Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
I 'GLOYWI' Y GEIRIADUR. i
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
I 'GLOYWI' Y GEIRIADUR. i Sef seithfed argraffiad o Eiriadur Cymraeg- Saesneg Spurrel, tan olygiaeth y. Bodvan Anwyl, 3/6 net (Spiirrel a't* F(ib). Dim ond dwy ilynedd sydd er pan gy- lioeddwyd yr argraffiad o'r blaen tan olyg- iaeth Bodfan. Yn hwnnw yr ydoedd 245 o dudalennau. Yn yr argraffiad hwn y mae 340 ac y mae iddo ragor o dudal- ennau am fod tuag wyth mil yn rhagor o eiriau o bob math ynddo, yn ogystal a chywiriadau. Y mae'r Golygydd wedi gofyn i mi ei adolygu yn y TYST. Wel, i ddechreu, mi allaf ddywedyd yn hy ei fod yn Eiriadur rhagorol iawn. Nid ydyw Bodfan wedi arbed na thraul na thrafferth. wrth chwilio a darllen. Nid ydvw ychwaith wedi ymddiried yn gwbl i'w ddeall ei hun, eithr fe fynnodd farn a gwybodaeth dysgedigion goren'r dydd, fel y gwelir oddiwrth ei Ragymadrodd, y pennaf o'r rhai ydoedd ei frawd, y gwr mawr annwyl, Syr Bdward, a nlJswyliodd yn rhy gynnar. Y mae'r Geiriadur yn anhepgor i bob Cymro o ysgolhaig a lienor, a gwae fi na'm ganesid ddeg neu bymtheg mlynedd yn ddiweddarach (neu Bodfan yn gynharach), fel y caffwn y llyfr hwn wrth fy mhenelin yn y coleg gynt. Be fydd y farn uchod am y llyfr yn aros beth bynnag a ddigwydd wrth frigbori oddiyma ymlaen Bodfan ei hun, 'rwy'n sicr, fyddai'r olaf i gredu fod y gwaith yn berffaith ac mi sylwais i ar rai pethau, yn ol fy marn i, y gellid gwella arnynt. Ni ddechreuwn gyda'r gair awdwr. Os awdwr o gwbl, awdwyr ydyw'r lluosog ohono, ac nid awduron, sef y lluosog o awdur. Beth am bore, boreuau ? I ba le'r aeth boreau sydd yn ddigon hysbys mewn lien ? Fe roddir bae-byddai onid yw bai, na sonnir am dano, hyd yn oed yn well ? Eto, nid yw i bant' yn golygu lo go down,' eithr to go away yn unig, yn y De. Nid enw ydyw llusg yn yr ymadrodd car llusg, eithr gwreiddair syml heb der- fyniad, yn sefyll am ansoddair fel cwsg a Plan 3-11 Y bardd cwsg a helyg plan eto ni roddir cwsg na plan yn yr vstyron hyn. Paham y cedwir dejfinio am diffinio yn unig o gamgymeriadau W. Salesbiiry ? Eto ni gawn odja-euon eithr oedfa-on- euon a oes warant dros y gwahaniaeth ? Paham y rhoddir tebig a tebyg ? Ni roddir beptthia a diffig a meddig, &c. Os cael un, caffer y cwbl. Fe geir gen yma heb ei luosog, genau ac oni ddylid dywedyd, wrth gyfeirio at Matt. xvii. 11, y cam- ddefnyddir yr enw berfol edfryd am y trydydd person unigol ? Onid (he) owns, who owns ? fyddai gywir am piau ? Ai ofn awdurdodau'r Orsedd oedd ar Bodfan iddo beidio a son am ofevfardd (o'r hwn y cafwyd ofyddfardd Gorsedd y Beirdd), un o raddau'r beirdd gynt ? Yn ymson y bardd a'i gariad yng ngwaith hen fardd, fe ymliwia hi ag ef am adfyd yr hon fai ordderch i oferddyn.' Yr wyf yn sylwi na ddanghosir amheuaeth am vstvr unrhyw air yn y Geiriadur. Fe roddir eddyl, er erighraifft, ddwywaith, a dau ystyr gwa- hanol iddo. Y gwir ydyw aneicr iawn ydyw ei ystyr. Peth braidd yn newydd 3rnglyn a'r Geir- iadur hwn ydyw gwahaniaethu rhwng geir- iau sydd ar arfer a geiriau nas arferir. Y rheswm a ddyry Bodfan ydyw y dylai'r efrydydd nad yw Gymro gael gwybod pa eiriau i'w hysgrifennu a pha eiriau i'w gochel. Onid Geiriadur Saesneg-C3Tmraeg a ddefnyddiai efrydydd felly ? Y defnydd cyffredin a wneir o Biriadur ydyw chwilio ystyr gair angh-ynefin i ddyn ynghwrs ei ddarllen ac yr wyf yn beiddio dywedyd y deuwn ar draws y dagr (nod y geiriau anghyffredin) yn ami iawn wrth chwilio geiriau a ddefnyddir beunydd h\rd yn oed vng Nghymraeg ein cylchgronau. Dyma ychydig eiriau a fu'n gyson ar fy ngwefus i er pan oeddwn fachgen, eto sydd dan nod y dagr yma hodi,' to ear (of corn) arnodd (' arnod '), plough beam; cam- bren,' swingle tree chwarthol,' stirrup haeddel,' plough handle; golym,' to sharpen colfen,' a branch. Geiriau'r tir ydynt y mae'n wir, ond y maent mor fyw ag erioed er y dagrau i gyd. Pa eiriatl Cymraeg a gynhygid yn eu lie ? Eto, ouid ydyw'n tynnu'r llinell braidd yn gynnil wrth ddagru—er enghraifft, trabluddio, rhyging, llamsach, didol, heb ddagru tra bludd, rhygyngu, llamsachus, didoli ? A vd \'w llamhidydd, mail, gwull, bygylu. beidr yn fwy cynefin na cawiau, mindlws, gwrdd, lladmerydd, dichlyn ? Ni wn i yn y byd chwaith pa wedd yr haerir bod Y terfyniad ansoddeiriol in ar arfer gyffredin megis priddin,' earthen; 'lledrin,' of leather haeernin,' of iron, nas defnyddir oddieithr gan yr lienfeirdd a'u hefelyell- wyr diweddar. Y mae Bodfan ei hun yn cyfaddef bod lie i wahanol farnau ar hyn- Mi ddywedaf innau felly mai'r ffordd orett fyddai atal y dagrau. Yn un peth, nid- oes neb ond bwngler yn defnyddio gaif am ei fod yn y Geiriadur. Yn yr ail le, arn y Geiriadurwr mi ddywedwn fel y dywed Bodfan ei hun am y Geiriadur It is less the business of a dictionary to censor words than to define them.' Y mae ymgais yn y Geiriadur hwn hefyd i gael geiriau newydd i mewn-hen eiriau Cymraeg a geiriau Saesneg yn niwyg llafar gwlad. Yn y gwaith hwn efallai y mae terfynau Bodfan i'w canfod amlycaf. mae'n naturiol iddo wyhocl mwy am } Gogledd nag am y De ac y mae gany De gwyn gyfiawn yn erbyn llawer sydd yma.
I POB OCHR rR HEOL POB OCH…
Rhestrau Manwl, Canlyniadau a Chanllawiau
Dyfynnu
Rhannu
noedd ohonynt yno mewn adeiladau cau- dryll eu golwg islaw y reilwe, a gellir eu gweld o'r tren wrth basio, a'u clywed yn rhuo ac yn chwvrnu ac yn hwtio a by- gvthio wrth i'r tren basio, a chau eu dyrnau weithiau ar y teithwyr. Druain ohonynt Bu carcharorion amgenach na hwy yn yr Amwythig unwaith. Bu Llwyd- iaid Dolobran, y Crynwyr enwog yn yr ail ganrif ar bymtheg, yng ngharchar yn Amwythig yn gorwedd ar wellt bu Rich- ard Davies o'r Cloddiau Cochion yno yn garcharor hefyd. Bu James Owens, Croes- oswallt, yr Anghydffurfiwr enwog, a Henry Maurice, y pregethwr pur, yn gorwedd yn hen garchar yr Amwythig. A phe y cadw- asai'r deyrnas hon at eu hegwyddorion hwy, ni fuasai eisiau cvrchu milwyr Ger- mani yno i'w carcharu yn y dyddiau hyn. (8) Mynd yn debycach y mae o hyd fod y Parch R. J. Campbell yn mynd drosodd i'r Eglwys. Digwyddais fod yn teithio gyda chlerigwr yr wythnos ddiweddaf— gwr o dueddau Rhydychen, debygwn i. Yr oedd yn wr hynaws a boneddigaidd iawn, ond lieb feddu fawr o syniad am wir sefyllfa pethau yng Nghymru, er yn teimlo diddordeb yn Natgysylltiad yr Eglwys. Dechreuodd fy holi am ansawdd pethau ac hawdd oedd gweld ei fod ar gyfeiliorn mor bell ag yr oedd deall y wir safle yng Nghymru yn mynd. Gresyn hefyd na chawsai'r clerigwyr dros y ter- fynau fel hyn wybodaeth deg a chywir a diduedd am bethau, boed fel y bo. Bithr yn y man troes yr ysgwrs at y tebygrwydd i weinidog y City Temple fynd yn Eglwys- wr a gofynais innau iddo, pe y digwyddai hynny, pa drefniadau ellid wneud i dder- byn gwr o safle ac enwogrwydd Mr Camp- bell i'r Bglwys. O meddai'r clerigwr, fe fyddai yn rhaid iddo ddechreu fel cttyad ond fyddai dyrchafiad gwr fel efe ddim yn araf iawn, gallwn feddwl.' Dyna ei atebiad yn syml. Ymddanghosai yn fonheddwr llednais, diragfarn a phur. Gresyn nad ellid bod felly bob amser pan ddelo clerigwr Bglwysig a gweinidog Ym- neilltuol ynghyd. Nid oes eisiau oerfel- garwch na rhagfarn na chulni nac amheu- aetli. (9) Talwn y deyrnged o fod yn eithr- iadol lafurus a llwyddiannus i ficer y dref hon, y Canon Watcyn Morgan. Gwr cryf ymhob ystyr—meddwl, corff, parabl a diwydrwydd. Adeiladodd eglwys newydd yn y dref yn awr-St. Alban's—a buwyd yn ei chysegru a'i hagor yr wythnos ddiw- eddaf. Y mae mewn safle ardderchog a rlian newydd o'r dref. Y mae wedi ei gwneud yn dda a chostus—eglwys gwerth rhyw ddeuddeng mil o bunnau neu ragor. Bu r Esgob yma, a gorymdaith fawr o glerigwyr yn y gwasanaeth agoriadol. Cyn- haliwyd odfeuon o nos i nos, a rhywrai o wyr amlwg yr Eglwys yn pregethu. Bydd yma esgo bion ac eraill eto wrthi hyd ar ol y Saboth nesaf, fel y mae'n hawdd gweld fod y Canon Watcyn Morgan yn drefnwr deheuig. Casglodd wyth mil o bunnau eisoes at y draul a chasglasai'r pedair mil arall hefyd, mi wrantaf, onibai am y rhyfel yma. Dyma lafur gwerth ei ganmol, a ffolineb yw gwadu teilyngdod peth fel hyn. ymha enwad bynnag y bo. Gwell bod yn eangfrydig ac yn ddilol, a rhoi parch lie y mae parch yn ddyladwy. Yr ydym fel enwadau Ymneilltuol yn can- rnol ein gilydd gryn lawer, ac fel riieol yn b canmol mwy ar enwadau eraill nag ar yr eiddom ein hunain. Wei, gallwn iforddio dweyd gair da am ein brodyr yn yr Eglwys yr un modd. Gobeithio y daw'r dydd pan fydd brawdgarwch diffuant yn clymn pob plaid a sect ac enwad ynghyd. (10) Diau y bydd adolygiad' llawn ar lyfr Mr Beriali Bvans yn un o'r rhifynau hyn. Cefais flas mawr wrth ei ddarllen. Eithum yn edmygydd ac hanner-addolwr o Mr Uoyd George pan yn darllen ei hanes yn brwydro ei ffordd i'r Senedd, ac yn arwain ei wlad ar ol mynd ,¡no. Tua diwedd y llyfr gwelaf fod Mr Beriah Evans yn ansicr ei feddwl am ddyfodol Mr George j -end y mae yn y Seneddwr enwog athry- lith i ddod allan o bob anhawster a gall y gwelir ef eto-fel y gobeithiwn y gwneir —yn arwain y byd i gyfeiriad cynnydd ac heddwch ac iawnder fel Prifweinidog en- wocaf gwerinwyr y byd. Gall ddodi Pitt a. Gladstone ac Asquith yn y cysgod eto. I Pwy wyr ? f,A.