ddigalon i'r cyfryw sydd wedi treulio eu dyddiau goreu i ddyfod i'r lie diffaeth hwn i gynyrchu ffrwyth i symud i le newydd etc. Gallem ni a miloedd eto fyw yn iawn yma, oni bae am y llywodraeth bwdr yma. Er cymaint o wlad sydd yn Patagonia, nid oes modd cael tamaid o dir vrna. Mae y swvddog- ion fel y condors sydd yn liofran dros y lie, .agoe- wedi rhanu y wlad rliyngcdynt, ac yn cadw y tir yn segur. Mu.ent fel y c: yn y ureseb wedi cymeryd y tir iddynt eu huuain, ac yn ei gadw yn segur i ddis- gwyl crogbris, a'r sawl sydd am -wneud defnydd o- dir maent yn methu ei gael. Dyma ryw fraslim o hanes y Gran Rcpiibiica hon. Yr ydym i gyd yn iach. ac wrthi yn bry.-ur a'r dyfrhau. Anfonwyd y llyt'i'. r gan yr awdwT at ei gefnder Dsvid Hicks Myr-.t: mvfvriwr vn Nchokg Marietta. 0.

:r.#L- J'.isteddfcd I'ei.Tx*}, Banger- BEIRNIADALIH AI y PIvYDDE»STAU. Pump o feirdd sydd yn y.r.geisio am yr 3.11- rhydedd o eistedd yn nghadair Eisteddfod Penll- el: Bangor, Nado-.lg 1898. Rhoddodd y pwyUgor iddynt de.styn yn orlnw.'i o ff.rddoniaeth. Allan o'r pum' pryddc-jc law y m-ae dwy yn meddu ar de.yigdod cycliuarol dda, ao un o'r ddwy hyn tgiv.r i:cc.ri ar y llall. Lief o'r LHch.—I'iydde.«t. ryfedd iawn yw hon. Nis gaihrn gr.'nf un yn ga!iu bs.rddaiii mor dda yn myued :> or grwydrc-I oddiwrth y testyn- Y mae -ar^raph ar o. ;j,:ddwi y gallai fod rhanau I o'r bryddc.st wedi bod miewn cystadieuaeth ar destyn neu destynau erailll Nid ein gwaith ni yw profi hyn, ond1 y mae genym sail ddigonol i ddweyd y gwnelai tua haner y bryddest lawn cys- tal, ac yn wir yn well ar destynau eraill. Gwnelai "Gwaredigaeth" destyn tligon priodol i ran go ddfi o lioni. Heblaw y diffyg pwyig yna rhaid. ychwanega. fod ymaaml i linell bur wan aidd, megis: "Mae gwewyr cyffnedinol d'vnol angen Yn bod a phara byth er codwm Eden." Eto yn tudalen 4ydd "Wrth droed Sinai danllyd safai Yr Israeliaid oil ar lawr Yn yicgrymu o fhen delw Er diwa'lu'u heisiau mawr Er mai llo o aur addolent, L chwanegu at eu poen, Eto'r cwestiwn oedd yn gorwedd Yn eu henaid diymgeledd, H Pa Pa le.1 Pa Ie mae'r Oen?" Dyna i chwi engraifft o wendid a clirwydriad. Teg, er hyny, yw adrodd fod yn y brycldees ddaru- au purdda. Defon.—-Pryddest led wanaidd yw hon tto. Medd v rhagoriaeth o fod yn bur ffyddlon i'r tes- tyn ond rhaid ychwanegu na chafodd yr awdwr ond dirnadaeth arwyneboi a rhyddiaethoi o'r tes- tyn, ni cheir amgjen rhigyuiau arno. Ar y cyfan farddoniaeth. Diffyg meddwl yn ddigon bardd- onol a dwfn y prif ddiffyg sydd yn dod i'r golwg yn hon. Oni fynir yn gyntaf oil ddirnad- aeth glir, athronyddol a barddonol o unrhyw des- tyn ni cheir amgen rhigvmau arno. Ar y cyfan cana Defon yn goeth a lied ystwyth. Nis gallwn ddweyd fod ei symydiau yn naturiol yn mhob rhan, a thramgwyddir ni Yl1 fynych gan syniadau gjwael, neu gan ddullwedd lesg a rhigymol y llin- ellau. Pe buasai Defon gyda'r bryddest hoai yn ymgeisio am bunt neu ddwy o wobr buasai y gan- moliaeth yn llawer uwch. Ond gan mai cystadi- euaeth am gadair ydyw, rhaid beirniadu yn unol a. safon gydweddol. Goddefe-d air y cyngbor. Y mae yn canu yn lan a digon naturiol; yn y dy- fodol caned vn. ddwfn a barddonol. Terah.—Addefwn fod yn y bryddest hon fesur a feddylgarwch ac ambell syniad go farddonol, ond eu bod, fel y clywedir am ymweliadau engyl, yn dod yn lied anfynych lie hcb fod yn rhyw agos iawn at eu gilydd. Buasai yn dda gan cin calon ei gadael gyda'r ganmoliaeth hyna a pheidio bod dan orfod i droi at ei cholliadau egilur a phwysig. Yn y lie cyntaf rhaid nodi ei bod yn hynod o afrwydd a rhyddiaethoi- Wele engraifft, "O pa mor ofnadwy fa'i tynged dyn pe na buasai yr Iesu, yr Oen—pan oedd ar y ddaear yn unig ond byw gall'sai hyny ddyrysu holl drefn pryn- edigaeth." Heblaw yr afrwyddineb diflas a di- swyn yna, y mae yn anghyfartal dros be-no Sy- mudir at abert.h, Crist cyn gwneud dim byd yn debyg i gyfiawnder a'r geiriau roddwyd yn des- tyn. Gwir nad ellir galw hwn yn ganu. hollo! an- nhestynol, ond y raae yni ymyl hyny. A hyd yn nod wrth ganu ar fel aberth y mae yn ail- adrodd llawer arno ei hun. Posibl fod Terah yn a LIef or LJwch yn gryfach bardd na Defon, ond tneddid ni i'w gadeirio o'u blaenair .oherwydd y colliadau anesbeniadwv y cyfeiriwyd atynt, Gallasai Terah a Lief o'r Llwh, ganu yn well, ac oganIyniad dylasent wneud. Beimiad- wn yn hallt gyda'r amcan gonest o'u spardynu i farddoru ar eu he:thaf-harddoni ar 01 meddwl yn glir a barddonol am y testyn )"11 mhob agwedd a bprthym iddo. ° Ap loan. Saif y cyfansoddiad hwn raddau yn uwch ni r un o'r tri fu dan svlw. Yn wir y hon yn bryddest fach bur goeth a swynoi a cheir ynddi ami i <ryffyTddiad barddonol sydd yn ein yn fawr. Nid oes ynddi ragoriaethau na^diffygion arbenig pryddest weddol lan a trwas- tad ydyw. Cawn ddarn ar v tudalen cyntaf sydd yn gystal engraifft ag sydd eisiau o'i chynwysIlT "Ah dacw y teithiA7r wrth odreu y mynydd Mor ysgafn oedd teithio wrth bwvso Mac Isaac a'r Hanciau oil yn F^ mlS ef0}?' ^Patnarch 7" gwybod a fydd: YV, u 711 s^rtllio o'r Nefoedd in arwydd or maw Bresenoldeb ei htm • A hwnw n cysemi pen un o'r mynyddoedd' Yn fan cyfarfyd.bad rhwng Duwdod a dyn Cerr yn y bryddest rai darnau ychydb yn fwJ eyffred¡n., a rh: hcfyd ychydig J11 fwy tarawia<l'1 a :'3 wYllol me¡rlS "Duw a edrych idd'o'i hunan— Dyna ddwyfol frawddeg dloa Sydd fel tyner wa-wr y boreu Ar gysgodau duon nos." Prin, er hyny, y gellir dweyd fod Ap loan wpdi cael gwelediad clir i gyfrifon y teSyn (W e yn roi gormod o'i gwmpaS vn £ ^dJidd o at yr haenau dyfmon sydd o'i"fevn. Ceir vn'-a hefyd fesur bach o "yinvsw^ „ lead o'r meddvliau yn ^wbl } l\7 Cyf" Or.d er colliad™ I 0 V pus yn milob Blan- bryddest lla1ur .y TII rcithloni °,deiriVktawf llj"gdOCVUaSai 711 ^f" orach i mewn (>„ ? f P°ina ei rhag' .^0]yga dweyd cymamt a hyny Ap loan i banderf^ yn ta_dd cademol ar frvs. Pererin. Teimlwn vvrth ddarllen y llinellau cyntaf em bod yn dod yma i gymdaitlias bardd sjdd yn deall ei destyn yn well na'r un o'i iryd- Sd?on?r'cC'],(?fjCi Jn gwybod Rut i'w tarddom. Gwir nad oes yma arucheledd syn- tawr; ond y mae drwy y bryddest fesur da 0 eneimad tyner, a chedwir i fyny urddas barddon- iaeth. Y rhanau agoTiadol a ystyriwn y rhanau mwyaf dof ac adroddiadol. Wedi d'irfod adrodd yr hanes y mae yn dod i dir uwch barddoniaeth Darluma ffydd yn cael eglurhad m>wydd ar yi Oen oedd 1 fod yn ddigonol aberth: "Gwelnf ffydd yn 111X0 r goleUDii a gogoniant ar ei phen, dyfnderoedd o dosturi'u hofnau ar ei haden wen. Yn mhellach yn mlaen sonia am ofniiad Isaac fel wedi 1^1 f fifyniad mawr yv oesoedd-3dlaisoedd iaA!lda.WI^,Cr1Wair dr"7 J Cread er <dd- "Clywaf dy ofyniad, Isaac, oesau cyn dy eni di A,n c^1fair drwy 7 oread—dyna'r holi glywaf fi • ywaf lais yr hen ffyddloniaid aethant drwy'r anialwch eras, Holir oeddynt benydd beunos am yr Oen wrth orsedd gras." Clyw y bardd yr un adiais yn y cynghor trag- wyddol. Diwedda hefyd yn bur hap us "Yn addoliad pen Moriah aros yma enyd wnaf, vSyllaf i'r dyfodol goleu golygfeydd mawreddo. gaf; v Cylcharlunfa'r cariad dwyfol sy'n myn'd hplbloin Uygaid i, Yma'n codi goleuni gwelaf gopa Calfarl." Rhaid i ni ddweyd nad yw hyd yn nod y bryddest hon lawn mor fyw a newydd ag v dymiinid, Ond ar y cyfan y mae yn gyfansoddiad"pur foddhaol. Os nad 02;0; yma syniadau dwfn. newydd, ao ar- uehel, y mae yma syniadau pur briodol i'r'testyn, a'r rhai hyny wedi cu gwisgo yn iaith ddillym barddoniaeth. N:d oes yn ein meddwl un pet- rusder wrth ei chyhoeddi y bryddest oreu o gryn lawer yn y gystndfeuacth hon, ac hefyd i gy- hoeddi fod v bardd a'i cyfansoddodd yn, teilyngu yr anrhydedd o eisiedd yn ns'hada-ir E:stedd- fod Penuel, Barvjo', p fj-ynhelir ar wyl y Nadolig yn y flwyddyn 1898.—Yr eiddoch, ar a chyd- wybod, LLIFON.