Y Brython

Awel o'r De. Gan BRENNI BROWN. I < John Daniel Jones. I YcHYMG nynyddoedd yn ol, un o wyr Maenaf Dyfed oedd y diweddar John Daniel Jones, yr arwerthwr poblogaidd ac agent ystad Bronwydd. Fel arwerthwr nid oedd ei hafal o fewn y tair Sir, a chynhefin iawn iddo ef bob heol a Ilwybr o Ogledd Sir Abertein hyd eithaf Penfro, o bellafoedd Sir Caerfyrddin hyd lasfor Ceredigion. Ond yr oedd Mr. John Daniel -Jones yn wr o amryw dalentau, a chanddo ddoniau eithriadol mewn ami gyfeiriad. Efe, yn ei adeg, oedd un o golofnau pranaf Eglwys Annibynnol Hawen yng Ngheredigion, a.c y mae Hawen Hal] yn arcs o hyd yng nghof llu o bregethwyr yng ngwres y croeso a gawsent gynt ar aelwyd ddigymar y teulu. Er cymaint galwadau Mr. J. Daniel Jones, cymerai ddiddordeb mawr mewn llenydd- iaeth, Gymraeg a Saesneg, ac yr oedd yn ddarllenwr eang a chraS. Ysgrifennodd lawer iawn yn ystod ei oes, ac un o'i hoff bethau oedd nyddu penhillion a throsglwyddo ei feddyliau ar gan. Cof gennyf amdano un tro yn cytuno a'm tad i fynd gyda'i gilydd i gymanfa fawr Annibynwyr y tair Sir, a dyma'r neges a yrrodd drosodd y diwrnod 1 .cynt Fy nghyfaill Richard Davies, Dewch gyda mi'n gysurus, Nid yw y ffordd yn hynod faith, A bydd y daith yn iachus. i Yr wyf yn gwir obeithio Cawnforyigyd-deithio; Fel hoff dau gyfaill awn fel hyn I Drefdraeth yn Sir Benfro. 'Rwy'n siwr y gwnewch chwi ddyfod Yn fore i'm cyfarfod, j r Fe fydd y trap oddeutu saith I fynd i'r daith yn barod. Ac yn ei nynyddau olaf, pan gyfrifasai gwinn ei lyfrau a'i gyfeillion yn un o'i brif drysorau' ei fwyniant pennaf oedd ymgom ac atgof, darllen a chyfansoddi. Yr oedd yn foneddwr hynod am ei arabedd, ao er donioled ei ddy- wediadau Sraeth, a'i frathau diniwed gerbron tyrfa, difyrrach o lawer ei gwmni gerbron tanllwyth braf, ac yntau'n cymryd ambell hoe rhwng ei atonau i gadw'r tan ynghynn yn ei bibell. Mae gan amryw o ddarl-lenwyr Y BBYTnoN, 'rwy'n sicr, dystiolaeth lawnach na'r eiddo n am ddisgleirdeb ei dalentau, am garedigrwydd ei ysbryd, am arabedd ei hanesion, ac am loywder ei gymeriad, a gresyn na buasai rhywun amgenach na myn yn ceisio tynnu ychydig bach o Iwch y biynyddau oddiar ei hanes a'i goffhau mewn modd teilwng. fE; ,] Dyffryn Troed yr Aur. I I Nid oes yng NghyrM'n heddyw ddyffryn a llawer rhorach haenes na Throed yr Aur, o darddiacry Ceri hyd atei chysylltiad a'r Teifi, gerllaw Castell newydd Ernlyn ac er gwyched ei orffennol oddiar amser Dafydd a Gwilym yn Nolgoch, y mae ei ddyfodol, o edrych arno yng ngoleu'r presennol, mor obeithiol ag erioed. Eithr er mor amiwg ei bobi fawr" y mae yn ei bobi gyffredin lawnder o gymeriadau gwreiddiol, garw, a gonest, a fuasai'n gyfoeth diderfyn i linach Daniel Owen. Ac wrth adrodd am y rheiny, am y bobi syml-wledig, yr oedd y diweddar John Daniel Jones yn ei elfen. Nid oedd gan neb lawnach atgonon nag efe am hen frodorion plwyf Troed yr Aur a'r cyniniau, a thua diwedd ei oes pwyswyd arno i roi'r atgofion hynny ar gof a chadw rhag colli'r hanes yn ei farw ef. Gwedi llawer o ymhwedd ar ran cyfeillion, ymgymerodd &'r gwaith, ac er nas Ilwyr gorffennwyd, y mae ar glawr heddyw dros hanner cant o dudalennau yn ei fan- ysgrifen dde&tlus ei hun, yn cynnwys, yn ol ei eiriau ei hun atgonon am yr hen frodor- ion oeddent yn byw yn rhan uchaf plwyf Troed yr aur a'r oySiniau par oeddwn i yn llano ieuanc, ac hefyd am arferion y trigolion yr amser hwnnw. Pe cawsid digon o gefnog- aeth ni buasai'r un anhawster ar y ffordd, am a wn i, i gyhoeddi'r llawysgrif yn gyfrol, ac o'i chyhoeddi gwn yn dda y buasaFn ychwaneg- iad gwerthfawr at y Ilyfrau sy'n ymwneud a hen hanesion ao arferion y w]ad. Mynd i'rMynydd. Yr arfer gynredin yrnhlith amaethwyr Ceredigion pan yn anfon eu gweision i aredig neu i wneud rhywbeth arall cysylltiedig a'r meysydd yd, yw eu herchi i fynd i'r mini." Dyna a glywais i ddywedyd erioed, a bum droion yn ceisio dyfalu beth oedd ystyr y gair, a phaham y'i defnyddid mewn cysylltiad o'r fath. Dyma a ddywed John Daniel Jones yn ei atgonon Yn yr amser gynt adeiledid tai y ffermydd mewn lleoedd isel, cyagodol, ar gwrr isaf y norm, ac yr oedd yn naturiol i ddweyd, pan yr aent allan i aredig neu lyfnu, eu bod yn mynd i'r mynydd,' gan mai i fyny o'r tai yr oedd y Ilafur-dir. Erbyn hyn dywedir yn y wlad yma am bob un fyddo yn aredig—' mae hwn a hwn ar mynydd "—er mai yn y dyffryn y bydd wy yn ami yn carlo'r gwaith ymlaen." Yna a'r awdur i son am hen eiriau ere ill sy' gynefin i drigolion Ceredigion, a chyfeiria at un gair y gwelais i ei drafod yng ngholofnau'r Tyst beth amser yn ol I Y mae geiriau fel yna wedi dytfd i arfer- iad, ac nid oes ond ambell un yn meddwl o ble y tarddasant. Dyna'r gair buwch swynog" dywedir ef yn rhigl heb feddwl o dan ba fath amgylchiadau y tarddodd y gair. Pan oedd tywyllwch moesol yn gordoi meddyliau y rhan fwyaf o breswylwyr y wlad, credid gan y rhaiofergoelus fod hen wragedd, yma ac acw ar hyd yr ardal, yn meddu'r gallu i reibio, neu i swyno, pobl a chreaduriaid, ac felly os byddai i amaethwr droseddu yn erbyn un o'r hen wragedd hyn, drwy omedd rhoddi cardod iddi neu rywbeth o'r cynelyb, byddai i hon reibio neu swyno y fuwch fel na byddai iddi gyfloi. Felly gelwid y fuwch yn fuwch swynog, neu fuwch wedi ei swyno Dyna 41 air arall a arferir pan fyddo rhywun farw y mae hwn a hwn o dan ei grwys.' ? Dechreu hyn oedd pan oedd y wlad hon o dan yr iau Babaidd, arferid, pryd y byddai i rywur* farw, roddi llun y Groes ar ei ddwyfron (yr un yw crwys' a croes'). Dywedir hefyd am berson gwir diawd, ei fod mor diawd fel nad oes ganddo yr un geiniog i ymgroesi.' Tarddodd yr ymadrodd fel hyn yn y capelau Pabyddol oedd yma y pryd hwnnw gosodid cawg yn llawno ddwfr aanctaidd yn ymyl y drws oddifewn, a blwch bychan gyda thwil yn ei glawr i dderbyn ceiniogau yr addolwyr, y rhai wrth fyned i mown a wlychent eu bysedd yn y dwfr oedd yn y cawg ac a groesent eu dwyfronnau gan roddi bob un ei geiniog yn y biwch cyn myned i'r gwas- anaeth. Ni allai neb gael ymgroesi fel hyn heb fod ganddo geiniog i'w gosod yn y blwch (Ai oddiwrth hyn y tarddodd yr arferiad sydd gennym ni yn yr oes hon i gyfrannu ein ceiniogau ar ol cymuno ?) Y mae gan John Daniel Jones, yn ei atgonon, liaws o bethau cyn'olyb, ac yn ei hanes am yr hen frodorion ceir llawer chwedl ddiddorol ac ami bennill doniol o waith hen rigymwyr pared y fro. L

I W MjLi MM. I Dr. Moelwyn Hughes ar Ddychymyg. I Y MAE Cymdeithas Genedlaethol Lerpwl yn naw ar hugain oed bellach, a phrif gewri'r genedl wedi cael eu nol i'w chyfarch o dymor i dymor fe droediais innau i wrando hynny fedrais ohonynt, ac y mae eu hwynebau a'u hauerchiadau yD mynd heibio ffeaestri'r cof y funud yma yn un rhes nes codi och a hiraeth yn y fynwes frau am rai ohonynt sy bellach dan y dorian ond dyma'r gwir diragrith na fwynheais i ddim mwy ar yr un o'r rhes nag a fwynheais ar ddarlith y Parch. J. G. Moelwyn Hughes, M.A.,Ph.D., AbertejR, nos Wener cyn y ddiweddaf, ar y Dychymyg. Dyma'r waith gyntaf iddo'i thraddodi ac er mai tro gwael fuasai dyfynnu'n helaeth ohoni a thynnuf1' min oddiarni pan y'i traddodir etc mewn mannau ereill, yn fy myw y medraf ymgadw, digied o a ddigio, heb ollwng rhai o'i meddyliau godidog o'u clwydi, i hedeg dros Y BRYTHON, ac felly dros y byd i gyd. Cyn mynd at y ddarlith, byddai'n eithaf peth i chwi gael dp ar wyneb y darlithydd, a dyma fo :— Ar ol i chwi ddarfod sbio arno to a'i ddau lygad, fe awn ymlaen :—Fel pob athronydd a meistr ar ei bwnc, dechreuodd gyda chynnyg ambell ddarnodiad o'r gair a'r peth, ac a ym- ddanghosai'n fwy boddlon ar un Dr.. Johnson nag ar un neb arall, set hwn Mai gallu yw'r dychyrnyg i dynnu dar- luniau delfrydol, ac i alw'r hyn sy abaen gerbron." O'r llwyfan yna, fe lithrodd y mwyaf naturiol erioed i rannu dynion yn ddau ddosbarth, sef y rhai sy ganddynt ddychymyg, a'r rhai nad oes. AdymaenwauMoelwynaryddau bobi, bob yn gwpl Pobi y ffeithiau a phobi y delfrydau Gwyr y traed a gwyr yr edyn Brodyr y clai a brodyr y cwmwi. Ac onid yw'r gair yn bictiwr byw o bob un ? Ydyw, y mae, i'r dim. Ac meddai ymhellach Ymarferol yw un breuddwydiol, y Uall. Arcs adref i wylio'r caban y mae un mynd allan ar rawd antur y mae'r llall." Ac fe ddygodd hyn i'm cof rhyw gais bach o'r eiddof innau (mewn truth tebyg, end heb y grym a'r gwelediad oedd yn nhraethiad Moel- wyn) i ddangos y gwahaniaeth sy rhwng Sais a Chymro, a dyma fo :—Gwr yr enw (MOMM.) ydyw'r Sais at ei gilydd, ac yn dueddol iawn i ymdreiglo ar ei dor hyd ffeithiau a phridd y ddaear ond gwr yr ansoddair (adjective) yw'r Cymro, a'i berygl ef ydyw esgyn yn rhy uchel i'r entrychoedd yn acroplane, ei awen a'i ddychymyg a'r hyn sy'n eisieu, i wneud dyn a chenedl berffaith, ydyw tylino teithi'r ddau, set bachu noun priddlyd y Sais wrth adiective byw ac ysbrydol y Cymro, ac felly y daw'r Hong a'i Ilwyth i'r lan. Ond rhag imi wthio fy mhethau dwi i fy hun yn rhy agos at bethau gloywon Moel- wyn, awn ymlaen at ei sylw nesaf, sef Fod lie mawr i ddychymyg mown Haaes, yn y gwyddorau ac yn y celfau cain. A dyna wna'r Athro J. E. Lloyd a Mr. 0. M. Edwards yn haneswyr mor wych y maent yn mwydo'u hanesion a'u dig- ? wyddiadau ymmor eu dychymygnesei 'wisgo a swyn a hudoliaeth sy mor am ddifad ym mhobi y Catalog. A Shakespeare oedd 'hanesydd mwya'rSaeson ammaiefewelai ddyfnaf i galon y cymeriadau a'r cyfn od- au a bortreadai, ac a'u gwisgai a hudol- iaeth ei ddychymyg ac a'u gwnai yo bobi fyw. Dychymyg neu awen, hefyd, sy'n canfod egwyddor bob amser ac ar ol hynny y daw y Rheswm cloff ymlaen i dynnu ei gasgliadau drwy gwrs o ym- resymiad. Dyma'r llwybr a'r drefn :— Canfyddiad a dyfaliad yn dod o hyd i feyaydd newyddion, ac yna Rheawm yn dod ymlaen i'w harchwilio Dychymyg yn dod o hyd i drysorau cuddiedig, a'r ? Rheswm barus yn eu meddiannu. Y mae Dychymyg yn cychwyn o naen Rheswm, yn teithio'n llawer cynymach na fo, ac yn gorfod disgwyl ac arcs wrtho wedyn." Ac yn y fan, dyma n'n cono'r hawddgar Homo Ddu, Caerfyrddin, ers talm, yn dweyd peth tebyg wrth ddangos, mewn pregeth, fod Greddf, gallu amiyca merch, yn cael o hyd i ben Ilinyn pethau gymaint yng nghynt a sicrach na Rheswm, gallu amiyca mab. lpoenais lawer gwaith na thrawswn feddyliau yr Homo i lawr wrth ei wrando, unwaith yn y Bwyddyn, yn pregethu ym Moriah,Caernarfon. —gwledd fwyaf amheuthun y nwyddyn i mi'r adeg honno, a'i ddychymyg yn llamu fel iwrch o glogwyn i glogwyn ar ol y Gwir. Hwyrach y daw rhai o'i berlau i fyny i wynsb y cof yma toe byddant yn worth eu tynnu i'r lan os deuant.] Ond dyma'r sylw:— Yr oedd y Parch. Pwyma mown helync frig- frig a. rhywun yn ei eglwys a.c wedi galw gyda Mr. Hwn-a-Hwn, blaenor callaf a thryma'r Set Fawr, i roi'r holl achos ger ei fron a chael ei tarn beth fyddai oreu wneud. Yr oedd gwraig y blaenor yno'n clywed y ewbl. Mi at n am dro," ebe'r blaenor, "hyd gaeau y ffarm yma i feddwl y peth drwyddo draw, ac a ddof yn ol yn y man, a 'marn. gyda m.i." Ffwrdd a fo a chydag iddo fynd dros v buarth, dyma'r Nermwraig yn troi at y gweiuidog ac yti dweyd beth ddylid wneud yn y fan a'r funud. Toe, ymhen rhyw awr neu fwy i chwi, dyma'r hen ffarmwr yn ol o'i gaeau, ac yn cynnyg yr un peth yn union ag a awgrymasai ei wraig mown munud wedi iddo droi ei gefn, gan ddangos fod greddf gwraig yn cael hyd i Iwybr dyledswydd a gwirionedd ynghynt o awr na Rheswm cleiog y gwr. 'Doedd raid iddi hi ddim colli amser i ddyfalu a ohosi'i phen hyd y caeau dim ond tarro i cheiniog yn slot ei chalon, a dyna'r goleu'n glir yn y fan. Eithaf gwir, a phwnc y gellid dweyd wmbredd yn rhagor arno end y merlyn pranciog, tyrd yn d'ol at borfa fras Moelwyn unwaith etc :— Bu pob darganfyddwr mawr ymysg y gwyddonwyr yn. oludog o ddychymyg Oersted, Newton, Copernicus, Kepler, Faraday, Kelvin, ac yn y blaen. A dar- ganfu Galvani un o ddeddfau mawr trydan (low tengion electricity) wrth weld UyHa.nt yn ysgwyd ei goes Ac wrth glywed Moelwyn yn dweyd fel y cwynai Darwin, erbyn prynhawn ei oes, mor ddrwg ganddo na ddarllensai fwy o farddon- iaeth, fe gonais am y llythyr prudd ac ocheneidiol hwnnw a anfonodd John Stuart Mill, tua'i brynhawn yntau, at Gymdeithas Caergrawnt, yn poeni fod ei addysg a'i ymroad meddyliol wedi bod mor unochrog ar hyd ei oes wedi rhesymu ac athronyddu popeth, gan sycliu Sydd a defosiwn mor llwyr o'i natur nes oedd yr ochr honno iddi'n grin a gwyw drosti. 'Rwy'n cono'r Parch. W. 0. Jones, Lerpwl yma, yn darllen y llythyr hwnnw yn Nosbarth Athronyddol Crosshall Street ers llawer dydd, ac y mae ei don a'i brudd-der yn fy nghof a 'nghlyw i hyd heddyw. Ond yn ol at y ddarlith Ynfydrwydd ym marn eu cydoeswyr oedd "Gweriniaeth Plato ac UtopMX More ac Atlantis Bacon ond hwy yw ysbryd- iaeth gwleidyddiaeth heddyw, a dyma'r breuddwydwyr y ceisir eu cyneithu i iaith ymarferol deddfau. Rhaid wrth Geidwadaeth a Rhyddfrydiaeth. Y mae un yn dal dros y seiliau, a'r llall dros fynd ymlaen i oruwchadeiladu ar y seiliau. Y di-ddychymyg mewn gwleidyddiaeth yw'r Tori, a'r di-ddychymyg mewn Ath- roniaeth yw'r materolydd-y realist. Ac fe geir y di-ddychymyg ym myd Crefydd-y dyn cul a fyn gau ei hunan yn.g nghregin credoau. Yma ceir y Pabydd—a'r Protestant. Y mae i'r Pabydd ei ddelwau materol, ac i'r Protestant ei ddelwau credoawl, a'r ddau cyn ddalled drostynt a'i gilydd. Y mae pob credo'n gyfyngiad ar Dduw, a phob cyfyngiad arno Fo yn eilun- addoliaeth. Y mae'r crefyddwr di- ddychymyg yn anghono fod Duw yn fwy na chredo, ac mor wahanol y buasai'n cyrff (ie wir, cyrH ') diwinyddol pe'r bobi a'u gwnaeth yn meddu tipyn o ddychymyg." Yr oedd yno amryw Ddiwinyddion Newydd yn y dyrfa astud, ac fe'u gwelais yn pellebru eu mwynhad o'r naill i'r Hall, a'u llygaid yn sgleinio o lawenydd wrth glywed un o bileri cryfaf Cymru yn siarad mor gryf a diamwya yn erbyn gorthrwm y Gorn'ennol, ac yn dated hualau'r Cyffesion mor chwyrn a dibetrus. Ac oni fu calon dyn yn cythruddo drwyddi lawer tro cyn hyn wrth ddarllen neu glywed dysgawdwr o ddyn yn codi ei law ac yn cyfrif ar bennau ei fysedd bach fod yna hyn a hyn o briodoleddau moesol yn Nuw a hyn a hyn o briodoleddau naturiol," ac yn y blaen, gyda'i fath bendantrwydd oer a phe buasai wedi bod ynghanol y Net i weld a chlywed y cwbl. Diolch i Foelwyn am swatio'r diwinyddipn i fod dipyn bach yn swiliach a gostyngeiddiach wrth son am Dduw ac Anfeidroldeb. A chono sylwadau'r darlithydd yn y cyswilt hwn barodd i'r Parch. D. Adams, wrth ddiolch ar y diwedd, adrodd sylw'r hen athro yn Aberystwyth, y Principal Thos. Charles Ed- wards, set "y byddai diwinyddiaeth y dyfodol yn fwy dynol na Chalfiniaeth ac yn fwy dwyfol nag Arminiaoth." Cawaom bwyth hefyd, tua'r fan yma, bawb ohonom, am fod mor chwannog i wrando swn a dadwrdd y byd, yn lie clustfeinio am y llef ddistaw fain, mewn Natur a Gras. "Band y mae'r byd yma'n ei horn," ebe Moelwyn, a'r pwyslais mwyaf crafog ganddo pan yn grillian y gair band. Darn da ac amserol odiaeth o'r ddarlith oedd hwnnw ar Ddychymyg mewn Plant mor orlawn yr oeddynt ohono, ac mor naturiot iddynt. Gresyn, ebe'r darlithydd, na wnaieu rhieni a'u hathrawon, yn yr Ysgol Sul yn enwedig, well defnydd ohono, gan ei fagu a'i ddefnyddio yn lie cethru arno a'i fygu a meddwl mai celwydd ydoedd. A'u helpo Dim o'r fath both Ac ar ol hynny, dyma'r rhain 'DaiS Rheswm ddim ymhell heb asgell Dychymyg, a beichus a thrwm a fydd, a rhy drwm i fod yn ymarferol oni oreurir ag Awen." Y mae camelod yn teithio a milwyr yn gweithio'n well yn swn can nag hebddi. Pam ? Nid yn unig am fod cerdd yn hyfryd i'w chlywed, ond am fod seiniau'n llinell unionsyth ae yn gwneud troell "ohoni." Onid yw'n wir, hefyd, Dr. Hughes, fed y buchod yn rhoi Ilawer chwaneg o laeth os bydd y forwyn neu'r gwas yn canu wrth eu godro ? Ac onid yr un egwyddor sydd mewn grym mewn ambell Lan a Chapel lie rhoddir emyn i'w ganu tra bo'r casglyddion yn mynd o amgylch y seti ? "Y mae tro a chantell ar Iwybr bywyd. Gwneud camlas (canal) syth y bydd dyn gwneud afon droellog y bydd Duw. Pe'r unionid yr holl ffyrdd gwyrgeimion ar ymdaith bywyd, fe ddarfyddai ei ramant." Gwnai, meddwn wrthyf fy hun, pan glywais hyn fe ddarfyddai ei ramant i ddyn-ac i anifail hefyd, canys y mae'n got gennyf, pan y gweithiwn yng Nghaernarfon ac y piciwn yng ngherbyd John Hughes ambell brynhawn dydd Sadwm i edrych am f'ewythrShon Owen, Maes y neuadd, yn Llanaelhaearn, wrth odre'r Eifl, y byddair hen geffyl yn arafu a nogio'r funud y deuem i Bont Llyfni ac i olwg y ffordd faith a ymestyn o'ch blaen am nlltiroedd cyn sythed a saeth oddiyno i Glynnog. Ond pan ddeuai i olwg y drofa, fe garlamai'r hen Gapten yn galonnog, gan feddwl, meddai John Hughes wrthyf, fod ei breseb a'i ebran am y gongi i honno. Mor debyg i Gapten II John Hughes pawb ohonom ac a ddylem ddiolch i Dduw am ei drofau ar ffordd y bywyd, er ei bod hi'n goediog a thywyll iawn yn rhai o'i cheunentydd. Pe gwelem ni'r daith yn syth i'w phen, fe dorremein calonnau yn chwap ond yn ol at Moelwyn et.o, gynta' medrwn "y mae Dychymyg yn medru chwerthin gondiau lawer i ffwrdd o galon dyn. Fe gIywais i feddyg yn dweyd fod y na-ill naw o bob deg o anhwylderau dyn ion yn codi am eu bod yn cael eu dychmygu. Ac y mae mor wir a hynny y gall dyn ddychmygu anechyd i ffwrdd ac allan o'i gorff lawn cymaint ag y gall ei ddychmygu ato ac iddo." Fe chwarddais nes oedd fy ais yn clecian pan glywaia hyn Na feier y asyn am fod ei fref mor ddi- beroriaeth. Y mae ei lais yn ateb i'w borfa, canys ar fonion eithin ac ysgall ac yn y blaen y myn fyw. Er i chwi ei ? ollwng I ganol y cae a'r borfa, anelu am fon y clawdd a wna, ac y mae'r ysgall a'r eithm yn nh6n ei lais. A'r un modd Ilais dynion hawdd deall ar ei duchan ymhie ? y pawr ac ar both y mae'n byw." Ac felly 'r tro nesaf y clywaf Mr. Gweld Bai arBopethyncodiyn y cyfarfod athrawon i ? frefu'n aflafar yn erbyn gwaith y pwyllgor, fe godaf innau ar fy nhraed I ddywedyd wrtho am ddod i ganol cae crefydd, a phori rhywbeth glasach a stwythach na bonion eithin a chlustiau ysgall. Ac ebe'r darlithydd, wrth dynnu tua'r di- wedd :— Ond Barddoniaeth, dyna gartref Dych- ymyg o bobman pererin yw ymhobman arall. Gwerth pennaf Barddoniaeth yd- yw ei fod yn ffrwyth dychymyg beiddgar, ei fod yn dryllio hualau mater ac amser, ac yn rhoi IIawenydd ysbrydol am y rhydd rhyddid. Ar y ffin yr ydym yn rhodio. Gwynfa Goll yn ol, Gwynfa Gael ymlaen cyrrion Anialwch yma,gororau Paradwys draw yngolwg y Ddinas, eithr nid ynddi. Nid goleu mo bopeth nid "tywyllchwaith; Cyfnosyw; agoreu'ny byd gen' i hynny," ebe'r darlithydd, gan adrodd Can y Cyfno8 yn glo godidog ar y cwbl. A bydd hon, a'r HeiU adroddodd draw ac yma'r un noson, ar gael yn y gyfroI newydd o Ganeuon Moelwyn ddaw allan o'r wasg gyda hyn. Ac wedi clywed y fath BaenHrwyth heno, bydd pawb yn awchus bellach am y gweddill. Ac fel yna y diben- nwyd, wedi gwrando awr a hanner o blethiad gyda'r coetha'i iaith, y cyfoethoca'i feddw!, a'rmeIysa'inasagaedynLerpwIersyrhawg. Caraswn fod yng Nghroashall Street yn clywed ei bregethau ef a Mordaf Pierce y nos Sadwm a'r Saboth dilynol, eithr nid gwiw anturio i'r gwres, onite buasai'r merlyn wrth ei fodd yn carlamu ar ol ei feddyliau, i'w dal a'u rhoi'n Pound da,n Yr Hoelion Wyth. Rhaid arcs am gyfle arall i wneud hynny. Diolch am gennad sy'n medru ac yn mawr. hau iaith ei fam, ac sy'n ei gwisgo yng ngwisg- oedd ei gogoniant—yn ei lyfrau a'i bregethau, ac etc i gyd yn ei chadw mor bur a naturiol nes fod hiliogaeth Cymry Lerpwl yma yn ei deall bob gair. A dyna'r iaith sy'n gryfdwr ac urddas i'r Pulpud, yr iaith rydd daw ar lenorion Gwasg aChoIeg rhag mingamu a chodi bys ami, ac iaith fel hon a gaiff glust yr hen genedl ddyddiau'r ddaear. Medr Moelwyn ? fod yn drwm heb fod yn drymaidd. Diolch iddo am Lawyrch y Cwmwl a phan fydd yr hin yn wlyb, a'r wybr yn niwlog, a minnau'n j dechreumyndigodiysbrydion.troiybyddafi honno i'w hymlid i gyd i ffwrdd. A phe'i ? prynnech, hi ymlidiai'ch ysbrydion chwithau hefyd, faint bynnag sy ohonynt ar giliau'r galon yna. Ac y mae cyfrol all wneud gwaith mor anodd am ddim ond banner coron yn worth ei phris, tybed Llygad y Wawr. 11 J.H.J. J