Gwalia

FFYNON THE WAX i Syr --elwelais yn eich rldyn am Ilhagfyr 22ain lythvr oddiwrth nn "Tínnm parhw. can- fnldiad v ffyiion uchod. ys mai can ddoniol yr H".ddwas Owen Roberts a'i eyfErodd i ysgrlfenu y truth- camaiiveiniol sydd wrth ben ei enw. Nid ydwyf am clod ddyry i Mr Thomas Hughes, ond dyrmni-wn ofvii i'r "Txewan" -eamaarweinio* ilivil At nid Owen Williams, got, Aberffraw, oedd y gwr a ganfyddodd y ffynon a'i rhui-v.e&uaa I Sut nn, fuasai yn cael allan pwy gafodd afael rr y lTynon cyn ihoddi'r clod i un na p lerhnna id do ? Hefyd, paham na fuasai yn ed- p'eu. ar farddoniaeth yr Heddgeidwad Owen Eo- >JCiis cj'n rhutkro i'r wasg eyda'i druth anwir- ead us :—T; hvyf etc., YSBRYD TREWAX.

DIRWEST. Syr,—Dyma bivaic mawr dan ien. Mae llawer o orgsnisio, cynllunio, pwyligora a swyddogi yn nglyn ag ef. Enill swyd-d a chyflog go dda sydd fwyaf amlwg. Rhaid cael lie a thai, 06 am waith A chan rer.i gweislon cydog ydyw ein diwygwyr ffyddlon x-ae y gwaith wedi sefyll. Mae ¡ cariad at y a hmian-ymwadiad er mwyn y gwaith yn h ysg y pethau a fu. Ychydig welir yn mysg d.iwestwyr heb edrych am wyneb y geiniog. 3.L.e, cyfeddach a meddwdud ar gynydd cyflym d:y y deymas oil am nad oes ond ych- ydig iawn yn credu mewn airwestwyr. Mae dadi ao achos dirwestwyr fel rheol mor druenus o eithafol, afresymol, a thlawd fel y mae yn dnys- trio ei hun. Nid oes eisiau i'r diafol na'r medd- wyn orddiwes y llwyddiant Fe leddir dirwest _yn nhy ei charedigion. Er gwelais dy- bacwr a dilledydd yn cadw cwrdd dirwest y mis diweddaf. Wel, ar bob tir dadi mewn bod, pa faint Tagorach oeddynt hwy na'r tafarmvr 1 A ydvw gwastraff anonest ein genethod ar artifi- L cials, rubanau, plyf adar, byela, a miloedd o "n.onsen.o" cyxfelyb ronyi amgen na pheint o gwrw y becligyn ? Colled a gwastraff a balchder hoedeuaidd & thlodi ydyw yr "artificial," ac eto mae y gwyr dnwiol sy'n snppkio y wlad a'r cyf- :ryw ynfydrwydd yn dyrchafu eu llygaid i'r Nef Sjibboth, gan ddioV: nad ydynt h-wy fel djl- Ion eraill, J.w'1' publican hwnw chwaith. O! ragrithwyr Pharifj&aidd! 0 bob twyll, hunan- dwyll )'y,r y rawyaf gonestr^dd moesol i wTtlwd gyerthu na chadw oferedd vn ei faelfa. vna bvddai y tafarnwr a'i fa^snacli yn fwy anrhydeddus. (45N-N-r y "brycheuyn" fel hyn i helpu dirwest; m&e- r syniad yn fath o wawd. Y tybacwr, yn- tau hefyd o bosibl sydd gyfrifol Leddyv am y ?W"itrafl mwyaf ar arian ac iechyd y wi«d. Dyma y nwydd bach drutaf, hawddaf i'w grib- ddeilio, a rnTiyaf diles y faTchnad ac elo gwexir miloedd arno bob wythnos yn mhob gwlad. Nia gwn ychwai-uii am unrhyvf fusnes mor atgas ac afian ac iwxio snisin a v.hnoi bacco O! 'rafonydd o driagl a lifant allan o'i dnvyn a'i safn d! "Cigarettes," "ôpedally made" blant bach in-yth a deng mlwrdd oed. Gwelwch en gwynebau bach llwydion,eu stumog ddiarchwacth =1 WT at fwyd, eu yspail slei ar arian, eu gwynebgaled- woh yn myn'd a dyfod o'r eiop, eu hyfdra ir y •Htryd, eu darnguddio oddiwrth eu rhieni, yr had- au pilffro a smuglio a hauir yn nyddiau ta mebyd, nes hidlo allan eu tipyn dynoliaeth ddi- niwed ar allor gymylog a gwenwynig y myglys. Mae i opium, gwirod, a myglys eu hebyrth wrth y miloedd. Ai dyma'r tyhvyth sydd i gomio y tafanwvT a'i gyhuddo a'i gondemnio 1 Artificials, bacco, a diod-y tri hyn a'r mwyaf o'r rhai hyn yw ? Pa~\m? Xid oee Gymro 8 all ateb. Dyna'r g\>Tir; ac eto cawn ein siopwrs bywiog, ein plant anwyl, ein pregethwyr gonest yn pa- troneisio yr oil yn ddibrin, ac yna yn myned allan i bregethu dirwast. O! am un fiwyddyn o uniondeb y tadau i osod rhywfaint o gysondeb yn ein harweinwyr! Yn y cyfamser mae y pwl- pud fei y ffair, y ty capel fel ty tafarn, a phawb yn dlawd yn yfed, yn sinocio, a ninau yn dyrch- afu dwvlaw sanctaidd heb digter na dadl. 2sid oes angen am i'r diafol estyn bys na Haw i droi eynglior criw fel hyn yn oferedd I bob dlyben^o argyhocddi gyrxandawyr a rhesymolwyr .yr oes hwy a ddamni~v\yd eisoes, rhaid cael genau mwv plan i o'janu.—Ydv.'yf, etc., v CJ DIP,IV, F-STWR,

BETHESDA A'l THRIGOLION. I Syr,—Wrth ddarllen yn y "Gwalia" a newydd- iaduron eraill am yr achos iijrnod o greulondeb at felant o Fetliesda a fu o tlaea Heddlys Bangor, y dydd o'r biaen, y mae yu naturiol i un ofyn mewn syndod, pa fath le ydyn- Bethesda, a pha fatli bobl sydd yn bvw yno? Dyma fel y aywedir am yr ,-trdal a i thrigolion:—iCliaid rhesti'u Betliesda lieddyw gydar tieilanau sydd yn r-artref i bobl wedi eu darostwng gan feùclwdod a diogi i'r ystad iselaf I y gall rliieni plant fyned iddo, 'gwaeth na White- chapel.' y lie iselaf y gwyddis am da no ar yr iioll ddaear. Yr ydyrn yn credu y gellir dweyd am ardal Bethesda ei bod yu un or lleoedd prydferthaf a mwyaf rhamantus yn yc h.oll wlad. Anigylclur yr mwyaf rliamantus yn yc holl wlad. Anigylclur yr ardal hon gan fynyddau uehel; pa, rai sydd yn llawn o fwnau, gan mwyaf llechi. Ar hyd liethrau y naynyddau gwelir yr afonydd a'r ffrydiau yn pn- ddolenu, gan ddisgyn i btwr i'r goviwaered, ac ym- arllwys eu cynwys i ganol yr hen Ogwen, pa. un sydd yn rhedeg trwy ganol y pentref. Ar lechwedd brydfeith cartrefa poblogaeth o tua 12,000, gan mwyaf yn chwarelwyr. Y mae tua 3000 o honynt yn weitlmyr j. Aj-glwydd Penrhyn, bonedd\rr a;g sydd yn cymeryd y dydd'ordeb dyfnaf yn llwyddiant a chysur y trigolion. Y mae anedd-dui y chwarel- wyr yn bmach, mwy prydferth, a, chysurus nag anedcl-dai unrhyw ddosbaith avail o weithwyr trwv vr holl wlad." Gwelir ymn hefyd eghvysydd a chapelydd heirdd, ysgol ganolraddol, ac ysgolion el- fenol na welir mo'u tebyg mewn unrhyw ardaL 1 mao Arglwydd ac Arglwyddes y Penrhyn yn gwano III, VT rhai miloedd o bunau bob blwyddyn tuag iLt. ddyr- chafn y gweitliiwr, yn foesol a chrefyddol. Eto, wedi'r cyfan, er yr holl ragoriaethau yna, mewn ardal brydferth ac iach fel hon canfyddir y trueni mwyaf vn bodoli yn mysg rhai o'r trigolion, ie, nid gonrAid ydyw dweyd ei fod yn waeth na dim a welir yn 'Whitechapel,' East End. Llunlain. Y mae livn '? yinddungos yn angrhedadwy i rai sydd yn «- T- eithr i'r ardal, ond i ni sydd yn byw yma nid ydyw yn sjmdod o gwbl. Y mae v chwarelwvr yn ddos- barth. o ddvnion gweitligar, tawel, a darbodns, vn felly „'a,r unrhyw ddosbarth arall o weitlmyr "y yr" holf -wlad." Y maent vn bur addolgar Tfi lt Dduw. addobint ddyn. Y maent, fel yr ^iieruaid boff ;wn liefyd 0 ryv/beth newydd, in;nv symu'di'id newvdd, rInTr chwedl newydd. t t'euhaat eu hamser o foreu hyd yr liwyr i wrando !'r ac i fyned ar ol rhywbeth- new>'dd. Os gadewir '1 (diwarelwyr cliwareu te? a rhyddiji i fainu drostynt eu liunain, y m;ie pobpctli yn dda, ant yn blaen yn Ihvyddianus a dedwydd, bydd y cartrefi 1 a r chwarel yn baradwys, canant o foreu hyd vi hwyr, tra. y gwena Rhagluniaeth uwch eu penau. Ond os y daw yr ymyrwr (agitator^ i ymyraeth a. liwynt (ac y mae vn dyfod vn and hefyd, fel y mae wyaf gresvn) try y dynion dedwydd yna yn ddyn- ion newydd liollol. Collant bob llywodraeth arnynt eu hunain. dinystriant eu hamgylchiadau, torant ? Ily fyny eu cartreii ej'surus, esgeulusant cu gwragedd a'u- plant bach, gwariant eu Han an am oferedd, a. diwedda llawer un o honynt ei oes yn adyn truenus, wedi ei ddiuystrio yn ei amsrvlchiadau a'i ysbeilio oÏ holl rinweddau a'i ddynoliaeth, fel y gwelir oddi wrth v vl.ii c-yfeirir atynt uchod. Flynyddau vn ol yr ofdd llwvddiant. lieddwch, a theimlada-u da yn bodoli yn ein'mysg ni rhwncr pawb au gilydd. ond "dd—v v n-ic p^tlwu yu wahanol. Yn lie headweb t'cyrn'i«-i" ane^wythde1-' ansrhydiod rhwng meistr a gwei+>iiwr, rhwng nwsnachwr ai gwsmer. a rhwng v V,, T ,-vmvuog- Y mrae m-.isnach we>.i Vi-na • -p-'neov a lleoedd eraill, ac ami r,1'10 odd; ma i ° wedi gorfod myned yn f;'f.n;jc-Jr,vr c?7jU 'r £ oherwydd ei sefyllfa wedi }-;thd;\lwr, ,rw,er()l pan yn mlodati ei vSgj-r.i 1V<- iedd y n _■ rraaaefeu gwlad, ac yddiau. Eraill we c ]:t}iT-i<_rfa bywyd, wedi wed: 1 1 r lrlPusrwydd cartref. eu i yftd, colli pob cy«OT a heoiydd, a maat yn hawr-ii.ctbonjn -y^ to^turi. wedi eu l^ytbau eu hunain yn ™ir>c: resvnus i liiamd'difadu o bob tennlad VVITIVIT vdvw v arnymt. Cofier mai n:d djc J o ) T>at-ha.'i hyn. ond ffeithiau byw or ,a' liyd heoiydd Betbesda. bob dvdd, a^nu' i syndod fod yn adon Bangor wedi gorfod g< > yr awdurdodau yn Llundain at sefyllfa drucnus v bobl yma. Gellir edrych ar y chwarelwr dnian tel ar hwnw gynt oedd 'rliwng Jerusalem a Jericho, y mae wedi ei ysbeilio o bob cysur gan yr 'agitators, y mae ei sefyllfa yn resynus, irweithia yn galed' o foreu livd yr hwyr. ond, wedi'r cyfa,n, metha vn lan a chICI dau ben llinvn ei amgylchiadau yn nghyd. Owestiwn digon pviodol iddo ofyn ydyw. 'a. phwy yw fy ngliymydog?' Y mae yma lawer iawn vn iQroffesu bod yn rolDydog iddo. Y mae yn ardal Bethesda 24 o weinidogion sefvdlog, heb son am rai cynorthwyol, yn perthyn i'r gwahanol gapeJydd ac Eghvys Loegr. A y'djnjr y rliai yma ddim yn myned i fysg y dosbarth yna i geisio eu diwygio? C'yidiaiiodd y Bwrdd Lleol gyfarfod cyltoeddus yn Ysgol Cefnfaes i ystyried beth tllir wneud a'r dosbarth yma, a dyma'r pendsrfyniad v daethant hwy iddo Vdoedd gwneud saith acer o dir yn 'cemetery i'w eladdu Ac er syndod i'r byd yr oedd yno ddim llai na deuddeg o weinidogion yr Ymneillduwyr a digon o amser ganddynt i fod yn bresenoi i gefnogi v 'cemetery' ryfedd yna. Cynhaliwyd cyfarfod arrdl gan yr un dosbarth yn y Cafe i gefnogi cael llys lieddgeidwadol a carchardy vn Bethesda i'w rlioddi o dan gospedigaeth. Wel, wel, ai ni fuasai yn fwy dynol, heb son am fwy crefyddol, yn y gweinidogion hyn. i geisio efelyciiu 'y Samariad da' i fyned i 1ys;! y dosbarth yna i geisio eu dvsgu a'u moesoli yn Ile gwastraffu eu hamser i ddyssu idclynt wleidyddiaeth John Penry; eu dysga pa fodd, i fyw bywyd hupus a chysurus, yn lie meddwl am 'cemetery' i'w claddu eu dysgu fod cartrefi glan a chysurus yn lie lhiwer mwy dedwydd. na, muriau moebon carehar newydd lietlieslit, i fyw ynddo eu dysgu fod myned a swlk i'r 'savings bank' yn dyfod a llawer mwy o elw ■iddynt na myned ag ef i'r dafarn ac i lys yr liedd- geidwaid. Da chwi, weinidogion anwyl, bydded i chwi dreio y cynllun yna. Ewch atynt fel cyfeiil- ion yn cydymdeimlo a hwy. Siaredwch yn dyner wrthynt. Ceisiwch ganddynt well a a, throi dalen newydd yn eu cymeriadau. Dysgwch y J)cibI iddynt, ac yna. chwi a fyddwch yn gymydog iddynt fel 'y Samariad da.—Yr eiddocli, etc.. Y THESBIAP.

Yr Ymisodiad Penfibrdd ar FasnacL'ydd o Fangor. Y CRYV YDEYI\T 0 FLAEN EI WELL. Yn ein rliifyn diweddaf rhoddasom hanes ym- os-odiad penffordd a wnaed gan grwydryn ar fas- nacllydd 00 Fangor, yr hwn oedd ar ei daith o Gaer- narfon i Fangor. Dygwyd y crwydryn gcrbron ynadon sirol Caernarfon dydd Sadwrn. Ymdden- gys mai enw yr ymosodydd ydyw Lewis Lewis, o Fangor. Yn awr cyhuddwyd ef o ymosod gyda'r bwriad o yspeilio ar y liordd fawr rhwng Caer- naxfon a Bangor ar y 27ain o'r mis diweddaf. Enw y masnachydd ydyw William Jones, plum- ber, Pendref, Bangor. Yr oedd yr achos wedi cael -ei drosglwyddo o Fangor, am mai o fewn tir- iogaeth ynadon Coernarfon y cyflawnwyd y tros- edd, sef rhwng Caernarfoll a Phorthurnorwig. CJ.eIIC yr ynadon (Mr L. R Thomas) a sylwodd ei fod ef wedi gweled y dystiolaeth dros yr erlyn- iad, ac, yn ei farn ef, nid oedd yn gyfryw ag y buasai yn cyngliori y llys i draddodi v diffynydid i sefyll ei brawf arno. Yna dewisodd yr achwynydd i fyned yn mlaen ar y cyhnddiad o yinosodiad cyffredin a dywed- odd ei fod ef. brydnawn y 27am o Ragfyr, yn cerdded adref o Gaernarfon i Fangor. Cyn dyfod i Borthdinorwig bu i'r carcharor ei oddiweddyd, I yr hwn a hawliodd arian ganddo. Aeth yr aeh- Tvynydd vn ei flaen heb Cymeryd1 un sylw o hono. D:lym\yd ef gan y carcharor, yr hwn a ymosod- odd arno. Yn gweled dvn arall, yr achwynydd a alwodd arno am gynorthwy; ond! nid estynodd efe un cynort-hwy, eithr dywedodd nad oedd efe ond "dyn ar y ffordd" ei hun an. Dilynodd y carcharor yr ail waith, ond y tro hwn trodd yr achwynydd ato a tharawodd ef i lawr; yna aeth yn mIaen i'w daith. Yn 'hwyrach ar y dydd, darfu iddo adnabod y carehsror ar yr heo yn Mangor, ac achosodd iddo gael ei gymeryd i fyny. Y Rhingyll Breese. yr hwn (y inetoddy carcharor Ily i fyny, a ddywedodd ei fod, pan aed r:g ef i'r lock- up. yn Thy feddw i gael ei gyhuddo. Dywedodd v carcharor wrth y Faine nad oedd yn cofio dim am v peth. Gan fod euog-farniadau blaenoro! yn ei erbyn, anfonwyd Lewis i garchar am fis.

Eisteddfod Goronog Caergyti, NADOLIG 1898. BFJRN1 ADAETH Y BEYDDEST, "WELE Y DYN." Derbyniwyd naw o brvddestau, ar y rhai y sylwn yn fyr o un i un. "Murmuron Amser."—Cyfansoddiad salw o ran iaith a syniadau, heb ddim yn ei hynodi ond cyff- reddnedd1. "Awel yr Hwyr."—Cana y bardd hwn yn ddigon di-dramgwydd, ac y mae ganddo ami i syniad da yllla a thraw. El brif ddiffvg yw ei fod yn troi o amgylch ei destyn yn lie myned i mewn iddo. "Glasfor."—Yr un diifyg sydd yn nodweddu hwn eto: rhy wasgarog a di-bwynt. Desgrifiad ydyw o'r prif ddigwyddiadau yn mywyd y Gwar- edwr, heb ond ychydig gysylltiad: rhwng y gan a'r testyii. "Wrth y Porth.Cant hwn yn fwy testyncl, ond. ei fod yn hynod dywyll a chymysglyd. O ddiliyg cynliun, mae ei syniadau yn wasgarog a di-gysylltiad. Camgymera ystvr rhai geiriau hefyd, megis "dynolryAv" am "ddynoliaeth," etc. "Credadyn Crynedig."—Mae hwn yn dangos ciyn lawer o fedr llenyddol, ac y mae yn canu yn glir a clioeth ond nid yw wedi treiddio at enaid ei destyn. Dylai y bardd gofio mai nid trwy ddweyd y tlstyn yn ami y mae canu yn destyn- ol. "Eece Virtus.Yr un sylwadau sydd yn gym- hwysadwy ato yntau. "Mab y Wawr.—Cyfansoddiad cryf drwrddo, yn dangos ol cynllunio a meddwl. Ond ei ddiffyg yntau ydyw nad oes ynddo ddigon o'r Dyn Crist [ Iesu. "llumanus. "P.ryddest wych yn mhob ystyr yw hon. Mae yn lan a di-frychau, ao yn frith o feddyliau cryfion a barddonol. Ei phrif fai yw nad yw yn hollol ar y testyn. "Dvrioliaeth" sydd gan y bardd yn hytrach na.'r Dyn Iesu. Modd bynag, y mae hon yn brvddest. ragc-rol. "Y Oanwriad."—Dyma to bryddest goeth a .7 chref, ac yn llawn o feddyliau tlysion a gwir awen- yddol. Gafaela yr awdwr yn ei destyn ar un- waith, a cheidw ato hyd y d'iwedd. Nid yw yn cychwyn mor gryf ag y buasem yn dymuno, ond y xaae ei awen yn ymhoewi with fyned yn mlaen, fel y mac diweddiad y bryddest yn well na'i dechreuad. Mae yr- fwy testynol na'r Ueill, ac yn llawnach o'r hyn a gydnabyddir fel gwir fardd- oniaeth. I'r "Oanwriad," gan hyny, y dyfamwn y wobr. ENGLY, "YR HUNANOL." Derbyniwyd 20 o englynion, y rhai a ddosbarth- wn fel hyn nL- Dosbarth 3ydd.—Mon, J5r;ton, in 7 -i1' barddoni, Un yn treio yr ail dro, Cyniro or rai ryw, Ivhosvvld Salem, Monwr, Hiberms, a- Goliath. Mae T rhai hyn 011 yn wallua eu cynghapeddion, a'r olaf heh fod yn ogyhycl ei eageiriau. Dosbarth 2il.—Wil Dafvdd, Murmurog, A. J. S., Twrog, Owain Win, a Gwawdiwr. Mae y rhai hyn yn gywir parth cynghanedd, ond yn gyfixedin a di-bwynt. Dosbarth laf.—Lief o r llwch. I n a i nadTvaon, Gwylaidd, a Peblkr. Rhagora y rhai hyn ar y gweddili, a rhagora "Peblig" ar yr oil, a hyny am ei fod yn diwcddu yn well, yr hyn yW nod angen oenglyn da. Caffed "Peblig," gan byny, y wobr. Hhyl. S. T. JONES.

Priodasol. Ysgrlfena gohebydd cyfrifol fel hyn:—Mae yn weddol debyg y gwelir yn sir Fon eleni gynghaws o dori priodas a ysgWJrd golofnau cymdeithas hyd eu sylfeini. Bydd hyny yn flwvddyn newydd dda i'r twrneiod.

Y mae chweehi o ysgolion yn yr Iwerddon sydd yn dysgu yr iaith Wyddelaeg". Yn yr oesoedd boreuol yr oedd dawnsio yn cael ei gynghori fel meddyginiaeth i afiechyd. EPPS'S COOOA. —GRATEFUL AND COM- FORTING. By a thorough knowledge of the natural laws which govern the operations of diges- tion and nutrition, and by a careful application of the fine properties of well-selected Cocoa, Mr Epps has provided for our breakfast and eupper a delicately flavoured beverage which may save us many heavy doctors' bills. It ie by the judicious use of such, articles of diet that a constitution may be gradually built up until strong enough. to re- øÍlYt every tendency to disease. We may escape mainy a fatal shaft by keeping ourselves well forti- fied with pure blood and a properly nourished frame "Cavil Service Gazette."—Mad* simply with boiling water on milk.—Sold only in packets Td pound tins, by Growers, labelled^Jarcn* Bpps and Co., Ltd., Homoeopaths Ch«^st«, London." 8722

ABERFFRAW. LI'.vyddiivnt.—Mae yn dda genym weled yn mhlith enyrau y rliai llwyddianus yn arhoiiad diweddar y Trinity Colfege, Llundain, mewn cerddoriaeth, enw idlss Miiggie Jane Lewis, merch Mr R. Lewis, Bwlan, A berffraw, yr hon sydd dan addysg gyda Mrs Roberta, High School, Caergybi. Er nad ydyw Miss Lev,-is ond ieuanc iawn eto llwyddodd i fyned trwy arlioliad caled- Da, genym weled fod y fercli ieuanc hon yn prysur ddringo i fyr.y grisiau dyrchaf- iad. 0 galon dymunwn ei llwyddiant vn y dyfod- ol.—X.Y.Z. Yr oedd J'lna lawenydd mawr nos Lun y Nadollg ar ddy-fodiad Cor y Plaiit b--ef yn fuddugoliaethus o Eisteddfod Goronog Caev ybi. Yr oedd canoedd o drigolion y pentref wee dyfod allan. Cariwyd yr arweinydd, Llew Ffraw, drwyr vr heoiydd, ac ar- ddanghoswyd y parch mwyraf iddo am ei lafur ,-was- tadol d-,Cr plant. Dadganodd y plant don cyn ym- walianu er mawr foddhad i'r dorf. Gobeitliiwn at a y cor yn mlaen i ragori. Yn ystod y misoedd di- weddaf mae wedi enill y brif wobr bsdair gwaith.—• Un o'r Fro. Gwyliau y 2s adoug.—Er fod ein parehus reithor, oherwydd gwendld corphorol, yn analluog i fyned allan o'r ty, eto cafwyd prawf eleni. fel arfer, fod ei gaion yn gweithredu pryd nad allai v corph. Nos Sadwrn, y 24ain cyntisol, gwahoddodd gor yr eghvys i gyfranogi o hwyr giriaw rhagorol oedd wedi ei barot-oi ar eu eyfer. Yr oedd yn bleser genym ei weled wrth ben v bwrdd yr hwyr cry- bwylledig—wedi gwella, yn fawr. Mwynhaodd pawb y wledd. Gwedi gwledda canwyd amryw garolau, ac od'deutu deg o'r gloch aeth pawb i'w cartref- leoedd wedi eu Uwyr foddloni. Boreu Linn yin- gynullasoni drachefn yn y Rheithordy ar yr ach- lysur o anrhegu Mr Hugh Williams, cyn-athraw yr ysgol ddyddiol, ond yn a.wr yn Llanbedr yn parotoi am urddau Eglwysig. Yr oedd y pwrs yn cynwys o fewn ychydig geiniogau i bedair punt, tuag at ba un y cyfranodd v Rheithor yn sylweddoi iawn. Ciisglwyrd yr anrhcg uchod gan Mrs a Miss Roberts. Nos Lun, yr ail o lonawr, amlygodd y rheithor ei garedigrwydd yn mhellach trwy wahodd yr iioll Eglwyswyr, hen ac ieuanc, i'r Rheitliordy i gyfran- ogi o wledd ardderchog arall oedd wedi ei pharotoi 11 C, ar eu cyfer yn ol ei arfer blynyddol ar wyliau v Calan. Rhoddodd y wledd hon hefyd foddlonrwydd cytfredinol. Ar yr un dydd yr oedd yn rhanu v clwb dillad, i ba un y perthyn oddeutu 70. Y" mao Syr George Meyrick yn cyfranu pum' punt at hwn, a'r rheithor oddeutu pum' put arall. Heblaw hyn cyfranodd i bawb aeth ar ei ofyn. wythnos y gwyliau, ond gwyliau neu beidio, y mae efe bob amser a'i glustiau yn agored i dderbyn cvynion, a'i law i ddiwallu a.nghenion y tlawd. Clywir dymuniadau da y naill i'r Hall ar bob lliaw yr aniser yma, ond yn sicr nid all dim roddi mwy o gysur i neb na'r ymwybodolrwydd ei fod, i ryw raddau, wedi ceisio ysgafnliau bciehiau, lliniaru noenau, neu fenwi cylla rhai nad yw Rhagluniaeth wedi gweled yn dda eu cynysgaeddu a llawer o bethau y byvyd hwn. y Gellir dweyd am Mr Rieliards ei fod yn gwneud ei elusÐnau yn y fath fodd- fel nas gwyr ei law aswy yr hyn a wna ei law ddehau. Blwyddyn Newydd dda iddo, a. llawer o honynt, yn mlia rai yr ydym yn sicr na fydd iddo gvvtogi ei law, ond parha-u yn ei gai-odigrwydd a'i haelioni, ac j'na, ar ben ei daith, caiff weled mai da mewn gwirionedd ydyw cofio y tlawd. Bydd! i'r Arglwydd dalu iddo yn ddau- dyblyg.-Un o'r Aber.

APvLW UH. Ne^rydd Drwg.—Dydd Gwener daeth newydd ams farwolaeth Mr W. Parry, Tinsley, brodor o Am- lwoh, a mab y gwi* gweddw oedranus, Mr Parry, Pentrefelin, a brawd Mrs Williams, Bethesda-street, o'r He hwn. Marwolaeth.—Drwg genym gofnodi marwolaeth M h§n foneddiges barchus o'r enw Miss Judd, Mona- street. Y'r oodd yn aelod yn Bethesda, ac yn cvf- ranu yn helaeth at achosion vn y lie uchod. Catodd gladdedigaeth barehus dyd'd Mawrth. y boreu. "Watch-night.—Traddododd y Parch D. Marriott bregeth y oswaith uchod yn Nghapel v Wesley- aid. Cyngherdd.—Dydd Gwener,cynhaliwyd cyngherdd yn yr Assembly Room. Aeth vr elw at Gvmdeithas y Dorcas. Adloniadol.—Cyr.b-diwyd cyfarfod adloniadol yn yr Ysgol Genedlaethol nos Lun am saith o'r gloch. Yn absenoldeb y ficer llanwyd v gadair gan y Parch D. Davies, B.A., curad. Dechreuwyd trwy ganu emyn, yna anercldad yn nghyda dymuniad o flwydd- yn newydd dda i bawb oedd vn bresenoi. Darllen- wyd papur rhagorol gan Mrs R. T. Roberts, Salem- street, ar "Hanesyiaeth Eglwysig." Ton, gan Mr Edwards (cigydd). Adroddiad da gan Mr Jones (agent Singer's machines). Can, gan Willie Roberts (Glan'raJon). Darllen difyfyr i rai dan 18 oed Gwobr i R. O. Roberts. Dadi difyfyr: Y goreu oeddynt Mri D. Jones, E. Jones, J. Edwards, G. Williams. Darllen difyfyr (i rai mewn oed) Y goreu ydoedd Mrs Roberts (ysgolfeistres). Can, gan Mr G. Evans (Railway View), "Chwifiwn Faner." Aeth Mr Jones (warden eglwysig) i gasglu at draul y cyfarfod Diweddwyd trwy ganu "Duw gadwo y Frenhines" gan Miss Bella Morgans, a'r cydgan gan y br.bJ. Yr organydd ydoedd Mr Ro- berts (ysgolfeistr).

BEAUMARIS. Y Flwyddyn Newydd.-—Dyma ni wedi cael I y fraint o gael byw i weled un fiwyddyn eto, tra mae llawer wedi e-efnu ac wedi ein gadael yn yr lien fiwyddyn. Mae yn llawenydd o'r mwyaf genyf, Mr Gol., allu tystio am lwyddiant eich papyr clodwiw, y "Clorianydd," yn ystod y fiwy- ddyn sydd wedi ein gadael yn y wlad lion. Dy- wedir fod yma fwy o werthu ar y "Clorianydd" nag unrhyw bapyr Cymreig arall. Nid wyf yn gwybod fod unrhyw newyddiadur yn rhoi cymaint o sylw i'r ychydig newyddion a ddiguyddant. ag I ydyw yr uchod air. ein tref henafol, a gobeithio y bydd ei gvlchrediad yn cynyddu eto yn y fiwydd- yn hon. Dymunwn i chwi, rfyr, a holl ddarllen- wyr cyson y "Olorianydd" Fiwyddyn Newydd j Dda a Llwyddianus. Cyfarfod Preget.hu.—Cynhaliodd Bedyddwyr y dref uchod Oil cyfarfod blynyddol y Sul a'r Llun diweddaf, pryd y gwasanaethwyd gan y Parehn. n, Jones, Llanfvllin Peter Williams (Pedr Hir), L«erpwl, etc. Cafwyd pregethau ardderchog a chynulliadau lluosog, vn enwedig y noson olaf, pryd y cynhaliwyd yr oedfa yn addoldy y Method- istiaid Oalfinaidd. Watchnight.—Oynhaliodd Wesleyaid y dref ue-hod Watchnight hynocl o Iwyddianus nos Sad- wrn diweddaf. Llanwyd y gadair gan y Cynghor- wr W. T. Williams, ac arweiniwyd y cyfarfod gan y Parch. Philip Price, gweinidog. Cymerwyd rhan yn y cyngherdd gan y boneddigesau a'r bon- eddwyr canlyiiol:-N-hss E. Jennings, Miss E. Staples, Miss E. Griffith, Miss Sally Hughes, Miss Nancy Williams, Mr J. W. Jones, Mr J. Eyton Williams (Bangor), Mr W. R. Roberts (eto), Mr J. Roberts, Master Allen Pany, Mr P. G. Roberts (Bangor), a Mr W. R. Hughes. Gwnaeth yr oil eu gwaith yn ardderchog, a chaf- wyd cyngherdd gwir dda. Yna cafwyd anerohiad gan y Parch Philip Price yn ddifrifol ac i bwrpas. Mae yn ofidus genyf alw sylw yn y fan yma at ymddygiad v rhai oedd yn T seddau ol (back seats). Yn wir, yr oeddynt yn ymddwyn yn fwy tebyg >i rai na cliaAvsant erioed y fraint o droi yn mysg pobl; ac wrth feddwl mai rhai oeddynt wedi tvfu i fn-liv i oedran, pryd y mae cymdeithas yn cfiftirwyl pethau gwell ganddynt, yr vdym yn cywil- vddio o'u plegid. A dynia sydd yn od, yr un dosbarth sydd yn aflonvddu mewn cyfarfodydd o'r natur yma, fel pe bai y gynulleidfa yn talu am wrando arnynt hwy yn eu ffolineb. Cofied y cyf- ryw rai iiad ydynt vn enill dim iddynt eu hunain, ond o'r oehr arall yn diraddio eu hunain, ac yn y ,Ira diwedd yn myn'd yn "sport" i ffyliaid.-Trefwr.

BODEWRYD. C-rolau -Eleni, fel arfer, canwyd carolau, deu- naw m.wn nifer, yn eglwys y p'p "cliod, gan gerddoriol1 yr egl^'s, ar Ddydd N ad{)hg l'1st Y1'yd vr oedd yr eglwys yn oriawn o bobl. Nos Wener "diweddtvf gwahoddwj-d y cantorion ac erai ir Peraondv i gael eu parti blynyddol. Ar ot diwaiiu v dvn oddimewn ag amrywiol ddanteithion ag oedd wedi eu parotoi mewn un -stafell. ymneillduwyd ystafell arall, He y mwynhasom em aunam gydag amrywiol chwa.reuon, caneuon, etc. llygwyQ v cynulliad i cterfyn trwy ganu yr Anthem genedl- aethol, a thi*wy i bawb ddymuno y n;uu 1 r iia»I "Fiwyddyn Newydd dda." "Fiwyddyn Newydd dda."

CAERGYBI. Ddydd Sul y Nadolig, yn Addoldy Bethel (B.), crnhaliwyd cyfarfodydd amryvriaethol yn nglyn a'r Yegol Sabbothol. Yr oedd y plant wedi dysgu darnau priodol i'w hadrodd allan, a. chanodd y cor droion yn chwaethus a swynol. Cafwyd cyfarfod rhagorol drwy y dydd, ao ymddanghosa-i pawb wedi eu lhvyr foddhau. Nos Fawrth wedi'r Nadolig cynhaliwyd cyfarfod mewn cysylltiad a'r Ysgol Siil yri Ysgoldv Hyfrydle (M.C.). Gwob'rwy- wyd y plant am ganu ac adrodd, a chanodd y plant yn swynol iawn nifer o donau cyfaddas i'r am- gylchiad. JVIae cyfarfodydd v ddwy eglwys a nod- wyd yn dangos fod rhywTai vn cymeryd trafferth i addysgu yr oes sydd yn codi. a da. yw eu gwaith. Cyfarfod Cenhadol.—U11 o' sefydliadau hynaf y dref ydyw cyfarfod cenhadol y Calan yn y Taber- nael (A.). Gwasanaethwyd eleni gan y Parch Davies, Trelech, ac Ifor Jones, Porthmadog. Er fod y tywydd yn nodedig o vstormus, cafwyd cyn- ulliadall lluosog, gweinidogaeth lymus, a chyfraniad- au htielionus at yr achos cenhadol. Ychydig ddyddiau yn ol eyliwynodd athrawon, athrawesau, a disgyblion yr Ysgol Frytanaidd au- rliegion gwertlifawv i Mrs Michael ar ei phriodas. Mae Mrs Michael wedi bod yn brifathrawes yn adran y gencthod ers llawer o tiynyddau, ac wedi gwneud ei gwaith yn nodedig o gymeradwy can bawb. Cyfhvynwyd JT anrhesj ar ran y rhoddwyr gan Mr W. Griffith, Druid House, yn nghanol y dymuniadau goreu am lwyddiant Mrs Michael a'i phriod. Bwrdd G-,varcliel(iiv-i,id y Valley.—Dydd Mawrth, Mr J. Lloyd Griffith yn y gadair. Gwnaeth Mr J. E. Hughes (clerc) y taliadau a ganlyn yn liysbys mewn cvnorthwv alla-nol yn ystod y pythefnos: Dosbarth Caergybi, 78p 14« 6c i 667 o dlodion; lleihad o dlodion, 24; mewn taliadau, 6p 14s. Abertfraw. 50p 12s 6c i 170 o dlodion lleihad, 227 o dlodion; cynydd yn y taliadau o 3p 9s 6c. Bod- edern, 51p 3s 6c i 204 o dlodion lleihad yn y taliadau o 3p 6s 8c. Mae v ffigyrau uchod i'w cyd- maru a'r un cyfnod y fiwyddyn ddiweddaf. Galwodd Mr R. Gardner, Y.H., sylw at gynydd y taliadau yn no-sbarth yr Aberffraw, tra. yr oedd lleihad vn nifer y tlodion. ,Mr Parry, y swyddog cynorthwj'ol, a sylwodd fod nifer y plant oedd yn derbyn cynorth- wy wedi lleihau, ond. fod rhif T rhai mewn oed wedi cynyddu. Rhoddodd y Cadeirydd a'r Cloro eglur- Iwid cyffelyb, a bu diwedd ar yr ymdrafodaeth.- Tret i'r Tlodion.-Dymnnodd Meistr y ty, ar ran y tlodion, ddiolch i'r Gwarcheidwaid am y wledd ardderchog a gawsant Ddydd Nadolig. Hefyd. diolchwyd i'r person au canlvnol am eu anrliegion —Mrs Huglios, ;"iiop.. Valley; Mr W. L1. Jones, Caergybi; Mrs Bradshaw, Mri R. Bennett, Ler- pwl; a R. Gardner, ieu.. Valley. Gwasanaeth Miss Lloyd.—Oynygiodd Mr Forcer Evans, J.P., a ganlyn :—"Fod v Bwrdd yn unol a chymeradwyaeth Bwrdd Llywodraeth Leol yn rhoddi v swm o 30p i Miss Agnes Lloyd am ei srwaith yn cynorthwyo ei thad, y diweddar Mr James Lloyd, relieving officer. Caergvbi." Siaradodd Mr Evans yn gryf o blaid y eynyguid. Eiliwyd ef gan Mr R. Gardner. Siaradodd amryw o'r aelodau vn groew yn erbyn y cynvgiad. Svlwodd Mr R. Chambers ei fod mewn cvdvmdeimlad a'r cvnygiad, ond amheuai ei gyf- reit-hlondeb. Pleidleiiwyd o bfeiid y cynygiad gan y CJynygydd a'r Eilydd, Mrs Bradshaw, a Mr fanes Lansbury yn erbyn gan Mri W. Owen (AberSraw), E. R. Owen a John Williams (Bodedern), Rice Row- lands (LIanfaehraeth), R. Jones (Rhoscolyn), a R. Jones, Trewalchmai. Ni phleidleisiodd Mri J. N. Thomas (Caergybi) a R. Chambers ('Rhen Bias). Collwyd v cynygiad gyda mwyafrif o ddau. Coeden Nadolig.—-Mewn crsylltiad a Chapel y Bedyddwyr Seisnig cynhaliwyd Coeden Nadolig yn y Neuadd Drefol no Fercher, a throes yr antur- iaeth alism yn llwyddiant mawr. Gweithiodd aelod- au yr eglwys yn ardderchog er dwyn y gweithrediad- au i derfyniad llwyddianus Mae yr eglwys hon bron a gorphen clirio gweddili y ddyled sydd yn aros ar y capel. Yma y llafuria y Parch Gomer Evans, mewn parch ac arddeliad. Addurno yr Eglwysi.-—Y niill fiwyddyn ar ol v llall mae amryw o foneddigesau d-uwiolfrydig ein tref yn ymgymeryd a'r gwaith da o addurno yr eglwysi gogyfer a gwyliau y Nadolig. Yr oedd e- lwys henafol Sant. Cybi wedi ei haddurno yn nodedig o brydferth gan Miss Adeane, Mrs Binney, Miss? Elliott, Miss Binney. ac eraill. Yn y boreu am un-ar-ddeg cynhaliwyd gwasanaeth Seisnig, ac am un o'r gloch yn Gymraeg, pryd y progethwyd i dvrfaoedd lluosog gan y Parch Robert Price, B.A. Ni bu Eglwys Sant Seiriol erioed yn edrych yn bryd- ferth ach. Cymerwyd rhan yn v gwaith o addurno yr eglwys hon gan:—Miss Adeane, Misses C. a M. Scobell Cla.op, Misses Hughes (Castle House), Mrs Pearson, Miss Limbic, Miss Jones, Miss Griffith, Miss Moreton Pricirard, Mrs Chope. Miss Hughes (Market-street), Miss Lloyd, Miss Jeffrey Smith, Misses Clay, Miss Davies, Miss Jones, Miss Bors- ford, Mri F. F igan, W. Davies, R Roberts, a C. Watkins. Cynhaliwyd gwasanaeth yn y drefn a ganlyn :—Boreu, Cymraeg, y Parch James Jones yn preget.hu, y canu o dan arweiniad Mr John Wil- liams, Carreg Domas. Yn yr hwvr, cynhaliwyd gwasanaeth Seisnig. Darllenwyd y "lessons" gan Mr J. Lloyd Griffith, M.A. Dadganodd y cor yr anthem. "Sing, 0! Heavens, a'r CEITOI, "Sweet Christmas Bells." Pregethodd v Parch James Lloyd. Ar ol y gwasanaeth hwyrol dadganwyd v gantata "Iesu o Nazareth," yn wir swynol gan y cor, o dan arweiniad Mr J. H. Singleton. Miss Hughes, Castle House, wrth yr offervn. Yn y prydnawn cynhaliwyd gwasanaeth arbenig i'r plant yn Eglwys Sant Seiriol. Traddodwyd anerchiad dyddorol ac adeiladol i'r plant gan y Parch James Jones, a dadganodd cor yr Ysgol Sul, o dan arweiniad Mr J. H. Singleton, yn rha,gorol iawn.

CAPELGWYN. Piio,itA.Boreu Gwener, Rhagfyr 50ain, unwyd Mr William Owen, Llain yr Allor, a Miss Kate Williams, Fron Wen. mewn priodas, yn y capel uchod. Gwasanaethwyd ar vr achlysur dyddorol gan y Parch Daniel Davies, eu gweinidog, yn ngwydd y cofrestrydd, y Parch Hugh Jones, Bryn. du. Ar ol brecwast ardderchog yn Llain yr Allor, ymadawodd y par ieuanc am y tiadfa, gerllaw Pen- sarn, lie y maent yn dechreu ar eu bywyd priodas- ol. Pob llwyddiant iddynt.-Goliebydd.

CEMAES. Cyngherdd Mawreddog y Nadolig. Cynhaliwyd cyngherdd mawreddog y Bedyddwyr nos Lun, Rhag- fyr 26ain. Llywydd y cyfarfod ydoedd Mr John Hughes, C.S., Frondeg, Amlwch, ac arweiniwyd gan Rhvdfab. Cyfeiriodd y Llywydd yn ci anerctiiad godidog at y neuadd ardderciiog. yn mha un y cyn- helid y cyngherdd, sef y "Village Hall." Dywedodd mai yn "mhob, gwlad y megir glew," ond m;u nid yn mhob pentref y ceir calon mor haelfrydig a clialon Mr D. Hughes, Y Wylfa, sef y boneddwr a roddodd yr "hall" at wasanaeth y pentref. Yr oedd rhaglen y cyfarfod fel y canlyn :—Unawd ar y berdoneg, "Battlemarch," Miss Defferd, Llangefni; anerehiad barddonol gan yr arweinydd; can Genedlaethol Cymru, Llinos Cefni; eystadleuaeth adrodd penillion "Te pawb," y goreu Mr Williams (Cae'rdegog). ail, Mr W. J. Owen (Shop y Bont), trydydd, Mr Henry Hughes (Penrhyn) unawd ar y berdoneg, Miss C. H')le, Amlwch can, "Y penill adroddai fy nhad, Miss H. E. Owen, Amlwcb beirniadaeth, can ddes- grifiadol. "Ciniaw Nadolig," goreu Mr E. Hughes, Y Groes; can, "Merch y <.adben," Glan Medrad unawd ar y berdoneg, Miss Hole; beirniadaeth y llythyr serch. y goreu ydoedd "Gwlith Hiraeth, nid atebodd i'w enw; can "The Holy City," Llinos Cefni; can, "Gwlad y Delyn, Glan Medrad; yn awr deuwyd at brif ddyddordeb y cyfarfod, sef cys- tadleuaeth ar y don "Moab," ymgeisiodd tri parti, canasant yn rhagorol, a rhanwyd y wobr rhwng parti Mr William Jones a pliarti -MT Sarnuel Thomas; j can, "I godi yr hen wlad yn ei hoi," Llinos Cefni can, "Ffarwel Maggie," Miss H. E. Owen, bu gorfod iddi ail ganu. Yr oedd y neuadd eang wedi ei gor- lenwi, ao wedi ei haddurno yn ysblenydd gan Mr Roberts, y manager. liwriada y Bedyddwyr i'r gylchwyl gael ei galw o hyn allan yn Eisteddfod Nadolig y Bedyddwyr. Bydd v testyn aft allan mewn ¡¡Dl"Cr cyfaddas at y Nadolig nesaf. Yr oedd v cyngherdd yn llwyddiant perffaith yn mhob ystyr. Dylaswn ddweyd i'r buddugwyr gael eu harwisgo gan Mrs Rowlands. Cemaes Mill, a Miss Hughes, Frondeg, Amlwcli.-Un oedd yno.

uLANFACHRAETH. Y Nar?.)lig.—Gwasanaethwyd yn eglwy,- y pivvvf hwn gan y Parehn. D. Price, Valley, ac R Tone,,4, curM1 newydd y plwyf. Darllenwyd y Uithoedd. foreu a hwyr, gan Mr John Williams fAlaw Fardd), a chanwyd amryw garolau pan y cor. Gwisgwyd yr eglwys yn ddestlus ar gyfer yr amgylchiad fran Miss Jones, Rheithordy, a chyfeillion ewyllysgar eraill. Cofio'r TKwd.—Pnsiodd v fwyliau yma. yn dawel, a dygwyd llawenydd i lawer aelwyd pan waith rhai sydd ganddynt dda y byd hwn yn cofio am y tlawd, a hyny yn ddidrwst a diymhongar. RKanwyd swm da o arian i bob gwraig weddw a hen ferched "-an Mr Edwards (gynt Ty Croes, o'r plwyf hwn), ond yn awr o Tabor Hall, Llanynghenedl. Yr oedd hyn yn arferiad gan ei anwyl briod, y diweddar Mrs Edwards, a deallwn fod v boneddwr caredig am barhau yr un modd, i ranu yn ystod gwedcSB ei oes. Floni, eto. yrnddiriedodd rhanind yr elusen bon i Mr Huw Defydd., ffermwr, Pen'rallt, hen lane doniol a. hoff gan biwb. Gwnaeth yntan ei ran fel goruchwyliwr ffyddlon. ae yr oedd gwaith wrth ei fodd, a dsaeth trwyddi yn ddiogel heb ei drapio gan yr un o honyrnt, yn ol dim a glywsom. Hefyd, rhanodd Mr a Mrs Roberts, Bryn, a, Mr a Mrs Row- lands, Macliraeth View, yn ol eu harfer, symiau da o fiawd i amryw dlodion; tra y gofaJodd Mrs Grif- fiths, Bodlasan, am i bob un ael ei ddogn o ddeilen adfywiol yr India. Bu i Gymdeithas Wnio Mon (cangen o ba un sydd yn aan plwyf) ranu dilladau, plancedi, a phethau gwerthfawr eraill tuag at glyd- wch a chynesrwydd. Wel, bendith ar waith yr oil. "Yr hwn sydd yn cyfraim i'r tlawd sydd yn rhoddi echwyn i'r Arglwydd, Calenig i Felrdd.—Nid yn ami y bydd y beirdd, "poor fellows," yn cael calenig o'r fath a lioffant. Gwir y byddant yn cael yn ol dull yr oes Iron, sef calenig o gardiau, teisenau. a llawer o betheuach felly, ond ameuthyn ydyw cael calenig o ffrwyth yr awen, fel yr oedd yr arferiad yn oes ein cyn- dadau a'r hen feirdd. Calenig o'r nodwedd yna a dderbyniodd Macliraeth Mon ac Alaw Fardd ar ddechreu y Fiwyddyn Newydd, a hyny o le hollol annisgwyliadwv, ac oddiwrth fardd yr oedd ei delyn yn nghrog ers blynyTddau— ALAW FARDD-(Calenig). Alaw Fardd oleua fiL-ei gajiu A gyneu sel canmil Meddwl 11awn, a dawn fel dii- Mel, fe wna foddio milfil. (Fel Crefftwr). .Alaw Fardd gyda. i law fel-yr awel Yn gywir a diogel; Pwytho wna yn dda, yn ddel, Goeth ddengys fel gwaith angeL Yr eiddoch yn gywir, "Bardd o Fon heb urdd wyf fi, 4 Dim 'sceddfod i'm cyirg^di a'i cant. Eto- iLlCHRAETH MON (Calenig). (Fel Englynydd). Gwea y ffraet-h Macliraeth Mon-er;glynion r D- 2ongla eu swynion Yn ei dda gynganeddion,—uchelfri Cyfrana, ini wiwdcJ gyfrinion. ^lACHRAETH (Wedi Marw). Machraeth Mon baid barddoni,—a englyn I'w angladd o'i golli; A wyla uwch ei wely—:m dano, Gresyn iddo gyda *Cliaron groesi. "Bardd o Fon heb urdd wyf fi, Dim 'steddfod i'm cysirodi V.I r a 1 cant. ilie ferry-man of the lower world. Nid yw y "Bardd o Fon heb urdd wyf fi" yn neb amgen na Mr Edwards (gynt o'r Tv Croes, y plwyf hwn), ond yn awr o Tabor Hall, Llanynghenedl. Yr oedd Jll wybyddus i drigolion Mon, ers llawer dydd, fod Mr Edwards yn dduweinydd ac ysgolor disglaer. ac yn un o oreuon Mam Cymru a drodd allan o Goleg y Bala., ond ychydig sydd yn gwybod ei fod yn fardd, ie, hyd yn nod yma, lie bu yn ein plith am gynifer o flynyddau. Mae wedi bod yn gystadleuvdd distaw a d.dnvst, ac wedi bod bron a chipio un neu ddwy o gadeiriau mewn Eisteddfodau P-YI-il. Bu hefyd yn feirniad a chyd-feirniad gyda rhai on beirdd goreu yn nmryw gylchwyliau ein gwlad yn y blynyddoedd a aethajit heibio. Mae yn awr wedi rlioddi i fyny amaethu, ac wedi ymneill- duo i fyw i balas hardd, wedi ei adeiladu ar ei dir ei hun, ar un o'r Heoedd mwyaf hyfrvd a rhamantus yn Mon. Efe ei hun oedd' v cynllunydd, ac mae labor Hall, o ra.n cynllun, vr hynotaf yn yr holl wlad. Mae o ddull yr hen balasau dwyreiniol, vn ysgwar, a I nen (neu y to), fel v dvwedir, yn wast'ad droto. ac esgynfa iddo oddifewn. Gellir gweled holl Wlad Mon, mynyddbedd cribog Ariola, y ,lail.e' Bry-niau Wicklow, Ynys Manaw, a r holl aneinf longau mawrion a bychain. Mae holl nen y ty yn rodfa ysblenydd digon o le i gynal hi steddfod neu Fethodistaidd. Bydd esgyn i ben. Tabor, yn awr ac eilwaith i'r bardd. ar ol ymneillduo o drafferthion y bvwyd hwn, a syllu ar y goiygfeydd swynol a barddonol o'i amgylch yr unfath iddo ag esgyn i Fryn Pamassws, a dis- g^Y^wn y bydd yn ail-ymaflyd yn nhelyn ei awen, sydd wedi bod yn nghrog am gymaint o aniser, er hyny nid wedi rhydu. Mae yr yVvdig galenio- hyn yi rhoddi i ni rliyw argoef mai hhy y bydd maes o law. "Mae swn yn mrig y morwydd." Llawer o ddiolch i'r bardd, a phob hapusrwydd iddo yn ei baJas liarddl Caffed llenyrddiaeth ein gwlad ei cliyfoetbogi eto ganddo o ffrwyth ei ysgrifell goeth.

LLANFAIR P. G. "Huno yn yr Iesu. "-AI ol cystudd byr hun- odd Arthur Jones yn yr Iesu boreu ddydd Sad- wrn. Anwyl blentyn ydoedd i Mr a Mrs Jones, Minffrwd-terrace, yn y lie uchod. Cafodd ang- ladd parchus dydd Mawrth yn nghladdfa y Bed- yddwyr. Cydymdeirnlir a'r rhieni yn eu trallod, y rhai sydtd wedi cyfarfod a phrofedigaeth leni trwy golli un oedd mor anni-yi yn eu golwg.— Dewi. u

LLANFAIRYN GHORNW Y. Watchnight.—Nos Sadwrn, Rliagfyr 31ain, cyn- lialfwyd "watchnight" yn Nebo, capel y Wesleyaid, yn y 11e uchod. Darllenwyd a gweddiwy-d yn delm- ladwy iawn gan y Parch J. O. Jones, Garn. Llyw- ydd wvd yn bur ddeheuig gan Mr R. Ellis, Bron- castelli, yr hwn a wnaeth sylwada.u priodol iawn i'r amgylchiad. Wedi hyny aed yn mlaen gydar rhag- len. Canwyd amryw ddarnau yn bur swynol gan y cor, o d-an arweiniad medrus Mr Hugh Hughes, Penparc, Yn sicr teilynga y brawd hwn glod mawr am ei ymdrecli difiino gyda'r cor, a theg ydyw dweyd fod caniadaeth y cysegr yn y lie wedi gwella yn anghyffredin er pan y diaeth v brawd anwyi hwn i'n plith. Canwyd amryw eaneuon yn dda iawn gan y rhai ca.nlynoE :-Mri Hugh Williams, fron, Llanrhyddlad; W. Hughes. Ty Mudwal; a W. Rowlands, Mynachdy. Cafwyd adroddiad gan Mr R. Hughes. Ddwyfan. Cafwyd hwyl neiUdjol mewn cystadlu areithio byrfyfyr, a chystadlu cyf- ieithu geiriau o r Saesneg i'r Gymraeg. Canwyd darnau swynol iawn hefvd gan Mr John Williams, Ty Capel, a'i Barti; Mr 0. Roberts, Tyddyn'r Eurach. a'i Barti; a Mr Daniel Jones, Mynydd Ithel, a'i Barti. Cyfeiliwyd yn fedrus iawn gan Mrs Ellis Broncastell. a Mr R. Roberts, Ty'nlon (orgaK.ydd y capel). Teimla y frawdoliaeth Wes- leyaidd yn y lie yn dra diolohgar i Mr R. ivllis, Broncastell, am ei barodrwvdd a'i gynorthwy i'r achos drwy y blynyddau. Gofalwyd am- y dry-sau gan Mri W. Pritchard, Tv Newydd:, ac Edward Roberts, Ty Canol. Wedi i'r Fiwyddyn Newydd wawrio, terfymwyd, ac ymwahanodd pawb wedi eu Hwyr foddhau.—X.

LLANFECHELL Cofio yr Amddifaid a'r Gweddwon.—Da oedd genyf glywed, y dydd o'r blaen. fod y boneddigesau caredig Mrs Davies, Llanddygael Mrs Jones, Hen Shop; a Mrs Jones, Bodelwyn, wedi gofalu am amddifaid! a gweddwon yr ardal eleni eto fel arfer. Yr oedd y derbynwyr yn Ymneillduwyr ac Eglwys- wyr, a chawsant ddefnyddiau dilladau cynes. Mae y boneddigesau uchod yn haeddu canmobaeth am gofio pawb yn ddiwahaniaeth. Cyfarfod Blynyddol Plant Lib:vnus (M.C.).-Yn EJwyn Hall, nos Wener, cynhaliwyd cyfarfod cys- tadleuol ac adroddiadol, dan arweiniad Mr H. P. -tk Edward's, Bodorwedd, a'r cadeirydd, Rhydfab, yr hwn a wnaeth ei waith yn ardderchog. Y beirniaid oeddynt: Mri R. Edwards, H. Edmunds. Ll. Jones, W. Hughes, R. Williams. Mrs Davies, Llanudygael. a. Miss Jones, Pcst-offiee. Cvmerwyd rhan ynddo gan y rhai canlynol:—H. Jones, J. Jones. Tyddyn Ballf; W. Jones, J. Jones, Pen-rhos; W. Jones, Maes; W. Jones, Pen y groes; J. Pritchard, T. Hughes. R. Owens, Misses M. A. Jones, M. A. Wil- liams, M Hughes, M. Williams, M. E. Jones, E. Williams. My, Wilbams. Cafwyd cyfarfod dl, trwy lafur a ffyddlondeb y Brawd H. P. Edwards. Gwnaed tysteb iddo gan foneddigesau y Ue, fel cyd- nabyddiaetb am ei lafur, sef "teapot" a "castors" arian. Cyflwynwyd hwynt gan Mrs Williams, Tyddyn-y-waen, a siaradwyd gan Rhydfab a'r Mri Ben Jones a Llew Jones yn dda iawn ar y peth. Hir oes iddo ef a'i dculu i wneuthur daioii.-Ioali.

LLANGEFNI. Cymdeithas Ddiwylliadol Kbenozer.—Disgwylir gwledd trall yn nghyfarfod nesaf y gymdeithas hon nos Woner, pryd y traddodir darlith ar "Peter Mac- kenzie" gan y Parch Gwymfryn Jones, gweinidog. Cynhaliwyd y swper blynyddol, etc., dan nawdd Bedyddwyr y dref, yn y Neuadd Drefol, nos Wener olaf y fiwyddyn 1898. Yr oedd citnoodd lawe. wedi dyfod yn nghyd, gan fwynhau i-wiedd o'r fath oren. Tystiolaeth pawb oedd, eu bod wedi eu i foddloni. Yr oedd Neuadd v Farcbnad oil wedi ei tbaenu a byrddau, tra yr oedd yr holl ckm- rvwiaethau eraill i'w cael yn yr oruwchystafeL. Hwn oodd y pumed tro, ac v mae y mudiad erbyn hyn wedi myned yn fawr anarferol, a throsglwyddir yr boll elw at drysorfa y canel newydd. Yn JO-El- fynedol (hyd y gellid) a'r swper. cynhelid y cyna- herdd, yn yr hwn y gwasanaethodd yr enwogion canlynol:—Y Llangefni Brass Band, dan arweiniad medrus Mr W. Thomas: Mr R. Cefni Jones, Llan- beris; Miss Roberts (Euronwy Monp, Amlwch Miss Jones (Llinos Cefni). Llangefni; Miss Deffered (Mwynwen Mon), eto; Miss Jennie Williams, Llan- gefni: ac yn nghorph y cyfarfod rhoddwyd unawd gan Tenorydd Mona. Y mae clod dyledus i'r bon- eddigesau a wasanaethent wrth y byrddau; ac i'r brodvr yn y lie am eu trefniadaeth ragorol ar yr adilysor. Wedi i'r eeindorf chwaren "{'oo fSave the Queen," yn mha llil yr ymunodd y dorf, vuv- wahanAvyd. Adgofi:m am y Fiwyddyn.—Yn nghyfarfod Cym- deitlias Leryddol Moriah, nos Wener diweddaf. o dan lywyddiaeih Mr 0. Williams, Pen'rorsedd, dar- llenwyd papyr neillduol o dda ar y testyn uchod gan Mr W. Williams, Mona House. Er fod y testyn yn eang bu y brawd yn hynod ffodus yn ei ddewisiad o faterion. Gwnaeth sylwadau pwrpasol am rai o'r enwogion yr ydym wedi eu colli yn ystod y fiwydd- yn hefyd cymerodd gipdrem ar sefyiifa wleidyddol ein teyrnas, yn arbenig yn ei cliysylltiad a gwledydd tramor. Yr ydoedd yn amlwg fod Mr Williams yn bur gyfarwydd a chyfansoddi: yr oedd ei gyfan- soddiad yn chwaethus, ac mewn iaith rwydd. Tal- wyd diolchgarwch gwrcsog iddo am. ei bapyr Uafunr fawr. Siaradwyd yn mhellach ar gynwys y papyr gan v brodyr car.lyv.ol :—Mri G. (). WiHi;uns, R. Davie- J. R. Williams, a'r P;-reb J. Williams. Cafwyd (.f;lrfo(i da -vn

LLANWENLLWYFO. Carolau Nadolig.—Canwyd yr uchod dydd y Nadolig, foreu a hwyr, yn eglwys y lie ueliod, o dan arweiniad Miss Williams, Rheitliordy. Caf- wyd pregetha-u giymus gan y Rheithor, y Parch. J. E. Williams.—Golieby-dd-

PEN CARNISIOG. Cyr.gherdd.—Nos LUll .diweddaf cafwyd cyng- herdd pur dda, o claJl arweiniad y Parch J. Morris, Abertfraw. Gwasanaethwyd gran Mrs Brown, Con- wy; Mr J. R. Evans, eto; Mr J. R. Williams, Tyddyn Hwrdd; Mri T. H. Owen, Dave Jones. W. J. Williams (crythwr), o Caergybi, yn nghyd a'r enwog Eos Cybi, Miss Nellie Williams, ac A. A. Roberts. Cyfeiliwyd yn fedrus gan Miss Nellie 1:1 Jones a Mr Tom Brown.-E. R. G.

PENSARN, BERW. Cynhaliwyd cyfarfod cystadleuol yn y capel hwn nos Sadw-rn, dan lywyddiae;h y Parch J. Roberts. ac arweiniad Mr E. 0. Jones, pryd yr aethpwyd trwy raglen chwaethus a. difyrus o gystadleuaethau 11 n. nwwn gwahanol destyn au. Clor.anwyd y cantorion gan Mr Henry Jones, Llangefni, oerddor galluog y buasa.i yn dda. ei weled yn ami ach wrth y gwaith. Y beirniaid eraill oeddynt: Y Parch Evan Jones, Llangristiolus (barddonlaeth) y Parch John Ro- berts, Mr J. Lewis, Ysgol v Bwrdd: Miss Wil- liams, Berw Ucliaf Williams, Bryn Goreu; Mr J. Lewis Jones, Llosgyrodyn, a Mr Pierce Ro- Ily berts, Glanmorfa. Enillwyd y gwahanol wobrau gan y Mri John Jones, Tai-rh: s Owen Rowlands, Ty Capel: John Roberts, Ty Coch W. B. Jones, Berw Mills; 0. Thomas. Crossing; 0. Thomas, Neuadd Wen Misses E. S. Roberts, Tyddyn Mawr Annie Thomas. Groeslon Newydd; vn nghyda llawer o blaut. Anrhegoad y Parch J. Robaris y plant a safasant arhoiiad yn Efcngyl Marc a nifer o lyfrau buddiol. I)adga.i.wyd ddwy- waith t^'da'i phereidd-dra a'i s^yn arferol g;iai Mrs Maurice Price. Llangefni: a rhoddodd yr arweinydd adroddiad a fwynheid yn fawr. Yr oedd cynulLiad da iawn wedi d'od i r cyfarfod, wrth ystyrieu Bior ddifater y bu y pwyllgor gyda'i hysbysu yn yr ardal. —Grohebydd.

PORTHAETHWY. Y CynglJDr Dinesig.— Cynhaliwyd cyfarfod misol y Cynghor hwn nos Lun, o dan lywyddiaeth Mr R, G. Thomas, Y.H. Yr oedd hefyd yn bresenoi: Dr. R. M. Williams, Mri Thomas Roberts, John Davies, G. Wilbams, John Williams, George Hand, a. Thomas Hughes (clerc). Oddiwrth adroddiad y Pwyllgor Cylliidol gwelid fod 26p 2s 1c wedi eu gwario ar y cyflenwad dwfr, carihfFosydd, etc., yn ystod y mis diweddaf, a 50p 10s ar y prif-ffy-rdd a ffyrd-di eraill yn y rhanbarth. Yr oedd y treth- gasglydd wedi cael i mewn y swm o 60p 6s 8c ol- ddyi.edion mewn tretlii. 300p. Adroddodd y Swyddog Meddygol fod y genedigaeth.au yn ystod y mis yn rhifo dau, a'r marwolaethau tair, sef vn oi 20.9 y fil o'r boblogaeth, ond yr oedd y personau fuont feirw dros 65 mlwvdd oed. Gofynodd Mr John Williams pa fesurau a awgrymid gan y Pwyll- gor Ieehydol parthed arolygiaetb llaetbdai gyrda. golwg ar atal Uedaeniad darfodedieraeth. Atebodd y Cadeirydd fod yr arolygydd eisoes yn meddu galluoedd i arolygu llaethdai, etc. Dywedodd Mr Thomas Roberts mai yr hyn ddylid wneud vdoedd archwilio cig gynyrgid ar werth, ac edrych na fod- olai "tuberculosis. Sylwodd Mr George Hand fod y Cynglior wedi gwneud ymholiadau parthed llaeth- dai, etc. Dywedodd Dr. Williams os dymunent welied a oedd buwch fyw yn afiach ac yn anghym- wyrs i roddi llaeth dylent gael gwasanaeth milfeddyg. Nid oedd unrhyw anhawsder o gwbl i ddarganfoa anvyddion "tuberculosis." gan y byddai i fuwch a ddioddefai deneuo, a byddai yn ddigonol i'r ar- olygydd gael dadansoddi llaeth buwch edrychaa yn wael. Sylwodd Mr John Wilbams fod y mater yn. dyfod i'r ffrynt yn gyflyrn. Dywedodd Mr Thomas Roberts ei fod wedi sylwi fod gwartheg yn yr America, a ddioddefent oddiwrth yr anhwylder cry- bwylledig ym tewychu. Atebodd Dr. Williams mai y rheol ydoedd i'r anifeiliaid deneuo, ond gallai fod rhai e:ithriadau yn mha rai y tewychent. Trosv- glwyddwyd y mater i sylw y Pwyllgor Ieehydol. Argymheilai y Pwyllgor Gwvliadol fod y pris ar- bosol o Is y galwyn yn ol y "meter" vn cael ei i am ddwfr. ac fod "cliarges" blynyddol yn cael eu gwneud i fasnachwyr neillduol, megis y rhai a gad- went geffylau, gwartheg, a cherbydau. Yr oedd y Cadeirydd o'r fai-n y byddai i hyn gynyddu eu hin- cwm am ddwfr gan oddeutu 25p i 50p y fiwyddyn. Yr oedd y "scale" yn penodi 5s v fiwyddyn am geffyhui. 2s 6c am bob buwch, a 7s 6c am gerbyc^ Pwyntiwyrd allan, fodd bynag, y byddai yn annheg codi am geffylau a hurid yn unig. a gadael i geffyli- au boneddigion fyned yn rliad. Eglurodd y Cad- eirydd mai dyna oedd y gyfraith. Sylwodd Mr G. Hand mai goreu po gyntaf y cyfnewidid y gyfraith. GohirnTYd y mater mewn trefn i'r clerc wneud ym- holidal; pellach. Darllenwyd llythyr oddiwrth Mr L. M. Jones, Uxbridge-square, yn cwyno fod bech- gyn yn achos^ Vhwyslr r y troedlwybr gc/r y Llythyrdy. er Minder i'r rhai oedd ganddynt fusnes yn t srwyddfa. hono. Penderfynwyd fod i'r clerc ymohebu a'r prif-gwnstabl ar v mater.

PORTH AMLWCH. Dydd Gwener, ar ol hir a phoenus gystudd, bu farw Mr Elias Williams, Upper Quay-street, a gynt fforman carpenters o dan Mri Tnomas, ship builders. Oherwydd ei afiechyd yr oedd wedi reteirio ers blynyddoedd. Y'r oedd yn Geidwad- wr selog, ac yn aelod cyson gyda'r Weslevaid. M'iwr bercbid ef gan y lhai a'i hadwaenai. Hefyd vr oedd yn aelod o'r Clwb Cleifion (Eleth Inn). Cafodd angladd parchus yn y cemetery dydd Mercher.

SOAR (Aberffraw). Nos Fawrth. y 27ain eynfisol, cynhaliwyd cylchwyl fsuddonol a cberddorol boblogaidd a difyrus yn y lie uchod, er fol, yr hin yn antfafriol. Cymerwyd y gadair gan Mr John Prydderch, Ty Indi-yfol, gan yr hwn y cafwyd araeth ddoniol a dceth. Arwein- iwyd yn hynod ddyddorol (fel ei arfer) gan y Parch Evan Jones, Llangristiolus. Beirniadwyd y fardd- oria-eth gan Morwyllt.sef "Y tri llanc yn Babilon oiddo Mr John Griffith, Gwalchmai, oedd y goreu o ddigon. Y dadgeiniaid oeddynt Annie Arthur, Llundain; Mr A. Henderson, Li nos Ffraw a Mr Rowland Owen. Aberffraw. Siomwyd v crfarfod gan absenoldeb cor o Brynffwran i ym- gysiadlu. Cafwyd dadgania-d gwir dda gan Gor Aberffraw o "Teyrnascedd y Ddaear. dan arweiniad Mr William Hughes (Gwilym Ffraw), yr hwn a, farnai y beirmad' a haeddai v wobr yn gyflawn, a. "metronome" i'r arweinydd. Dadganwyd Bal- ducci" yn ardderclnog gan beKlwar o'r Aberffraw, y rhai a dderbyniasant y wobr. Acthpwyrd a r wobr am y deuawd "Hywel "a Blodwen" gan Llinos Ffraw le Eps Ffraw. Cafwyd adroddiad campus o'r "Groes ddu" a'r "Wyddfa." gar. Mr Evan Owen, Belan. Y beirniad oerddorol ydoedd Mr A. Henderson: Cy- feilwyd yn fedrus gan Mr Thomas, National School, LLangadwaladr. Cafwyd cyfarfod: difynrs ac elw d1" er budd y Gobeithlu ao achosion eraill yn y lie. -Un oedd yrno.

STAFFORD. Cymdeithas Gymreig.—Nos Fercher diweddaf, y flwvddvn 1898, gwahodd-wv d holl aelodau y inTn- deitlia^ uchod i swper i dv ira' Mra Vale.Ogwen Villa Stafford, llynvyddes y Gymdtithas Gymreig. Daeth am,ryw yn nghyd, ac ar ol i bawb wledda yn galonog ar y danteithion darparedig, cafwyd roson lawen trwy ganu alawon. antbemau, a phenilLon Cymreig, yn nghyd a-nr anerchiadau ac adroddiadau difyrus. Cynygiwrd d'.olchgarwc!) gwres^oaf yr aelodau i Mr a. Mrs Vole am cu earedigrwydd tuagatyut. gan Mr Harris (y liywydd). a cbefno^wyd ef (Jn Mr W. O. Jones, vn cael ei gadarahan sran Mr Owen, Great Bridgefnrd, o Fon. Terfynwyd y noson trwy ganu "Hen wlad fy nbadau, a "Gwaed y Groes, etc. Diamheni y bydd ein evd-wladwyr vn Nghymru, vn ogystal ag yn nhrefi L^escr, yn dda va,nadyrt glvwed fod svmudiadpu y Cvmry yn Stafford vn sefvdlog. er *yn raddol. n'u nrif amcan vdyw gogoned<lu Duw a. mawr ha n ein cened.l. Noson Gwyl Dewi, bydd genym gyfarfod llenyddol, cyst-adJ- enol, pryd y disgwylir cynorthwy rbri o'r CDnrv o'r trefi asjosaf. Hwn fydd v cyfarfod cystadleuol cvntaf, a'r cyfarfod Cymrseg cyh^eddus cyrtif pVioed o fewn muriau y dref hon. Erfyniwn gyd. ymdeimlad ein «yd-Cy»ry.—'Thomas Williaans (va, grifettydd),