Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

1 erthygl ar y dudalen hon

DYFODOL ADDYSG CYMRU.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

DYFODOL ADDYSG CYMRU. IV. JJIWYGIADAli ANGBK.RHIil.DIOJ. ADKILADAU, ATHRAWON, TREFNIANT A TlIRAUl,. Ar adeg pan fo beichiau tiyniion a galvvadau mynych y rhyfel wedi tueddu cymaint i ostwng safon addysg yn y wlad, mae'r deyrnas yn ffodus fed ganddi yn Mr. Fisher Weinidog Addysg sydd yn gweled ymhellach na'r cyffredin, ac yn luedni cymryd golwg eliangach ar ddyledswydd a phosibiliadau'r genedl ar ol y rliyfel. Gal- wodd y rhyfel lu o athrawon o'r ysgolion, gwag- haodd y colegau o'Li myfyrwyr, gyrrodd blant i lenwi lie gweithwyr, ychwanegodd gymaint at ein beichiau cylioeddus, fel y gofynllai welediad cliriach ac ysbryd mwy beiddgar na'r cyffredin i gymell y genedl i ymgymeryd a gwelliantau niawr mown addysg a olygent ychwanegu at y treuliau cyhoeddus. Eithr hynny a wuaeth Mr. Fisher a dyna'r Uwvbr y rhaid i ni yng Nghymru ei deithio os yw cenedl y Cymry yn y dyfodol i gadw, heb son am wella, ei safie ym Mrawdol- iaeth Cenliedloedd y Byd. Mae cyilwr cymdeithasol a gyfrifa blaut y werin yu ddim arngen na darn all ym lulieiriant mawr llafur, yn un gresynus.' Dichon y dywedwch nad oes a fynno Gwein- idog Addysg a phroblem sicrhau tai gwell i'r werin ond y mae a fynno pob cwestiwn ag addysg, a gosodir seiliau bywyd moesol ac anianol pob ciyn yn ei gartref.' Fe dal i ni mewn arian, yn ogystal ag mewn illoddau. eraill, i ni wella ein hysgolion, ac yn enwedig ein Hysgolion Canolraddol a'n. Hysgol- ion Celfyddydol, i gryfhan staff ein liathrawon, ac i ledu'r porth sydd yn arwain i'r Brifysgol.' Dyna rai o ddiarhebion diweddaraf Mr. Fisher, ac nid oes ran o'r deyrnas lie y dylid eu hastndio yn fvvy dwys nag *yng Nghymru. Myn Mr. Fisher sefydlu yn Lloegr Ysgolion Magu i Fab- allod; cadw pob plentyn yn yr ysgol nes y bo o leiaf yn 14 oed i ddarparu cyfleusterau Ysgol- ion Nos i ychwanegu at nifer Ysgolion Hlfcllnol Uchaf ac Ysgolion Celfyddydol; i alluogi pawb fo'n gymwys i fanteisio ar addysg uwch i aros yn yr Ysgolion Sir nes bont yn 18 oed i hel- aethu'r cyfleusterau dysgn crefftau a gwaith eartref i dalu mwy o syhv i ymarferion corff- orol; i helaethu terfynau Gwasanaeth Meddygol yn yr ysgolion i wneud gofalu am iechyd pob plentyn o'r dydd yr a gyntaf i Ysgol y Babanod hyd nes y bo yn ymadael i'r coleg yn gymaint rhan o ddyledswydd Awelurdodati Addysg ag yely\ darparu ysgoldai a'u dodrefn. Dywed y talai hyn oil i ni mewn arian yn ogystal ag mewn moddau eraill. A bwriada fyhnu gweld foci hyu yn cael ei wneud. A Fanteisia Cymru ar v Cyffensfra ? U11 o'r cwestiynau 3- rhaid i'r Gynhadledd Genedlaethol agos- haol en hwynebu yw, A syl- weddola Cyruru ei dyledswydd, ac a tanteisia hi ar y cyflenstra pre.sennol ? Fr cymaint a AMnffrosfiwn yn ein sel a'n hymdrecli dros addysg, erys feysydd eang etc i'w meddiannu. 0'11 cymharu a'r Alban. tra mae gennym mewn cyfartaledd fwy o blant 3:11 ein Hysgolion Canolraddol, yr ydym ymhell ar ol i'r Alban yn nifer y plant yu yr Ysgolion Elfennol Uchaf. Nid oes trwy Gymru oil ond 2,500 o blant yn yr ysgolion hynny pc, yn ol ein poblogaetli, y danfonem ein plant iddynt ar yr un cyfartaledd ag a wneir yn yr Alban, byddai nid 2,500, eithr 36,000 o blant Cymru yn nwynhau manteisiou arbennig yr Ysgolion Blfennol Uchaf hyn. Pan y cymlierir Cymru a'r Yswisdir dcuwn allan yn waeth fyth. Tna 2 niiliwn yw poblog- aeth Cymru, tra nad yw poblogaeth yr Yswis- dir yn llawn 4 niiliwn. Eto tra nad oes ond 17,000 o blant yn Ysgolion Canolraddol Cymru, ceir 77,000 mewn cyffelyb ysgolion yn yr Yswis- j dir. 1,200 o fyfjrrwyr geir yng Ngholegau Ilrif- 3rsgol Cymru, tra. y ceir 8,000 yn y' Colegau yn yr Yswisdir. Pe rhoddai Cymru i'w phlant gyffelyb fasiteision addysg ag a roddir yn yr Yswisdir, yn lie 17,000 buasai 48,000 yn ein Hysgolion Canolraddol; ac yn lie 1,200 buasai 5,000 o fyfyrwyr yn ein Colegau Cenedlaethol. Pa un o'r ddwy genedl, ineddech chwi, ga'r fan- tais orau yng nghystadleuaeth y byd ar ol y rhyfel ? Cymerer eto gwestiwu Addysg Gelfyddydol. Dangosodd y rhyfellllor annhraethol bwysig yw'r cyfryw addysg i genedl, pa un ai adeg rliyfel neu yn amser heddwch. Ond y mae hyd yn oed Jyloegr 3 Hiliell ar y blaen i Gymru. Rhifa poblogaeth Llocgr gynifer 14 gwaith a pliollog- aeth Cyinrn, a dylai fod ganddi felly gynifer 14 gwaith o ysgolion. Ond mae gan Lloegr nid 14, eithr 26 o Sdydliadan Celfyddydol am bob un sydd gan Cymru, 42 o Ysgolion Celf am bob un yug Nghymru, ac 154 o Ysgolion Dyddiol Celfyddydol am bob un ag a geir yng Nghymru. Pa fodd, felly, y saif bachgen o Gymro o'i gymharu a bachgen o Sais, dyweder vinhen pum neu ddeng mlynedd eto, os na fyn Cymru yn ddioed wneud y difty-g mawr hwn i fyny ? Mae Deheudir CymnI wedi decJireu symnc1, a cheir cyfteusterau Addysg Gelfyddydol yng Nghaerdydd, Llanelli, Merthyr, Casnewydd ac Abertawe, ac agorwyd cangen o Ysgol Mwn- 3-cldiaeth ym Crumlin. Yn y Gogledd mae sir Ddinbych yn paratoi i agor Ysgolion Celfydd- ydol ar ol y rhyfel. Nid yw'r arferiad o grynhoi'r Sefydliadau Addysgol Galwedigaethol oil i'r trefi lie ceir Colegau'r Brifysgol yn debyg o ddwyn man- teision y cyfryw addysg o fewn cyrraedd corff y genedl. Da oedd sefydlu Ysgolion Ffermwrol ym Madryn yn y Gogledd, ac ym Mrjoi Biga yn y De eithr paliani na cheid, er enghraifft, Ysgol Mwnyddiaeth yng Ngwrecsam, ac Ysgol Chwarelyddiaeth yn Ffestiniog ? A phaham y rliaid i Gymru foddloni ar weled Addysg Amaeth- ycldol yn cael ei ffafru gymaint yn fwy gan Ivlywoclraeth yn yr Alban ac yn yx Iwerddon nag a ga yng Nghymru ? Heblaw yr Addysg Amaethyddol a geir ym mhedair prifysgol yr Alban, ceir yno dri Choleg Amaethyddol, dau Goleg mewn Milfedd),gaeth, llu mawr o drefn- wyr sir ac o athrawon teithiol mewn Amaeth- vddiaeth. Yn yr Iwerddon ceir Adran Amaeth- ■ yddol ynglyn a'r Coleg Celfyddydol Brenhinol; ceir hefyd Goleg Milfeddygo1 Brenhinol, dau Goleg Amaethyddol eraill, dwy Ysgol Amaeth- yddol, mi Sefydliad Amaethyddol, un Ysgol Llaethwriaeth, naw o Ysgolon Meiched mewn Cwaith Gwlad, a 45 o Athrawon Teithiol yn traddodi rhyngddynt 900 o d.darlithiau bob blwyddy.11 yn yr ardaloedd gwledig. Yr A nghem-aid Cyrdaj. Y peth cyntaf angenrheidiol at sicrhau gwir ddiwygiad yug nghyf- undrefu genedlaethol Addysg Cymru yw sicrhau cyfuniad a chyd-berthynas y gwahanol ysgol- iOli yn y gyf llnclrefn. Ni ellir liynuy. drwy ym- drechion lleol unigol. drwg yn waeth. Cynhyriir y cyfryw, ymdrechioll weitli- iau. gaii awyddy naill ardal i ragori ar y llall. Fitlir onid annhraethol well, a llawer mwy effeithiol a buddiol i'r genedl, ac ar yr un-pryd yn llai gwastraffus mewn arian ac ynui, a fyddai i ryw un Awdurdod Canolog wneuthur darpar- iaeth i'r holl Dywysogaeth. Paham y rhaid i ni, ym myd addysg, barhau yr hen ffiu rhwng y naill sir a'r Ilall ? Mater i'r genedl yn ei chyfangorff, ac nid i'r ardal unigol, yw addysg. Yr ydys wedi talu'ii rlry ddrud eisoes am y diffyg trefn, clifFyg eyd- ddealltwriaeth, diffyg cydweithrediad, rhwng gwahanol rannau Cymru a'i gilydd. Gwelwyd cydymgais diraid a difudd rhwllg yr Ysgol Flfennol Uchaf a'r Ysgol Ganolfaddol, er fod iddynt bob un ei chenhadaeth arbennig ei hun. Collwyd y gyd-berthynas a ddylai fodoli rhwng yr Ysgol Ganolraddol a'r Ysgol Gelfyddydol, Bodola yr un drwg rhwng yr Ysgol Ganolraddol a Choleg y Brifysgol—yr Ysgol yn gwiieud gwaith y Coleg, a'r Coleg yn gwneud gwaith yr Ysgol. Gwastraff gresynus a diraid ar adnoddau arianriol ac addysgol Cymru yw hyn -ac ni eill Cymru fforddio gwastraff 11 dim. Bwriadai'r Lfywodraeth, ym Mesur Addysg 1902, i siroedd eyfagos i'w gilydd gydweithredti â'i gilydd mewn trefn i ant addysgol cyffredin iddynt oil. Ceisia sir Ddinbych yu awr gysylltu sir Fllint a hi yn yr Ysgolion Celfyddydol newydd. Bwriada Mr. Fisher drefnu siroedd Lloegr yn Daleithiaii at yr un amcan. Dviiia., ynte, gyfle Cymrn. Ni ellir ffivrflo talaith yn Iyloegr a ddeil ei chymharu a Chymru iiiewn cyfleusterau i 11110'1' siroedd. Mae hanes a thraddodiadau'r genedl wedi gwneuthur ffin gydnabyddedig ers' oesau rhwng CYlllru a Lloegr. Ceir yn y Dywys- ogaeth amcanion a dyheadau addysgol a chen- edlaethol a deimlir yn gyfartal 3111 Mon ac 3^111 Mynwy, yng Nghaerfyrddin a Chaernarfon. Gorweddant yn gyriheuid yn yr ymwybydd- iaeth genedlaethol. Yr unig beth sydd. yn eisiau 3-11 awr yw cYlllhwyso Cyfundrdn Gweinyddiad Addysg i gyfateb i'r dyhead cenedlaethol. Hyn hefyd sy'n gorwedd wrth wraidd- yr ymgais pres- ennol i sefydlu Cyngor Cenedlaethol Addysg i Gymru, yn yr hwn y gorwedd y fa.th bosibil- iadau enfawr i gynnydd a llwyddiant dyfodol y genedl oil.. Cwestiwn yr Athrawon. Mae ar hyn o brvd, a bu ers talm. brinder athrawon 3-11 y deyrnas. Nid y rhyfel yn unig sydd yn eyfrif am hyn. Dywed adroddad y Bwrdcl Addysg yn Flundam y bydd caniatau i'r prindcr hyn barhau beryglu lioll safon add3rsg y dyfodol. Y11 y cysylltiad hyn dywedodd Mr. Fisher yn diweddar wrth holl Awdurdodau Addysg y deyrnas Mynnwch sicrhau athrawon da. Byddwch haelionus tuag atynt. Ni ellir disgwyl gwaith da heb roi cyflog byw i'r gweith- iwr. Wedi cael athraw da, parchwch ef. Os ceir athraw yn anobeithiol angh^mwys i'w wajtll, troer ef ymaith, canys hyn sydd gy&awn i'r plant, i'r cyhoedd, ac i enw da yr alwedig- aetli. Ni fedr neb fod yn athraw da os na fyddo'11 rhesymol ddedwvdd, ac 1111 o gyf- rinion bywyd hapus yw bod yn rlrydd rhag pryder ariannol. Nid crefft yn gymaint a ffurf uchel ar wasanaeth cn-mdeitliasol yw acldysgu eraill. Gan gredu hyn, gwna M-r. lusher dalu cyiiog teilwng i bob athraw yn amod eyn y ca unrhyw Awdurdod Addysg y grants ychwanegol a addewir yn awr. Ar 3-r un pryd, ni eill arian yn unig fod yn ddigon o atyniad i gael goreu'r genedl i lenwi rliengoedd ein liathrawon ac yn hyn, fel ymhob dim arall, ■ iij eill Cymrn fforddio bodd- loni ar ddim llai lla'r goreu. Rhaid dysgu'r genedl i edrych ar alwedigaeth yr athraw fel 1111 anrhydeddus ac atyniadol, ac a ddeil ei chvs- tadlu a'r galwedigaethau eraill i fcchgy-n a merched Cynull. Belli am y Gost ? Yna daw cwestiwn y gost i'w ystyried. Golyga Addysg Rydd yn yr Ysgolion Canolraddol golli yn agos i ^40,000 a delir bob blwyddyii gan rieni mewn arian ysgol.' Ond swin cymharol fyehan yw lminy yng Nghyllideh Addysg cenedl gyfan. Oud nid hynny 3-w'r cyfan. Bydd gwneud yr axldysg yn rhydd yn golygu dnvyddo rhif y plant. Golyga hynny helaethu'r ysgoldai. Golyga sefydlu Ysgolion Cenedlaethol draul ychwanegol mewn adeiladau. Mewn gair, golyga pob gwelliant mewn addysg ychwanegiad at y treuliau cvhoeddus. Mewn anerchiad o flaen Undeb Ysgolion Sir Cymru llynedd., amcan-gyfrifodd Mr. E. T. John,