Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

11 erthygl ar y dudalen hon

- Mountain Ash Eisteddfod.

J°n"Pentre Police Court.

Porth Police Court.

Eisteddfod at Ystrad.

Advertising

----------Barton iaetb.

Deisyfiad y Bardd.

Llenyddiaeth Henafol y .,Cymry.

Enwau lleoedd yn Ystradyfodwg.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Enwau lleoedd yn Ystrad- yfodwg. Lloffa ar ol Nathan Wyn. Syr,—Gwelaf fod Nathan Wyn yn cam- ddeall ystyr enw Ton, megys "Ton yr Ystra,d." Nid Ton yw yr enw yn gywir, ond Twyn. Ceir yr enw yn gywir yn yr enw Pen T'wyn tai ar ochr Twyn yr Ystrad, rhyngddo a Chwm Pare. Mae defnyddio Ton yn lie Twyn yn beth eyffredin trwy Forganwg. Tonyrefail yAv yn gyAvir, TAvyn yr Efail, TAvyn-GAvyn-Glais ac nid Ton G\vyn-Las Mae y TAvyn Sanctaidd a'i Glais o'i amgylch ly ogylch yn sefy 11 rhAvng y lie ar Eghvys-NeAV- ydd, Ton Teg, Llanilltyd Fardref, sydd yn gywir Twyn Teg mae'r ffos neu Glais o'i am- gylch yntau hyd heddyw. Ond sylwi, gwelir olion Ffos o amgylch Twyn Ynys y Crug. Gelwir Ynis Prydain yn Clais Merddyn, am fod y mor o amgylch ogylch iddi. Enw ar yr Haul VAV Merddyn, a'i ystyr YAV Nerth yn codi o r Mer, hen enw ar y Mor. Mae Nathan Wyn yn analluog i egluro yr enw Ton. Gelwir rhediad ymcliAvyddol y mor, yn Don y mor. Gelwir gwaur hir yn waur Ton, o herwydd ei fod, mai Tonau y Mor, yn ysgwyd yn ol a blaen, fel tonau, o flaen yr awelon. Gel wir GAvaur byr yn Waur Mân. Mae Mynydd y ddelw, i'r Gorllewin i Dre- Herbeft, wedi achosi i Nathan neidio ar gefn March Malen, a golhvng y ftnvyn neu yr aAvenau. Dim ond i'r darllenydd dalu ymweliad a'r Tynewydd, a gofyn i Mr. W. Morgan, Y.H., am ddangos y Bad-ydd-Faen, yr hwn sydd yn y Bnartli tu ol i'r ty, ca Aveled y Ddelw ag y gelwiry mynydd dywededig ar ei ol. Carhvyd y Cawg Maenol oddi ar y Myn- ydd o fewn cof. Hen Gawg y Bedyddio Der- wyddol ydyw. Enw arall yn peri dyryswch yw Gwni Sae Bren, Treherbert. Enw y cae ar ba un y saif gorsaf y railway yno yw Cae Rhys Ap Tewdwr. Efe oedd Brenin y Deheu- barth i r Gorllewin i Nedd yn y flwyddyn 1093. Rhwng "Station Treherbert" a Nant Ddyrus, ychydig i fyny o'r railway, yr oedd bAvthyn fiyd yn llecl ddiweddar, a ehvid Ty Rhys ap TW'dAvr. Cafodd yr enAv yn ol pob tebyg, am i'r hen frenin gysgu ynddo wedi ddo encilio o Waun Hirwaun, wedi iddo gael ei orchfygu yno gan Wyr Morganwg a'r Normaniaid. Gelwid Brenin gan yr hen Gymry, Bren, ac ystyr yr enw Cwm Sae Bren yw Cwm Si Brenin, neu Y Man, Cwm y Cysgodd Brenin ynddo. Digon tebyg mae yno y daliwyd ef gan ei elynion, ac iddo gael ei gario i Ben Rhys, lie yr oedd y Cadbeniaid wedi codi eu Pebyli, ac iddynt dori ymaith ei ben. Tua'r flwyddyn 1130 cododd wyr Rhys Fonachlog fechan ar y fan y torwyd Een tad ei fam, Y DyAvysoges Nest o >inefaAvr, a Henri I., brenin Lloegr. Gwnawd ef yn Robert Consul, Iarll Caer Loyw, a phriododd Mabel Tywysoges Normanaidd Morganwg, ac yn ferch Arglwydd Robert Fitzhamon. Yr oedd Robert Consul wedi ei eni ochr chwith i'r berth," ac wedi ei fagu gan Monachesau, ac yr oedd yn haner Monach, neu Gel Fardd ei hun, ac yn credu fod Mair a'i Mab hyd y nod yn y Nef yn gyfeillion mawr, a bod gofyn iddi siarad a'i Mab dros bechadur, yn debyg o fod yn r effeithiol. Am hyny enwocld Robert C. larll haner Cymreig Caer Loeyw, Ben Rhys yn N awdd y Forwyn Fair. Daeth i fri mawr am bedair canrif hyd 1535. Yr oedd ymddangos- iadau y Forwyn Fair yno yn achosi pererin- dodau i Gwm y Rhondda o bob cwr o Brydain Fawr. Yr oedd un o'r mwyaf urddasol newydd fod pan dalodd Leland ymweliad a'r Fonachlog yn 1530. Dywed, It is the place where the pilgrimage was." Daeth yr Esgob Latimer, yr hwn a losgwyd gan y Frenines Mari, 1555, ag achos y ForAvyn Fair o Ben Rhys, ger bron y Cynglior cyfrin o dan Edward VI., a thystiodd ei bod hi a'r dewinesau o Doncaster ac Ipswich, "yn achosi i lawer i syrthio i Uffern." Druan o'r hen esgob. Yr oedd ei ysbryd enwadol wedi ei wneyd yn haner gwallgof. Un o'r enwau ar Ben Rhys oedd Home Pen Rhys, a'i melin hi oedd Melin yr Home, ar afon Rhondda. Yr eiddoch, &c., MORIEN.

roliad Dosbartiadol Ysgolion…

Advertising