Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
2 erthygl ar y dudalen hon
Cuddio Rhestr Erthyglau
2 erthygl ar y dudalen hon
GLOYWi'R GYMRAEG.
Rhestrau Manwl, Canlyniadau a Chanllawiau
Dyfynnu
Rhannu
GLOYWi'R GYMRAEG. [Danfoiier pob gofyniad a gohebiaeth ynglyn a'r golofn hon i'r Parch. FRED JONES, B.A., B.D., Treorchy. Ymchwil-gar.—(a) Pa un ai sain dywyll ynten sain eglur sydd i'r y yn adfywio, gwynnu, &c. ? Gail fod eich hawl ynglyn a'r hyn a fu dan sylw y tro o'r blaen, gwell fydd cael yr ateb rha.g blaen. Y lllae'n debyg mai'r w yn ymyl yr y sydd yn peri dryswch i cliwi. Fe ellir dywedyd ar unwaith fod y yn eithaf rheolaidd yn sain dywyll yn y ddau air a nodwch-hynny yw, yr un sain ag a geir yn bryniau. Eto y mae eithria.dau lie ceir y yn ei sain eglur o flaen w yn y sillaf olaf ond un. Mor agos ag y gallaf i weled, fel hyn y mae'r mater Yn y dyddiau gynt yr oedd yw yn sillaf olaf rhai geiriau yn tueddu i feinhau i iw, megis amriw, distriw, heddiw. Chwi gofiwch ddeuair Dafydd ab GWilYIU- Nid oes fyd 11a rhyd na rhiw Na lie rhydd 11a llawr heddne* Y11 naturiol iawn, pan ycliwauegid sillaf at y gair fe'i seinid yn distrmio. Fe geir y gair alllryzuÏo yng Ngramadeg J. D. Rhys, inedd J. Morris Jones, a'r cynhaniad amr-wwio iddo. Ond ychydig ydyw'r geiriau hynny. Y mae'r rheol fel y dywedwyd uchod. Yr ateb i'ch gofyniad ynglyn a'r ddwy linell Cynghallecld Lusg felly yw Mae'r yd yn gwynnu,' ac iiid Yr yd fyn wynnu sydd gywir. Sylwer yllihellach mai'r sain eglur sydd i gwywo am y rheswm, y mae'n debyg, fod yr w bob ochr i'r y yn ei chadw felly. (b) 'A fuasai I adfywio dy fywyd yn gywir ? Wel, y sain dywyll sydd i'r ddwy y. Y pwnc ydyw, a ydyw hi'n euog o'r bai rhy deby- ? Wel, y mae ugeiniau yr un fath a hi yng ngweitli- iau beirdd heii a diweddar, a'r traddodiad yw nad oes fai oni bydd y tebygrwydd yn cyrraedd i fwy o sillafau, iiiegis' Cyfarch y dosbarth cyfan.' Ond ni ellir condemnio, dyweder, Cyfoeth y dosbarth cyfan,' er y mae'n rhaid cyfaddef nad hyfryd i'r glust ydyw hyd yn oed y gyntaf. (c) Edmwnd Prys, Archddiacon Meirionnydd, ydyw awdur y llinell, 'Ainlwg fydd trwyn ar wyneb.' W.J.R.—' Gwelais yn ddiweddar y feirniad- aeth hon Pan fo yr yn dyfod o flaen oil, try'r olaf yn hull. Dylid darllen, Mae'r holl ddy- munwn ynddo nghyd," ac nid Mae'r oil ddy- munwn ynddo nghyd." Beth yw arfer y clas- uron ynghyda iaith llafar gwlad ar y mater ? Pan roddes y beirniad y soniwch am dano ei law ar yr aradr, fe aeth yn gymwys am dipyn, ond oherwydd rhyw amryfusedd fe aeth ei gwys yn gain iawn cyn iddo gyrraedd y talar. Ni a ddechreuwn fel yntau gyda'r gwir. Y mae v yn y Gymraeg, yn enwedig lie caiff hi gar- trefu'n hir, megis ynghanol ymadrodd, yn diieddol iawn o fagu h yn ei chesail o flaen llafariad. Cyinerer, er enghraifft, yr ymadrodd rhif un-ar-hugain,' o'r tri gair un, ar, ugain. Yr wyf wedi sy.lwi'n ddiweddar fod rhai ysgrif- enwyr yn ysgrifennu un ar ugain yn gyson iawn, gan dybied, mi wn, fod yr iaith drwy hynny'n burach. Eithr fe wel y cyffredin ei amgyffred mai cam farn yw hyn. Fe fyddafn llawn cyn lleied trosedd ysgrifennu yr aid am yr haul. Y mae'r un peth wedi digwydd i'r gair oil. Er mwyn gwneuthur ymadrodd ansoddeiriol, fe roed yr o'i flaen, ac 3-nihen amser ni a gawsom o yr x oil yr ymadrodd yr holl, a ddefnyddir fyth yn gywir lel ansoddair, megis yr holl fyd,' yr holl bobl.' Ie, eithr lel ansoddair yn unig, cofer. Dyfais ddiweddar iawn ydyw gosod yr o flacll oil i gyfansoddi ymadrodd i gyflawni swydd rhagenw yr un fath a'r Saesneg, the whole. Y tebyg yw mai dynwared y Saesneg a wnaed. Boed hynny fel y bo, y mae'r gystrawen sydd yn y llinell a nodwch chwi yn holl 1 ddiweddar ac yn hollol ddiangen. Y mae'r awdurdodau diweddar, megis J. Morris Jones a'r diweddar Syr Edward AnwyJ, yn ei cliondemnio fel peth diangen. Gadawer i'r iaith dyfu ar bob cyfrif, ond. nid yw corff yn tyfu wrth feithdn dafaden ddrwg. Arfer y clasuron ac arfer Ilafar gwlad dilwgr ydyw'r ymadrodd y cwbl Swm y cwbl a glybuwyd yw ofna Dduw,' &c. Mewn ystyr ragferfol yn unig yr ysgritennir oil- (a) Weithiau. ar ol brawddeg-er enghraifft. 'A hwy a godasaut oil.' (b) Ar ol enw—er enghraifft, Y dynion oil 'Defaid ac ychen oil' (Salm viii. 7). (c) Er mai ar ol y frawddeg neu'r enw, fel rheol, y ceir ef, fe'i ceir hefyd o flaen, megis 'Ac oil y sydd ynddo yr 1111 peth yw'r ystyr o'i roddi vii olaf—'Ac y sydd ynddo oll-' Y mae llafar gwlad yn bendant ar y pwnc y cwbwl yw'r 3rmadrodd yn wastad. Wrth reswm, y mae llafar gwlad rhai pobl erbyn hyn wedi mabwysiadu yanadroddion fel yr oil. Pan ddywedaf llafar gwlad,' yr wyf i bob amser yn golygu tafodiaith gysefin preswylwyr y tir sydd heb ei llygru gan arddull lac y' papur newycld a'r 11 wyf an. Swm y cwbl a glybuwyd felly yw ansoddair ydyw yr holl, a daw bob ainser o lfaen ei enw dyfais ddiweddar am y cwbl yw yr oil, ac i'w ochelyd fel y gwahanglwyf. F.J.
YR EISTEDDDFOD GENEDLAETHOL.
Newyddion
Dyfynnu
Rhannu
YR EISTEDDDFOD GENEDL- AETHOL. DYLED Y BYD I'R CYMRO. Mewn amser a ddaw edrychir 3-11 ol ar Eis- teddfod Genedlaetliol 1917 fel adeg cychwyniad cyfnod newydd yn hanes llenyddiaeth Cymru, ac fel cyfnod adenedigaeth ac aduniad y cen- hedloedd Celtaidd. Cwynir yn gyffredin fod yr Eisteddfod ers blynyddoedd b:dlach wedi dyfod. yn fwy-fwy o wyl gerddorol, ac yn llai lai ei syllibyliad a'i dylanwad ym myd lleivyddiaelb y genedl. Gwnaed ymgais mmvr, ac i raddau pell, 3ingais llwyddiannus eleni yn Birkenhead i adfer i'r hen Wyl rhai o'i nodweddion ey-iiteifg. I Undeb y Cymdeithasau Cymreig, ac i ysbrydiaeth Mr. E. T. John, A.S., Idy vv\-dd yr Undeb, yr ydys i ddiolch yn bennaf am liyn. Rhoddasant gychwyniad i ddau fudiad newydd ynglyn a'r Eisteddfod ydynt yn ymgais teg i wneud yr hen Wyl Genedlaethol yn debycach' i'r hyn oedd gynt nag y'i gwelwyd ers tro. Cynhaliwyd y nos Sadwrn. cyl-i yr Eisteddfod nifer o gyfarfodydd cyhoeddus 3-11 y cylch lie mae'r Eisteddfod, a'u liamcan i roddi sylw ar- bennig i Hanes a Delfrydau Cenedlaethol C^-mru.' Sicrhawyd gwasanaeth nifer o wyr cyhoeddus enwocaf y genedl o bob rhan o'r deyrnas i annerch y cyfarfodydd hyn ar faterion o'r natur a nod- j wyd. Y diwrnod cyn yr Wyl cynhaliwyd Cyn- hadledd Gcltaidd yn cynnwys cyiirycliiolwvr o'r Alban, y Werddon, Manaw, Llydaw a Chyniru i ymdrin a dyfodol iaith a llenyddiaeth y Celt. Bwriedir parhau a datblygu ymhellach y mud- iadau hyn ynglyn ag Eisteddfodau'r dyfodol, a I cheisir sefydlu trefniant parliaol, a sicrhau pres- enoldeb cynrychiolwyr y ccnhedloedd Celtaidd ¡ o'r America, Affrica ac Awstralia i'r Wyl yn y dyfodol. I ANERCHIAD IAYWYDD YR UNDEB. 1, Yn y cyfarfod yn prince's-road, Lerpwl, nos Sadwrn, o dan lywyddiaeth y Parch. D. Adams, B.A. (Hawen), cafwyd anercliiad gan Mr. E. T. John, A.S., Llywydd Undeb y Cymdeithasau Cynireig, ar Ddyled y Byd i'r Cymro.' Dy- wedodd: Sail tra annigonol i rinrhyw fudiad. yw set heb wybodaeth nid anfuddiol felly fydd ceisio dar- ganfod yn hanes Cymru Pu, yn ysbryd Cviikru Sydd, rhyw addewid am fawredd a defnyddiol- deb Cymru Fydd, canys coron cenedl, mal y person unigol, yw gwasanaeth. Er mai dyrnaid o bo hI' ydym., dyrnaid sydd wedi hir oroesi ymosodiadau rhai o genliedloedd pybyraf Gor- 11,?w i J, llewin Ewrop, a'r hyn sydd ganwaith mwy rhyf- eddol, er canrifoedd o ymgyfatlirach cymdogol a chyfeillgar a Lloegr, wedi cadw yn ddiymwad ein liunaniaetli fel cenedl—-rliyw anhygoel wyrtli o wydnwch gwerin. Ni fu dewrder Caradoc a Buddug heb beri i r Rhufeiuiaid, meistriaid y hyd. y pryd hwuuw, sylweclcloli angerdd sel y Celt dros Ryddid ac Aimibyniaeth cenedl. Rhaid fod, cenedl y Cymry wedi bod i ryw raddau yn gyfrwng trosglwydd- iad rhai o elfennau gwareiddiad Rhufain, Y11 wladol yn grefyddol ac yn llenyddol, i leuydd- iaeth, crefydd a llywod-ddysg Prydain. Hyd yn hyn y mae haneswyr Seisnig gan mwyaf wedi ymoichestu i olrhain pob mawredd a gwychder yn hanes a lien Lloegr i dylwyth Hengist a Horsa ond nid annhebyg yw y mabwysiedir yn fuan athrawiaeth amgenach. Lleiheid gwasanaeth a dylanwad Cymry ar fywyd crefyddol y llcwydd-ddybdhid Seisnig cirwy'r rhwyg rhwng arweiiiwyr crefyddol y Cymry ag Awstin Fynach; ond diddorol yw gweled awduron Seisnig yn addef mai yinlyniad wrth ryddid ac annibyniaeth cenedl oedd with wraidd y gwrthdarawiad hwnnw. Dywed Mr. Willis Bund The Welsh were really fighting, not a battle for any particular form or ceremony, but the battle of a National as against an alien Church and they have never yet received the credit they deserve in this struggle for religious freedom. Had Augustine succeeded, a dead level of uniformity would have spread over the country, stamped out the life óf the Church, and altered the whole course of English history.' Dyna deyxnged ddiamwys Bglwyswr llengar o Sais i ddoethineb a phybyrwch ein cyndeidiau. Gyda'r unrhyw ddewrder anhyblyg y gwrthsaf- Gy(la'r iinr h yw dde?,N7rd asant uchelgais a thraha Rhufain falch ac aiir orchfygadwy, yn wladol ac yn grefyddol, dr f-icrhan ehangiad bythol rhyddidd dynol. Canfyddir heddyw wasanaeth dirfawr ein cenedl i'r byd yng nghread y gwahaniaeth dir- fawr a welir rhwng y Sais a'r Almaeawr-eill dan 3rn deilliaw o'r un cyfi anhydrin. Y mae dam- adaeth dilead llwyr poblogaeth Geltaidd gynt- efig Ijoegr gryn dipyn llai ei choel heddyw nag y bu. Dywed un awdur There is good ground to believe that Lancashire, West Yorkshire, Staffordshire, Worcestershire, Warwickshire, Leicestershire, Rutland, Cambridgeshire, Wilt shire and Somerset are as Keltic as Perthshire and North Miiiister that Cheshire, Shropshire, Herefordshire, Monmouthshire, Gloucestershire, Devon, Dorset, Northampton, Huntingdonshire and Bedfordshire are more so, and equal to North Wales and Leinster while Buckingham- shire and Hertfordshire exceed even this degree, and are on a level with South Wales and Ulster Cornwall of course is more Celtic than any other Ivuglish county, and as much so as Argyll, Inver- ness-shire and Connaught.' Dyna dystiolaeth Gwyddoreg i wir waedol- iaeth cryn gyfran o'r Lloegrwys yn y dyddiau diweddaf hyn. Dywed Matthew Arnold fod y Sais, ynglyn a'i grefydd, yn sefyll rhywle tua hanner'y ffordd rhwng y Protestant Ellmynig a'r Methodist Cymreig, a'i wir dueddiad yn gryf yng rghyfeiriad y Cyniro yn hytrach nag at yr Almaenwr. Gvvelir hefyd elfeii Geltaidd amlwg ym mardd- oniaeth Keats, Wordsworth, Byron, Milton a Shakespeare. Dywedai Proffeswr Henry Morley The main current of English literature cannot be disconnected from the lively Celtic wit in which it has one of its sources. But for early, frequent and various contact with the race that, in its half barbarous days invented Ossian's dialogues with St. Patrick, and that quickened afterwards the Northmen's blood in France, Germanic England would not have produced a Shakespeare. Ac yn ddiamheuol ym myel llenyddiaeth mae ein cenedl wedi gosod y ddyuoliaeth fwyaf yn ein dyled drwy ein Mabinogion-ilvnhonuell cymaint o lenycÍcliaeth ddychmygol mwyaf cain a chyfoethÖg y Canol Oesoedd yll Ffrainc a'r Almaen, ac ym Mhrydain o ddyddiau Sieffre o Fynwy, Gwallter de Mapes, Malony a Spenser, hyd TciiTiyson. Nid dibwys ychwaith gwaith Seisnig beirdd Cymreig mal George Herbert ddnwiolfrydig, mor gywrain-fedrus, lawned o'r arwyddluniol ac o ymcliwil euaid 1 symbolism and. soul scrutiny.' Tybed ei fod mewn gwir- ionedd the most typical of Anglicans ? A dyna Henry Vaughan y Siluriad, a Thomas Traherne a'u Vyfriuiaeth Geltaidd — blodau. perffeithiaf awen defosiwn Eglwys Loegr 3-11 yr i7fed ganrif. Ac mewn llenyddiaeth, nid oedd James Howell, eu cydoesydd, ryw lawer llai ei glodydd. Yn ddiweddarach cawn waith Lewis Morris, a ffrwyth athrylith y ddwy Gymraes—George Eliot a John Oliver Hobbs—yn cyfoethogi llenydd- iaeth Seisnig. Ac yn bennaf oil George Meredith, y Celt mwyaf llachar ei ddolliau ym Mliantheon llenyddiaeth Lloegr; Heddyw yr ydym yn galaru symudiad yr amryddawn Edward Thomas, tra yn llawenliau fod eto yn ein plith William H. Davies a'i awen ddysyml, a'r lienor medrus Ernest Rhys. Ar yr un pryd rhaid aeldd mai yn yr hen iaith y ceir ffrwyth addfetaf awen a medr ein cenedl. Ynddi hi y ceir urddas syniledd Taliesin ac Aueurin mireinder di-ail Dafydd ap Gwilym cyfoethog fawredd Cywydd y Faf11; cartrefol swyn Ceil log. a seraffaidd ddyhewyd Islwyn. Yn yr un niodd yn y Gymraeg yn bennaf y ceir ffrwyth ymchwil cfryd a dysg, a mcdr areith- yddol y genedl ynglyn a materion crefydd—er • i Pelagius yn blygeir.iol iawn, a Gerallt Cymro yn y Canol Oesoedd chware eu rhall ym myd crefydd ar linellau go feiddgar. Mae gwaith y Cymry ar y Meysydd Cenhadol wedi bod yn neilltuol lvvy-ddiannus, yn llawn rhamant o ddyddiau profedigaethau John