Y Dinesydd Cymreig

fiN CYFUNDHEFN ADDYSGOL. CYNLLliN NEWYDD. Yu y Senedd. ddydd lau. dywedodd Mr Fisher, Llvwydd Bwrdd Addy.sg, ei fod yn bvvriadu gwriu inwy nag yu IVlö-17 o (clywch, clywch). Byddai treuliau cylfredin y Bwrdd am 1917.18 yu 15.159,780p, sef llai na'r liyn bieialeisiwytl gan y Senedd o 2(5,952p am 1916-17. Elf- eithivvyd llawer o gynildeb, drwy leihau v staff, a gvveithio ar lai o dreuliau. Nid oedd dim IJai 11a G9 o aelodau gvveithio b Bwrdd wedi mvnd i wasanaetii xuihvrol (clyweh, clywch). O'r rhai hyn yr oedd 4'2 wcdi en 11a dd ncu farw imwn gwasan- aetli, ac yr oodd pump ar goll; ac yn ych- wanegol at hyn yr oeddynt wedi llioi help sylweddol i adrannau eraill. Yr oedd y cynnydd yn .-llueuhon yr ysgolion elienol yn codi yu rhanol oddiar dwf rlieolaidd pensiwn yr athrawon, ac yn rhanol ur >vy ddatblygiadau newyddion, megis darparu tir at ganoiianau ehvvareuon yr hvvyr—- mudiad a gysylltir yn barhaus gydag cinv • Mrs Humphry Ward (clywcii, e.Uywch). Un o'r canlyniadau eyntaf i lwyduian: y dosbarth gweithiol yn ylud y rhytcl yc oedd cynnydd yn nifer yr ysgolorion mi eiii liysgolion uwch .sufounol ac yn mhar- had eu harosiad ynddynt (cym.). Cymharu Gwerth. Gall v tivulioii ar addysg yu Lioegr it Chymru cdrych yn favvr; telid io.OiRi.tWUp trethi lleol, gydag hwyraeh 7,000,00t)p yn yehwaneg oddiwrth "icps." cyfraiiiadau gwirfoddol, a gwaddoliadau—eyfanswm c 40,000,000. Y r oedd yn i-liald- eit cy- meryd yn gydswm cyffredtnol o dreuliau cenedlaethol. Y mae'n wyth gtvaith gwerth ein mcwnforiad blynyddol o a ur- afalau a bananas (ehwerthin), y mae bed- air gwaith yn fvvy o werth o enillion am- cangyfrifol y vvlad lion drwy y cyfnevvid rhanol wneir gyda margarine yn He ym- enyn (ehwerthin). 1 niae'n un a r dryd- edd ran yn fwy mown gvverth iia n ti-eiil- iau blynddol ar dybaco. ac yu agos i'1 bedwaredd ran o worth eiu treuliau blyn- yddol ar alcohol (clywcii, clywcii), Nodal y rhai hyn am y gofynir y ewesUwn yir barliaus a ellir fforddio y lath dreuliau pan y byddwn yn ysyried Ifurf o dreulioii cynyrohiol (cym.), y) hyn sydd nid yn unig yn fuddsoddiad ond yn yswiriant (clywch, clywch). Ni all y cvvestivvn yna sefyll ar ei ben ei hun. Hhaid i ni ofyn cwestiwn ychwanegol. niae'n rhaid i ni ofyn nid a allvvn lforddio peidio eu gwario (clywch, clywch). Er eyflvvyniad addyssg elfennol yn 1870 y mae yna lei- had mawr mewn troseddau. 31ac an- llythrenogaeth wedi ei gyfvngu i Je j bychan. Yn 1862 YJ' ot'dd :22,) 0 ddynioll priod allan o bob mil yn analluog i ar- wyddo eu henwau. Yn 1907 yr ocdd y nifer wedi disgyn i li (cym.). Awydd am Lyfrau Da. ( yiuerc! achos a rail. Daillenu Jlyirau da gan lawej- mwy ac mewii cylch eang, ach, ac y mae a/tlroddiadau llyfrgelhvyr o ardaloedd gwcithfaul yn dangos yn ben- dant i mi fod y gofyn am dracthodau ar drefnideg a'r divvydiannau a'r goruchwyl- iacthau amrywiol A,i- Carwn vchwanegu fod cynnydd nwv\ i' i'w ganlod er Deddf 1902. Mae profion amhvg fod addysg <>lfennol I I i' ( I iol. Nid yw yj- arian wevir ar add\>i; genedlacthol yu wario ofei-, ond y maent yn eael 4111 troi i gyfrif o wasauietli. Cyflog yr Athrawon. Mewn addysg dibyna popetli 0'1 broil ar yr elfen bersonnol. Os bydd yi' ath- ravv yn ddrvvg ni all yr adeiad a'r ddar- pariaeth fwyaf costlawr waredu eich cvfundrefn addysgol oddiwrth fethiant. Yr oedd rhai athrawon wedi gorfyw eu dyddiau a'n harchwaeth at waith, ond lei cyfangorff yi- oedd y nifer fwyaf yn ath- rawon gweithgar ac ymioddol. Yr oedd c.vfartaledd y tal yn llawer lhy isel (clyweh, clywch). Cyfartaledd cyflog prifathro trwyddedig ydoedd 176p, a 129p i'r cv noi thwywr. a 68p i'r athraw di. dnvydded. Yr oodd cyflogau'r merched yn brif athrawes, 95p i ath- rawes gynorthvvyol, a TT)p i'r rhlu atodol. Yr oedd athraw trvvyddedol yn mynd i'r broffesvvriaeth wetli llawer blwyddyn o ddarparn, a plii-ofioii cclvd. Cyn y jhy- fel yr oedd 42,200 o athrawon, yn ddyn- ion a merched. yn cael llai na lOOp. a 20,700 gyda llai na 90p. A oedd i'w ry- fc-cldu Iod athrawon yn ei gweled yn an odd i ystyried eu Imnain yn aelodau o broffesvvriaeth rvddfrydol (clywch, elyvv-cii). neu ei bod yn dod yn fwy anodd o hyd i gael recriwts o ansawdd briodol ac mewn nifer oyfaddas? Yr oedd eisiau ttia 9,000 yn flynyddol. a mwy os oeddynt am wneud cais wirioneddol, fel y rhaid ei wneud, i leihau y dosbartlnadavi ar ol y ibyfel a lledu cylch addysg y cyho. Am bob mab ddeuai i'r broffesvvriaeth yr oedd pump o i'erched—oyfartaledd rhy favvr. Elai llawer o ddynion. a llawer mwy o ferohed, i'r broffeswriaeth gydag ysbryd rywbeth yn debyg i geuhadon. ond I mown proffeswriaeth yn rhilo 150,000 ni • Hid dibynnu yn unig ar ysbryd cenhadol lt l ffynnonell vmrestriant. lr oedd yn anhebgorol i gyidluii addysgol da fod yr athrawon yn cael eu rhvddhau oddiwrth bryderon ariannol parhaus, a'u galluogi i edrych ymlaen i ddvvyn j lyny eu teulu I 0 dan amodau anrhycleddus. Yr amod gyntaf i gynnydd addysg ydoedd ein bod i dalu yn well Yn hathravv on, a dyIíd cy- meryd y syuiudiad hwn yn avvr os oedd firvvyth y buddsoddiadau i gael ei iedi ar oi y rhy tel. Yn fy mam i byddai sei- ydlti y broHeswriacth addysgol fel eangen o \Ya.sanaetli AVladvvriaothol yn torri o t dan wrciddiau ein eyfundretn addysgol leol. Nid vvyf yn ofni cymnint gaethiwo y meddwl cyhoeddus di-ivi- goifflu o ath- rawon Gwladwriaethol, ohervvydd pe gwnaem ni a fynnom ni ellir gvvneud German o Sais, lieb son am wneud un o Gymro (chwertiiin). Ond yr wyf yn ofni disgyniad mawr ac uniongyohol yn nL ddordeb lleol ynglyn ag addysg os y cy- meryd rheoleiddiad y corff addysgol—ac y mae talu cyflog yn golygu rheoleiddio— uddiar awdurdodau lleol a'i ganoli yn Whitehall. Yr oedd am ofyn am j -i.450,OOOp yn ychwaneg o rodd at addysg elfennol, i'w gwario mewn ftordd ag a fyddai yn rhoddi budd uniongyrchol i'r awdurdodau lleol i roddi graddfa cyflogau hadfryùi¡!. ;) ehredaf y byddai i fy amcan ds vvv' y cynllun hwn sicrhau heb unrhyw ormes annheg hunan-lywodraethiad lleol. Yn dilvit rhoddodd amlinelliad o'r cam- rau fwriedid eu gvvneud drwy newid lleol- iad y rhoddion i galonnogi cylchoedd oedd- ynt yn fyw i addysg, ac i helpu cylchoedd tlavvd, ac iod ganddo gynllun i ddelio gyda chyfundrefn addysg yn ei chyfangorff, ac y byddai iddo gyflwyno deddfwriaeth ai ei gyfer. Yr oedd am i'r awdurdodau lleol: (1) (>yntial stati u athrawon priodol a cliyf- addas. (2) I sicrhau cynnydd yr ysgol- orion drwy gvfrwng ysgolion canolog neu foddion arall. (3) I ddarparu yn y cyloli ar gyfer dysgu. crelft, coyiniaeth, gardd- 1 wriaeth, a phynciau arbennig eraill. Gofvuai am rodd o J32.500p at addysg ganolraddol. Hon ydoedd yr allwedd i'r .s;ifle (clywch, clywch). Rhaid i'n hath- raw on elfennol gael eu dysgu yn yr ys- golion canolraddol; ein dynion proffeswr- ol, ein hefrydvvyr yn y prif ysgolion, ein harweinwyr mewn diwydiant a masnacli, dylent oil, hyd y mae'n bosibl, gael add- ysg ganolraddol 11a wn. Llongyfarchodd Mr M'Kenua y Llyw- yddar ei ddatganiad eofn a chlir. a eicr- hai d o'i gefnogaeth alonnog. Deuai amser eto i edryeh i mewn i fanylion ei ,tiii?sel- (?to i (,(Il,y(- I i i iiiewti i fariilioii el

ER COF I Am David Jones, Llwyn Penygroes. Gala rat am gyfaill anvvylai fy ughalon, A Clu istion o gywii- foes; Hiraethaf yu ddwys yng nghwinni fatgof- ion 0 fyvvyd yr holl1 David Jones: Ei weryd dihalog eneiniaf a'm dagrau 0 barch i'w gymeriad gwyn; Cymeriad oedd bured ae arogl blodau Y gwanwyn ar ddol a bn a. Yn Nyfiryn N; intile y ciiiodd ei fagu, Ac yma o vvawr hyd C ysegvodd ei Suinan i'r Duw oedd yn garu, A tlii,eeliodd ei oes yn llwyr; Fe garodd y capel a ehariad angerddol, A hynny yn fore iawn. Cymhwysodd ei hun, a bu'i oes yn ddef- nyddiol Mewn gwybod, uiewn burn, a dawn. Bu a ffyddlon i j- Sabot-h, a'l' cyrddau cy- hoeddua Ddilynodd yn llawn a lion Nid rhyfcdd fod Bethel yn teimlo'n hir- I aetlius,— Mae pigyn o dan ei bron; Btlln aiddgar dros achos y Gwr fu yn gwaedu A marvv ar Galfari, Ei fuchedd a bery yn hi)' i'vv edmvgu. Ac yntnu Luhwnt i'r Hi'. Hawl meistr a gweitlilii-r bob amser a barchai, Ni chelodd ei galon dwyll; Arferiun drygionua ac annoeth withodai A chwmni yr annuw di.bwyll; A gorfu yn gynnar fynd allan i weithio Ae vmladd yn ddewr a'i ffawd, at Ddysg yn rhy annodd ei d lingo 0 fwthyn y gweithiwr tlawd. Ei gyJchoedd teuluaidd, doethineb arferai Bob amser dan hedd a chur. A phawb a adwaeuai yn wastad hyftorddiai I ymladd ymhlaid y Gwir Fe wybu am chwerwedd. bu yntau yn Mara, A phrofodd ci dyfroedd hallt. Er liynny, ci grefydd ar derfyn ei vrfa Oedd dlysed a ffliir vr allt. Yng nghylchoedd crmdeithas bu'n wt o ddylanwad, A ffyddlon i lawer swydd, CJyflawnodd ei waith a diosgodd ei ddiHad Yn ddeuddeg a deugain mlwydd: Bu'n oedi yn swn yr Iorddonen flollydd, Hen afon arswvdus, ddofn.— Xes cafodd ei hunan yn llaw ei Arweinydd A chroesodd heb unrliyw ofn. 1 JOHN WILLIAMS. Treddafydd, Penygroes

PENNILLION COFFA j Am y Pieifat Hugh Hughes, Alit Ddu. Dinorwig. Fachwen, yr liwn a laddwyd yn Ffrainc Chvvelror 25, 1917. Cwympo wnaetli ar Faes y Gad, Draw o gyrraedd mam a thad, Rhaid roed arno'i gario'r cledd, A'i gario wnaetli, do, hyd ei fedd* Ei enw fyth gaiff loches mad Ar aelwyd glyd ei fam a'i dad A'r lor o'i ras fu'n ddwyiul ran. Ac angel glan yn ,Ai-i fan. (h terfyn j,oed l'iv tywyd cu Gan elyn erch a'i ddvvylo du Gofalodd Duw am ddod mewn pryd I fynd ag ef i'r nefol fyd. Wei, liuua beiiach, annwyl Huw, Nes clywed galwad udgorn Duw Yn galw'r 11 u i fro yr hedd 0 ddaear Ffrainc at fwrdd y wledd. DYFED JONES. Tanymarian, Dinorwig.

AT GYMRY LERPWL A'R CYLCH. Dymunwn wneud yn liysbys y gellir cael y DINESYDD oddiwrth ein Dosbathwr yn Lerpwl yn "wholesale" neu "retail," ond ymofyn ag ef MR. THOMAS YULE, Stationer and Newsagent' STRAND ROAD POST OFFICE, 301, STANLEY ROAD, BOOTLE, LIVERPOOL. The DINESYDD CYMREIG may be obtained wholesale or retail from our Agent at the above address

I PRIODAS FICER PWLLHELI. 9 I I PRIODAS FICER PWLLHELI. ? I Y ng Nghaer yr wythnos ddiweddaf un- vvyd trwy briodas y Parch J. Edwards, hcer Pwllheli. gyda Nyrs Jane Ellen Garry, Aberdaron. Y gwas a'r forwyn bri- odas oeddynt y Parch Cynfelin Jones a Mis Joene. I

I CADEIRYDD CYNGOR RHYL. í Mr H. Neville Williams, cyfreithiwr. sydd wedi ei benodi yn gadeirydd Cyngor RhyI, ac etholwyd Mr T. J. Hughes yn js- gadeirydd.

I 1.000 MARW MRS E, B. JONES, RHYL. Nos Fawrth diweddaf, yn 80 mlwydd oed, ym Mryn Estyn, Rhyl, bu farw Mra E. B. Jones, gweddw y diweddar Mr E. B. Jones, a mam Mr Buckeley Jones, I Rhyl.

I WARDENIAID CRICCIETH. I I. Yn y Festri gynhaliwd no- Fawrth di- » weddaf yng ghri0cieth ap??ntiwyd rn ■ Warden y Ficer ?Uss Pughe Jones. Yny!- I ? ?am, a Mr GaodwHL gorsai-feiat-r, yn warden y bobl.

CAU CYNNAR I BARHAU. I Yu y Senedd hysbysodd Mr Brace fod yr Ysgrifenydd Cartrefol wedi penderfynu estyn yr Archeb Cau i fisoedd yr haf, ac i gadw at yr oriau sydd mewn grym yn awr. Efallai y bydd yn angenrheidiol gwneud eithriadau gyda rhai pethau, y rhai na ellir eu cadw dros y nos yn yr haf.

I COMED NEWYDD. Daw liysbysrwydd yn dweyd fod Corned Nevvydd wedi ymddangos jin Melbourne ddydd Ma wrlli diweddaf.

Y MWNWYR AG YMRESTRIANT Dydd Iau, yn Llundain, cynhaliwyd cynhadledd o gynrychiolwyr y mwnwyr er trin y mater o ymrestru ymysg y mwn. vvyr, a Mr Robert Smillie yn y gadair. Penderfynwyd drwy fwyafrif mawr eu bod yn rhoi help i'r Llywodraeth gyda dod o hyd i'r itiodd goreu i gael yr 20 mil dyn- ion y gofynai y Swyddfa Rhyfel am dan- ynt. Datganwyd ymhellach fod cynllun yn cael ei ddarparu ti-wy yr hwn y difi- gwylir sicrhau 10,000 o'r mwnwyr i dorri coed ac i gynorthwyo yn eu t-ros^lwyddo o'r CGedwigoedd i'r pyllau. ?

I ATGOF HIRAETH I Am Bentref Ebenezer, Arfon. Y ng, nghcsa il crcigia u Arion Mae pentref annwyl im', A thebyg iddo'n unman, Nid oes, nvy'n meddwl, ddim; Mae'r cinv Ebenezer oesaiin fawr ei fri, Can's dwed with deulu Scion "Fud Duw yn Dad i ni." Heylydd gym oedd lawnion O dirion hogiau r graig, Sy 'nawr yn wir yn weigion, A'r hogiau dros yr aig; Ond prysur wawiiar diwrnod Ar ein hoff fecl.gvn mad, Pryd cawn eu gweled eto Ar aelwyd mam a tliad. Sawl un i fri gyfododd O'tli glyd aelwvdydd heirdd? Yn wii- yn wych gantorion, Llenorion, ao yn feirdd; Sawl un o'th dirion fechgyn 'Nawr droediant faes y gwaed? A pha sawl un yn gorwedd Yn gelain yno gaed? Faint, tybed, o'th gu seintiau Sydd wedi croesi'r glyn Er pan fnm i ddiweddaf ) ().'th fewn di, bentref gwyn ?■ 0! bentref bychan, tawel, Eu rhiio, clwyfus ;yw! A gweled pa mor 'chydig O'm ceraint sydd yn fyw. Mewn dagrau dwys y geilvv 'R hen benti-ef y "Roll Call," Wrth weled rhif mor fyehan O'r bechgyn yno'n ol Ond am :1, gawn ohonynt Gwir ddiolch rown i Ddw, O'u cael yn ol i "Eben," J'w cartref tiW.vn i fvw. ¡ JOHN R. GRIFFITHS. 33, Hatherley Street, Lerpwl.

CWYN COLL Am gyfaill cywir, sef Mr William John Davies, Rhyddallt Terrace. I gom y gad atebodd Ein cyfaill dros ei vvlad, Ei l'ywyd a anturiodd, Gadawodd dy ei dad; Ta, ta, fy mam, sibrydai Tra'i lygaid berliai'n lion. i aeth i'r gad un llai ei had Na'r cywir William John. I gorn y gad atebodd, Gadawodd chwaer a brawd, Eu calon hwy dderbyniodd glwy' Pan aeth ef i'w ravvd; Nid hawdd oedd ca-nu ffai-wel I frawd oedd fel efe, Yn gwneud ei ran ymhob rhyw fan Er dwyn y byd i'w le. I gorn y gad atebodd, Fe ai heb ofn i'r gad, Ei fywyd pur a roddodd Ar allor ocr ei wlad; Dros ryddid ni phetrusai Ef adael Cyniru Wen, Heb feddwl fa-,);j- 11.1,. welai wawr, A lhyddid eto'n ben. Ond! ni ddaeth ef i Gymru A'r llawryf yn ei law, 'Roedd raid i rai aberthu Eu bywyd yn ddifraw Yn nod i fwa'r geJyn Y syrthiodd William John. 0 ddaear Ffrainc at orsedd faino Y cwyd y cyfaill lion. e DaiN, eLo alwitd arno I uno yn y gad. Pan ddeffry'n lion eicli William John I wleddoedd "Ty Ein Tad" Mae yjlo deg drigfanau Heb swn y gwn na'r cledd, Ond heddvveh pur yn llenwi'r tir Lie mae y nefol-wiedd. Ebrill 14, 1917. W. T. WILLIAMS. I Ebrill 14, 1917.

SAETHU FFESANTS. I I Dirwyo Capten Liong. I Ym Mhvvllheli dirwyvvyd Capten John I Daniel Grilliths, Nefyn, i 3p am ladd "game" heb drwvdded. Dywedodd yr Heddwas Evans iddo weled y diffynydd yn cario gwn. ac yr oedd ganddo dair ffesant ac ysgyfarnog. Gofyn odd iddo am ei dnv ydded, ac atebodd nad oedd hynny yn angenrheidiol, a bod gan bawb hawl i saethu ''game'' am y rheswm eu bod yn niweidio y eropiau. Eglurodd y Swyddog Trethi fod y Llyw- odraeth wedi penderfynu rhoddi caniatad i amaet hwyr saethu "game" os gallant foddloni y Pvvyllgor Amaethyddol Rhyfel fod niwed wedi ei wneud i'r cropiau.

I GOSTWNG Y DRETH. Penderfynwyd yng Nghyngor Dosbarth Llanfairfeohan eu bod yn gwneud ar dreth o 3s 8c yn y bunt, sef 4c yn llai na'r flwyddyn flaenorol.

POBWYR LLUNDAIN. J Mae Pobwyr Llundain yn hawlio 5s o godiad yn yr wythnos i'r holl weithwyr. ?;

MILWYR CANADA. Dywed Syr R. Borden fod pedwar o ad. rannau Canada yn awr yn Ffra nc, ac yn gwneud i fyny dros 6.000.

OLYNYDD ARGLWYDD ALLERTON. Syr Frederick G. Banbury, A.S Bydd wedi ei benodi yn Gadeirydd Cwmni Rheilffordd y Great Northern, fel olynydd i'r diweddar ArgJwydd Allortlon.

.1. Y CYINIDEITHASAU CYFEILL- GAR.  Mesur Newydd. 1 Dydd Iau, cyflwynwyd mesur i'r Senedd er galluogi Cymdeithasau Cyfeillgar, a Ohymdeithasau Cymeradwyedig, a'r Un- debau Llafur i wneud heb eu cyfarfodydd blynyddol yn ystod y rhyfel. I Rhaid dangos i foddlonrwydd yr awdur- dndau priodol gan y pwyjlgor gweithiol o'r do d ,,Au pi- i o?i ol, -?-, i n y px%-N- 111 gj indeithas ei bod yn amhriodol fedrw Y nifer y personati sy'n debyg o ymgynull ac o drafaelio i'r pwrpas o gymeryd rlian," i gyfarfod o'r aelodau gael ei gyn- nal. ac os cyfarwyddir na3 yw cyfarfod o'r j fath i'w gynna1, yna bydd i'r aelodau o'r pwyllgor gweithiol presennol ddal yn eu swydd hyd nes y ceir cyfarfod.

J. ELIAS AND SONS. HAIRDRESSERS, I HAVANA HOUSE, PWLLHELI, Has the Largest and Best Selection of ¡ Ladies' Real Hair Tails in Stock. I Inspection Invited. Also Agents for MetropoJ Razors, J