Y Brython

Gyhoeddi Eisteddfod Mon. I ME',RIONI. I I [Y? OL DEWI MEIRION]. YN Rhosneigr—Y dreflan fechan brydferth ar lan y mor, sy'n prysur ermill sylw ymwelwyr wrth y miloedd-y cynhelir Eisteddfod Mon y flwyddyn nesaf a heddyw (dydd Mawrth, Mai'r 26ain) daeth tyrfa fawr ynghyd i'r Cyhoeddi. Yr oedd yn ddiwrnod hafaidd a braf, yr wybren yn glir a'r ehedydd wrth ei fodd yn esgyn i fyny o'r rhosydd, ac yn arllwys ei gan o'r uchelder. Ffurfiwyd gorymdaith o Draeth yr Odyn i'r Fron Dog, lle'r oedd cylch naturiol—o waifch y Tylwyth Teg, mae'n debyg-yn aros y Beirdd. Y Rhingyll Carnisog ofalai am drefn yr orymdaith. Archodd Llew Llwydiarth—Cofiadur carrdig a-ffyddlon Gorsedd Mon—ar i'r Beirdd wylio pob un ei faeu, a chanodd Owen Thoma,s y Corn Gwlad, i gael tawelwch i ddechreu. Y cyfarwydd a'r ft'raeth Lewis Hughes, Y sw. (Trygarn), Amlwch, oedd y Derwydd Gwein- yddol, a chan ei gyfarwyd'dyd ef agorwyd yr Orsedd. Offrymwyd y weddi yn weddaidd a defosiynol gan yr hybarch Ganon Tref or, a'i wallt gwyn a'i olwg ddwys yn taflu urddas dros yr oedia. Pethau'v clust a Phethau'r Llygad. Wedi caine fir y delyn gan D^lynores Gwyn gyll, ynghyda chanu penhillion gan Owain Cybi, galwyd ar yr Athro S. J. Evans, M.A., Llangefni, i annerch y dorf ar Lenyddiaeth Oyrnru Fydd. Dyma rediad ei araith pum celf gain, dwy sydd wedi eu datblygu yn arbennig yng Nghymru. Rhennir y celfau cain yn dair i'r llygad—Arluniaeth, Cerflun- iaeth a Phensaemiaeth, a dwy i'r glust- Cerddoriaeth a Barddoniaeth. Y ddwy i'r glust sydd wedi eu datblygu gennyrn ni'r Cymry. Pam ? Gellid nodi llawer pam. Rhesymau mewnol ac allanol. Dyma resymau allanol Celfau drad iawn i'w datblygu yw'r rhai a alwyd yn Ddosbarth y Llygad; gofynn- ant am lawer o aur ac amser, ac ni fu gan y Cymry gynt lawer o'r naill na'r Hall. Yng Nghymru dlos, ni theimlid angen am y twr tal, ar deml hardd, i roddi amrywiaeth i'r olygwedd, ac i gadw'r llygad rhag blino ar syllu ar y gorwel. Y mae Naturwedidarparu yn helaeth mewn amrywiaeth golygfeydd ar- ddunol i ni yng Nghymru, a'r ddarpariaeth wedi digoni dyhead y Cymro yn y cyfeiriad yna. Wedi'r cyfan, mae'n debyg mai yn natur y Cymro (oddifcwn ac nid oddiallan) y mae'r rheswm pennaf am ei hoffter o gelfau cain y Glust yn anad rhai y Llygad ac oher- wydd hyn, y mae'n weddol ddiogel casglu mai'r cldwy yma—Cerddoriaeth a Barddon- iaeth-ddatblygid fwyaf eto yn y dyfodol, fel yn y gorfiennol, yng Nghymru. Cyfeiriodd Mr. Evans at y deffroad ynglyn i'r Ddrama yng Nghymru, a cbymeradwyai ei chefnogi ond gwylio yn fanwl am i'w datblygiad fod ar linellau chwaethus a theilwng o urddas a mawredd ein breintiau a'n cyfleusterau. Rhoddodd air o gyngor i'r rhai sydd yn ysgrif- ennu dramodau yng Nghymru a chyda llaw, datganodd ei syniad fod y ddawn a, ddanghosir i chwarae drama yn tra rhagori hyd yma ar y ddanvn, iysgrifennu drama. A'i gyngor i'r ys- grifenwyr oedd hyn- cofloriad cyfres o firaeth- ebion wna ddrama, ond astudiaeth o elfennau datblygiad cymeriad. Astudio cymeriadau gwerth eu hastudio, dyna esgor ar Ddrama deilwng. Gyda golwg ar ddyfodol barddon- iaeth Gymreig, credai fod dydd y Mesurau Caethion (ac eithrio yr englyn) ar ben. Cymeradwyai i'r Beirdd ganu yn y mesurau rhyddion, ac efelychu Ceiriog ac Ann Griffiths a Phantycelyn yn eu dewisiad o fesurau. Dyma fath ar ganu sydd yn cario dylanwad dwfn ar fywyd cenedl. Wedi'r araith alluog hon, caed cyhoeddiad gwych o ffurf swyddogol y rhybudd o Eis- teddfod Rhosneigr y flwyddyn nesaf, gan y Cofiadur Llew Llwydiarth, a clarllenodd Mr. R. H. Jones nifer o brif destynau'r Eisteddfod honno. Yn nesaf, galwyd ar Caerwyn ymlaen i goffa Berwron, yr hyn a wnaeth yn hynod o effeithiol. Caed penhillion tlws o goffa gan Owain Cybi (gyda'r delyn), ac adsain o sylw^Caerwyn am gymeriad y gwr ynddynt Gwell na marmor ar ei fedd Yw rhinwedd ei gymeriad. a -'?. „ Chofio ffrwd ei eiriau ffraeth, -t Bar hiraeth am Berwyron. Mr. W. S. Owen (Gwilym Oybi) alwyd i fyny i ben y Maen i draddodi annerch ar Gardd- oriaeth Cymru Fydd." Traddododd anerch- iad gwresog a nerthol, yn cymell mwy o ymdrech yng Nghymru i ddatblygu mwy a mwy ar y ddawn gerddorol oedd mor amlwg yn y Cymro. Gofidiai y rhaid cydnabod nad oedd y cynnydd yn gyfatebol i'r manteision yn ein hanes, ac fod Canu Cynulleidfaol, er eng- hraifft, ymhell o fod yr hyn a ddylasai fod, gyda'r organau heirdd a drudfawr sy' mown llawer 110. I Ynghanol y beirdd—dyna lejbraf! I Bellach, dyma gyfle'r beirdd i annerchVedi dod, a gwelwn yn y cylch lu o'r Beirdd :— Trygarn, R. Mon Williams, Alaw Fardd, Odwyn, Cybi Felyn a Seiriol Wyn-(a'r ddau, fel eu hynafiaid gynt, yn hen ffryndiau, ond fod y ddau erbyn hyn ynfelyn,wedi mynd i fyw i'r un dref, ac yn wyneb haul "). Derlwyn, Gwilym Einion, Dd. Owen, Awen Mona, -peiiiiol Fychan, Rhuddlad, Telynor Trevor, J. W. Huws, Ap Ncigr, y Parchn. J.R.Owen, G. R. Hughes, D. J. Howel, ac R. E. Davies. Hefyd Ap Huwco, Gwilym Owen, etc., etc. Caed niter mawr o anerchiadau barddonol, a'r cwbl yn dda, end ambell un ffraeth ac yn cyrracdd ymliellach na'r glust. Gellir meddwl fod cyngor yr Athro S. J. Evans i'r beirdd ganu yn y Mesurau Rhyddion eisoes wedi dechreu dwyn ffrwyth. Yn y mesurau hynny yr oedd y rhan fwyaf o'r anerchiadau, ond ai WEDI anerchiad yr Athro y cyfansodd- wyd hwy sydd amheus. Dyma i cliwi eng- raifft :—• Icuainc, iraidd yw'r Eisteddfod, Fel y gwanwyn yn y coed, A'n Heisteddfod yn Rhosneigr Fydd y fwya'n Mon erioed A oes rhywun heddyw'n ameu ? Wei, doed iddi bawb drwy'r Sir, A cheir gweld fy mod yn broffwyd Sydd yn medru dweyd y gwir. Dydd cyhoeddiad yr Eisteddfod i Hapus ddydd a'i fri ar daen Cymru'n gyfan ddylai wybod Yma bydd y mor o'i blaen 0 dan drem y Llew mae'r meini, Ni bu Llew mwy fteind erioed A'r Archdderwydd doniol Trygarn Sydd fel llencyn deunaw oed. Mynydd Twr—o'r ochr yma, Fydd yn gwylio'n 'Steddfod ni O'r tu arall-bydd yr Wyddfa Yn llygadu ami hi Synnwn ddim na ddaw yr lanci Yma i weled ar ei hynt 'Steddfod Mon yn cael fath groeso, Fel yng nghartre'r mor a'r gwynt. Deg frenhines hoff y delyn Ddaeth o Lanfair—yr enw mawr Hwy na'r enw yw ei chlodydd,- Clywch ei pheraidd dant yn awr Wrth ei Haw mae Owain Cybi, Ac mae'i lais mor g]ir a'r gloch, Yng nghyhoeddiad ein Heisteddfod Ar y lawnt gerllaw'r Fron Goch. Ap Huwco. Orsedd hygar sy ddlogel,-i-iodded oruchel Ei hanes hoff dania sel Ei beirddion i'w byw arddel.-DERLWYN. Doniol anghyffredm oedd penhillion Gwilym Einion gwelai Natur o'n dertln haul gwanwyn yn gwenu, Yr oil yn awgrymu llawenydd a llwydd Diangodd pob ellyll dros greigiau y Grigyll, I'r eigioi), ni feiddiant ymgynnull i'n gwydd; Y gwichiaid estynant eu pennau o'r cregin, Ehedeg gan drydar wna'r adar o'r coed A neidia'r cwnhingod o'u teiau'n y tywod, Er mwyn gweld Eisteddfod tro cyntaf erioed. Ac meddai Meirionfab :— Aelwyd y gordd, gwlad y gog," Yw ynys Gronwy enwog. Lluniaeth a Hwyl* I Trwy garedigrwydd y Pwyllgor Lleol, dar- parwyd lluniaeth i'r beirdd mewn ystafell gyfleus, ac ni raid dweyd fod y te yn felys a'r cwmni'n ddiddan. Rhyfedd y swyn sydd i'r beirdd yng nghwmni ei gilydd-po rhyfedd hefyd. Erbyn cofio, ceir llawer dihareb yn arwyddo fod sylwadaeth y gorffennol wedi canfod fod yn naturiol i rai o gyffelyb duedd- iadau hoffi cwmni ei gilydd, megis Adar o'r unlliw ehedant i'r unlle." Clywsom ddy wedyd y byddai Islwyn fawr, pan ai i Gyfarfod Misol neu Sasiwn, yn debyg o gael o hyd i rai a'r ias farddoni ynddynt (er ymhell islaw iddo ef), ac y byddai y duedd.honno oedd yn gyffredin iddynt yn pontio'r pellter rhwng eu cyffredinedd hwy a'i athrylith ef, ac y byddont yn ben ffrindiau. Oes, mae rhyw swyn yng nghwmni pobl yr awen, dywedwch chwi a fynnoch, ac waeth faint o droion trwstan sydd yn eu hanes, ac y mae llawer,chwedl Ceiriog, Un trwstan o'i febyd i'w fedd, A siwr o wneud popeth yn grcies.- waeth i chi prun, mae rhyw allu ganddynt i weled ymhellach i'r anweledig na neb arall, a hwy sydd yn cludo i ni'r cyffredin weledig- aethau'r delfrydau nefol, ac yn codi awydd ynnom i ddringo atynt. Dawn bennaf Duw i'n byd," meddai y diweddar Brifathro Thomas Charles Edwards, yw dychymyg y bardd. M-wn wedi ei goethi a'i buro, a'i feddiannu gan Ysbryd Duw, fu'r cyfrwng goreu i Dduw ddatguddio Ei Hun i'n byd, cyn ymgnawdoliad ei Fab." Pe/iderfynwyd ffurfio Cymdeithas o Feirdd Mon," a'u bod i gyfarfod i drefnu'r peth yn fanylach ddydd Mawrth nesaf yn Llangefni. Rhowch sylw'r Prifathro o'r Bala yn arwyddair i'ch Cym- deithas, Feirdd Mon, i sicrhau nod teilwng i'ch ymdrech ion. Diolchodd Trygarn ar ran y beirdd i'r pwyllgor Ileol am eu darpariaeth, ac atebwyd gan Mr. Jones, llywydd y pwyllgor lleol. Amlygwyd peth anfoddlonrwydd ynghylch y trefniant gogyfer a'r Beirdd yn Eisteddfo d Llangefni, ond wedi apel garedig a doeth gan Trygarn, Gwilym Einion, a W. S. Owen, cytunwyd i adael o'r neilltu ar hyn o bryd bob trafodaeth allai beri oerfelgarwch cydrhwng Pwyllgor Llangefni a'r Beirdd—gan ymddir- ied y bydd Pwyllgor Llangefni yn gweld yn ddoeth ohirio cario i weithrediad unrhyw gyfyngiad bwriadedig ar hawliau'r Beirdd nes y ceir cyfie i wrando yn fanylach o'r ddeutu, Ymadawyd mewn Heddwch," a phawb yn cyduno i ewyllysio llwyddiant i Eisteddfod Llangefni y Llungwyn yma, ac i Eisteddfod Rhosneigr y Llungwyn nesaf. -0

MARW. WILLIAMs-Yn ei gartref genedigol, Ty du ffarm, Beaumaris, yn 82 mlwydd oed, William Williams, brawd hynaf Mr. H. E. Williams, 94 Anfield Road, Lerpwl, ac Olinda," Beaumaris.

Undeb y Cymdeithasau Cymreig. Y modd i ddeffro'r Gogledd o biaid yr Undeb, Adroddiad yr Ysgrifennydd Cyff- redinol yng Nghynhadledd Pont y Pridd Mai 16, 1914. YMDRECHWYD ymhob modd i sicrhau cyn- horthwy oddiwrth rai o Gymry mwyaf blaen- llaw y Gogledd, ond nid oes hamdden gan rai ohonynt, ac nid oes Ilef na neb yn ateb o fannau ereill. Gwireddwyd yn fy hanes yr hen ddywediad, Os am wneud y peth a'r peth, gwnewch ef eich hun." Nid oes dim amdani ond ymafiyd yn y gwaith a'i ddwyn i ben drwy gyfrwng cyfarfcd ynglyn ag Eisteddfod Bangor. Awgrymwn felly mai'r cynilun goreu yw a ganJyn 1. Hysbysebu'r cyfarfod ynglyn a'r Eis- teddfod yn Rhaglen Swyddogol yr Eisteddfod, ar furlenni'r Eisteddfod, gyda chaniatad v Pwyllgor, ym mhapurau newyddion y Gog- ledd ac yn rhai o brif gyfarfodydd ac eglwysi'r Gogledd o hynny hyd adeg yr Wyl. 2. Anfon cylchlythyr yn enw'r Undeb i bapurau Cymraeg a Saesneg Gwynedd, gan alw sylw'r werin at y mudiad ac annog y bobl i ddod i'r cy-iarfod arbennig adeg yr Eisteddfod. 3. Anerchir y cyfarfod, fe ddichon, gaii Syr Edward Anwyl—ein llywydd, Lleufer, Gwynfe, Llew Tegid, J. H. Jones (GoL Y BRVTHON), Dewi Fychan, a'n trysorydd. Baich eu cenhadaeth a fydd amcanion yr Undeb a'n llwyddiant ni yn y De; annoo- gwyr y Gogledd i sefydiu Cymdeithasau ac i godi fel un gwr cyn y goddiweddir hwynt gan lifeiriant Seisnig cyffeJyb i'r un a ddyliia dros Went a Morgannwg. Y mae perygl y Gog- ledd yn cynhyddu, canys y mae Colwyn Bay, y Rhyl, Ijlandudno, a lleoedd ereill, yn gyrch- fannau poblogaidd bron bob cenedl dan y nef. 4. Trefnir llywydd, trysorydd, ac ysgTif- ennydd i Adran y Gogledd, ac anogir hwynt i drefnu pethau yn eu hadran fel y trefnir pethau gennyrn ni yn y De. Penderfyrwnt hwy berthynas Undebau neu Adrannau De a Gogledd. Hawdd fydd i bani t) uno mewn cyfarfod mawr yng]yn a'i Eisteddfod Genedl- aethol os nad e 11 ir ymuno mown mannau canolog ereill yn ystod adegau ereill o r flwyddyn. 5. Taer gymliellir y Gogleddwyr hyiiny--ac y maent yn Ilu mawr erbyn livi-i-sydd ar wasgar yn y De i roddi pob symbyliad i'w hen gartrefi i gefnogi mudiad y Cymdeithasau Cymraeg. Gallant wneud hyn drwy air a gweithred pan, ar ymweliad a'u henfro. Dyna rai cynUuniau i alw'r Gogledd i'r gad. Pwy a etyb yr alwad, neu pwy a n. trosom ? Rhodded pob un help llaw, ac fe unir Cymru dan faner Undeb y Cymdeithasau Cymraeg. Taer gymhellaf holl ddarllenwsnr yr Adroddiad hwn i gefnogi'r Undeb yn ei ymdrech fawr i danio Gwynedd. Pa le mae gwyr mawr y Gogledd ? Pa Ie mae'r beirdd, y llonorion, yr athrawon, y pregeth- wyr a'r cannoc dd cenedlgarwyr a breswylia Wynedd ? Yn sicr nid oes raid iddynt wrth wyr y De i'w d'ffro. Hyderir y sicrheir cwrdd mawr bi wdfrydig ym Mai-igor. Gwnol- ed pob un yr hyn a alio yn ei gylch arbennig ei him, D. ARTHEN EVANS, Ysg. Gyffrfdinol yr Undeb. 15 Somerset Road, Barry.

YN Y WASG. CRISTIONOGAETH A CHYMDEITHAS, gau y Parch. J. H. HOWARD gyda Rhagair gan y Gwir Anrhyd. D. Lloyd George. Pris 2 /6 net. Cyhoeddedig gan HUGH EYANS & C ONS. Swyddfa'r 'Brython,' 358 Stanley Road, Liverpool H ARTLEY & Go-, LIVERPOOL, ."1 -Ll J-J 202 I-i ONDON I OAD. SALES BY AUCTION EVERY TUESDAY AND FRIDAY AT ONE, SATURDAY NIGHTS AT SEVEN. VALUABLE HOUSEHOLD FURNITURE OF ALL DESCRIPTIONS. MAGNIFICENT NEW AND SECOND-HAND PIANONORTES, LARGE VARIETY OF BED8TEADS BEDDING, &c, EVBRY NECESSITY FOR HOUSEKEEPING. ATTEND THESE SALES AND SAVE AT LEAST 30 PER CENT. A MAGNIFICENT SELECTION OF SUPERIOR FURNITURE IS ALWAYS KEPT IN STOCK AND ANYTHING MAY BE PURCHASED BY PRIVATE TREATY. GOODS STORED. On view 8.30 a.m. to 9.30 p.m.: Saturday 1 p.m., Telephone 1793 Royal. CONSIGNMENTS (EITHER LARGE OR SMALL OF ANY DESCRIPTION INVITED FOR THESB SALES. BEST RESULT GUARANTEED. W. DAVIES, Conductor, Adludicator, Accompanist. Teacher of Singing* Violin, a Piaajfjrte Terms for Festivals, Concerts, Eisteddfodan. At HAFOD, DEGANWY, N. Wales mm y M. GWERSLYFR I DDOSBARTHIADAU CYMRAEG Wedi eifysgrifennu a'i drefnu dan nawdrt Undeb Ysgolion M.C, Lerpwl, gan OWEN EILIAN OWEN. Pris 4c.drwy Ir posli 5c. I ri Cyhoeddedig yn Swyddfa'r Brython.

MINION MEMAI. YN OL MEUDWY'R MOR I SUI. Y SWN.—Pwy mewn tref na hir- aethai am Saboth tawel y wlad. Ffwdanllyd a therfysglyd yw Saboth y trefi ar y goreu, a gwaeth fyth pan ddethlir yr Empire Sunday gan y sawl a gred mewn miri ar y fath. Fore Sul diweddaf, ym Mangor, clywid seindyrf yn gorymdeithio o wahanol gyfeiriadau yn uchel eu sain, a thyrfa fawr o blant yn ou dilyn. Ffurfiwyd yn un orymdaith fawr ar yr heol ger Neuadd y Dref, i orymdeithio i'r Eglwys Gadeiriol, i ddathlu Empire, Sunday, beth bynnag a olyga hynny. EGLWYSWR FEDR BREGETHu.Brynhawn ddydd Iau diweddaf, daeth Esgob Bangor a GWfR Y GADAIR. Y Parch. JOHN WILLIAMS (cyn-Lywydd y Gymanfa). Y Parch. REES EVANS (y Llywydd presennol). Y Parch. O. OWENS (y Llywydd at V flwyddyn nesaf). llu o wyr eglwysig y eylch gydag o i Hirael 1 agor ystafell genhadol berthynol i Eglwys Loegr. Yn yr hwyr, pregethodd Canon Davies (Dyfrig) yn fywiog a nerthol, FEL Y MEDR O—" o'r frest." GAEL EI PRIG I FEWN.—Hysbysir fod Mr. Beriah Gwynfe Evans, Caernarfon, awdur Drama Ysgrythyrol .Esther-wedi cytuno a pherchennog Chwaraedy Bangor i'r cwmni o Gaernarfon ddod i Chwaraedy Bangor i'w pherfformio bob nos am wythnos. Dyma'r tro cyntaf, mae'n debyg, i gwmni Cymreig gael ei logi gan theatrydd proffesedig, i roddi cyfres o berfformiadau, a chlod i Gwmni Caer- narfon fydd cael dweyd mai hwy ddechreuodd, wedi y dejo hyn yn beth cyffredin, fel y daw yn ol pob arwydd a welir heddyw. GWELL GLAJSTFA.—Oeisia CorSoraeth Ban- gor ganiatad Bwrdd Llywodraeth Leol i fentliyea EI,250 er gwnoud glania o goed yn ochr Mon, gyferbyn a Phiar Bangor. Cwynir ers talm oherwydd ystad anfoddhaol y lanfa bresenuol, a bu rhai damweiniau o'r herwydd. --0-

A KEY AD GUIDE TO THE WELSH LANGUAGE, or a Welsh-English Dictionary and Gram- mar combined. Text-Book-The Welsh Bible. By Pedr Hir. Cloth, 4s. net. SWYDDFA'R BRYTHON