Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

3 erthygl ar y dudalen hon

DYFODOL ADDYSG CYMRU. I

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

DYFODOL ADDYSG CYMRU. I III. CYLLIDEB ADDYSG (Parhad). jgfj CYMRU 0'1 CHYMIIARTJ A IyI<OKGR, YSGO'JfrvAND I A'R IWERDDON. Gwyr y neb a grafio ar arwyddion yr amserau fod y teimlad yn cynhyddu'n gyflym drwy'r deyrnas dros sicrhau yn fuan welliantau pwysig mewn addysg fel anghenraid cenedlaethol a bwysleisiwyd gan y rhyfel. Gan sylwi ar hyn dywedai 3vlr. Fisher, Gweinidog Addysg, yn ddiweddar myd addysg a'r gwyddorau nid oes gyffiniau yn gwahanu'r naill ddosbarth oddiwrth y llall. Gwanhan ei hun a wna'r genedl na fo yn barod i dynnu allan adnoddau medd- yliol pob dosbarth. or bobl. Nid yw gallu meddyliol yn eiddo unrhyw un dosbarth.' Ni ellid cymhwyso geirau Mr. Fisher at un- rhyw ran o'r deyrnas gyda mwy o rym nag at Gymru. Nid yw hyd yn oed yr Ysgotland wedi arddangos yn ei gwerin awydd mwy angherddol na Chymru i sicrhau i'w phlant fanteision addysg a fo o fewn eu cyrraedd. Yn 1886, pan ffurf- iwyd Bwrdd Canol Addysg Cymru, yr oedd 3,367 o ddisgyblion yn ein Hysgolion Canol- raddol. Ynilien dwy flynedd yr oedd eu nifer wedi mwy na dyblu. Hyd yn oed y pryd hwnnw plant yr Ysgcl Elfennol oedd mwyafrif mawr disgyblion yr Ysgolion Canolraddol; cynhyddu y mae cyfartaledd y rhai hyn o flwyddyn i flwyddyn. Yn 1898, allan o bob cant o blant yn Ysgolion Canolraddol Cymru, deuai 72 yno o'r Ysgolion Elfennol. Yn 1914 deuai 87 o bob cant o'r Ysgolion Elfennol. 19 allan 6 bob cant o'r plant yn yr Ysgolion Canolraddol a ddoent o ysgolion preifat. Yn 1914 nid oedd ond 8 o bob cant yn dod o'r ysgolion hynny. Dengys hyn yn eglur awydd anglierddol gwerin Cymru i fateisio ar y cyfleusterau addysgol goreu o fewn eu cyrraedd. Ac ni bu Awdurdodau Lleol Cymru yn ol o gydymdeimlo a'r awydd hwn. Yn 1897 rhoddai'r Awdurdodau hyn ysgolor- iaethau gwerth £ 8,500 i gynorthwyo plant tlod- ion i'r Ysgolion Canolraddol; yn 1914 cyfraunai yr Awdurdodau hyi dros £ 40,000 at yr un amcan. Nid eiddo unrhyw un dosbarth yn y wlad vw atlirylith. Mae cotai gweithwyr Cymru, fel palas- dai ei chyfoethogion, wedi cyfrannu'n hael at sawdd atlirylith y genedl. Mae'n anrhydedd i Gymru fel cenedl, yn ogystal ag i'r personau unigol, fod tai dysyml gweithwyr Cymru wedi danfon, ymron o fewn un genhedlaeth, ymhlith llawer eraill o gyffelyb fri, ddynion fel Syr John Rhys, Syr Henry Jones a'r Prifathro Roberts i lenwi swyddi o awdurdod a dylanwad ym Mhrif- ysgolion tair cenedl wahanol yn y deyrnas dynion fel Mr. Uoyd George a Mr. W. M. Hughes i fod yn Brifweinidogion Prydain ac Awstralia; Syr John Williams i un o'r safleoedd uchaf ym myd meddygiaeth Syr S. T. Evans yn Llys- oedd Cyfraith, a Syr Goscombe John yin myd y Celfau Cain. Cellid yn rhwydd amlhau nifer urddasolion Cymru mewn rhestr o'r fath. Adgoff- ant ni am oes euraidd Cymru yng nghyfnod y Tuduriaid, pan lenwai Cymry safleoedd blaen- llaw ym mywyd cyhoeddus a byd Hen I,loegr. Rhodder i ieuenctyd Cymru heddyw y cyfleus- terau priodol, a phrofant nad yw talent ac athrylith wedi eu dihysbycldu yng Nghyinru. I Rhoddion y Wladwviaeth i'r Prif ysgolion. Fel yr amlygwyd eisoes, dibynna datblygiad cyfleusterau addysg ar adnoddau ariannol y genedl. Egwyddor Elfennol yw na ddy- lai'r Wladwriaeth ffafrio unrhyw un rftan o'r deyrnas yn rwy 11a r Ueill yn ei rhoddion at addysg, ac o ganlyniad na ddylid gorfodi Cymru i godi mwy o dreth addysg lleol nag a. godir yn Lloegr er cael mwyn- hau cyffelyh fanteision addysg i'w phlant. Ond ai felly y mae ? Cymerer y Brifysgol a'i Cholegau. Dyry y Llywodraeth £ 102,000 y flwyddyn at Brifysgol- ion yr Iwerddon, dros £ 116,000 y flwyddyn i'r un amcan yn Ysgotland, tra na chai Cymru ond £ 29,000 y flwyddyn. Tua dwbl poblogaeth Cymru yw poblogaeth Ysgotland byddai rhaid i'r Iwerddon gael hauner miliwn arall o drig- olion cyn y byddai ei phoblogaeth gymaint ddwy- waith ag eiddo Cymru. Ac eto ca Ysgotland nid cymaint ddwywaith, ond yn agos i gymaint bedair gwaith, a'r Iwerddon gymaint dair gwaith a hanner o arian y Llywodraeth at eu Prifysgol- Ion ag a ga Cymru. Hyd yn oed pan gaffo Cymru yr £ 20,000 ychwanegol y flwyddyn a addewir yn awr, bydd eto ymhell ar ol Ysgot- land a'r Iwerddon yn y cymorth a ga gan y Llywodraeth. j J Ceir gwaeth anghyfartaledd fyth ynglyn a rhoddion y Llywodraeth at addysg amaethyddol, er fod y rhyfel wedi dangos fod datblygu amaeth- yddiaeth, yn fwy pwysig nag erioed. Yn y tair blynedd ar ddeg rliwng 1900 a 1913 derbyn- iodd Colegau Amaethyddol Ysgotland oddiwrth y Llywodraeth £ 173,000. Yn yr un cyfnod ni dderbyniodd Cymru at yr un pwrpas ond £ 29,000. Mewn geiriau eraill, (atodd Ysgotland chwe pkunt am bob punt a gafodd Cymru. Mewn cyffelyh fodd cafodd yr Iwerddon sawdd o £ 230,000, tra na chafodd Cymru ond £ 50,000. Mewn geiriau eraill, rhoddodd y Llywodraeth i drysorfa Col- egau 'r Iwerddon £ 4 12s. am bob hunt a rodd- wyd i Gymru. A nghyfartalwch A berth, W Ymddengys yr anghyfartalwch uchod yn waeth fyth pan ystyrrir gymaint mwy o aberth a wna Cymru dros addysg nag a wna r gwledyau eraili. l:r cnghraiht, yn 1912-13- rhoddodd y Llywodraeth £ 1,970,000 at gynorthwyo addysg yn yr Iwerddon ni chod- wyd o'r trethi lleol yno ond £ 150,000; Yng Nghymru (1911-12) cahvyd gan y Llywodraeth 111,078,000, tra y cyfrannodd y trethi lleol £ 789,000. Mewn geiriau eraill, allan o bob can punt a gostiodd yr Ysgolion Elfennol, rhoddodd y Lly wodractli £ 93 i'r Iwerddon, a llai na £58 i. Gymru. Neu, a'i osod mewn ffurf arall, am bob swllt a godwyd o'r trethi yn yr Iwerddon, rhoddodd y Llywodraeth 138. i jc. atynt; ond am bob swllt a gafwyd o'r trethi yng Nghymru, ni chafwyd gan y Llywodraeth ond is. 4IC. Yr un yw'r Ddeddf Addysg Elfennol yn ijoegr ag ydyw yng Nghy mru, ac felly ni all yr anghyf- artalwch fod gymaint rhwng y ddwy wlad; ond er hynny mae'n fawr. Yn 1913-14 codwyd o'r trethi lleol yn Lloegr is..flc. y bunt; yng Nghymru codwyd is. gc. y bunt, neu dair cein- iog am bob swllt yn fwy na Lloegr. Hyd yn oed on cymharn ag Ysgotland—y wlad y tybir ei bod y mwyaf aiddgar dros a(ldysg-cawn fod trethdalwyr Cymru yn cyfrannu 238. am bob swllt a gyfrennir 311 yr Ysgotland. Pe y cyfranasai trethdalwyr Lloegr ar yr un raddfa ag a gyfrannodd trethdalwyr Cymru, buasai gan Loegr £ 3,500,000 y flwyddyn yn rhagor at addysg. Pe y talai'r Llywodraeth y gwahaniaeth rhwng y dreth ysgol yn floegr a'r hyn yw yng Nghymrn, cawsai Cymru ddan can mil o bunnau'r flwyddyn yn fwy o grants gan y Llywodraeth nag a ga yn awr. Os cymerir yr hyn a gyfrennir o'r trethi lleol yn Lloegr a Chymru yn ol cyfoeth y delwy wlad, gan gymryd fel safon (a) y gwerth trethiannol (rateable value), a (b) gwerth trethiannol yr incwm, cawn y ffigyrau a ganlyn -Yn ol ei gwrrth trethiannol cyfrannodd Lloegr 2s. 4c. y bunt at Addysg Elfennol, a 5|c. y bunt at Addysg Uwch- raddol, yn gwneud cyfanswnx o 2s. gJc. y lnmt. Cyfrannodd Cymru yn ol ei gwerth trethiaiinol 38. olc. y bunt at Addysg Elfennol, a 7c. y bunt at Addysg Uwchraddol,_ sef cyfanswni o 3s. 7c. Os cymerwn dreth yr incwm yn y ddwy wlad fel ein safon, mae'r ffigyrau'n fwy aughyfartal fyth. Cyfrannodd Lloegr 61 c. y bunt at Addysg Elfennol, a r c. y bunt at Addysg Uwchraddol, sef cyfanswm o 8c. y bunt. Cyfrannodd Cymru is. 1C. y bunt at Addysg Elfennol, a 2C. y bunt at Addysg Uwchraddol, sef cyfanswm o IS. 4c. y bunt. Felly am bob 2os. a gyfranna trethdalwyr Lloegr at addysg, cyfranna treth- dalwyr Cymru 26s. lC., neu yn agos i bedair ceiniog am bob swllt yn fwy na Lloegr. Pe y gosodid y baich ar Dreth yr Incwm yn lie ar y gwerth trethiannol, buasai Cymru wedi cyf- rannu cymaint ddwywaith• ag a wnaeth Lloegr yn ol mesur ei chyfoeth. Mae Is-Bwyllgor Bwrdd Canol Addysg Cymru, ar ol yin.chwiliada-Ai manwl, wedi awgrymu tri pheth. Awgrymir y dylai Cymru hawlio o hyn allan :— i. Fod i'r Wladwriaeth drosglwyddo i Awdur- dod Addysg Cymru o bryd i bryd y cyfryw swm a gytunir arno ag a fydd yn hollol ddigonol i gyfarfod a. holl angheniou addysgol Cymru, ac yn llawn gyfartal nid yn unig i'r safon a gan- iateir yn Lloegr, ond i'r safon uwch o roddion y Llywodraeth a ganiateir i'r Ysgotland a'r Iwerddon. 2. Na ddylid gofyn fel amod cael y grants hynny i Gymru osod ar y trethdalwyr yng Nghymru faich trymach na chyfartaledd cyfran- iadau'r ardaloedd yn Lloegr. 3. Fod dosraniad yr holl arian a geir o'r trethi lleol ac oddiwrth y Llywodraeth at addysg yng Nghymru, i fod dan reolaeth hollol un Awdur- dod Canolog yiig Nghymru.  .-h?/n'/??/'K'r/i I .1  'W(,l; yng .V?A?M??M. Ar hyn cl bryd nid yw cyfleus- terau'r pbnt nac aberth y tretli- dalwyr yn gyfartal ymliob rlian o'r wlad, nac, yn wir, ymhot) ardal o lewn yr un sir. Cymerer er engliraiiJt Castellnedd a'r Barri, yn sir For- gannwg. Mae gweinyddlad. Addysg Elfennol pob un o'r ddwy Y11 nwylawsi dref ei hun ond tra na waria Castellnedd ond £ 3 6s. ioc. y flwyddyn ar addysg pob plentyn, gwaria'r Barri £ 7 18s. 6c. y flwydd3rn ar addysg bob plentyn. Mewn geiriait eraill, am bob punt a werrir gan Gastellnedd ar addysg pob plentyn, gwaria'r Barri £ 2 6s. 5c. Saif y ddwy dref yma ar ddau eithafbwynt rhestr Awdurdodau Lleol Addysg yng Nghymru. Ond ceir angbyfartalwch rhwiig y naill sir a'r Hall hefyd. lr enghraifit, treulia sir Gaerfyrddin £ 3 8s. 10c, y flwyddyn ar addysg pob plentyu, tra. y trertlia/r sir nesaf ati, Mor- gannwg, £ 4 15s. iic. y flwyddyn ar addysg pob plentyn. A siarad 3ril gyffredinol, ihesymol yw disgwyl y bydd, fel rheol, plant Morgannwg yn cael gwell manteision addysg nag a fwynheir gan blant sir Gaerfyrddin. Yn sier yhydd gan fachgen neu ferch o'r Barri fantais fawr tnewn <}iuhariaeth a. bachgen neu ferch o (jastellnedd yn rhedegfa fawr a chydymgais llym. galwedigaeth byivvd yn ol llaw. Canys, fel y sylwodd Mr. Fisher, mae cenedl na fyn sicrhau i bob dosbarth ac adran o'i phlant gyfartal gyfleusterau i fanteisio ar yr addysg oreu, ac felly i ddatblygu holl allu meddyliol y genedl, yx Ilyffetheitior cyfryw geiiedl yn ffol a (:Iirai(I genedl yn ffol a diraid yng llhydymgais mawr cenhedloedd y ddaear a welir ar ol y rhyfel. Mae anghyfartahvch yr aberth yn y swm a godir o'r trethi lleol yn amlycach fyth yn sir Faesyfed-y fwyaf hael yn ei chynhorthwy i blant yr Ysgolion Canolraddol yw'r mwyaf cyn- nil yn ei chyfraniad at Addysg Elfennol. 5fc. y bunt yw'r dreth addysg ym Maesyfed, tra y mae yn is. iil4 c. yn sir Fflint, ac yn 2s. loc. yng Nglyn Ebwy, Mewn geiriau eraill, cyfranna trethdalwr yn sir Fflint gymaint bedair gwaith, a threthdalwr yng Ngl}-n iTbw3^ gymaint chwe gwaith at Addysg Eltennol dg a wna trethdalwr 3rn sir Faesyfed. Yn sicr ni ddylai fod trthwiit i allu dyfais y Cymry i ddarganfod C3n l ltui drwy yr hwn y gellid gwneud manteision Hddysg plant pob ardal drwy'r wlad yn gyfartal, a baich trethdalwyr pob ardal hefyd yn gyfartal. heb amddifadu neb plant o fanteision angenrheidiol, na gorlwytho'r trethdalwyr a beicbiau rhy anodd eu dWYll Dylai hyn fod yn un o'r pethau y telir sylw arbennig iddo yu 3- Gynhadledd Genedlaethol fawr sydd yn agosliau.

I -Dinbych.

I CYFARFODYDD.-