Y Tyst

Diaconiaid Ddoe a Heddyw. GAN GRIFFITH JOHN. I H II. I I Diaconiaid dcloe diosgat^ ly miien tra r eio eich cysgod heibio, a moesgrymaf i'ch coffad- wriaeth oblegid rhagorol iawn y cyflawnasocli eich goruchwyliaeth. Eghvys fechall iawn oedd Y—■—■, ond yr oedd yn un frwdfrydig ac mvydchls am AY ait h. Arglwyddiaethid yr adeg yma ar Y- gan ryw bedwar o bersonau, mewn un ystyr, megis y gwna'r Caiser heddyw ar y Germaniaid. Yr oedd i bob un o'r tri wyr hyn ei le a'i oruchwyl- iaeth yng ngwaith yr eglwys. Pobl ieuainc o'r 12 i'r 18 oed oedd saith o bob wyth o'r aelodau, a G. a gymerasai arno ei hun a gofal y dosbarth hwn cymerasai, coner, oblegid nis apwyntiwyd ef gan neb. Er hyimy teimlai'r frawdoliaeth fod G. yn ei le trwy arfaetli. Dyn ieuanc oedd G., yn brin ugain oed. Yniheii blynyddoedd wedyn daeth yn un o bobl amlycaf ein Henwad -yn un fynnai ei weled a'i glywed ar y gwyliau arbennig, beth bynnag fyddai'r caiilyniadau iddo ef ei hun. Ysywaeth, oherwydd ei ysbryd- ysgytiol a'i ymddygiad trwstlyd, dychwelai gar- tref ambell i dro yn glwyfedig. Er hynny ni thyciai dim ar ei ysbryd uchelfrydig. Ond tra y bu ef yn eglwys Y—-— gwnaeth wasanaeth .Etrdd-erchog-uii a arhosodd yn asbri llosgawl mewn eraill am fwy 11a chenhedlaeth o amser. Brodyr hynod mewn amrywiol ystyrron oedd y tri wyr eraill—mor wahanol yn eu gwneuthur- iad a neb pwy bynnag ddaethai o law y Crewr yr oeddynt yn wrthgyferbyniadau perffaith. 'Roedd A., yr adeg y mae a fynnom a hi, yr ochr waethaf i'r 60 oed yn wr o gorff crwn, a'i drwch yn agos i'r drydedd rhaii o'i daldra. Meddai ar wynepryd braf—un a hawliai sylw pawb a'i gwelai; ond hefyd a phlygion o brudd- der, fel rheol, yn mantellu ei wyneb. Clywais ddweyd mai bywyd annedwydd gaffai ar ei ael- wyd gartref, ond nad efe oedd yn gyfrifol am yr anffawd fawr honno. Yr oedd ei ddylanwad yn yr eglwys yn fawr iawn mewn dau gyfeiriad pan fyddai ar ei liniau—ac ar eu gliniau y gweddiai pawb ond y gweiuidog y pryd hwnnw -ac fel mab taugnefedd. Os digwyddai tonnig o fath yn y byd godi yn Y—-—, ac yntau yn y cynhnlliad-dthriacl fyddai ei absenoldeb—ni fyddai berygl i neb gythryblu'r awyr neu lefaru geiriau chwerwon. Archai wyneb newythr A. i bawb ymddwyn fel plant da. A'r tm frawddeg bob amser y ddechreuai A. ei weddi, a gelwid arno i arfer ei ddawn felly yn amlach na neb arall. Ac fel hyn y llefarai Gyda'r parch a'r gostyngeiddrwydd mwyaf,' &c. Nid amheuai neb barchedigaeth na gos- tyngeiddrwydd newythr A. yr oedd y priodol- eddau hyn yn argraffedig ar ei wyneb ac yn deimladwy yng ngoslef doredig ei lais. Nid oedd newythr A. yn fawr o siaradwr mewn cyfeillach, er hynny nid oedd neb yn fwy cymeradwy nag ef yngolwg ei gyd-aelodau pan godai ar ei draed oblegid credid yn ei ddiffuantrwydd perffaith. Dyma i chwi enghraifft fer o'i ymadroddion Wel, frodyr bach, a chwiorydd hefyd, dyma ni eto wedi dod at 'n gilydd i loywi'n harfe gwaith. Onid i nhw yn mynd yn druenus o rytlid rhwng nos Sul a nos Fercher A dweyd y gwir wrthych chwi, mae'm rliai i yn mynd mor bwt a thalcen bwell thora nhw ddim cadish coton, cliwaethacli rheffynau'r diafol. Ac onid ym ni yn slow iawn yn mynd ymlaen tua'r wlad well Pa rhyfedd yw hynny pan rym yn trabaeddi o hyd ac o hyd ym maw yr hen fyd yma Fy mhrofiad i yw, mae cymaint o'r baw Satanaidd yn glynu wrth fy nhroed i, fel yr wyf yn ofni yn fy nghalon nad wy wedi enill cam o'r ffordd. Ond dyna, dewch chi, byddwn yn glonog. Mae rhywbeth yn fy nghalon wedi'r cwbl'n fy mhwsho i'n inliii ar waethaf pob peth. A dim ond un sy'n pwsho dynion '11 mlan tua'r nefoedd-Iesu Grist. Bendigedig fyddo 'i enw E' byth, a inwy Dyna dret, frodyr bach, a chwiorydd hefyd-; fycld cael dodi 'r goron ar 'i ben E' ac am a wn i, tret fwy fydd 'i glywed E: yn dweyd Wel done, A ti wnest y gore ohoni o dan yr amgylchiadau. Chest ti fawr help lawr acw i orchfygu dy elyn- ion. Ond mi wyddwn I beth odd ddyfna yn dy galon, ac am hyny 'roeddwn heb yn wybod i ti yn dy bwsho di 'n mlaen." 'Roedd W. yn ddyn tra gwahanol i A., ond yn niffuantrwydd ei grefydd. Safai yn agos i chwech troedfedd mewn taldra, ac yr oedd ei aelodau oil yn breiffion ac yn eithriadol gryfion. Datganai ei benglog, ac yn enwedig felly ei lygaid a'i drwyn, ei fod wedi ei ddonio gan natur a chynheddfau deallol ymhell uwchlaw'r cyffredin o'i gydnabod. AdnabjTldid W. yn ei gysyllt- iadau cymdogol fel dyn doeth a da--yii un y gellid dibynnu'll gwbl ddibryder ar ei air. Ni welais erioed wyneb mwy difrif-ddwys na'r eiddo ef. Pain yr oedd felly barhaodd yn ddirgelweh i mi. er i mi fod mewn cysylltiadau agos iawn ag ef am chwartcr canrif o amser. Gwyddwn ei fod yn ystod y tymor hwnnw wedi byw yn ddiargyhoedd, ei fod mewn amgylchiadau bydol cysurus, ac hefyd fod aelwyd ei gartref yn un o'r fath ddedwyddaf. Y casgliad y daethwn ni iddo gyda golwg ar ei ddifrifwch gwastadol oedd, ddarfod i ryw ddigwyddiad yn gynnar yn ei hanes ysigo ei natur drwyddi oil. Rhyw ffaith o'r fath honno gyfrifai am wendid amlwgei gymeriad — diffvg hunan-ymddiriedaeth: ni chredai ddim ynddo ei hun. Er hynny oil bn'll golofn gadarn yn Y-- hyd ei farwolaeth." Dyma enghraifft o W. ar ei liniau 'Arglwydd trugarog, anrh^ dedda ni gyda'n gilydd yma a'th bresenoldeb, a gad i ni dcimlo '11 bod ni yn Dy wyddfod ni a Thithau'n cymdeithasu â'n gilydd. Os cawn ni hynny ofraint, ni fyddwn yn well i bawb o hyn ymlan, ac yn dragwyddol well ein liunain. 'Ryn ni'n synu at Dy amynedd, Dy fod 'l'i'n para i'n galw ni fel yma atat Ti Dy Hunan mawr, a uinnau byth ac hefyd yn cilio oddiwrthyt ac yn Dy anghofio. Mae'r llwch gwael hwn yn ofni'n amal y ca'r diafol gramp arno ef yn y diwedd niae e' wedi bachu mor dyn wrth ei galon. 0 Arglwydd, gwared ni o'n holl gyfyngderau. (' wiia'ii ffydd ni'n ddiysgog yn eiriolaeth yr Hwn sydd ar Dy ddeheulaw gwna ni felly ar waethaf yr hwn sydd yn ein gwylied yn wastadol er mwyn ein difetha. Ti wyddost Ti, dirion Arglwydd, fod yn gas genym ni hyd y nod am enw Satan. 0 na fai Ti wedi ei gau i fewn yn ei ffwrn am fil o flynyddau fe fyddem ni wedyn yn ddiogel rhag ei strywe a'i driciau sal.' Dyma enghraifft eto o W. yn y gyfeillach Wei, frodyr a chwiorydd, dyma ni gyda'n gilydd, ac ar y ffordd tuag i fyny 'rwy'n go- beitlio. Mac yn od gen i os nad yw'r ffordd i fyny yn pasio trwy'r cwrdd gweddi a'r gyf- eillach. Chi wyddwch nad w i nemor byth yn dweyd dim yn bendant am fy hunan. Ond r wy' 'i heno yn rhwym o ddweyd fy mod i ambell i dro wedi gweld y ffordd i fyny yn yr hen dy ysgol hwn. A thipyn o beth, fe wyddoch, yw cal cwmpni ar ffordd ddierth. 'Roedd Wil 'm mrawd yn rhyw fath o gwmpni i fi 'slawer dydd pan oeddwn i yn gorfod croesi Mynydd Cam Goch. Fe wyr rhai ohonocli sut un oedd Wil, druau. Ond dylsem ni fod yn gwmpni da i'n gilydd yn y fan hon, i roi help Haw a diddori'n gilydd, gan fod i ni'r fath arweinydd—-yr Ysbryd Glaii. A dylsem fod yn gryfach 'fory am ein bod yma heno. Fe fydda' i yn amal iawn bron tori 'nghalou yn y gwaith yco. Gwyddoch fath rai yw'r rhan fwyaf o'm cydweithwyr 'di nhw-n meddwl dim byd am nefo'dd nac ufferu, mor bell ag y gwn i. A phe na chofiwn i nawr a lychweth am y cyrdde yma, 'rwy'n ofni yr elwn i fel nwnte. Ond dyna, frodyr anwyl, 'rwy'11 ffol i son am ofni fel yna. Mac r Hfe bendigedig wedi dweyd, Wele, 'rwyf Fi gyda chwi bob am ser hyd ddiwedxl y byd." Frodyr bach, dylsem gofio'11 amlach åm fawredd y Fi hwnnw. Pe gwnelsem hyny, ni ofnem byth mwy.'