Y Dinesydd Cymreig

FFEITHIAU PWYSIG. Gan eu bod wedi derbyn nifer faivi- <; contracts gan ffatrioedd arfau, mac Chwarelau Oakeley, Ffestiniog, wedi dechreu gweithio amser Hawn. Achosodd hyn lawenydd a boddlonrwydd mawr yn yr holl g lch, ac hyderir y gwnaiff hyn barhau yn wastad. Mae Chwarelau Penrhvn, Dinorwig, ac eraill yn y sir, wedi hybsysu eu ewsmer- iaid y bydd prisiau llechi yn cael eu codi o'r lOfed cyniisol, neu y byddant yn lleihau y "discount." Dywedir mai'r codiad ym mhrisiau byw orfododd iddynt wneud. Mae'n ymddangos fod llechi ysgol am gael ffafr mewn rhai siroedd unwaith yn rhagor. Maent wedi dechreu eu mabwys- iadu yn ysgolion elfennol Hertfordshire. Ceir gofyn mawr am danynt yn Swydd Efrog hefyd.

Y DI-WAITH YN EBRILL. Hysbysodd Undebau Llafur, gydag apt- odaeth o 940,698, fod 5,119, neu 0.5 y cant o'u haelodau, allan o waith ar ddi- wedd EbriH, o'u evniharit a 0.5 y cant yn niwedd Mawrth a 1.2 y cant yn niwedd Ebrill, 1915. Cvfartaledd gweithwyr ys- wiredig allan o waith ar ddiwedd EbriIl ydoedd 0.7 y cant oJu cymharu a 0.7 yn niwedd Mawrth a 1.1 vn niwedd Ebrill, 1915.

Y CYFNEWIDFEYDD LLAFUR. t Cyfanrif y gweithwyr, ar wahan i for- wyr, hysbyswyd am danynt wedi eu lladd tra'n dilyn eu goruchwyliaethau yn ystod Ebrill ydoedd 230, He-ihad o 54 ar fis yn ol, a 103 ar flwyddyn yn ol. Digwyddodd 35 o ddamweiniau angeuol ar y rheilffyrdd, o'u cymharu a 48 ym Mawrth, a 60 yn Ebrill, 1915. Cyfanrif y damweiniau angeuol mewn mwnfevdd ydoedd 84, lleihad o 8 ar fis yn ol, a 46 ar flwyddyn yn ol. Cymerodd 5 o ddam- weiniau angeuol le mewn chwarelau o'u cymharu a 8 fis yn ol, ac un flwyddyn yn ol. Cyfanrif y damweiniau angeuol ymysg mOYWyr ydoedd 229, lleihad o 16 ar fis yn ol, a 14 ar flwyddyn yn ol.

ALLFORIAD LLECHI AM EBRILL. Yn ystod mis Ebrill allforiwyd 395 tunnell, gwerth 2,Blip, o leehi 0.'1' Deyrn- as Gyfunol, a gwneir hyn i fyny fei a ganlyn;—• 0 Lerpwl i Victoria, 120 tunndl. gwerth 588p. 0 Ledpwl i New South Wales. 131 tun nell, gwerth l,070p. 0 Lerpwl i New Zealand, 144 tunneU, gwerth 676p. II

CHWARELYDDIAETH YM MIS EBRILL. A ganlyn ydyw adroddiad y "Labour Gazette" am chwarelyddiaeth yn ystod mis Ebrill:— Liechi.-C,ymerodd diwygiad cyffredinol le yng Ngogledd Cymru, ac yr oedd gwaith yn well na'r hyn ydoedd flwyddyn yn ol. Setts.-Nid oedd y fasnach yn Leices- tershire mor dda ag ydoedd flwyddyn yn ol; ac yng Nghernyw yr oedd yn waeth, os rhywbeth, na blwyddyn yn ol. Teimlid oddiwrth brinder llafiif yn chwarelau Aberdeen. Cerrig Calch. Yr oedd y fasnach yn lied dda yn Weardale, yn well na'r hyn ydoedd fis yn ol. Gweithid dros amser mewn rhai chwarelau. Hyn hefyd ydoedd hanes y fasnach yn Cleveland., ac yr oedd yn well yn Buxton nag ydoedd flwyddyn yn ol. Settsmyn.—Yn Ysgotland yr oedd y fas- nach yn gyffredinol yn lied dda, ond slac ydoedd yn Leicestershire. istaw dros ben ydoedd hefyd yn Clee Hill.

CODIAD MEWN CYFLOGAU. Hysbysir fod codiad o 30,000p yn wyth- nosol wedi ei wneud mewn cvflogau yn ystod Ebrill, ac cffeithiai hyn ar 320,000 o weithwyr. Effeithiodd hyn yn fwyaf ar- bennig 114,000 o lowyr Ysgotland, a 44,500 o lowyr Northumberland, ynghyda tua 30,000 o beirianwyr Manceinion a'r cylch.

ANGHYDWELEDIADAU I LLAFUR. Cyfanrif yr anghydwelediadau llafur ar ddechreu Ebrill ydoedd 55. Effeithiai y l'hai hyn ad 54,656 o weithwyr, o'u cym- haru a 58,388 y mis blaenorol, a 10,222 yn. Ebrill 1915. Amcangyfrifir eu bod wedi parhau am 654,600 o oriau gweithio, o'u cymharu a 327,300 fis yn ol, a 67,200 flwyddyn yn ol.

SENEDD Y PENTREF. t NEU, GWEITHDY WMFFRA TOMOS, Y CRYDD. GWLADGARWCH A RHYFEL. I Harri: Os ydi y rhyfal yma wedi dangos rhiwbath mae hi wedi dangos fod pobol y wlad yma yn rhoi gwladgarwch o flaen pob dim. Wmffra: Wel ydi v. ir, weldi, mae hi wedi fy synu jJ ddarfl1 it ddim dychmygu fod yhia gimin o wladgarwyr yn y tir. Hown i wedi mynd i feddwl nad oedd yma ddim ond rebals ymhob man. Harri: Dyna rown ina yn i welad, aohos toedd yma ddim ond styrbans bob munud yn rhida neu gilidd. Roedd y merchaid yn gneild pob stimia i dreio cael fotes, a'r Gwyddelod yn malu pob dim isio Home Rule y Cymrv yn gweiddi nertli i hes. gyrn isio Datgv.sylltiad, a'r gweithiwrs yn ii-ioiitli-o isio liai o oriau a mwy o gyflog. I Toedd y wlad yma fel pandemonium, a phawb am y goreu yn malu eu gilidd. Ond pan aeth i'n rhyfal dyma ni i gid yn dropio'n twls ac yn cymryd gafael yn y gwn a'r cledda, a'mynd ati fel lladd nad- rodd i fwrdro y Germans. Tydi gwlad- garwch yn beth nobyl mewn gwlad. Wmffra: Y di wirionadd i y mae o, ac mi dw i'n leicio'r syniad ein bod ni yn medru toddi i'n gilydd a rhoi pob gwa- haniath o'r neilltu er mwyn ein gwlad. Wil Ffowc: Svniad da ydi'r syniad, weldi; ond syniad ydi o wedi'r cwbwl. Mae isio i gael o mewn practis gynta cin i ganmol o faswn i'n tybiad. Harri: Pie buost ti yn cysgu dwad, Wil? Yn tyda ni yn deud fod pawb heddiw yn i arfar o. Toes yna ddim gwahaniath yn neb ar hyn o bryd, mae pawb yn gneud ei ran i gnocio'r Germans o fodolaeth. Wil Ffcwc: Tydw i ddim yn son am hwnyna ar hyn o bryd. Gofyn rydw i pie mae'r gwladgarwch hwnnw sy'n gneud i ffwrdd a pliob gwahaniaetli ? Os ydi o'n bod faswn i'n leicio cael i weld o, aehos dyna fasa yn dangos allan wir wiadgarwch, yn enwedig mewn adeg o ryfal. Wmffra: Ond twyt ti ddim yn i welad o Wil ? Tydi Glwyswrs ac Ymneilltnwrs, Toris a Librals, a, Llafurwrs, y Seuson, Scotsmyn, Gwyddelod, a Chymry, y tlawd a'r cyfoethog, Undebwyr LIafur a rhai heb fod felly, dynion, merched, a plilant- pawb fel eu gilydd heb wahaniaeth yn gneud eu goreu i gurro y Germans ac i ennill buddugoliaeth i'w gwlad. Wil Ffowc: Mi rydw i yn gwelad hynny cyslad a ohitha; ond tydw i ddim yn gwelad fod y gwahaniath wedi cael ei ddiddymu. Y peth wnai y gwahaniath S3' rhyngom ni rwan yn glir ydi i chi fedru dangos i mi fod pawb sy'n cymryd rhan yn y rhyfel yma ar yr un tir mewn rhoi a derbyn. Harri: Toes yna ddim sens mewn dis- gwyl peth felna. Rwyt ti wedi meddwi ar Sosialaeth, Wil bach. Toes gan bawb ddim yr un faint na'r un peth, i'w rhoi, a tydi pawb ddim yn teilyngu yr un faint mewn cael chwaith. Pawb i roi cymaint ag a all, ac i dderbyn yr hyn a haedd-a, dyna sy'n iawn. Sian Ifans: Fedra i roi dim, a tydw i'n cael dim chwaith. Mae y rhyfel yma. wedi ei gwneud hi yn anodd drybeilig i fyw, mi ddeuda i gimin a hyn yna. Wil Ffowc :Welwch chi, tasa petha fel mae Harri yn i ddeud mi fasa pob gwa- haniaetli wedi diflanu, ond tydi hi ddim felly. Harri: Ydi mae hi, machgen i. neu fas- wn i ddim yn deud. Welis di mo'r "Daily Mail" ddoe? Wil Ffowe: Be waeth gen i am hwnnw na'r un Mail arall, yn tydi fy llygaid a'm clustiau gen i, Harri bach. Tasa pawb yn rhoi yr hyn sydd gadndynt fe roddid yr un faint gan bawb; a phe cawsai pawb yr hyn haeddent fe gawsai pawb yr un I faint, dyna fel y gwela i'r mater. Sian Ifans;: Rwyt ti'n rong rwan, Wil, tendia lie rwyt ti'n mynd. Mae gan rai filoedd o bunnau, a miloedd o aceri a da byw, ac eiddo mawr; a toes gen eraill ddim byd i'w roi ond eu hunain. Wmffra: Wel done, Sian, rwyt ti'n iawn rwan, weldi. A chyda golwg ar y derbyn tydi pawb ddim yn cyflawni yr un 6wydd, ac nid pawb fedar neud pob peth fel nad ydi o ddim yn deg rhoi yr un faint i bob un. Wil Ffowc: Dyna lie ryda chi a fina yn tori partnars. Mae arna i isio i chi gofio i ddechra ein bod mewn rhvfal, ac yna ein bod ni fel gwlad mewn perig o golli, ac fod y Llywodraeth yn gofyn am aberth yn onw gwladgarwch. Rwan nid mater o fusnas nac elw personol sydd yn y cwes- tiwn, ond cariad at y Wlad, a disgwylir i bawb wneud yr un fath i'r un diben mawr -aclitib y wlad, mewn aberth, dioddef, a mwynhad. Mae'r dyn sy'n rhoi ei hunan nad oes ganddo ddim arall i'w roi yn rhoi mwy na'r hwn sydd ganddo eiddo rydd ei arian heb roi ei hunan, a phe rhoddai ci hunan gyda'i eiddo nid yw yn rhoddi mwy na'r Hall wedyn, eu popeth roddai y ddau, —dyna bawlia gwladgarwch. Eto, mewn adeg o iyfel dros wiadgarwch, mae yr hwn sy'n gwneud y gwaith distadlaf oddiar dir gwladgarwch yn haeddu yr un telerau ac amodau a'r un wna'r gwaith uchaf a phwysicaf—mae eisiau y ddau—a gwlad- gai-wch yw'r symbyliad. Dyna fy nadl i. Edward Ifans: Toes yna ddim sens yn hwnyna, Wil bach. Wil Ffowc: Yn hwnVna mae sens, os mai gwladgarwch yw'r sail ac nid hunan. Pa sens su mewn rhoi swllt yn y dydd i un a pliiint a rhagor yn y dydd i eraill? Pa sens sydd yna mewn gneud i un lan- hau ei fotyma a'i sgidia ei hun, a gadal i'r llall gael gwas i lanhau y cwbwl ? Pa sens su yna mewn rhoi corn biff a sgedan i un, a rost biff a bara. menyn i'r llall? Rw i'n deud y dylid mewn adag o ryfal, pan y mae y wlad yn gweithio oddiar wladgar- wch yn unig fod pawb sy'n cymryd rhan yn byw dan yr un telerau ac amodau. Edward Ifans: Pwy gawsa ti yn Generals ac yn swyddogion wedyn? Pwy gawsa ti yn y Senadd wedyn i ofalu am dan y rhyfal? Wit Ffowc: Dyna ti wedi dwad i'r prawf rwan, ac mi fasa hyny yn dangos pwy fydda yn caru ei wlad mewn gwirionadd. Nid safle, bri, na chyflog fasan llywodr- aethu, ond llwyddiant y wlad. Fe ellid gweithio y rhyfal ar lawar llai o arian, a cbawsai pawb yr un siawns. Fe ddeuai y swyddogion i gydymdeimlo a'r milwyr preifat, ac fe fyddai mwy o galon gan y milwyr preifat i neud eu goreu i'w swydd- ogion. Dyna fasa gwir wiadgarwch, a dyna ddeuai i doddi y gwahaniath Wmffra: Weli di byth mo hwnyna, Wil bach. Rwyt ti'll onnod o Soeialydd, a ddaw dy betha di byth i ben. Harri: Toes dim o'u heisia nhw ddwad, chwaith. Wmffra: Twn i ddim byd am hyny. Wil Ffowc: Mae nhw yn dod, yn siwr i chi, ac y mae y rhyfal yma wedi agor lIygad llawar, ac fe agora fwy yn y man, rwy'n disgwyl. Tydi gwladgarwch yn ddim os na fedar o gladdu hunan 0') golwg. Wmffra: Paid a declira eto, Wil bach. Dowch i ni gael mynd oddma, rwan, neu nillwn ni ddim ar yr amsar newydd yma. Nos dawch. '•

CYMANFA GYFFREDINOL Y M.C. Cynhaliwyd yr uchod yng Ngholwyn Bay. Oherwydd Uesgedd iechyd, meth- odd y llywydd, y Parch Owen Owens, Llanelwy, a bod yn brcsenol; ond cymer- wyd y gadair gan y cyn-Lywydd, y Parch Ilees Evans, Llanwrtyd, yn yr eisttddiad cynt.f. Pendei fynwvd fod y Gymanfa nesaf i'w chynnal yn Nhreorci. Enwyd tri am Lywyddiaeth y flwyddyn nesaf, sef y Parchn John Owen, Anfield; H. Barrow Williams, Llandudno; a T. Charles Williams, Porthaethwy. Bu raid pleidleisio ddwywaith, gyda'r canlyniud i'r Parch Barrow Williams gael ei ddewis. Enwyd y Parchn W. Henry, Lerpwl; Aethwy Jones, Newsham Park; a H. M. Pugh yn ysgrifennydd; a dewiswyd y Parch W. Henry. Ail-etholwyd Mr J. H. Davies, M.A., yn drysorydd. Yn yr ail eisteddiad, cymerodd y Llyw- ydd newydd, y Parch John Davies, F.S.A., Pandy, y gadair. Pasiwyd pleidlais o ddiolchgarwch cyn- nes i'r Parch Owen Owens, Llanelwy, am ej wasanaeth yn y gadair, ac i'r Parch John Owen, M.A., Caernarfon, am ei lafur fel ysgrifennydd. Rhoddwyd croesaw i'r Gymanfa i GoL wyn gan ddirprwyaetli oddiwrth y Cyngor Dinesig a Chyngor yr Eglwysi Rhyddion. Yn yr hwyr cynhaliwyd cyfarfod er dathlu 25 mlynedd o sefydliad y Symudiad Ymosodol, dan lywyddiaeth Mr John Owen, Caer.

I DYDD MERCHER. I Cyflwynodd y Parch R. J. Williams, Lerpwl, ystadegau y Genhadaeth Dramor. Rhif y cymunwyr yn India ydoedd 14,113, cynnydd o 1,000 mewn blwyddvn; y gwrandawyr, 42,638, cjrnnydd o 2,422; ysgol Sul, 27,927, cynnydd o 2,500; ysgol- ion dyddiol, 12,733, lleihad o 1,885. Yr oedd :vna hcfyd gynnydd sylweddol yn swm y casgliad brodorol. Rhoddodd hefyd adroddiad o sefyllfa y genhadaeth yn Llydaw. Drwg oedd ganddo fod yna ddi- ffyg o 6,337p. Penderfynwyd dod a'r aehos i sylw yr eglwysi. Ar gynygiad y Parch John Owen, M.A., Caernarfon yn cael ei eilio gan y Parch Rees Evans, pasiwyd penderfyniad yn cydnabod y gwasanaeth mawr a. wnaed gan y Cadfridog Owen Thomas, ac yn hyderu. y gallai y Swyddfa Ryfel baihau i'w gadw yn ei le presennol. Ar gynygiad y Parch J. Williams, Bryn- siencyn, yn cael ei eilio gan y Parch T. Charles Williams, pasiwyd y cynygiad can- lYllol :Ein bod fel Cymanfa yn ym- rwymo, yngwvneb yr argyfwng presennol, i wneuthur yr hyn a, allom i gefnogi y Llywodraeth i gario ymlaen y rhyfel i der- fyniad buan a boddhaol." Hysbyswyd fod yna leihad o tua 2,OOOp yng nghasgliad y Symudiad Ymosodol. Penderfynwyd gwneud a pel at yr eglwysi am 5,000p er galluogi y pwyllgor i gario y gwaith ymlaen. II.ysbyswyt] fod 10,000p wedi eu derbyn oddiwrth gyfranwyr nad oeddynt yn hoffi datguddio eu henwau, a defnyddiwyd yi* arian i leihau dyled ar rai o'r canolfanau. Cyflwynwyd yr ystadegau. Yr oedd nifer y capclau a'r ysgoldai yn y Gogledd yn 947, ac yn y Do yn 805. Y dyledion yn cyrraedd 237,500p a 394,534p; nifer yr eglwysi, 795 a. 686; gweinidogion gyda gofalaeth, 386 a 388; cymumvyr, 97,966 a 87,312; plant, 35,508 a 40,404; cyfartal- edd presenoldeb yn yr ysgol Sul, 57,518 a 62,381. Er 1914 yr oedd yna gynnydd o 42 mewn adeiladau, lleihad o 964p yn y ddyled, cynnydd o un yn nifer yr eglwysi ¡ a 435 yn y cymunwyr, lleihad o 4,046 yng nghyfartaledd yr ysgol Sul. Casglwycl !H y weinidogaetli yn y Gogledd 61,117p, ac yn y De 67,970p; tuagat ddiddyledu capelau 20,190p a 27,203p; arian eistedd- leoedd, 17,879p a 6,452p. Derbyniwyd adrdddiad Pwyllgor y Llyfrfa. Talwyd gwarogaeth i'r Parchn Evan Jones ac 0. G. Owen (Alafon), ac amlygwyd y golled a gafwyd yn eu marw. olaetli. Penderfynwyd fod i'r Parch R. D. Rowland (Anthropos) barhau yn Olyg- ydd i Drysorfa'r Plant" hyd ddiwedd 1917. Gwnaed elw o 407p y flwyddyn ddi- weddaf.

DYDD IAU. Cyflwynwyd adroddiad y Gymdeithas Yswiriol gan Mr James Yenmore, Lerpwl. Det hreuodd siarad yn Saesneg, ond. gwrthwynebodd y Parch D. R. Griffith" gan yr ystyriai y dylid cario ymlaen y gweithrediadau yn Gymraeg.—Dywedodd ■ y Llywydd ei fod wedi ei hysbysu nad oedd Mr Griffith yn aelod o'r Gymanfa.— Parch D. R. Griffith Yr Nvyf yn aelod o'r Gymdeithasfa, ac yr wyf wedi bod yn pre- getliu am 40 mlynedd. Mae gennyf hawl. i fod yma, ac ni chaiif neb fy rhwystro ii siarad.—Yna. cyflwynodd Mr Venmore yr adroddiad yn Gymraeg. Ar gynygiad y Parch James Jones, Croesywaen, yn cael ei gefnogi gan Mr J. Venmore, mabwysiadwyd adroddiad yJ Pwyllgor Dirwestol. Dewiswyd y ProfTeswr D. Williams Aberystwyth, i dradd&di Darlith Davies; yn 1918. Pcnodwyd pwyllgor o'r enw Bwrdd Y' I.lynges a'r Fyddin, i arolygu buddiannau y milwyr Cymreig. Bwriedir adeiladu dau "hut," y naill yn Aldershot a'r llaU yn Kinmel, a derbyniwyd rhodd o 1,000p.; at y ddau Ie. Bydd y ddau adeilad yn anenwadol, ond bydd y cyntaf.o dan arol- ygiaeth y cyfundeb. Penodwyd y Llywydd, Parchn T. C. Wil- liams a J. Thickens yn aelodau o gyil- bwyllgor o'r Eglwysi Rhyddion sydd amcan er cietaindeb cydrhwng y gwa- hanol enwadau. Cyflwynodd y Parch Aethwy Jones- ad- roddiad y Pwyllgor Addysg. Yn adroddiad PwyIIgor yr Ysgol Sul' gofidiwyd fod yna ddirywiad amlwg ym < mhresenoldeb yr ysgol Sul. Yn yr hwyr cynhaliwyd eyfarfod cy. hopddu« ) dan lywyddiaeth Syr J. Herbert; Rohets, A.S. Testun y drafodaeth oedd! "Cenadwii yr amseroedd at yr eglwysi. M rth frvflwyno y mater sylwodd y Cadeii. ydd fod y cwestiwn yn cael ei ofyn pa fodifi yr oedil y rhyfel presennol wedi cymerydi lie, a eliaid iddynt ateb mai y rheswm oedill nad ydoedd Eglwys Crist wedi sylweddolB ei nerth. Yr oedd yr Eglwyg yn fwy nees enwadaeth, ac hefyai liyi yn nod na- chenu edl. Yi- oe-dd yna- Berygl i genedlgai-wcb fod yn rhwystr i egwyddorion lesu Grist. Siarad wyd ymhelTacft gan y Parchn J.. Lewis Jenkins, Aberdar, a J. PutestoD Jones, M.A., Pwllheli.

DAMWEINIAU ANGEUOt, Cyfanrif wythnosol y safleoedd fiy6byg. wyd fel yn wag i'r gwahanol Gyfnewidq fèydd Llafur am y pum wvtiinos yn ,¡: fhai hyn ar ?,?C o weithwyr o'u haru a ?5,337 y pedair wvthur* „ ??' haru a.. :?Zí,337 y pe<:lair wyt!,mr: flaenol'ol, a 34.418 y pum wyth?us vr» ■ Eb"" ic<.g, !9l«. Cjfanrif oodd lanwsd am wythnosol y safle- ocdd ?.wyd ?u ? ,??'?T ?? /?? <?? 29,?, 37,4? a 25,131.

GWYDDELOD AWSTRALlA- Daw jr hysbj-snvydd o Melbourne yn datgnn fod y Gwyddelod yn Victoria wedi anfon ronadwri tebyg i'r un aufonwyd o "of-vn i Mr Hughes arfer ei dd^, tanwfKl i gael Mesur Ymreolaeth i'r Iwerddon mewn gryni dioed er budd yr miprcdraeth. ————

GORFODI CYFOETH. Dywedodd Mr W. p. Gibbings, Maer Carlisle wrth annerch eyfarfod "ein bod wedi cael deùdf i orfodi dynion, ac na. allai weled paliam na orfodid cael yr arian hefyd.

ACROSTIC. J E: DMONDSON'S Grand Toffee and Sweets are really quite the beStt. DECIDE, DLV they're pure, all can rely, MADE with greatest care, and long years, have stood the test. 0 F best ingredients only, they employ. '-4 NOTED for their "Value" and sold for miles around, DELIGHTING both the young as well as old, SWEETS that you can relish, all so good and sound, QNE quality "The Best" is only sold, Iioo. NOURISHING the Toffee is Ideal," in more. than name, & WITH Pennies children, both the weak and strongest CALL they do for Edmondson's, the Toffee tnat's won fame O BSERVE thex A), its best and lasts the longest. p- pl, X. IL