Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
4 erthygl ar y dudalen hon
Yr Eisteddfod Genedlaethol.
Yr Eisteddfod Genedlaethol. (Oddi wrth ein Gohebydd Arbenig). "YR wythnos hon cynnelid E'steddfod Gen- ediaethol y Cymry yn nhref y Rhyl, a •chafwyd cyflawnder o arwyddion ei bod yn meddu lie dwfn yn serch Cymry gwlad- garol yn mhob rhan o'r Dywysogaeth. An- hawdd cael tref fwy manteisiol i gynnal yr ifryl ynddi na Rhyl, gan fod yma rai mil- oedd o ymwelwyr yn annibynol ar y rhai ddaw etto sydd yn debyg o estyn eu nawdd- ogaeth iddi. Y tro diweddaf y bu yr Eis- teddfod yma ydoedd yn y flwyddyn 1892, a throdd hono allan yn llwyddiant perffaith. Y mae'r argoelion presennol yn pwyntio at y tebygolrwydd y bydd i lwyddiant cyffelyb ddilyn Eisteddfod 1904 hefyd. Y LLYWYDDIOSTT Anhawdd — ammhossibl, yn wir—ydvw dewis IIywyddion blesia bawb, ond ar y cyfan bu y pwyllgor yn dra ffodus yn hyn o beth. Wele y rhestr :— Dydd Mawrth, Arglwydd Mostyn a Mr. William Jones, A.S, y cyngherdd, Mr. J. Herbert Roberts, A.S. Dydd Mercher, Arglwydd Kenyon a Mr. J. Herbert Lewis, A.S.; y cyngherdd, Mr. O. M. Edwards, Rhydychain. Dydd Iau, Syr Watkin Williams Wynn a Mr. D. Lloyd George, A.S.; y cyngherdd, Esgob Llanelwy. Dydd Gwener, Arglwydd Stanley o Al- derley a Syr T. Marchant Williams; y cyngherdd, yr Anrhyd. Laurence Brodrick. Ymddiriedir arweinyddiaeth y cyfarfod- ydd i Mr. Tom John a Llew Tegid, tra y gofelir am drefn ar y llwyfan gan Llew Wyn. Y BEIRNIAID. Wele restr o'r beirniaid :— Barddoniaeth Proffeswr J. Morris Jones, Elfed, Berw, CadfaD, Gwylfa, Proffeswr Ellis Edwards, y Parch. D. Jcnes (Penmaenmawr), Mr. Robert Bryan, ElphiD, ac Eifionydd. Rbyddiaeth-Proffeswr J. E. Lloyd, Elphin, Mr. Isaac Foulkes, y Parch. John Fisher, Mr. D. Brynmor Jones, A.S., Proffeswr E. Edwards, Proffeswr Tout., Mr. W. Llewelyn Williams, y Parch. R. Williams (Llaudeilo), y Parch. Evan Davies (Trefriw), y Parch. D. Jones, Mr. L. .Wilson Roberts (Abermaw), Mr. R. Morgan (Llanarmon-yn-Ial), Canon Trevor Owen, Pro- ffeswr W. Lewis Jones, Mr. Owen Rhoscomy), a Mr. Caleb Rees. Cyfieithiadau Proffeswr Anwy], Proffeswr Powell, Proffeswr J. Morris Jones, y Parcb. R. Williams (Llandeilo), Proffeswr J. 0. Jones (Bala), Mr. Robert Bryan, ac Elfed. Adroddiadau-Llew Tegid a Deiniol Fychan. Cerddoriaeth—Dr. W. H. Cummings (Ysgol Gerddorol Guildhall, LlundaiD), Mr. C. Francis Lloyd Mus. Baa.), Mr. David Jenkins (Mus. Bac.), a Mr. D. Emlyn Evans. Seindyrf pres —Mr. J. Ord Hume. PeonillioD-Eos Dâr. Celfyddyd-(l) Arluniaetb, Mr. B. W. B. Davies (Rhaiadr), Mr. H. C. Whaite (Kensing- ton, W.). (2) Cerfluniaeth, Mr. W. G< acombe John (Llundain). (3) Gwaith mete], &c., Mr. H. W. Buddicom (Wyddgrug). (4) Cerfwaitb, Mr. R. Hilton (Caer). (5) Vysiçmaetb, Mr. Alfred Daniell (Llundain), a'r Proffeswr Regin- ald W. Phillips (Bangor). (6) Trychfilodaeth, Proffeswr Phillip J. White, a'r Proffeswr Thop. Winter (Bangor). (7) Gwniadwaitb, Mrs. R. E. Hay-Murray (Godalming). (8) Gwawl-Iun- iaetb, Mr. Alfred Daniell (Llundain). (9) Gwaith ysgol, Mr. R. E. Hughes (Abertawe), Mr. A. Taylor (Penarth), a Mr. J. Evans (Merthyr Tydfil). Y CANTORION. Soprano — Miss Maggie Davies, Madame Bertha Rossow, a Miss Nora Meredith. Contralto — Miss Ada Crossley, Madame Annie Grew, a Miss Gwladys Roberts. Tenor-Meistri Ben Davies, Evan Williams, Maldwyn Humphreys, a Tom Edwards. Bass-Meistri Andrew Black, David Hughep, Ivor Foster, Emlyn Davies, a T. Amos Jones. Canwr PennilIion-Eos Dâr. Cnvth-Miss Evalyn Amethe (Leadbetter). Telynorion — Miss Bessie Jones a Telynor Seiriol. Cyfeilwyr-Miss Mabel Hughes, Mri. David Parry, Horace Haselden, a Bryan Warburst. Cynnorthwyir yr uchod gan gor yr Eis- teddfod, yn rhifo 350 o leisiau, dan arwein- yddiaeth Mr. Wilfrid Jones (yn cynnwys heb law c6r lleol y Rhyl, Cymdeithas Phil- harmonic Dinbych, o dan arweiniad Mr. J. Lloyd Williams, ac Undeb Corawl Prestatyn, o dan arweiniad Mr. G. W. Jones); ac hefyd gan gerddorfa o offerynwyr dan arweiniad Mr. Horace Haselden. Yn ystod yr wythnos yr oedd yr arddang- osion a anfonwvd i'r Eisteddfod, ynghyd a'r rhai addangosid gan gymdeithas y diwyd- iannau Cymreig, i'w gweled yn Ysgol Christ Church. Ruifai yr arddangosion barotowyd ar gyfer cystadleuaethau yr Eisteddfod yn unig o ddeutu mil.
CYFARFOD Y CYMMRODORION.
CYFARFOD Y CYMMRODORION. LLYFRGELL GENEDLAETHOL I GYMRU. Nos Lun cynnaliwyd cyfarfod y Cymmrodor ion, o dan lywyddiaeth Mr. Herbert Lewis, A.S. Y mater a gymmerwyd o dan ystyriaeth oedd Llyfrgell Genedlaethol i Gymru. Sylwodd y cadeirydd eu bod hwy wedi cyf- arfod i wrandaw tri o aelodau enwog o aelodau Gymdeithas y Cymmrodorion, y rhai oedd yn meddu bawl arbenig i siarad ar y mater yr oeddynt wedi ymgyfarfod i'w ystyried. Byddai i bawb oedd yno gyttuno fod Syr John Williams wedi gosod Cymru o dan ddyled o ddiolch- garwch iddo am y dyddordeb mawr oedd efe wedi ei gyrameryd yn y mater hwn. Yr oedd Syr Isambard Owen, Dirprwy Ganghellydd Prifysgol Cymru, yn meddu hawl arbenig, hefyd, i gael ei wrandaw, o blegid dymunodd pwyllgor eeneddol arno dynu allan gynllun er sefydlu llyfrgell genedlaethol (cym.). Yr oedd tri o ddigwyddiadau a gymmerodd 10 yn ybtod y ddwy flynedd ddiweddaf wedi cynnorthwyo yn fawr tuag at ddwyn y cwestiwn o lyfrgell genedlaethol i'r sefyllfa yr oedd ynddo yn bres- ennol. Y cyntaf ydoedd dadl a gymmerodd le yn y senedd y flwyddyn ddiweddaf ar y cwest- iwn o rodd at amgueddfa, pan yr addawodd Mr. Hayes Fisher, ar ran y Trysorlys, i ystyried cynllun ymarferol, o fewn cyleh cymmedrol, wedi iddo gael ei ffurfio gau bwyllgor annibynol a chynnrycbioliadol. Yr ail ydoedd, deibyniad dirprwvaeth gan Ganghellydd y Trysorlys yn dadieu hawliau Cymru i gael amgueddfa gen- edlaethol a llyfrgell genedlaethol. Y trydydd ydoedd y cynnygiad tywysogaidd oedd SSyr John Williams wedi ei wneyd i'r gened), o dan ammodau neillduol, o'r casgliad rhagorol o hen lyfrau a llawysgrifau Cymreig oedd efe wedi ei ffurfio ei hun, ac yn nghwrs amser y llyfrgell ragorol yn Peoiarth (cym ). Syr John Williams a sylwodd fod un ochr yn Llanelli, y flwyddyn ddiweddaf, yn dadieu yn gryf fod yr Amgueddfa Genedlaethol i Gymru a Llyfrgell Genedlaethol i Gymru yn un; eu bod wedi cael eu priodi er's talm o amssr. Honid, ar y l!aw aral!, nad oedd y cyfryw briodas wedi cymmeryd lIe (chwerthln). Di- weddodd y cyfarfod trwy fabwys:adu pender- fyniad yn trosglwyddo y cwestiwn i'r aelodau seneddol dros Gymru, a chynnrychiolwyr Cynghorau Sirol Cymru. Y diwedd, modd bynag, ydoedd penderfynu fod y Llyfrgell Genedlaethol i Gymru yn fater honoi ar ei be a ei hun. Wedi hyny aeth Syr John WiIlizHns yn mlaeu i sylwi, i ddechreu, beth oedd amcan sefydlu Llyfrgell Genedlaethol i Gymru ac yu all, yn mha 16 y dylid sefydlu y llyfrgell; ac yn olaf, beth ddylai y Llyfrgell Genedlaethol ei gynnwys, a gwnaeth sylwaciau hycodo bwrpas- ol ar y gwahanol gweatiynau uchod. Yn absennoldeb Syr Isambard Owen darlleu- wyd papur gan Mr. Vincent Evans. Sylwld y dylai y llyfrgell, mor bell ag yr oedd yn bos- pibl, fod yn lie i gynnwys pob Ilawysgrifau hynafol ag nad oeddynt yn cael eu cynnwys mewn casgliadaa cyhoeddua eraill. Dylai, yn mhellach, gyanwys casgliad mor gyflawn ag a ellid o welthiau Cymceig hynafol, a phob llyfrau, pamphledau, papyrau, cylchgronau, a chyhoeddiadau eraill, i fyny hyd ya bresennol. Er caiio allan y cyfryw symmudiad byddai yn ofynol, Did yn unig cael rbddd y Llywodraebb, ond swm neillduol o gydweithrediad gwirfoddol ar Tan y Uymry. Gyda gohvg ar lenyddiaeth bresennol a dyfodol, hwyrach mai nid gormod fyddai disgwyl i gyhoeddwyr a pherchenogion newyddiaduron adael copiau o'r cynnyrchlon a gyhoeddwyd ganddynt yn y Llyfrgell Genedl- aethol Gymreig, er nad oes yna yn bressnnolun Gyfraith Hawlysgrif i'w gorfodi i wneuthur hyny. G-jvnaeth Syr Iaarabard Owen amryw awgrymiadau eraill gyda golwg ar y modd i slerhau i Gymru Lyfrgell Genedlaethol lwydd- iannus. Agorwyd y ddadl ar y mater hwa gan Esgob Llanelwy, yr hwn a gafodd dderbyn- iad brwdfrydig. Rhoddai ei gefnogaeth galonog i ffurfiad y cyfryw lyfrgell; ond yr oedd yn methu deall pa un a oedd hi 1 gael ei sefydlu yn Ngogledd ai Dehendir Cymru Yr oedd efe o'r farn mai lie tawel fyddai y goreu iddi; ac wrth gyfeirio at lyfrgell Gladstone talodd deyrnged o barch i goffadwriaeth y gwladwein ydd mawr. Yr oedd yn tybio y byddai yn angenrheidiol cael arian, a da fyddai ganddo ef fod yn un o ddirprwyaeth at Ganghellydd y Drysorfa-un ai yr un presennol neu ryw un arall (chwerthin). Syr Marchant Williams oedd y siaradwr nesaf, yr hwn a wnaeth tai sylwadau chwareus ar y pwyntlau oedd yn mhapur Syr John Williams. Gyda golwg ar dawelwch gellid sicrhau hyny mewn tref fawr. Lie bynag y byddai llawysgrifau Peniarth dyna lie y byddai Llyfrgell Genedlaethol Cymru (cym ). Mr. Frank Edwards, A. s., a dybiai y byddai i'r drafferth wirloneddol godi gyda golwg ar leoliad y llyfrgell. Os oedd ganddynt eisieu lie tawel, yr oedd ete yn cynnrychioli sir dawel (chwerthin). Pa ham na rodder prawf ar Landrindod, lie yr oedd cynnulliad ernnrych- ioliadol o Gymru i'w gael bob amser. Mr. Isaac Foulkes (Llyfrbryf) a ddadleuai hawliau Liverpool. Mr. J. H. Davies, Cwrtmawr, a ddadganodd ei syniad y dylai lleoliad y Llyfrgell Genedl- aethol gael ei benderfynu ynglýn Ar tiefniant a wneid gyda golwg ar Lyfrgell Peniarth. Mr. Herbert Roberts, A. s., a gynnygiodd bleidlais o ddiolchgarwch i Syr John Williams a Syr Isambard Owen. Cefnogodd Gwynedd y bleidlais hon. Cynnygiodd Archdderwydd Cymru bleidlais o ddiolcbgarwch i'r cadeirydd. Cefnogwyd gan y Parch. J. T. Job, a chariwyd.
YR ORSEDD.
YR ORSEDD. Am chwarter wedi wyth boreu ddydd Mawrth cychwynodd gorymdaith yr Orsedd oddi wrth y Neuadd Drefol i gylch yr Orsedd, ger llaw Ysbytty Alexandra. Cludid yr Archdderwydd (Hwfa Hon), a Chadfan, Dirprwy Fardd yr Orsedd, a'r Anrhydeddus Mrs. Bulkeley Owen, mewn cerbyd. Pan gyrhaeddasant i'r Orsedd derbyniwyd hwy gyda banllefau o gymmeradwyaeth. Am naw o'r gloch agorwyd gweithrediadau yr Orsedd gan Archdderwydd Ynys Pryd- ain; a than ei gyfarwyddyd ef trefnid y gweithrediadau angenrheidiol er rhoddi Barn Gorsedd ar Gerdd a Barddoniaeth ar bawb parth Awen, Buchedd, a Gwybodau, a Thrwyddedogaeth, yn Nawdd Cadair Gwynedd, ac wrth Fraint a Defawd Bsirdd Ynys Prydain. I Yn ngwyneb haul—llygad goleuni.' Yn mysg eraill yr oedd y personau can- lynol yn bresennol yn yr Orsedd:— Arglwydd Mostyn (llywydd yr eisteddfod), yr Arglwyddes Mostyn, yr Anrhydeddus Mrs. Savage Mostyn, Syr John Williams, Syr Marchant Williams, Mr. William Jones, A.S., ac Esgob Llanelwy. Darllenwyd Gweddi yr Orsedd gan y Parch. Dr. Abel Parry (Rhylfab), yr hon sydd fel y canlyn :— Dyro, Dduw, dy nawdd Ac yn nawdd, nerth Ac yn nerth, deall; Ac yn neall, gwybod Ac yn ngwybod, gwybod y cyfiawn Ac yn ngwybod y cyfiawn, ei garu; Ac o garu, oaru pob hsufcd Ac yn mhob hanfod, caru Duw, Daw. a phob daiosi. I Wedi hyny canodd Eos Dar bennillion, yn cael ei gyfeilio gyda'r delyn. Cyflwynodd yr Arglwyddes Mostyn y corn hirlas; Mrs. Savage Mostyn y goron; a Mrs. Bulkeley Owen y cornucopia. Gan sefyli ar y Maen L16g darllenodd Arglwydd Mostyn wefreb oddi wrth Frenhines Roumania (Carmen Sylva), yn dymuno Ilwyddiant yr Eisteddfod. Gallai pa,wb oedd o fewn cylch yr Orsedd weled y gareg hono, a elwid SY Gareg Wen.' Yr I oedd yn gareg ag oedd yn meddu hanes, o blegid yr oedd diweddar frenhines y wlad hon, pan yn Dywysoges Victoria, wedi bod yn sefyll arni unwaith. Gobeithiai y byddai i'r gareg gael ei chadw bob amser ar y llanerch yr oedd arno yn bresennol fel cofadail o'r hyn a obeithiai efe a fyddai yn un o'r eisteddfodau mwyaf llwyddiannus a gynnaliwyd erioed yn Nghymru (cym.). Traddodwyd anerchiadau barddonol gan Watcyn Wyn, Spinther, a Chadfan, ac achosodd y diweddaf gryn ddyddordeb, pan yr hysbysodd fod yr Archdderwydd yn mron yn 76ain mlwydd oed y diwrnod hwnw. Cafwyd anerchiad, hefyd, gan Taldir (cyn- nrychiolydd Llydaw, M. Jaffreuan). Yr oedd nifer o'i gyd-gynnrychiolwyr o'r chwe cenedl oedd yn Nghynnadledd y Celtiaid yn Nghaernarfon yr wythnos flaenorol yn bresennol, hefyd. Traddodwyd anerchiadau byrion, hefyd, gan Gwynedd (rheithor Aber), a Gwynfe (Mr. Beriah G. Evans), er cof am y gorsedd- ogion oedd wedi marw er yr eisteddfod ddiweddaf. Siaradai y cyntaf am Hirlas (Canon Silvan Evans), a'r diweddaf am Gwyneddon. Cyn i weithrediadau yr Orsedd gael eu dwyn i derfyniad gwnaeth y Dywysoges Louisa, o Schledwig Holstein, yr hon a gerddai gydag Arglwydd Raglaw sir Fflint (Mr. H. R. Hughes, Kinmel), ynghyd & nifer o foneddigesau eraill o Kinmel, ei hym- ddangosiad. Y Dywysoges oedd y gyntaf i gael ei hurddo, fel ofyddes, o dan y ffugenw Dwyn- wen,' a rhoddwyd ruban goch am ei braich. Wedi hyny cafodd y personau canlynol eu derbyn i mewn i'r cylch, a'u hurddo fel ofyddion :—Yr Anrhydeddus Mrs. Brodrick, Gwenddolen;' yr Anrhydeddus Miss Mary Hughes, Mair Kinmel;' Arglwyddes Mos- tyn, Talacre, (Rhian y Ffynnon Miss Isabel Tate, Downing Hall, Rhian y Wibnant;' Mr. J. L Muspratt, Rhyl, 'Fferyll;' Mrs. Cockburn, Dublin, 'Celt- gares Miss Treacy, Dublin, Llinos yr Iwerddon ;'Miss Cecilia Hitchcock, Dublin, 'Deirdre;' Mr. Owen Carmichael, 'Mab y Mynydd y Parch. J. Percy Treasure, Carnbre M. Francis Evans, Carwr ei Fro a Mrs. C. L. Jenner,4 M6r Forwyn.' Dygwyd y seremoni wedi hyny i derfyn- iad. Ail ffurfiwyd yr orymdaith, yr hon a aeth oddi yno i Bafiliwn yr Eisteddfod. e
DYDD MAWRTH.
DYDD MAWRTH. Y CYFARFOD CYNTAF. AGORWYD gweithrediadau.cyfarfod cyntaf yr eis- teddfod am ychydig wedi un ar ddeg boren heddyw. Ymdrowyd cymmaint yn yr Orsedd fel yr codd yn ammhossibl deohrea ar yr awr bennod edig. Pan gyrhaeddodd gorymdaith yr orsedd i'r babell yr oedd cynnulleidfa weddol Hosog wedi ymgynnull ytgbyd-liiosocach, ynwir, nag a welir yn fynyoh ar awr mor forea ar ddydd cyntaf yr ftyl. Yr oedd y llwyfan W3di ei addurno yn brydferth a deniadol gyda'r arwydd eiriau, yr enwau, a'r lliwiau arferol. Ar d&lcen y babel! crogwyd enwan enwogion ymadswedig, megys Tafolog, Isalaw, Merthyrfab, Gurnos, L!awdden, Creiddiol, Gwyneddon, Pencerdd America, Ap Cledwen, Alaw Dda, Hirlap, &i. Ar yr un pared yr oedd llumanau y gwahanol Genedloedd Coltaidd- Cymru, YsgotUnd, yr Iwerddon, Cornyw, Ynye Manaw, a Llydaw. Rhwng yr oil yr oedd golwg hardd o flaen llygaid y gwyddfodolion. Cymmerwyd y gadair gaa Arglwydd Mostyn, o ddentu chwarter wedi nn (ar ddeg, Gydag ef, yr oedd y Dywysoges Louise Augusta, Mr. H. R Hughes (Arglwydd R.g]aw sir Fflint), ao Argl wydd jEegob Llatelwy, Mr. W. Jones, A. s., ac amryw eraill o'r urddasolion fa yn cymmeryd rhsn yn yr Orsedd, ac enwau y rhai a welir yn hanee gweithrediadan y cylch oyfrin hwnw. Arweiniwyd dros ran gyntaf y cyfarfod gan Mr. Tom John, a dechreuwyd ar waith y rhaglen trwy i Miss Nora Meredith ganu y Fam a'i Babau.' CYFLWYNO ANERCHIAD I'R DYWYSOGES LOUISE. Cyn myned yn mlaen gyda gwaith y rhaglen galwodd Arglwydd Mostyn ar Mr. Atthar Row- lands, yegrifenydd trefol Rhyl, i ddarllen an erehiad o groesaw i'r Dywysoges Louise. Yn y cyfryw anerohiad, yr hwn a gyflwynwyd ar ran y Cynghor Trefol gan Mr. A L. Clews (y cadeir. ydd). amlygid hyfrydwch fod ei HucheMer Bren hinol wedi gweled yn dda anrhydeddu yr eistedd fod a'i phresennoldeb. Mewn yohydig eiriau cyiaddas diolohodd y Dy- wysoges am yr anerchiad, ac amlygodd yr hyfryd- weh a'r pleser deiirlai o gael ymweled â Gwyl Genedlaethol y Cymry-inrhydedd a werthfawr- ogid yn fawr ganddi. PRIODAS Y CLEDDYF. Yn nesaf aethpwyd trwy y srrcmoni ddyddoro o briodi y eleddyf. Cyn gwneyd hyny ymgyn" nullodd cynnrychiolwyr y Gynnadledd Oil-Gelt- aidd a gyfarfu yr wythnca ddiweddaf yn Nghaer narfon ar y llwyfan. Arweiciwyd hwy l mewn i'r babell gan ddau Ysgctyn talgryf gyda'r pibau Al- hanaidd. Gwlsgai pob un o'r cynnrychiolwyr hyn wisgoedd ei wlad ei hun. Croesawyd hwy yn ffurfiol gan Arglwydd Mostyn, Cerddodd y oyn- nrychiolwyr o'r Iwerddon, yr Albsc, ao Ynys Manaw i mewn o ochr chwith y bate'l, a'r cyn. nrychiolwyr Llydawaidd o'r ochr dde. Wedi ycroesaw cerddodd M. Jaffreilan (Taldir), Llydawr sydd yn cymmeryd dyddordeb dwfn yn yr eisteddfod a llenyddiaotb Geltaidd—yn mlaen hyd at ochr yr Archdderwydd, yr hwn a safai yn ngbanol nifer o feirdd ar ffrynt y llwyfan. Yn ei law oariai M. Jeffrenan hanner oieddyf. A'r oohr arall i'r Archdderwydd safai Watoyn Wyn, gyda banner luall y cleddyf. Dylid egluro fod dau ddarn y cleddyf yu cynnrychioli dwy gaicgo o'r Cenhedloedd Celtaidd — y Llydawfaid a'r Cymry-ac yn uciad y oledd srwyddocsid fod y cenedloedd hyn, beiiach, m&wn undeb hollol &'u gilydd. 1 Both yr ydyoh chwi yn ei ggtsio ?' gofynal Hwfa M6n; ao ebal Watoyn Wyn, 1 Yr wyf yma ar ran cenedl y Oymry yn dal h&nntr y cledd ddau fin i'w rhwbio gefn yn°nghefn i gael heddwch am dragwyddoldob.' Aiferwyd geiiiau i'r un perwyl yn y Frythonaeg gan Taldir. Yna cymmerwyd dau hemcer y cledd gan yr Archdderwydd, yr hwn a'n hnnodd hwynt gefn yn gefo, yo arwydd gweledig o'r ucdob sydd beiiach i ffyuu rhwcg y cenedloedd a nodwyd. Wedi sicrhau fod heddwch yn teyroasu galwodd yr Arcbdderwydd ar yr Anrhydeddus Mrs Bulkeley Owen yn mlaen i rwymoc&ra y cledd i sicrhau yn mhellach yr uudeb rhwcg ei dcau ddarn. Ar derfyn y seremoni dywedodd yr Hwia mewn englyn pert Fod uffern cledd, bsllaoh, wedi ei ddiffodd yn NyfFryn Clwyd.' CROESAWU Y CYNNRYCHIOLWYR OLL. GELTAIDD. Yn ses»{ treuliwyd gryn amser i gsoesawa yn ffurfiol v cynnrychiolwyr Oil Geltaidd. Wrtn wneyd hyuy dywsdedd Argl, Moatya ei fod yn eatyn iddynt oil y croesaw cynnhesaf allai ar ran Eisteddfod Genediaethol y Cymry. Estyn- ai iddynt ddeheulaw cymdeithas, a llawenychai wrth eu gweled yn bresennol ar achlyaur mor bwysig yn hanes y genedl. Goddiai ef yn ddir- fawr o herwydd ei anallu i fod yn bresennol yn y Gynnadlsdd Oll-Geltaidd yn Nghaernarfon yr wythnos flaenorol, gan fod y cyfryw gynnadledd yn meddu ei gydymdeicalad llwyraf (cym.). Yr oedd presennoldeb ar lwyfan yr eiateddfod gyn- nrychiolwyr o Lydaw, yr Alban, yr Iwerddon, Ynys Masaw, a Chernyw, yn gredyd cid fcychan i'r rhai ddygodd o amgylch y Gynghrees Oil Geltaidd (cym). Gwyddent, beiiach, fod yr eis. taddfod wedi ei sefydlu yn Ffraingc a Llydaw felly, hefyd, yn yr Iwerddon. Yn y flwyddyn 1887, ac wedi hyny yn 1888, ac 1889, cychwyn. wyd symmudiad yn myag yr bit Geltaidd a ddygodd o amgylch y Gynnadledd fawr Oil Geltaidd yn Nublln dro yn ol, ao a ddy- goddi fod y Gymdeithas Oll-Geltaldd. Drwg ganddynt oil, yn ddnu, fod Arglwydd Castle- town yn analluog i fod yn bresennol ar yr achlysur hwn. Yr oedd ei arglwyddiaeth wedi cymmeryd dyddordeb dwfn er y ieehreuad yn y symmudiad Oll-Geltaidd, ac wedi gwneyd cryn lawer i eierhau ei lwyddiant. Deallai ef (Arglwydd Mostyn) mai un o brif amcanion y cyfryw symmudiad oedd meithriniad yr ieishoedd Celtaidd, jnghyd fig ar ferion, a chwedloniaeth y llwythau Celtaidd, &c o'i ran ei hue, gobelthiai yn fawr y byddai i'r amean hwn gael ei gyrhaedd. Nid oedd y Gynghrea in un w!eidyddol o ran ei natur (oym )-so yr oedd ei chenadwri at y bobl yn un holiol heddychoi. 'San hyrsy, yr oedd yr eisteddfod yn estyn i gyn- nrychiclwyr y cyfryw gynghres ddeheulaw cytn deitbas, ao Ei ddylai Cymru anghofio y ffaith en bod hwyiJhau. hefyd yn perthyn i'r hil Geltaidd, ua chwaith anghofio y ddiareb—' Yn un y safwn, ya un y syrthiwn (uehel gym.). Attsbwyd yn y Wyddelaeg gan Mr. Fournier (negeaydd o'r Ynys Werdd), yr hwn, hefyd, a siaradodd yn Saeeneg. Diolchodd i'r llywydd, ac l'r eisteddfod, yn enw y Gymdeithas Wyddelig, am y croesaw cynnes a chalonog a estynwyd iddo ef a'r cynnrychiolwyr eraill. Yr oeddynt newydd ddychwelyd o'r Gynnadledd OH Geltaidd, lie buont yn gosod careg sylfaen y llwythau yn nhraf henafol Caernarfon. Yn awr, yr oedd darn o'r gareg-y d&rn gynnrychiolai hen Walia Wen—yn nghadw yn ninas Caernarfon, yr hon a gynnrychlol id ar y llwyfan y dydd hwnw gan ei mser (oym.) Hy ierai y byddai i'r oil o Ogledd Cymru ymuno & hwynt mewn llw y gyfeillgarwch a brawdoliaeth sjyd.genedlaethoi (aym). 0 hya allan yr celd Oymrn ysgwydd wrth ysgwydd a chalon wrth galon (oym ). Y nesaf o'r Celtia!d i anerch y cyfarfod ydoedd yr Anrhydeddus W. Gibson, mab Arglwydd Rag- law yr Iwerddon. Ar ddeohreu ei araeth dywed- odd mewn Cymraeg gweddol bur ei fod yn dysgu iaith y Cymry, end mai gwell ganddo ar byn o bryd oedd siarad ya y G-aelaeg-faith ei wlad ei hun. Wedi dyweyd ei neges yn yr :iaith hono, aeth Mr. Gibson yu mlaen i siarad yn SaeBceg- iaith, ebat ef, oedd yn gas ganddo, ond iaith yr oedd yn orfod arno oi defcyddio ar achlysur fe1 hwn i wneyd ei hun yn ddsaliadwy i'r gwranda- wyr. Yr oedd ef yn yr eisteddfod y diwrcod hwnw i gynnrychioli y Gaelic League, yr hwn jjynghrair oedd wedi gweithio yn egnïol yn yr Iwerddon yn ystod y deng mlynedd diweddaf i ad- fywio dyddordeb yn yr iaith Gaelaidd, ac yr oedd gobaith lied gryf y byddai i'r oyfryw ymdrech droi allan yn llwyddiant. Yr oedd gan y cy nghrair gymmaict o waith o'i flaen fel nad oedd wedi cael amser hyd yn hyn i drafferthu ynghylch y Gynghres Oil Geltaidd a phetbau o'r fath Yn hytrach, gweithiai yn dawel gartref i leithrm yr iaith ac i Eymbylu'r bobl i'w siarad (cym.). Y flwyddyn ddiweddaf tarawyd ef & syndod fod prif gystadleuaeth gorawl yr eisteddfod yn cymmeryd lie yn iaith y Sais. Ond y flwyddyn hon yr oedd yn dda ganddo weled fod symmudiad wedi cym meryd lie yn ngbyfeiriad Cenedlaetholdeb Cym reig (uchel gym.), Fe gymmerai ef a'r Gaelic League galon oddi wrth y symmudiad hwn i roddi i'r Gymraeg ei He ei hun yn yr wyl Genedlaethol Gymreig (aym). Maer Caernarfon (Mr. Thomas) a ddvwedoed fod yn dda ganddo fod yo bresecnol am y tro cyntaf erioed fel cynnrychiolydd y Gynnadledd Oll-Geltaidd, a diolchai yn gynnes iddynt am y croesaw reddwyd iddo ef a'i gyd-gynnrychiolwyr. Pe gofynid iddo ef bsth oedd yn cyfrif am yaym- mudiad roddodd fol i'r Gynnadledd Oll-Geltaidd, buasal yn atteb mai penderfyniad y Cymry i gadw yn fyw eu h!a!th (aohel gym ), ynghyd &'r ymdrech a wnaed yn Nghymru i ddysgu yr iaith yn yr holl ysgolion. Tra byddai Cymry yn bur i'w traddod- iadau a'u hiaitb, fe ddeuai yr holl Geltiaid ar eu hot (cym.). Yna traddodwyd araeth danllyd, llawn o frwd- frydedd, gan Taldir (M. Jeffreuan) mewn Cymraeg bur a chlasuroi. Siaralwyd, hefyd, gan Mr. Theodore Napier (Ysgotland), a'r Proffeswr Jenner (Cernyw). I derfynu y Eeremoni canwyd Hen wlad fy nhadau' gan y gynnulleidfa, yr unawdau yn cael eu canu gan Eos Dar yn Gymraeg, Miss Tracey yn y Wyddelaeg, ac M. Jeffreuan yn y Lydawaeg. Yna cafwyd caingo gyda'r tannau "gan Eos Dar, ae wadi hyny daetbpwyd at waith rhoolaidd y rhaglen. GWAITH YSGOL. Gwnaed y dyfarniadau canlynol yn adran Gwaith yr Ysgol:— Casgliad goreu o fasgedi wedi eu gweeyd gan blant ysgol—laf, Teddy Evans, Caerfyrddin, o Ysgol Tywi. Cwilt gwely (heb ei ddarn weithio), wedi ei wneyd gan unrhyw ysgol-laf, Snowdrop,' ond nid attebodd i'w henw. RWJ, wedi ei gynllanio a'i wneyd gan fechgyn nea enethod mewn ysgol elfenol—laf, Vivian' ond nid attebodd i'w eaw. Am yr enghreiffti.au goreu o waith llaw ar un- rhyw adran o addysg, wedi ei wneyd gydag un- rhyw ddefnydd gan ddosbarth o ddysgvblion dan 15eg mlwydd oed. Gwobr, ba'bcdya sur gwerth 3p. i'r athre-w, a Thsrian Eisteddfodol i'r dosbarth neu yr ysgol (y Dorian ynl rhodd Arglwyddes Mostyn) — laf, W. Davies, Yagol Uwchraddol Porth, sir Forganwff. Am yr eaghreifftiau goreu o waith llaw ar nn. rhyw gangen o addysg wedi ei wneyd mewn unrhyw ddefnydd gan ddosbarth o efrydwyr dros 15eg mlwydd oed, &'r hwn a gydaabyddir gan unrhyw awdurded addysgawl, Lea gau Gymdeithas y Diwydlannau Cymreig. Gwobr, bUhodyn aur, gwerth pum punt i'r athraw, a tbarai eisteddfodol i'r ysgol neu y dosbarth llwyddiannus. Nl farnwyd neb yn deilwng yn y gystadleuaeth hon. Am y set goren o Drawing Exercises o eiddo efrydwyr mewn ysgol elfeaol cen sirol yn Nghymru. Derbynid unrhyw amrywiaeth yn y gystadleuaeth hon. Gwobr bathodyn, gwerth dwy bunt, i'r athraw, a tharian eisteddfodol i'r dosbarth neu'r ysgol Iwyddiannus. Dyfarnwyd un a alwai ei hun yn Newport' ya oreu, ond nid attebodd i'w enw. Am yr enghreifftlaa goreu a'r amrywiaeth mwyaf o kindergarten work o eiddo efrydwyr yn ysgolion babaacd Cymru. Gwobr fel yr uchod. Neb yn ymgeisio. Am y casgliad goreu o ddillad geneth, heb fod yn llai mewn rhif na chwe diHedyn, ac un o honynt i fod yn TSr o hesanau, wedi eu gwneyd gan etrydwyr dan 15pg oed o un o ysgolion elfenol Uymru. Gwobr fel yr uchcd—1, Ysgol Oakley Fark. Rhoddwyd y gwobrwyon yn y cyttadIenaeth. an hyn gan Gymdeithas y Diwydhnnau Cym- reig a'r Arglwyddes Bates. DAEAR YDDIAET H. Cynnygiwyd gwobr o ddeg givi yn yr adran uchod am ddarlunlen (map) mewn relief o Gymru, wedi el wneyd mewn unrhyw ddefaydd, cyfaddas i ddysga dosbarth gydag ef. Goreu, B. Monis Lewis, Army Road, Ciapbam Com- mon, Llundain, a Rhydyclafdy, Pwllheli. Hefyd, yn yr uu adran, cynnygwyd gwobr o dair gini am y eiart nea'r adailanlan oreu yn dangos y cyfnewidiadau sydd wedi cymmeryd lie ar draethell Cymru trwy guriadau y mor er y flwyddyn 1800 -B. Morris Lewis, Rhydyclaf- dy, Pwllheli. GWEYDDIAETH. Gwnaed yn hysbys y dyfarniadau canlynol o eiddo Mrs. R. E. Hay Murray, Godalming, yn adran y gweu. Brethyn Cymreig, cyfaddas i wneyd gwIfg merch-goreu, Mri. Tnomas Williams a'i feib- ion, Trefriw. Etto, cyfaddas I wneyd dillad dyn-Goren, Ifor Wyn,' yr hwn na ddariu iddo atteb i'w enw. Sha-nl Gymreig, neu rug-Mri. Hughes a'i Feibioc, Dinbych. Gwlanea wen Gymreig, heb fod yn liai nag ugain Ilath-I GweriDwr.' Gwlanen wedi ei gwneyd mewn amryw liwiau, heb fed yn llai na deuddeg lIath-M ri. Thomas Williams a'i Feibion, Trefiiw. Gwrthban Cymreig-Mri. Edwards a'i fab, Llaubedr-pont Stephan. Rhoddwyd y gwobrau yn yr adran cchodgan yr Arglwyddes Wyndham Qain. CYSTADLEUAETHAU CEKDDOROL. Bu nifer fawr o ymgelswyr drwy y prawf rhsgarweiniol yn nghystadleuaeth unawd ar y berdoneg, a galwyd tri yn mlaen i chwareu ar y berdoneg. Y darn a chwareu wyd ydoedd Ichopin Study in C miner: Y beirniafd oedd Dr. Cummings a Mr. C. Frarcis Lloyd. Dy- farnwyd bachgen leuangc o'r enw Percy Hughes, Aberaman, yn oren. Fel arfer achoswyd gryu ddyddordeb gan gystadleuaethau yr unawd contralto, 017, my Harp Immortal' (Gounod), a The City of Rest' (C. Francis Lloyd). Allan o fysg 47 o ymgeis- wyr a anfouasact en henw tu i law canodd tair ar y llwyfan. Y beirniaid oeddynt Dr. Cam- mings a Mr. David Jenkins. Yr oreu ydoedd Miss Lily Fernie, Caerdydd. Canmolwyd el datganiad yn ddirfawr gan y beirniaid. Yr oedd el datganiad bron yn berffaith ao, yn ddi ddadl, clywid chwaneg yn ei chylcb fel cantores yn y dyfodol. Cyetadleuaeth y pedwarawd Cymreig, r In this hour oj softened splendour' (Pinsuti). Yr oedd y wobr yn yr ymdrechfa hon yn bedair punt, a chaei cystadleuaetb hynod o galed rhwDg y tri pharti a alwyd i'r llwyfan. With draddodi ei feirniadaeth ef a Mr. Emlyn Evans dywedodd Mr. Francis Lloyd fod deg o bartion wedi cymmeryd rhan yn y gystadleuaeth ragar- weiniol, ond nid oedd y tri a ddewiswyd i ganu ar y Ilwyfan wedi gwneuthnr hyny yn yr un modd ag y gwnaethant yn y rbagarbrawf. Y goreu ydoedd y parti ganodd ddiweddaf—Mr. W. H. Protheroe, Llanelli, a'i gyfeillion. BEIRNIADAETHAU BARDDONOL. Cynnyglwyd gan y pwyllgor wobr o dair punt yr un am gerdd ar 'Baledwr,' a chan ddi?grif- iadol ar 1 Y Ffair Gyfl^gi.' Ymgeisiodd deg ar y tettyn cyntaf, a lSalth ar yr olaf. Y beirnlaid ar y gerdd oeddynt y Proffeswr J Morris Jones a Berw, ac ar y gAn Elfed ac Elphin. Rhanwyd y wobr rhwng Gwili ac un a alwai ei hun yn 'Hen Gantwr,' ond na attebodd i'w enw. David Owen, Dinbych, oedd ygorea ar y gan ddlsgrifiadol, a barnwyd ef yn llawn deilwng o'r wobr. Ymgeislodd 14 ar gyfansoddl drama yn dar- Innio unrhyw amgyfchlad yn Hanes Cymru,' am y wobr sylweddol o 30p. Y beirniaid oedd y Proffeswr J. E. Lloyd, o Goleg Bangor, ae Elphtn-yr olaf yn cael ei ystyried, bel.ach, fel un o ddramodwyr goreu Cymru. Rhanwyd y wobr rhwng Miss Eiluu Hughes, Amlwch, ac Ifano Jones, Caerdydd. TRAETHODAU A CHYFIEITHIADAU. I rai sydd yn hoffach ganddynt 16a na cherdd yr oedd cryn ddyddordeb yn meirniadaetn Mr. Isaac Foulkes (Llyfrbryf), a'r Parchedig John Fisher, rheithor Cefn Meiriadog, ar y traethod- nu ar I Reetr, gyda nodiadau byrion, o enwog- ion Cymreig yn ystod y tymmor rhwng y blynyddoedd 17CO a 1900.' Yr oedd y cystadl- euwyr i enwi yn mhob achos yr awdurdodau a ddetnyddid ganddynt. Yr oedd y wobr yn 50p. Derbyulwyd 16 o draethodau. Ylgrlfenodd naw yn Gymraeg, a eaith yn Saesneg. Pwysai yr holl gyfansoddiadau wyth ugain pwys, ac yr oedd ua o honynt yn unig yn un pwys ar hug- ain. Rhydd hyn rhyw syniad am y gwaith tafoli a osodwyd ger bron y beirniaid. Rarnal yr olaf na chafodd y cystadleuwyr ddigon o amser i gwblhau gwaith ymchwilgarfel hwn yn foddbao), a chwynai yr ym^eiswyr o herwydd hyny. Nid oedd un o'r cyfansoddiadau yn deilwng o'r wobr, ond hysbyswyd y cynnygid y testyn etto yn vr eisteddfod nesaf yn y Gog- ledd, ec y mae Cymdeithas yr Eisteddfod Gemdiaethol yn myned yn attetol am yr han- ner can punt. Cystadleuaeth o gryn bwys, hefyd, ] lenorion ydoedd y traethawd bywgraffyddol a beirniad- ol ar Ieuan Glan Geirionydd-awdwr y gån anfarwol • Cyflafan Morfa Rhuddlan.' Tri a ymgeisiai yn y gystadleuaefh bon am wobr o ddeg punt. Y beirniaid oedd y Parch. Evan Davies, Trefriw, a'r Parch. D. Jones, Penmaen* mawr. Dyfarnwyd Mr. Griflith Jones (Glan Menai), Llanfairfechan, yn oreu, a rhoddwyd iddo y wobr. Yn nesaf caed dyfarniad y Proffeswr J. Morris Jones (Bangor), Proffeswr Powell (Caerdydd), a'r Proffeswr Edward Anwyl (Aberystwyth), ar y cyfieithiadau i'r Saesneg o « Ystorya de Carolo M&gno,' al an o Lyfr Cocb Hergest, gyda rhagarweiniad beirniadol ac ymehwiiiadol 1 berthynas yr yegrif Gymreig Sg ysgrlfau eraill. I r goreu cynuygid gwobr o 25p ynghyd a bathodvn, gwerth deg punt, gan Gymdeithas yr Elsttddfod Genedlaethol. Tri yn unig a ymgeisiodd. Y goreu ydoedd y Parch. Robert Williams, enrad hynaf 1,lan- dudno. Derbynlwyd pymtheg o gyfieithiadau i'r Gymraeg o waith y bardd Amerieanaidd, Russell Lowell. I The present Crisis and Stanzas on Freedom.' Gwobr 5p* Y beirniaid oedaynt y Proffeswyr J. Morris Jones ac Edward Anwyl. Rbanwyd y wobr rhwng Dr. E. Walters, Lanymddyfri, a 'Gwyledydd/ yr hwn nid attebodd i'w enw. Y CORAU PLANr. Daethpwyd yn awr at gystadleuaeth y coran plant (dau 16eg oed), y corau i tifo rhwng 40 a 60oleiaiau. Cynnygid gwobr o lOp. am y datganiad goreu o I Newid U ywilir (B. Tre- harne), a «Dos, wanwyn, das' (David Lloyd). Beirniaid Mri. D. Jenkias, Emlyn Evans, a C. [ Frsacis Lleyd. Anfonoid deg o gorau eu henwau i law, ond ni ddaeth ond pump yn miaen i'r gyatadlouaeth. Caaoddy ihai hyn YIl