Y Tyst

Mynyddbach, ger Abertawe. Y dydd o'r blaen cynhaliwyd cyfarfod diddorol iawn yng nghapel y Mynyddbach, pan y darfu i Mr. Oakley Walters, Y.H.—un o ddiaconiaid y Taberuacl, Treforris, ond a anwyd yn y Clas, gerllaw y Mynyddbach, ac a dreuliodd ei ieu- enctid yno-dracldodi darlith ragorol yn ei ffordd hamddenol a chartrefol ef ar hanes yr achos yn y Mynyddbach, a dylanwad pell-gyrhaeddol y cyfryw ar Ymneilltuaeth y cylchoecld. Cadeir- iwyd gan y Parch. James Davies, B.A., a daeth tyrfa ynghyd. Cymerwyd rhan yn y cwrdd gan Mri. William Williams (y Wern), John Meredith, David Roberts a William Rees, ac yr oedd hanes crefydd y cylch, ac adgofion y broclyr a ennwyd, yn ysbrydiaeth newydd i'r rhai oedd yn bres- ennol. Yr oedd hanes ymdrech y tadau, a'u haberth dros Ymneilltuaeth, fel rhamant i'r ieuenctyd yn yr oes faterol, garlamog hon. JJ\Rhoddwn rai ffeithiau o'r ddarlith ddyleut fod yn wybyddus. Adeilaclwyd y capel cyntaf ar y Mynyddbach gan y Parchn. Samul Jones a Lewis Rees yn 1762. Helaethwya ef yn 1797 helaethwyd ef drachefn yn amser gweinidogaeth y Parch. David Davies, a dyma'r capel a dyn- nwyd i lawr yn 1865, yn amser ac o dan weinid- ogaeth y Parch. John Daniel, ac adeiladwyd y capel presennol. Mr. John Humphreys oedd ei gynllunydd, a Mr. John James ei adeiladydd ac y mae'n werth ei gofnodi fod y ddau yn ddiacolliaid yn eglwys y Mynyddbach ar y pryd. Dau o ragorolion y ddaear oeddynt mewn mwy nag un ystyr. Yn Hanes Eglwysi Annibynnol Cymru,' gan Dr. Rees, Abertawe, dywedir mai Mr. Ambrose Mostyn, a'r Milwriad Philip Jones, Pentwyn, Felindre, plwyf Llangyfelach, ddarfu gychwyn yr achos yn Nghilfwnwr yn 1640 neu 1641. Yr oedd Philip Jones yn swydclog ym myddin Oliver Cromwell. Symndodd y teulu i Gastell Ponmon, Bro Morgannwg, ac y mae'r achau yno liyd heddyw. Nid oes sicrwydd am y dvddiad y symudwyd yr achos i Dy'r Dwncyn. Bu'r achos yng Nghilfwnwr am 53 o flynyddoedd cyn symud i Dy'r Dwncyn, ac yno am 69 o flynyddoedd cyn adeiladu capel cyntaf y Mynyddbach yn 1762- 122 o flynydcloedd. Dilynwyd y gweinidogion fu mewn cysylltiad a'r achos o'r cychwyn yng Nghilfwnwr, Ty'r Dwncyn a'r Myhydd, sef Mri. Jenkin Jones, Robert Thomas, Lewis Davies, Samuel Jones, Lewis Rees, David Davies, Daniel Evans, John Davies, John Daniel, James Davies, B.A. Caf- wyd hanes y rhai hyn yn lied fanwl, yn arbennig felly Lewis Rees, a'i fab athrylithgar Dr. Abra- ham Rees, Prifathro Coleg Oxtor, Llundain, ac awdur yr Encyclopedia sydd yn dWYll ei enw. Gwyr nerthol oedd y rhai hyn, a byddai mynegi yr hyn oil a ddywedwyd am danynt yn trethu gormod ar ofod y TYST. Rhoddwyd braslun o fywycl y diaconiaid fu mewn cysylltiad a'r achos, ac ami i stori ddi- ddorol am eu doniolwch, eu diniweidrwydd, ac yn arbennig eu hunanaberth o blaid eu capel a'u Duw. Gwnaed cyfeiriad at y ffaith fod Ysgol Sul yn Nhy'r Dwncyn mor fore a'r flwyddyn 1697, cyn son am Ysgol Sul Raikes o Gaerloyw.' Yng nghwrs y ddarlith hawdd gweld fod Ymneilltuwr ac Aunibynnwr selog yii siarad- un a'i enaid yn wenfflam dros ryddid crefyddol ac hawliau cydwybod. Gwasgai ar yr ieuainc i ddilyn camre'r tadau, a rhoddi'r gwerth dyladwy ar ffrwyth eu hymdrechion mewn amseroedd pan yr oedd pleidio Ymneilltuaeth 311 golygu caledi, erledigaetli, carcliar, ac weithiau farwol- aeth. Wrth wrando ar hanes eglwys y Mynyddbach, a gwroldeb ei gweinidogion, ei swyddogion a'i liaelodau, teimlem yn falch ein bod yn per tin-11 i Ymneilltuaeth y cylch, a llanwyd ni ag ysbtyd- iaeth newydd i wynebn pob rliwystr o blaid yr egwyddorion a gostiodd gymaint i'r cewri fu. Pel hyn y teimlai un brawd oedd yn bres- ennol, ac erfyniwn faddeuant Gol. y farddon- iaeth am roddi'r englynion i fewn viiia :— Mwyniaut cael dod i'r Mynydd 'ae aros Yn swn cewri crefydd I ni, swyn eu henwau sydd Heno'11 acennu cynnydcl. Mae hanes proflwy di'r Mynycld 'yn dwyn Eu Duw i'11 gwydd beunydd Gwyr cryf ar gaerau crefydd— Ar rawd hoff lor, brwd eu ffydd. Ein Walters, cynnes Geltydd,nn o hil Eon, iach, y Mynydd Yn bur ei foes, rhoes yn rhydd-a di-lol, Oes hynt bureiddiol saint y boreiuklydd. Mae hynod hanes y Mynydd '—a'i saint, A'u sel dros eu crefydd, Heno'n dwyn fel gwen y dydd J Lawen awel o newydd. UN EDD YNO. j

J Pontlotyn. Cyfarfodydd Piegetliu.-Sul a Llun, Medi y 3oaiii a Hydref y iaf, cynhaliodd eglwys Naz- areth ei chyfarfodydd blynyddol. Y gwahodd- edigion eleni oedd y Parchn. D. J. Davies, B.A., Llanelli; T. Eynon Davies, Llundain, a T. E. Williams (B.), Rhymni. Cafwyd cyfar- fodydd cynnes a lluosog, a hin ddymunol i'r llwythau ddod ynghyd. Darlith.-Nos Sadwrn, Medi'r 27.11111, tradd- ododd y Parch. T'. Eynon Davies ei ddarlith boblogaidd ar Siarad a Siaradwyr yng nghapel Nazareth. Cymerwyd y gadair gan y gweinidog, y Parch. J. R. Salmon, yr hWll a ddywedodd nad oedd eisiau dweyd ond ychydig am Eynon, gan ei fod ef a'i ddiweddar frawd yn hysbys trwy'r wlad i gyd. Cafwyd darlith llawn o arabedd ac addysgiadau gan Mr. Davies. Caw- som olwg glir ar y gwahanol siaradwyr sydd mewn cymdeithas, a gwelsom pwy i'w gochel a phwy i'w hefylychu. Penderfynodd eglwys Nazareth i roddi'r elw i gyd er uiwyii helpu plant a gwragedd y milwyr. Cymerwyd rhan yn y diolchiadau gan Mri. W. R. Beddoe, J Jones, a'r Parch. Rhys D. Jenkins. Cydynideimlad.Cydylildeimlwii yn ddwys a Mrs. Jones, unig ferch y Parch. J. Morgan Jones, gynt o Gaergwrle, ond yn awr o Bontlotyn, ar syrthiad ei phriod hoff ar faes y gwaed. Brawd 3-doedd o ymyl Aberystwyth, o'r llecyn pryd- ferth a adnabyddir wrth yr enw hyll, Pontygwr- drwg. Ei enw oedd J. Arllwyd Jones. Gradd- iodd yn B.A. ym Mhrifysgol Cymru yn Aber- ystwyth. Pan ymuiiodd a'r fyddin yr oedd yn urn o'r meistri yn Ysgol Ganolraddol Gwrecsam. Ymiinodd cyn i Ddeddf Gorfodaeth ddyfod i rym, mewn atebiad i alwad Syr Owen Thomas. Dyrchafwyd ef i fod yn 2nd lieutenant. Ychydig fisoedd yn ol aeth allan i Ffrainc, a chyn cael dychwelyd unwaith i weled ei deulu bach, gwnaeth yr aberth mawr dros ei wlad a thros ryddid a chyfiawrnder. Brawd rhagorol oedd Mr. Arllwyd Jones—tawel, llednais a chrefydclol ei ysbryd. Yr oedd yn genedlaetholwr i'r earn, ac yn awyddus i'w blant, Ifor a Gwyneth, i ddysgu'r iaith Gymraeg—ac fe of ala ei weddw am 113-11113-. Y mae'r llythyrau amryw sydcl wedi clyfod o Gwrecsam i Mrs. Jones yn dangos fod ei phriod a hithau mewn parch mawr yno. Diddaned yr Arglwyelcl y weddw a'i fam oed- oedrannus a'r galarwyr i gyd, a bydded yn arweinydd i'r ddau blentyn. GOHEBYDD.

LLOYD-STREET, LLANELLI.—Y Parchn. H. M. Hughes, B.A., Caetdydd, a Joseph James, B.A Llandysilio, wasanaethai yog nghyfarfod blynydddol yr eglwys hon dydd Sul a nos Lun, Medi 30ain a Hydref laf.

I Llandeilo ar Cylch. Gwyl B.Yegetitit.-Cynhaliodd eglwys y Capel Newydd ei gwyl ftynyddol y Sul a'r Llun, Medi y 3oain a Hydref y raf. Gwasanaethwyd gan y Parchn. W. J. Rees, Alltwen, a J. Dyfnallt Owen, Caerfyrddin. Cof gennym am ddydd urddiad y cyntaf, a sefydliad yr olaf yn Sardis, Pontypridd, a chalondid nid bychan oedd eu clywed yn traddodi'r genadwri gyda'r fath rwyddineb a dylanwad. Hir yr arhoso y ddau i fod o wasan- aeth i'w Meistr ym mhulpud eu gwlad. Caf- wyd cyfarfodydd arbennig o'r dechreu i'r diwedd -y cynulliadau yn anarferol o luosog. Llaw- cnydcl i bawb oedd gweld y Parch. W. Davies, y gweinidog, mor dda ei iechyd ac yn abl i arwain drwy'r holl gyfarfodydd. Casglwyd £ 80 at leihau y ddyled. Yr Ysgol Ganolytiddol.-Cenir clodydd Ysgol Ganolraddol ein tref drwy'r sir, ac nid rhyfedd hynny pan gofiwn am y Uwyddiant a'r safle mae wedi ennill iddi ei hun drwy ddyfalbarhad yr athro a'i gynorthwywyr a'r ysgolheigion yn ystod y blynydddedd diweddaf hyn. Mae ynddi heddyw fwy o ieuenctyd nag sydd wedi bod erioed. Da gan bawb sydd yn caru llwybrau dysg am safle mor rhagorol i Ysgol Ganolraddol ein tref. Estynnwn drwy y nodiadau hyn tin llollgyfarchiadau didwyllaf i Mr. G. Gwyn Jones, B.A., a phawb eraill sydd dan ei awdurdod, gyda'r dymuniadau goreu am y dyfodol. Ymadawiad.—Adsain leddf feddiannodd gy- nulleidfa luosog eglwys y Capel Newydd nos Sul, Medi'r 23ain, pan hysbysodd y gweinidog fod Mr. J. T. Edwards a'i deulu, Fronlas, yn I torri eysylltiad a ni am y Garnant, lIe y mae'n uchel ei barch ac yn fawr ei ddylanwad fel ysgol- I feistr Ysgol Newydd y Garnant. Parchwyd ef yn fawr yn ein mysg fel eglwys, yr hon a was- anaethodd fel cyn-ysgrifennydd,' blaenor y gan a diacon, ac hefyd gan yr Enwad a'r dref. Bu am flynyddoedd yn aelod o'r Cyngor Trefol, a phe yn aros yma efe fuasai'n gadeirydd y Cyngor. Dymunwn iddo ef a'i deulu annwyl bob llwydd yn eu cylch newydd. Y Detholiad.-—Mabwysiadwyd yr uchod gan eglwys y Capel Newydd diwedd mis Medi-cam yn y cyfeiriad iawn, am y cyferfydd ag angen pob oedran yn ein cyfarfodydd, heblaw ei fod yn llanw'r angen sydd yn ein cynulliadau oher- wydd piiuder y Caniedydd.' Mae ynddo gasgliad rhagorol o donau ac emynau i gyfar- fod a phob amgyichiad. Gobeithio fod toriad I dydd y llyfr newydd gerllaw. TYWIFAB.

I Achos Soar, Pontygwaith. Caniataer i ni wneud yn hysbys nad yw yr achos hwn wedi ei orffen eto i foddlonrwydd. Cerdded yn drwm y mae, ond rhag ei flaen yn araf y mae yn myned hefyd. Bydd 311 dda gan lawer ddeall mai y eyfaiiiwm oddiwrth yr eglwysi a phersonau unigol hyd yn bresennol, gan gynnwys rhodd y Gronfa yw £ 581 18s. i o I c. A'r eglwys ei hun, drwy ymdrech orchestol drwy w-ahanol foddau, wedi casglu tua dau gant. Gwelir, felly, ein bod yn agoshau at yr wyth cant o'r cychwyn ond y inae gennym dipyn dros gant eto cyn cyrraetld y nod. Dyna biti 11a bai cant o'n heglwysi mawiion, cvfoethog, yn anfon pe dim ond punt yr un fel ag i orffen y mater 3m anrhydeddus. Byddai hynily yn golygu cant a hanner arall i'r eglwys. Siomedig iawn i'r Pwyllgor a'r eglwys fyclcl colli'r cant a banner addawedig hyn wedi dod mor agos iddynt. Boddi yw boddi ymhob man, ond y mae boddi yn ymyl y lan 3-11 llawer mwy croes i'r teimlad. Pvv3- eto rydd help i achub y llong ? Cawsom ar ddeall o rai rnannau fod y cwbl 3-11 ymddi- bynnu ar y gweinidog a'r diaconiaid, ac o fannau eraill nad yw'r eglwysi wedi clywed gair o son am ein cais, er ei fod wedi ei anfon allan dair gwaith yn olynol i bob eglwys drwy Gymru. Nid yw ond y peth lleiaf ellid ddisgwyl i'r cais gael ei osod gerbron yr eglwys, a chyfle i'r neb ddewisa i gyfrannu. Y mae cyfrifoldeb mawr ar y neb all fod yn sefyll rhwng yr eglwysi ag achos mor deilwng. Diolchwn yn gynnes iawn i bawb sydd wedi cyfrannu. Dymunwn adgofio y rhai sydd wedi addavv yn bcndaut--ond heb wneud—o'u haddewid, ac apeliwn yn daer iawn iawn am bob cymorth ellir ei roddi fel ag i gyr- raedd y cant a hanner addawedig. Ar ran y Pwyllgor, I R. HUGHES, B.D., Tylorstown (Cadeirydd). J. T. DAVIES, Cymer (Trysorydd). G. PENRITH THOMAS, Ferndale (Ysg.).