Baner ac Amserau Cymru

Illl II =-es:r.b. D-RINK  DWY RiB The Tea of Old Time Savour

I SMITHFIELD YR HARP, ABERCELE. ( Cynnaliodd y Mri. Frank Llo\rd a'i Feit>>- ion eu liam ertliiaiyt v. thucsol yn y Q;iiit)i- I field iie'ifxl, dydd l^lun. Yr cedd evfi.uTwad da o y-ste?. a'r fR^rtach v.edi frxroS'.i yn fawr I ;[: {i;i5; IZ 1;j 'J'f !¡'¡ ¡ g ?orpuy!tp':?'?.?- ?'3 ?.' o: ?'. ?- i'?' ryw J oo 23?. i .'j;5-. ''cf: ■ i fvnv i •?(";<. Yr oedd galw ii:>. :• m vn ir-vaevu i frnv i 18p. Lis. (''(? ;:r.i nii'er o i lOp, 1(K; mee], 2C. Yr wdd !]::i \-n ddru<ic? :;).o?. Y?c??fi cryn Inwer ¡ 'i 'J; ¡; ¡]; f,;]' J! ¡ '{:i, ''f£: sall. Manelie.ster, R.x'? d a!?. Y??? r t c. < Bydd yr arvfrthiant re?" dydd I,hn, Aw>t 3hun.m!)?h"?'tdv.c<i lir.nncr dydd.

iR ) Un o'r pethau mwyaf calonrwygol vug f ca l o,,irNN- Y nghronicl y rhyiel bresennol yw apel J Dr. Charles Sarolea, Gohebydd Arbeti- I mgy '??aily Chronicle,' ar ran Bel- gium, I 1. d 1" o'r Ever y "ILIM, 3-n diN,edd-,tf o'r 'E?-ei-N Man.' Y mae Cronfa i gynortbwyo Belgium wedi ei ffurho, a phwy bynnag a cluerllyn apcl Dr. Sarolea, ie wel ar unwaith resymoldeb y Gronfa. Byma rai pethau a ddywed Dr. Sarolea:— Byma fi newydd ddychwelyd o ganol erchyllterau 'r rbyfel. T eimlaf ar un- waith mai fy nyledswydd pcnnaf "w oalw svlw cyhoedd Prydain Fawr at y cyflwr dii'rii y mae Belgium ynddi ar byn o bryd. iinae Belgium yn diodd- uf rliai o 'r erehyllterau gwaethaf po^ibl. Y mae dros banner y wlad ym meddiant gwylltfilod gwaedlyd Germani. Wyn- b b cbir bi'n barod gan newyn. Pethau cyi'fredin y dydd yn y wlad fechan lion (.N-I llosgi cartrefi, ysbeilio eiddo, llof- mddio, gwarthruddo, &e. Toyrna?a'r dyebrynfeydd mwyaf yng nghymydog- actliau Lcmburg a Liege. Llenwir pob ysgllbor gnn bobl ddi-gartrcf mewu ym- chwiI am lloddla a chuddi'an rbag y gor- esgynwyr ainvar. Prin y iiiic adrodd- iadau'r newyddiaduron yn ntynd i or- n.od o eithafion, a gallaf ddwyn tystiol- aetb bersonol i anfadwaith y German- iaid ocldiwrth ddatganiad diamheuol gy- wir rbai anwyliaid i mi. Erys Germ an iaid ym mbreswyl fy nliad. Cedwir fy mam, y'n agos i bedwar ugain, mewn cardial' yn ei dinas gencdigol, a. rewyuir llÏll raddol. Gorfu i'm gwraig zt III plant Hùi alll ell boedl. -p Gwiia Llywodraeth Belgium a pbobl Belgium, yn ogystal, ell hcithaf i lestcir- io eyni y dioddefwyr. Ond eofied pobl Prydain nai> gall Blywodraetb Belgium, y eyfwng presennol, gyscgru ei hun- an i ysgafnu beichiau a phryderon din- as wyr preifat. nlwid iddynt ganol- hwyntio eu hadnoddau ar aniddiftyn v. lad, a'i rhyddhau, s y 'n golygu rhydd- b.ad Ewrob. Prin y gellir (1, mor ddim o Hjnhollellau preifat. Y mae Belgium bron eael ei ditiislrio. Baetli yr boll fasnach i'w huufan. Ac y mae'r dioddef ofnadwy sy'n ysju'r v, lad yn oi'mod 0 lawcr i Belgium fechan ym- allyd ynddo ei lum. L Nid rbyfel I I'd■ giuux yw lion, ond coclcerth sy'n lleib- io'r Cyfandir i gyd. Ac yn sicr, (Iy- ledswydd Ewrob YW ymdaitb yn gytlym .i i est n ym wared i bobl mewn ing ae ;!C1- yryth dirfawr, ac i a tal (hc]¡rnÜc\dd lHwyn rliag ychwancgu at ciddo maes v gyflafau.' Ar ol y nian-ysgarmesu, a'r adrodd- iadau barddonol am golledion Gcrman- aidd, dyma gronicl swyddogol i law fod rhvrn baearn Germani Ni-edi taro dyrnod drom i'r galluoedd. I fyny i'r adeg yi1 byn ii"d ylion wrtb law. Fe ddaw y eyfryw yn ddiweddaracb, o bosibl. Digon dweyd fod dinas,gaerog Xamur yn iiv-y- lo 'r gelvn. Kvd yn byn gordoir y dig- wyddiad gan baeu o ddirgelwcb. Ond ga.llwn fod yn weddol sicr o un petli n:i bu i'r nmddiffynf'eydd Avneud nemor ymgaisi at wrtlisefyll rbutbr y gelvn. Un o'r llecynau gadarnaf yn Ewrob yw Xamur. Bywedir fod rbai o'r awdur- dodau pennaf o'r farn y gallasai Namur. gyd glewder eyffclyb i eiddo Liege, ddal yn erbyn byddinoedd cryfaf Ewrob am" di'imi, d ainle bwn gael ei ysgubo ymaitli mewn rbyw ddwyawr neu dair o ^torm vn rhv w i i'ionitul gredu am envd. (bid ery.s y ffaith vn union yr un f«tb. Ael.b Xamur i ddwylo'r PhilistiHid. Sut' To. dyna'r cwestiwn. Braidd au fuan yw ateb yn beudant. Rhaid dyfalu. Apha bam na cba.wn ni wneud bynny navy na phou1 eraill. Tueddir lll- i anieu fod Belgium, sy'n ngbanol dyebrynfeydd arswydlawn ac vm ndrangfeydd eweryl nad oedd a wnelo bi ddim a bi, wedi g.wangaloni, ac yn v rbagoh\g yr anrbeit lnd y ddinas banes- iol lion gan fegnyl a rbutbriadau di-drai y miloedd milaiu, iddynt benderfvnu, er cysur a budd y dinasyddion pr\derus, wneud y fargeu oreu pcsibl gyda'r gel- Yll. Ac edrycb ])etbau yn eu bwyneb, i fyuy liyd yn byn, dyma'r unig ddc- b.ongliad a yiuddengys i ni fel y mwyaf natuviol yn banes y tvyeliineb alaelbne bwn. I Ond nid dyua'r g^aclbaf. Of'er celu fteitbiau. Batganodd 1 dy wodraetli !• liainc nos Lun ddaiiOd i'r (iemianiaid feddiajmu Luneville, He llucedd Eircrgig ib110 Donon a Hw1"11 Saaies, er niwyu ynia.'lyd mewn llint'll ncwvdu 1'' ] 11 1 dirioig^etb arall. VmddengvK j'o(? Lune- ville yn na fie hynod o b\v?ig ar mndir?! 11' 'l' j' ddri'   yr amddit'fyniVydd Ffrengig. C>(ldi 'vnta y ri)ulhr(;d(? y Ffrancod ill1 Saarbm'?.) ac y gorlodwyd ? iddynt cncdio. Tvb?? 0 byd pc ym<n'iLnia Duocdd y r(.?? 0' Lrjri'aine mai ar lunu-ville yr oedd cu ?!yg:"d. A cboiio liynny naturiol ?y inni gasglu fod y 1!" t!?'" yn eael c'I y, 'a l' c'nod yn eiddigeddus gan fyddinoedd v ideidian unol, ac y eurrwyd bwy'n ol i gyffiriad gogledd oi'llewinol Xaney, y casgliad yw iddynt ddioddcfgoi'Ldify' .?ad blin a chwerw. ? ? ? ? ? Xa tbybici' am funud fod v frw ydr

tawr trosodd. Hhaid cofio fad llindl y: Irwvdr yn cyrraedd tros ddau cant mili- tir o bcllter. Bliaid aros ami i ddiwrnod evil y daw'r ymdarro ofnadwy bwn i ben, a gall y llanw droi yn y ey t'am.ser, a gadael celanedd y gelvn yu bentwr ar ? ?i y draetbell waedlyd. Ondyniydarcin rlian l'ai ouddio'r ffaitli fod brwydrau'i dyddiau eyntaf wedi gwanbau llC ddyr- ysu, fan leiaf, linell amddiffynol, y bydd- j inoedd Ffrengig. Torrwyd drwyddi mewn dau lc-Xamur a Luneville. A phan gofir gaderned a pliwysiced y lle- oedd livii rbaid inni sobri dipyn uwch yr alalia's. Pa rnor bell a thrylwyr y torr- wyd drwy'r llinellau ]iN-ii,iN. ii gwybod eto. Xaturiol inni yw gobeitb- 10 nad yw annallu byddin Firaingc i glivi-o r gelyn yn ol yn Xamur wedi eiieitbio'n niweidiol ar safie'r Prydein- vvyr vlll Mons, lie bll eu byddin yn brwydro am ddeuddydd. I fyny i awr y nodion byn, ni elian- iata^vyd inni wybod rbagor na'n bod ,'cdi dal ein tir.' Hynny yw, fod glewion Prydain wedi eyflawni'r byn ddisgwylid ganddynt. Pa. mor cltM'erw fu profiad ein byddin nis gwyddom. Cawn y wybod act li bonno do-mcwll eolofn o laddedigion a eddwyfedigion, fc del icllO ll, Ffoledd yw disgwyl conwest- ar ol cqncwest. Hhaicl inni fod yn barod i orebfygiad a thrychincb. Kid ar ebware- bacdi y mae ysigo y Goliatb Ger-, mnnaidd. iNIeddianned pawl) ei enaid mcwl amynedd. Gwell yw gweled dig- wyddiadau an (fod us -it v deedireu yn bytraeb nag ar derfyn yr Armagedon eclirydus lion. Hanes ambell igiwmwl yw cryfba-u gewynau a nerfau Sbou Barw, ac nid cu dryllio a'u baudwyo. Ac yn awr. P,111 y sylweddola natur y gwaitb sydd o'i flaen, gallwn ddisgwyl iddo gy.scgru ei hunan i'r gorcbestwaitb rbuddgocb 1!î1 gyda'r gwydnwcli a'r penderfyniai rbwnnw svdd mor nod- AVeddiadol o bonno erioed. Xa ft'i'omed Rbon Barw. Gall coll- edion (bloc gad eu bad-dalu a'u bys- i gubo ymaitli yfory. Ae ar v Haw arall, j gellir met bu yn hyn. Gellir di.sgwvl ( nowyddion o'r (if»geddfor yn fuan, boll-j acdi, lie mae ein buddianimu llawn cyn I bwywiced ac ym Mons. Dywedodd y| Germaniaid ar anivyw aeblysnron y cyd- darawant ar dir a mor. Byma bynnv wedi ei wneud ar y tii", ac nid diystyr oodd f0t J Llyngcs Awstria wedi anturio allan i For yr Adriatic. Ctywsciu ymadroddion yn ymylu ar gabledd yn eael eu traelhu, partbed y i'ti'it i-i-i o-s t N, ii Ond wrtb goho bywyd y cabhn-r ni raiù I synnu. Ba gennxm oedd darllen y 1 sylwadau a ganiyn gaii un o ser disgleir- itit y pulpud ISeisnig y dydd o'r blaen Galw ad ar I>du\ yw argyf^ng Cll- i edlaetbol; ae er inni ruthro'n irysiog mewn gweddi, fe bcrtliyn trugaredd a maddeuant i Bduw y Tad, ac ni tbrv ymaitli oddiwrtb weddiau ei blant, pa mor amrwd a tsalw bynnag y bont. Ond fe cldylid coiio rbai petbau. Xid petli is-raddol i rywbetb arall yw gweddi. Xii> gellir bytb osod gweddi'n is-raddol i rywbetb arall. Gwaetb na segurdod i'w csgoi dyledswydd ar yr csgusawd mai gweddi yw ein llinell o wasanaetb, a'i bod yn ymesgusodi eraill. Nicl llai ynfyù, cbwaitli, yw troi at weddi fel pe'n ail-raddol. Xis gallwn gario drvll, ond gallwn weddio, fan leiaf.' Ceir mat 1 x o angbrediniaetb marwol] mewn -geiriau fel yna. Os yw gweddi yr byn ag yr bawlia ei bod, ni pberthyn i sect arbennig, ond braint a ebyfleu.s- tra pawb yn ddiwaban ydyw. lNld is-raddol i wasanaetb arall. Hi yw ffyn- 0"1 a gallu pob gwaisanaetb. Xid oes iddi ail oreu. Saif ar ei pben ei bun— yn ddi-gymar. Xid yw'n anturio cys- tadlu a cbYiTM o ddyledswyddau eraill. Pbaid inni weddio fel rbai yn credu yn X bevrnas ])duw. Ceir llu o galonau duwiolfrydig d r byd mawr yn gweddio am fuddugoliaet-b. Wrtb wel- e 1 cymaint o wledydd yn llefain allan ar yr un Buw, lie mae ftordd ddiffuant yr enaid mown gweddi? Dim ond yn ucbatiaetb Teyrnas Bduw. Os mai or cyimydd a lledaeniad y Beyrnas honno y mae'r gclyn i'w goncro, yna gwnc]cr ewyllya Buw! Fe drcng ar lwyfan :un'sei: fct??lyn: caitf 'atgyfodiad lnùi- a f I )i; caltf 'at,,?-fodiad I)-eiidi- yveb V dvenial bomio. H sehdJ\l h\-fn arddercbocacb o fywyfl o lewn Ewrob, y gwareliodir ein glannau. ac yr enil'wn fi'wydrau, Yina. eto, gwneler cwyllya Buw ('adiiwci' inni ddifynnu geiriau gwr tr i gy a.bauol i'r uebod ar anypdd arall i'r rbyfel, neb amg'cn na Robert Blatcb- ford, Go!\gydd y Clarion,' ac awdwr creadij^aetbau rbyfedd a thalontojl fel God Is my NcighlJour,' a'r 'Bottom Dog.' Fel iiyn y sieryd ef'' Ycln'dig dd., ddiau'n oi. yr oeddwn yn East bourne a Brighton, yn gwyiiu'r pleserwyr tyr- o tl 0 (. faog yiiig ngbanol eu mwynbad a'u bodel- lojirwydd. Cerddai miloedd o ddynion a merebed ieuaiuc ar y promenad. Ym- dorbeulai miloedd ar y traetli. Cbwarddai plant. Praneient yn y ton- nau, a cbodent gestyll tywod. Canai'r band, ac yr oedd mor a gwybren yn las a A byn yn eymryd lIe mewn pytbefnos o amser ar ol i'n blyw- odraetb gyhoeddi rbyfel a Germani Pwy fyth fuasai'n sylwcddoli fod y bobl hyn yn gysylltiol a rbyfel fwyaf banesiaetb? Pwy fytb allasai sylwedd- oli fod byddinoedd pedair cenedl yn safn marwolaetb dros y eulfor tawel oedd o 'u blaen? Yr ydym mewn rhyfel- canlyniadau y sawl iydd yn erchyll. Ac yn y fan lion dyma wyr ieuainc yn hoed- eiHl, yn chwertbin, yn canu, a nofio: Dylasai pob un o'r dynion ieuainc hyu fod yn cario dryll ar ei ysgwydd, a'r t. Co.. merebed ieuainc yn yinbaratoi gcgyfer I- gwaethaf yn banes bywyd Prydain Fawr. Xid amser i chware yw hwn. Amser rbyfel Beth arweiniodd Germani i dybied na cbymerai Lloegr ran yn Armagedon y Cyfandir? Teifl prif ohebydd rhyfel y Daily Chronicle,' sef Mr. M. H. Dono- boe, oleuni awgrymiadol iawn ar y mater. Ilyspyswyd ef gan un o ddi])- lomatwvr Austria fod adroddiadau wedi eu derbyn gan Adran Ymcbvvil Germani —sy 'n cydweithio'n selog ag eiddo Aus- tria—oddiwrtb swyddogion fu ar neges Hrhrnnig yn Ulster am y chwe mÍ6 di- v\eddaf, ac yn eael eu cynorthwyo gan te N-it cael eit cr-.lil ur?n (?ermanaidd yn Melfast, fod yr Iwerddon ar fin i-I.i?fel gartrefol. Der-  d ,arcl (.'arrOL, byniwyd bygytbion Syr Edward Carson, a phenboethiaid U?teraidd eraill, M efcngyl gan ddirprwywyr y Caisar. Ci,(,d,il'r ii gwbl argyhoeddiadol fod rban o i'yddin Prydain yn sicr 0 wrthod brwydro'n erbyn I Ister, ac y ceid rbyfel gartrefol fuasai'n eahv allan boll bwerau milwrol Byddin Prydain i'w ddarostwng. Felly, cymrodd hiliog- aetb filwrol Germani ac Awstria'n gan- iataol na ddeuai Prydain i'r fi'rw^wd 0 gwbl, ac y buasai ei byddin a i llyngcs, wedi eu parlysu. Arweiniodd yr boll RUt-: gylchiadau I'yi'L y bobi hynny oedd yng ngafael dwymyn y rbyfel i gredu mai canlvniad ymgyreh Carsoil fa'i gwneud Prydain yn amhleidiol, am fod ganddi ddigon o faieh ar ei hysgwydd ei iiun. v » Gail na dderbyniodd Japan ateb bodd- haol i'w rhybudd dyna hithau n cy- hocddi rhyfel ar Germani. Ei cbwrs eyntaf yn dilYll byn li-dd \mc,sod—for a tlilr-ar Kaiau C'hau. ac Did oes nemor ,i L., a iil d oes iieincyr amheuacth na rydd gyirif da 0 ï gúnch- wyliaetli. Xi omedd neb inni ddy- riiuno r goreu i Japan. Xid yn unig y mae budJiannau Jauíln ei bun yn y symudiad hwn, ond 4 y mae eiddo Pryd- ain a'r Unol Dalaethau, befvd, ce bydd i'n lluoedd yn Awstralia gymryd Xcw Guinea, ac Ynysoedd Caioiius oddi ar v Germaniaid, ac i lucydd Yniferodrol Prydain gipio'r Yny-soodd Germanaidd yn y TaweJfor, bydd Llyngcs y gelyn yn annalluog i wneud 1-afog ar ddyiroedd y Dwyrain. Kbit y gwledydd sydd yng ngbanol j cylirav.-d yn awr y^- raw, ;:c nis gellir L" J. ,-1.; v" .J t.. a]wylJyddu y posiblrwydd id'l-ynt gyn- nyddu elo. Aiubleidiol yw ] tali byd yn hyn; ond y mae ei llynges a 'i byddin ys- blennvdd yn bollol ban-d ox bydd argon, a gall amgylehiadau ei t!:y;niu o 'i banr.i- byniaelb presenuol i'r iii/uriant ysgub- "1: ,J.,J,I_JiH" J I: ol sy'i) gok'bi tros JA\rob v dvddiau byn. Beth by]marall a jK-n d cnyiior rbyfel bydd yn oi-er o scdlo frtlwd n.orlamiau dwyreiniol yr Adriatic. 4' Ameulbyn nr barn gv.'lad neu dt-yrn- a,s sydd lieb fod yn y gwervl bresennol. Ceirv llcwyddiatlur v.ytbnosul o 'r enw The Xation,' gyboeddir yn Efrog Xewydd—c-yhoeddiad guycb ac arnliar- tiol iawn-yn coifio- penderfynu ar mae baicb cyfrifoldeb yr belynt })resen- nol. Dedfryd o ddi-euog a besir gau- ddo ar bobl Germani. a ehondemnia yr I uchel-lys a'r tylwytb rbyfegar. Fe ilir Germani yn ddwv ganddo. 1. bendengaetb, Germani uchelgeisiol am oruchabaetb a chonc- west byd-lydan. 2. Germani, i'r hon y mar pob re.nedi yn ddylcdu.-i am anveiniad did v Xid yw y rhyiel yn r\frcwid dim &,r ein golygiadau am v. erch dynion anfar- wol fel Schubert. Schumann, Lending, a Hegel, bob son am gyr-awd ddis-glair arall a ellid ci honvi. Yr liyn y ^oi-fr>d- ir ni i'w deimlo fel v Xation' yw, fod ly Germani oreu—mown fiordd o ffiarad —sy'n gallu ymffrostio yn eu ha-wvr ys- brydol a mcddyliol, yn dioddef oddiwrtb <.lei \'1"\5\<'1\ dÜ:h \\T 'ol1C'nn'Jd materol- iaeth amrwd a dacarcl y Go'mani Sal?i. Xis gellir rbyddliau y Germani Oreu yn awr; di-ii,,i'r pet)i r oil. Y little ei !]'<>yr>lyuweii i'v." brad- ychwyr yn ei wneud vn ambosibl i obeithio, byd yn hyn. am ymraniad yn y teimlad Germanaidd. t f f Pvhaid un oi i Ewrob ddifodi'r wane anniwall am oruchatiaetli .sy'n ft'ynnu mor gryf mevv nrhai cylrboecbl yn Ger- mani, neu ddioddef difodiant ei bun. A t-hrucni yw meddwl fod yng ngallu ac tllrtiejii VNA- 1")(I -k-l)g ll'-Z?Illi fie dynnu yr hyn sydd oreu yn y wlad i gan- ol cn?esx-iii v difodi?iiat -Nv prify tsgolion Germani; yr.gubir marsiandi- aeth y wlad fel gwylanod oddiar wyneb y dyfroedd gwthir y Germaniaid ieu- ainc i ffroen ma.jiielau, DC; i fin pidogau, er fod eneidiau teilwng o Ksnt. Goethe, a Wagner yn tabemacln \111 mhebyli pridd amryw obonynt. Allan o'r ad* (hI ï r cyhoeddiad crvbwylb edig, rliaul i Germani r.cwvdd godi, yn y sawl y teyrna-sa gweriniaetb ac na ohainE lina-ch npultuol o ddyn-laddwyr feddu nertli a gallu i hvrddio'r boil ijd í alar ac