Y Brython

Y Cymrv Amlwg. ELPHIN. I Pm. Mab y Graig mi garaf byth y wlad Lie bu fy nheidiau'n byw, lie cawsant fedd; Y fro roes farddol fri i'm hannwyl dad Ac arlliw grug y mynydd ar ei wedd. Anrbydedda Elphin ei dad a'i fam teilwng oeddynt hwy o'i glod, a hardd ynddo yntau cold ei gydnabod. Mewn galargwyn ed mygol i'w fam, dywed yn y pennill olaf— Rhyw 01 baradwys gain fel broydd cAa Yw'r bedd lie dodwyd hi; Fy ysbryd yno drig â'i henaid gIân, A mwy na geiriau bri L Yw'r enw Mam i mi. Ac heblaw cyfeirio at ei dad --loan A rfon- fel un annwyl iddo, yn y dyfyoiad uchod, ac fel un dderbyniodd farddol fri haedd- ltiannol gan fro ei enedigaeth, cysyllta ef ag enwogion barddol eraill ei oes gan ddefn- yddio ansoddeiriau fel y rhain mewn erthygl feirniadol: "y castellaidd Hiraethog, y lluniaidd a'r llathr Emrys, y graenus a'r glandeg Geiriog. y talsyth a'r iraidd Fynyddog, y glewddyn heinyf Glasynys, y llewaidd, nwydwyllt Dalhaiarn, y cawraidd Ap Fychan, y cadarn Gynddelw, yr harrld a'r hyfwyn loan Arfon. y talgryf Glwyd- fardd." Eithr nid "mwynder" yw'r rhin- wedd ieuir gyntaf ag enw'r mab, fel yr adnabyddir ef yn ei weithiau. Priodol yr ymgyfenwa yn "fab y graig." Yr oedd gennym eisoes" fab y mynydd," oddicartref yn canu cAn, mewn adgof hiraethus am ryddid, iechyd. a swyn, y trumau ban. Ac yn awr wele <1 fab y graig wedi gwrando ar yr alwad— O 1 Awen Gwlad y G&n, i wylltedd dyro dant. Rhyw lethol brudd-der bwysa ar ei frvd. wrth ddri<>go'r creigiau, a threiddio i'r unigedd mud. Ac wrth fyfyrio ar y creig- wyr hyfion gloddiant tan geseiiiau'r elog- wyni, i ddarpar diddosrwydd i aneddau, itis gall beidio & chofio damweiniau erch hyd y ponciau fu. Uthredd y golygfevdd, a pheryglon galwedigaeth y chwarelwr, a ddeffry ysbrydoliaeth can yn ei galon. ÅO yno wrth glustfeinio'n ddyfal clyw Ryw awgrym weithiau'n dod o ddwfn fedd- yliau Duw. Pan gasglodd ynghyd ei gynhyrchion barddonol yn gyfrol ddestlus a bylaw, galwodd hi 0 For i Fynydd, gan roddi'r lie blaenaf i gan gyda'r teitl hwnnw. Dan y ffugenw De Profundis yr ymddanghosodd lliaws o'r caniadall hyn ar y cyntaf Ond er yn Ilefain "o'r dyfnder" cais roddi "gogoniant yn y goruchaf i Greawdwr y mor a'r mynydd. Cydnebydd fodolaeth ryw anian oren-rin a bar I bopeth geisio rhywbeth uwch na'i hnn. Daw g wan eg ar ol gwaneg wen ei brig O'r gorwpl pell nes torri wrth fy nhraed Yn drochion eikuddryll; nid cynddaredd dig I Y rnor a'i ddychryn sy'n merwino'm gwaed, Ond synfyfyrio wnaf paham y gwnaed I'r eigion gnro ar drigfannau dvn Ai cyfrwng i gyfyngu antur gaed ? Ynte i ddemi'r enaid rhagddo'i hun I'r tragwyddoldeb mawr wna ddyn a Duw yn an ? Y mynjddoedd uchel, a'r creigiau, yw noddfeydd y bardd hwn yno y ffy rhag trybestod y byd, ac yr encilia oddiwrth dduH "barbaraidd-goeth" eyendeithas yn yr oes bresennol A chaiff afael, yn yr unigedd a'r tawelwch, ar y sylweddau tragwyddol. Erfyr y llygad mewnol hefyd, a meithriot*r ddawn yrnsyniol." Goreu man yw mynvdti i ddefaid dyfu gwlan;" a thyf petti.mi > n-ill, gwerthfawrocach, ar ei glegyr ihxm h. Y gal<>?> diiyfuddwys deimla gymaint gwell Yw'r dwyfol na'r daearol gymaint mwy. Hcblaw caneuon i'r m6r a'r mynydd, ceir yma gyfresau i'r dydd ac i'r nos. Darnau byrion. a chan mwyaf yn serch-ganeuon, elwir ganddo yn Ddyriau y Bore," canigau prudd mewn cywair lion, fel un a ddisgwyl- iaHr ddeuwyddach. loewach nen. tra yn y ddrycin. Ymhelaethodd lawer ar y nos yn yehwanegol at dair a deugain o'r hyn a eilw yn Sonedau y Nos," pertbyn ei Gathlau o'r Cysgodion," a'i Alargwyn- ion i'r on dosbarth. Nos-gauiedydd fyddaf fi, Yn eoa nos alawaf ganig ber. Felly hefyd y bu, ac y gwnaeth. Cafodd hyd i nos-feddyliau teiiw< g, a mrnegodd hwynt yn btr a melys. Wele rai o'r term- au sy ganddo wrth ddarlunio'r nos dirion- af, henafol, falmaidd, ffyddlonaf, euog, eang. bruddaidd, ddwyfol dosturiol, niwlog, bereddiaf, urddasol, geinddu, dduaf. Rhaid fod "nos enaid" ganddo, i deimlo cynifer o awgrymiadau amrywiol ynddi, ac i sylweddoli y fath gyfoeth o brofiadau drwyddi. Ond gyda thi yng nghauadlwyni hud Breuddwydio gaf nes deffry'r eiddig wawr. Goreurir y wybren iddo yntan'n raddo], nes clywed Hon yw y dduaf awr, Ni allet wel'd beb dywyll lenni'r nos Mo'r euraidd wawr. I Gwnaethom y detlioliadan hyn o'r gyfrol fel sail i ddweyd yn ddibetrus ddaed yw ei hansawdd. Ceir vnddi In o ddarnuu godidog, wedi eu cyfoethoisri gan feddwl praff, eu cylieu'n ofaJus mewn mydrau cywrain. a'u britbo a geiriau barddonol pêr-uewydd a ben. Credwn fed ei ddewis- iad o eirian yn brawf o'r ysgolhaig Cymreig manwl, ae o ysbryd y gwir fardd. Mwyn- hei.' miwsig ei vmadroddion, Codir y Hen oddiar di-riogaeth eang drwy ambell air mynegiadol ac er mai caniadau rhyddion yn unig gynhwyswyd yn y casglia.d hwn, ciywir weithiau gyffyrddiad y gyoghanedd, a "ylwnsom ar linell fel hvn yn Sonedau y Nos "— A'u gosgordd der y. gwisgo urddan dydd Oymer ryddid. yn lied fynyeii, i Ifurfio geiriau newyddian .trwy gysyjjfcu dau air cyffredin a bdha ambell un cvvbl newydd. Wele enghreiffti;«u ;—"fyth-fvddarol ru," "ceriub-bientyn," "eueidlym ddyn," "ad- wedd," "gvn-o!eui»'r heuliau" "coedlan- nan." Ceil' gallddo ,fuuad' ac" ofnned," Ac yrahlith hen eirian a atgyfyd gwasan aeth- d y rhai eanlynol fel esiamplan:— "distewa'r drin"ehwilio stnod hydysawd," "dylaith" "gun/ar," "mwytho, *•rhyferig "brwsdrau tUPT, Ymdynghedoddi beidio a dybbi unrhyw lythyren a syo bellach yw gweled yn y "Gynwy*" y fath deitl a "Ceinciau ar Danau Hud." Ond ymgorffor- iad o annibyniaeth yw ein gwrthrych; a chwith fyddai meddwl am dano yn ddisgybl yn ysgol unrbyw "athro gwallt-laes." Cymeradwywn ei ddall dirodres yn hebgor "Gyflwyniad" a "Rhagair ni wna unrhyw esgusawd, ni chais drugaredd i dyneru barn, ac ni chudd-ganmola ei waith ei hun. "Mab y Graig" ydyw, gesyd ei wyneb fel callestr yn erbyn beirniadaeth, ac ni ddiolchai am ganmoliaeth. Y darn llymaf yn 0 For i Fynydd yw "Vmliw ag ADgeu." Agorodd ddiluw-ddor ei lid yn erbyn dynion a sefydliadau yn y gan hon, ac ysguba hwynt o'i ffordd gyda rhyferthwy ei gynddaredd. Ymhlith rhai gyflawnant waith "Angeu," gwe-1 'Ddynion yn niwyg angylion mor llidiog eU bryd ag ellyllon, Gwyr dan ofEryinu i Dduw'n llunio rhyw dwyll yn y cudd Lefiaid fel beddau gwyegalchog ddynodant mor eang dy ffiniau, Cuddiant y gair sy'n bywhau, troant y byd yn gladdfeydd." Ac fel hyn y darlunia safle a gwaith eia "Prydain Fawr"— "Ha I ha heddyw mae Prydain yn ben ar deyrnssoedd y ddaear, Mwyaf mewn balchder yw hi, mwyaf mewn cyfoeth a grym. Hwn yw y Trindod addolwn-Milwriaeth, Moraliu. vi asnachu, Noflwn ein llongau mewn gwaed, cloddiwn am aur efo'r cledd; Gosod ein harswyd ym mhobman a wnelom serch ennyn dygasedd, Beth yw teyrngarwch i ni, hil y forneidr a r blaidd ? Pan fo ren ar ladd, daw cyfle i ddanfon cenhadon, Kwythauant allan i hau geiriau'r Efengyl mewn gwaed." Tuag ugain mlynedd yn ol cyfooeddodd Flphin gyfres o ysgrifau beirniadol ar Enwogion Cymru." Llith ffonodiol yw'r ail, sef yr un ar Gymro Rhydychen "— gwr y gellir ei adnabod oreu wrth ei ben chwyddedig" Dywedir iddo ifurfio, o aelodau'r Brifysgol, Gymdeithas Dafydd ab Gwilym ac mai trwy hanes y gweithred- iada yn y newyddiaduron, o'i anfoniad ef ei hua, y cafodd bodau isloerawl" y fraint o glywed am ei fodolaeth. Eithr tybygir nad yw ei orchestion yn dyfod i fyny %i ymhoniadau. Cymeraf yr hyfdra i aw- grymu fod ei ffyrdd yn groes i reswm a phrofiaa. Ni cheir llenyddiaeth o'r radd uebaf os na fydd wedi tynnu ei maeth o iywyd. Mae traethodau fyddant yn ymdrin & hen weithiau awdurol yn eithaf diddorol a defnj ddiol ond nis gallant fyw na chyn- hyrchu by wyd. Ymfalchïa Cymro Rhydychen yn neilltuol yn ei ieithoedd. Ond i mi, sydd Gymro gwledig, diaddurn, ymddtngrs yn rbywbeth rbyfedd ac ofnad- wy a chredaf mai dyma farn pawb sydd yn med, u s*i niad cywir am ieithwedd Gymreig Rhyw ymysgedd yw o glebar pen ffordd ae iaith ys hen feirdd. Ceisied Cymro Rhvdychen ddeall ei le priodol yng nghyf- in jp fit natur; a boed ildo grynhoi ei alluoedd a'u cysegru i'r gwaith yr arfaeth- odd Rhagluniaeth iddo ei gyfiawni. Os galwyd ei i fod yn hanesydd Cymru, boed iddo ymroi i gynnull, dosbarthu, a dehongli y defuyddiau eyfoetbog ond gv/asgaredig sydd yn ei aros, ac na laesed ei ddwylaw nes cynhyrcbu gwaith fyddo'n addurn i'n llenyddiaeth ac yn glod i'n gwlad. Os myn fod yn wleidydd, gwregysed ei lwynau at y gorchwylion celyd sydd o'i flaen, a bydded byth yn ffyddlon i Gymru. Os ei uchebais yw gwneud enw ac elw fel newyddiadurwr, ymdalled i eigion bywyd ac megis noftwr cryf a dewr ymladded yn de r 3, pliob rhwysirau nes cyrraedd ei nod. Yn Wc, In fwy nag erioed, y mae Cymru yn gofyn oddiar bob un o'i phlant yr aberth goreu sydd ganddo." N sgrif arall, lemed a'r un ar "Gymro Rhydychen," yw "Y Bardd Newydd." Ac er nad < es ugain mlynedd llawn er pan ysgrifennwyd lionno, mae bardd newyddach na'r gwrthrych eisoes wedi cyfodi yn ein plith. Aeth yeyntaf hwnnw yn hen, ac ysywaeth yn agos i ddiflannu. Hwyrach nad yr ysgrif hon a'i liesgaodd, ac a wyn- nodd ei wallt nia gellid cymhwyso ati hi gwpled a ddyfynna ei hawdur, o waith Byron— "Strange that the soul, that Tery flery particle, Should let itself be scuffed out by an article."

DRINK DWYRYD TEA. The Tea of Old Time flavour.

Beaty Bros ltd. CELEBRATED TAILORS THE Premier LIVERPOOL Firm FOR Good Class Tailoring.. AT REASONABLE PRICES. I ONLY ADDRESSES: I London !??. and Church St? | LIVERPOOL. I Closed on w.dn..day..POOL:n all day Saturdays. I A yw'ch Llygaid yn eièh blino? Yw pethau'n troi'n niwlog ac anelwig ? Dyna arwydd a rhybudd Ilethdod y My gad, a dylech gael ea hedrych rhag blaen; eu gwaethygu wna'u hesgeuraso. Gattwn m gyda'n hoffer gwyddonol ddweyd wrtbych 09 oes amoch angexi gwydrau ac os felty, eich cyflenwi a'l rhai a barai fwyaf 9 lee i chwi. Galwch beddyw: ARCHED A SONS, Eyesight Specialists. 73 LORD STREET, T- I Sefydlwvd 1848. LIVERPOOLJ 'Pbone-3925 Banh, w. fiiifflii & SOD, TAILORS 29 SOUTH JOHN ST., LIVERPOOL MJSO AS ;.U9 STANLEY ROAD, BOOTLE. Real Welsh Homespuns for Golfing and Fishing, 'Phone—580 Bootle. [■ — [, 1 Mr. H. W. "[lYe i DANNEDD GOSOD Tn%o h Dant, heb yr ias leia o boen efo ffordd Lloegr a'r Amerig. PRISIAU CYMEDROL Y oyngor a'r telerau yn rbad ac am ddim Foneddigesau i welnl | 1 Telir cludiad cwsmertaid o'r wlad ——'————————— 13 Norton Street, Liverpool (congl London Road). Oriau,—9 i 7. W 'Phone, 1436 Royal. COOK & TOWNSHEND. I Special Value ia ..BOYS CLOTHING.. READY TO WEAR. Boys' Sports Suits, I'") j £ 1 In Smart Tweeds a? vl Boys' Strong Rugby 17/Q Suits in dark shades '?/ For College wear. Boys' and Youths' f"! A Waterproofs 4* j Z2 All sizes. Byrom St. & Dole St., LIVERPOOL. KING OF THE MEADOW (Brenin y Maes). A'Song for Bass Voice. Yn y ddau nodiant. Geiriau Cymraega Saesneg. GAN JOHN HENRY, R.A.M. AIL ARGRAFFIAD. la. Swyddfa'r "Brython," Lerpwl. AISK FOR IJl aFJ IJHrv TJl vQ!i I D ilk aML ?<eaw  Table Waters In Syphons and Bottles. SODA WATER. POTASH WATER. SBL YJ;EB. WATER. LEMONAD1 ilNMR All. Sto., IDMS & Co., Ltd., Northumberland St., LIVERPOOL ROBERTS # EDW ARD?v JBSTATB' AG KIWI*. 64 Klrfcdale R l..tvet"ooo Telephone: 9,193 Roya!.

I § im Y TlFWYf: [GAN Y GWYLT^R I Westminster, No* Fawrth, 14 iv. 1914. I Saib a heddwch. I MAE pothau yn gwella hyd yn oed yng nghyrddau'r Pasc. Yr ydym yn cojflo'r adcg pan y goJygai cynhali&d yr Wyl i Fethcdist sclog yn y Brifddinas wrandawiad o ddeuddeg i bymtheg o bregethau, heb son am liaws o anerchiadau, yn y Seiat Cyffredinol, heblaw amryw gyfarfodydd ereill. Erbyn hyn y mae'r pregethau wedi disgyn i'r niter cyme drol o bedair neu bump,a'r cyfaifcdydd achlysurol i un neu ddau. Os bydd y pregethau yn ymarferol a'r siarad i'r pwrpas, y mae'r infer a nodwyd yn llawn cymaint ag y gellir gwneud defnydd chonynt ar y tro. Yn Llundain, fe gafwyd gwasanaeth un ar bym- theg o weinidogion o Dde a Gogledd Cymru,— un ar gyfer yr un ar bymtheg o egiwy.- i Methodistaidd sy'n blodeuo yn ein plilh. Testyn ymddiddan y Seiat Gyffredinol cedd G-waith Crist yn, y Nef, yn ei berthynas ymarferol P. dynion ar y ddaear." Ac edrych ar sefyllfa pethau yn y byd sydd yr awr I1011, mae'Ii gysur meddwl fed rhyw ddoethineb oruwch-naturiol yn rheoli ac yn llywodraethu. A chan mai wythnos y Pasg ydyw, a mf'ddyl- iau o hedd yn llenwi ein calon, mwy neu lai, fe adawn gwestiynau gwleidyddol hyd yr wythnoe nesaf. -0-