Y Brython

At the Cross—Wrth y Groes SACRED SONG. CAN:GYSEGREDIG. In Two Keys. For Tenor or Baas. tWELSH WORDS BY The Rev. PETER WILLIAMS (Pedr Hir). ENGLISH ADAPTATION AND MUSIC BY JOHN HENRY. Copyright 6d. nett. Liverpool: HUGH EVANS & SONS, 356-8 Stanley Road IF YOU WANT SEASONED 4' Oak, Mahogany, Birch, Black Walnut, Ash, White Wood, Pitchptne,! Yellcw Pinc-, Uccrs or Mouldicg WRITE LEWIS ROBERTS, 19 STANLEY ROAD. LIVERPOOL

Trem I-Utgorn Dirwest. I PWY bynnag arall aiff i hepian ynglyn a'r achos dii westol, gellir bod yn bur sicr y bydd Plenydd yn effro ac yn awr ac eilwaith cyffry'r holl wersyll ag utgorn-floedd i'r gad. Y mae efe'n deall y pwnc yn drwyadl, bob agwedd arno, ac wedi gwneud gwasanaeth mawr i'w genedl trwy oleuo ereill, eu gosod ar y safbwynt cywir i ganfod pwysigrwydd y ewestiwn mawr hwn, a'u hysbrydoli i ymdrech o blaid yr iawn. Bydd enw Plenydd yn amlwg iawn yn hanes dirwest Cymru, a gobeithio'r arbedir ef am lawer blwyddyn eto i ysbrydoli cad "—canmil gwell ei gwaith na'r hyn y dywedir fod gwroniaid Ulster ar fedr ei wneuthur. Plenydd yn heneiddio ? Cato ni megis doe yr ydym yn ei gofio, mewn Cymanfa Ddirwest ar y Maes ym Mhwllheli, yn ddyn ieuanc penddu, ac yn siarad a hyawdledd grymus ar ei hoff bwnc. Cyhoeddai wahoddiad i bawb ohonom i'r Hafod Lon-" end nid i gyd ar unwaith Beth bynnag, rhybuddiai ni na chaem yno ddiferyn o ddim cryfach na the. Credwn fod y diweddar Barch. Robert Hughes, Uwchlaw'r Ffynnon, yn siarad yn yr un cwrdd a phan welai rai pobl aflonydd, ar gwr y dorf, ac yn mynd ymaith o'r diwedd, fe sylwodd, "Ie, dyna nhw'n mynd ac i ganlyn y gwynt yr a we bob amser."

Trem II-Yn Eisieu: Dynion leuainc. Mae gobaith yr achos dirwestol, i raddau helaeth, mewn codi dynion ieuainc i arfer eu dawn, ac ymgysegru i'r ymdrech ynglyn a'r gwaith da hwn. Mae manteision addysg heddyw yn fwy na chynt, a dylai fod mwy yn awr yn deall rhai agweddau ar ddirwest. Ond beth bynnag y gall addysg un fod, byddai astudiaeth o'r cwestiwn dirwestol yn sicr o helaethu ei wybodaeth. Mae deall y pwnc hwn yn drwyadl yn golygu deall agos bob pwnc cymdeithasol, masnachol, gwleidyddol, yn gystal a moesol. Mae ei gysylltiadau yn cydio mor uniongyrchol yn y cwbl. Mae'n wir fod agweddau syml iawn arno, a lie ar- dderchog i unrhyw frawd neu chwaer fo o ddifrif i siarad a llafurio drosto. Nid oes un yn rhy fach i'r genhadaeth hon. Yr un pryd, y mae, fel y crybwyllwyd, yn rhoi ei gyfle i'r mwyaf helaeth ei wybod.y galluocaf ei feddwl, a'r hyotlaf ei ymadrodd. Onid yw yn cyn- nwys y meddwl, yr ysbryd, a'r cymeriad, yn gystal a'r corff 1 Y mae yn fwy na'r meddyg, yn fwy na'r gwyddonydd, yn fwy na'r athronydd meddyliol na moesol, yn fwy na'r barnwr, yn fwy na'r seneddwr oblegid y mae yn gydweedig a holl bersonoliaeth a chymeriad dyn. Ffordd flippant, ddifeddwl, yw s6n am ddirwest fel pwnc y dwr." Yr hyn svdd eisieu, vn fwv na dim, yw i'n dynion ieuainc talentog gael gweledigaeth ar bwysig- rwydd y cwestiwn yn ei berthynas a'r holl ddyn, ac a. chymdeithas yn gyffredinol. Mae hon yn oes sychedig am bleser, a miloedd yn meddwi ar bleserau disylwedd. Ond ni cheir y pleser uchaf eithr mewn gwasanaeth. Y dyn gwir ddedwydd yw yr hwn sy'n ymgysegru i ddyledswydd, ac i amcan teilwng o fywyd dynol. Dyna'r dynion y pery eudedwydd- wch cyhyd a'u hoes. Clywsom hen wr, ar derfyn oes, yn dweyd fod y cyfarfodydd y buasai ynddynt, a hyd yn oed y rhai mwyaf dilewyrch ohonynt, yn dod ato yn ei wely cystudd, ac yn ei gysuro. Gall peth fel hyn ymddangos yn ysgafnbeth goody-goody i rai ond erys y ffaith er hynny—y bydd i bob pleser hunanol ac arwynebol wneud diwedd oes yn llyms,ch a chwerwach na phe na chawsid hwynt, ond y bydd i bob atgof o ddefnyddioldeb, a gwasanaeth er mwyn ereill, fod yn gainc ar y delyn i brofiad y neb a'i meddo. Da gennym ein bod yn nabod lliaws o Gymry a ymroddodd yn ieuainc, yn Lerpwl, i'r gwaith dirwestol: bu'n foddion diogelwch iddynt hwy eu hunain, ac yn elfen gref yn eu Ilwyddiant heblaw bod yn gysur i'w rhieni a'u cyfeillion, yn gystal ag yn fendith i lawer a ddaeth tan eu dylanwad. Parhau i dynnu allan y cyffelyb rai a, bair rymuster i'r achos dirwestol trwy'r holl wlad hebddynt hwy, fa lesgha'r ymdrech, ac oedir gwaredigaeth i filoedd o drueiniaid ein gwlad, y rhai nad yw eu temtasiynau byth yn peidio a cheisio eu denu i'w crafangau dinistriol. -0 Q 0

A KEY ANI) GUIDE TO THE WElSH LANGUAGE, or a Welsh-English Dictionary and Gram- mar combined. Text-Book-The Welsh Bible. By Pedr Hir. Cloth, 4s. net. 'SWYDDFA'R BRYTHON

Y (10; Oddicartref. Cip ar Ddyffryn Nantlle I Cypaned Bryn y Coed. I Y MAE'n hen bryd i'r merlyn droi i iewn 1 w stabl yn Lerpwl neu ynteu i'w feistr fynd i geinioca oddiar hwn ac arall at gael pedair pedol newydd i arbed ei garnau, sydd wedi gwisgo mor noethion ond y mae'r hyn a welais ac a glywais ac a deimlodd fy nghalon wrth lenwi cyhoeddiad yn Eisteddfod Tal y Sarn Ddydd lau y Dyrchafael, yn ysu cymaint ar fy meddwl a 'mysedd nes fod raid eu sgrifennu a'u gollwng allan blith draffiith fel hyn :— Pethau salw'u lluri, teneu a llipa'u papur, a bratiog a thrampaidd euhiaith a'u diwyg yw rhaglenni ami i Eisteddfod-yn enwedig os ei gelwir hi'n fawreddog a hynny am fod ypwyllgor,naill ai'n rhy ofnus a chrintach i'w chael wedi ei gwneud yn iawn, neu ynteu fod yr argraffydd yn 'nermon rhy drwstan a diam- can am gyfrinion ei grefft. Tipyn o'r ddau, hwyrach. Un o lu cymwynasau Gol. Y Cymru a'i genedl ydyw ei waith yn ei dysgu ar hyd y blynyddoedd sut i gael Hun da a dymunol yr olwg ymhopeth a gyhoeddo, ac nid printio edlych o wyneb a godai fraw a chyfog ar Beelzebub bygddu ei hur, rhag ei hyll d. Ac y mae'n amlwg fod ysgrifennydd a hwyliwr Eisteddfod Tal y Sarn o'r un farn ac anian, canys yr oedd ei raglcn, er ei lleied, yn batrwm o dlws a chryno'i chyflead, a chy- me int o hyfrydwch i'r Llygad ar ei chlawr ag oedd o hyfrydwch i'r Glust a'r Meddwl yn nhestynau'i thufewn. I dynghedu'r adrodd- wyr, druain oeddynt, y'm nolsid i yno, ac fe -O 11 glywais amryw o bigion y cwm. A ue bynnag y cewch chwi dusw go dda ohonynt hwy, a brithiad o feirdd a cherddorion a chantorion yn gymysg, chwi ellwch fod yn dawel fod y Gjmraeg a phopeth goreu'r Nef a Chymru'n fyw'r fan honno,,tc nid wedi llwyr drengu tan farug y Saesneg megis y maent ym Mynwy a Maesyfed, rhad arnynt! Lluniaethwn cyn y cyfarfod gyda Mrs. Owen, Bryn y Coed,—gwraig groesawus, ddeallus, a wyr fwy nag odid neb sy'n fyw am John Jones, Talsarn, a'i deulu, sy a'u hen gartref a'u capel bron gyferbyn a'i thy. Diau mai o'i chof a'i chalon hi y ceibiodd ei mab -y Llew Owain llengar—y gyfrol wych a sgrifennodd am Fanny a'i phriod. Yr oedd ganddi hi y dawn i draethu, a minnau'r dawn i wrando, ac onibae fod yr amser mor resynus o fyr, dyna ebran a deunydd llith bum-colofn a gawsai'r merlyn. Rhaid cael cwpaned arall a seiat hwy y tro nesaf, Mrs. Owen. Un o hen deulu'nhad.. I Gwelais fy nghyfnither hefyd, Betsan I Thomas, nas gwelswn o'r blaen ers chwarter canrif neu fwy. Yr oedd ei ffram a'i phryd- wedd yn eglur ddangos mai un o hil gadam a gwydn Tyddyn Bach, Lleyn, y hi, ond wedi Ilesgha u rhagor fyddai; ac er fod dwy flynedd ar bymtheg er pan gleddais fy nhad, fe welais wyneb ac enaid yr hen arddwr unwaith eto y funud yr agorodd Betsan Thomas ei dau tygad i sbio arnaf. Y mae ami flinder yn igor- ddiwes hen hil Maes y Neuadd a'r Tyddyn Bach; oes, ond y mae rl yw nerth a gwydnwch rhyfedd ynddynt i ymgynnal dan bob pwn a esyd y Nefoedd dirion ar eu gwarrau— a thrymach fyth yn eu bronnau. Sylwais ar hyn hefyd sef fod pob un o deulu 'nhad yn meddu dwylo mawrion a migyrnau cryfion ac fe wn trwy brofiad mynych, unwaith yr elwn i balfau f'ewyrth Shon, y plannai ei ddecbys yn fy ngwegil, na fyddai waeth imi geisio ymnyddu allan o vice nag allan o'r crafanc anhyblyg hwnnw. Ond dyma sy'n rhyfedd am yr hen deulu i gyd'r ochr honno er fod gennym glampiau o ddwylo mor breiffion eu bysedd a chryf ac ystwyth eu migyrnau, dyma'r dwylo salaf gafodd neb erioed (fy rhai i yn enwedig) am hel y byd a'i bres. Pam, wn i ddim yn wir ond 'rwy'n eithaf sicr o hyn mai nid oherwydd ein bod yn eu gwario am ddim ond sy raid. Nid am mai y fi sy'n dweyd, ond yr oedd yr hen wr fy nhad yn gryf enbyd ar hyn o beth :-nid ai i ddimai o ddyled, byw neu beidio ac er fod ganddo'i un ar ddeg i'w bwydo o'i brinder, ni welais i erioed mohono mor dlawd na byddai ganddo'r ddau beth yma bob amser wrth gefn, wedi talu'r biliau i gyd gr6t yn ei ddwrn a ffydd yn ei Dduw. A dyna'r cwbl a fedrodd yr hen arddwr druan adael yn ei ewyllys i'w un ar ddeg ac y mae'r ddau gennym heb eu gwario byd heddyw, a'r biliau wedi eu talu i gyd, o drugaredd. Wyddoch chwi beth, Betsan Thomas ? 'rwyf fel tawn yn clywed yr hen dad yn gweiddi dros y gegin y funud yma, ar ol codi oddiar ei liniau newydd gadw d':edswydd Hel y byd a'i bres, wir Pw pw Pe'i heliech i gyd, be' haws fyddech ? Bydd o a'i aur ar dan toe, ac a dawdd o'ch dwylo fel cwyr yng ngwres a godda'th fawr y Dydd Diweddaf. A gwyliwch chwi rhag i'ch enaid drud grino a sychu i dan Uffern wrth el peth cyn saled a byr ei barhad. Mechgyn anpwyl i, hel gras a gwybodaeth sy'n gamp! Heliwch hwnnw ddydd a nos os mynnweh, nes byddo'ch pen yn britho a'ch calon yn rhwygo gan rym y gorfoledd 'does yr un tan yn Uffern all doddi'r un o'r ddau-hwy fyddant gyda chwi'n dragywydd, ac a ant efoch yn gynhyscaeth ddiddarfod Tuhwnt i'r Lien. Wyddost ti beth, y Shonyn swil, pe dwedet ti wrthwy'r funud yma fod yna "lond cist o sofrins melyn ynghladd yng nghae Wmffra Llwyd.Cefn Trefor Bach yna, a'u bod i'w cael ond eu ceibio a'u codi, ond fod yna lond calon o Sug yr "Ysbryd wedi ei guddio yn un o fil cil- fachau tywyll Pegwn y Gogledd, a'm bod i gael yr un a ddewiswn o'r ddau, fe frysiwn i'r Pegwn pell bob cam, ac a. chwiliwn hyd farw am y llymaid lleiaf o'r Sug digyffelyb hwnnw. Gwnawn tan glecio 'mawd heb boeni blewyn am y gisten aur drymaf heliodd yr un Carn.egie erioed. Dyna fo Wm. Jones i'r dim a heliwch a chadwell, chwi'ch cistiau golud faint fynnoch ond i mi gael cadw'r grot a'r ffydd a gefais gan yr hen ddyn fy nhad. Ar er lleied fy 'ngras a 'ngwybodaeth, yn dragywydd y ffeiriwn hwy am drysorau plas a pharlwr y cyfoethocaf ohonoch. Na ffeiriwn byth 'Does acw fawr o ddodrefn yn Llygad y Wawr-dim ond cadair neu ddwy, gwely neu ddau, tyn llaeth, crochan uwd, a swp o lyfrau; ond y mae yna ddeuhydd mwy o ddidd- anwch i mi yn y sypyn hwnnw nag yn eich dodrefn drutaf ac y mae cael eistedd i lawr yn eu canol, a chnoi cil ar eu cynnwys, yn nefoedd bob gyda'r nos. Tangnefedd, dyna i chwi ddodrefnyn nas prynnir ac nas gwerthir yn yr un o storfau'r byd y mae'r hen lyfrau yma'n llawn ohono fo a phob rhyw sug dwyfol—dim ond gwasgu tipyn arnynt ac un ohonynt--y Beibl-yn difsru drosodd bob nos a bore. A'r ffisig a ddifer allan o hwnnw yw'r unig ffisig sy'n gwella dyn o glefyd y galon. 'Does dim o hwnnw ar silffoedd yr un surgery-dim dafn. Byddai'n well gennyf gael o hyd i ddrychfeddwl go ffres yn, un o'r hen gyfrolau yma-byddai, na'r s fren felynaf ddaeth o'r Mint erioed a rheswm da pam y mae'r meddyliau hyn yn gloewi'r galon ond magu bloneg a balchter y mae'r sofren, a gwneud y sawl a'i caro mor galed a di-sug a hi ei hun. Hwdiwch eich style a'ch sofren a rhowch fy llyfr a'm Ilaeth en i minnau. Peth rhyfedd iawn yw'r meddwl-ie, wir canys newydd i mi orffen fy mharagraff olaf yma, wele eglurhad hollol naturiol ar y dwylo mawrion yn neidio i 'mhen fel mellten :— Nid i hel y byd a'i bres y rhoddais i ddwylo mor fawr ac mor gryfion iti," ebe Ysbryd Dadguddiad, ond i roi tro yng nghorn pob Die Shon Dafydd ac i lindagu pob snechyn a wado'i wlad a'i genedl. O r gore," ebe finnau, y mae gen i fwy o feddwl ohonynt nag erioed wedi deall iddynt gfi l eu har- faethu i waith mor uchel a chymaint wrth fy modd, ac a ofalaf y c&nt ateb diben eu creadig- aeth. Fe hindagais lawer Die dwl a bradwr balch yn f'oes; do, a hynny heb gael fy nal na 'nghrogi hyd yma am wn.eud." Ac fally, p'nawn da, Betsan Tomos, Duw fo'n d6 drosoc, ac a'ch Honno yn eich llesg- edd y mae'n dda gen i weld delw'r hen deulu mor amlwg arnoch. Macwyaid Wm- Parry. A dyna wledd oedd yn t'aros fore drannoeth. Er mwyn i chwi ddeall, tan nenbren Wm. Parry, Ty'r Ysgol, Pen y Groes, y tariwn tros yr egwyl a chan gofio, un ar ddeg o epil sy ganddo yntau, fel oedd gan fy nhad, ond ei fod o yn cael mwy lawer at eu bwydo nag a gaffai hen ftaenor Talsarnau. Ar ol i'r plant gyrraedd yr Ysgol, a mynd drwy eu defodau arferol, dyma wys i'r ath- rawon eu hel at ei gilydd i gyd i'r un ystafell dyma yrru un ohonynt yn gennad a lIat, i i Fron y Gan, i ofyn a fyddai'r cerddor hyffordd T. T. PoweH garediced a dod yno i gyfeilio yntau'n dod ar unwaith ac o ewyllys calon yna'r plant yn canu amryw byd o'n hen alawon tan arweiniad Mr. Parry dyma alw wedyn ar rai o bigion y lleisiau i ganu unawd neu ddwy ac ar ddwy lodes fwyn-fedrus i ddadlu dadl-ac yn gwneud hynny tar guchio bob yn ail a gwenu, yn ol gofyniad y geiriau, a'r cwbl mewn goslef ac ystum a'i gwnai'n un o'r gwleddoedd goreu gaech. Yr alawon a'r unawdau a'r ddadl-y cwbl yn Gymraeg, a hwnnw cyn groewed a dwr Deulyn a chyn Ileted a charnau'r Mynydd- fawr. Gyda hen y dibennwyd Cyngerdd y Macwyaid :— CODIAD YR EHEDYDD. Foulkes, dwy res o ffa, Dau farfog a dwy ferfs. braf, dwy wenci bren, Dau wely a dwy wlalen. I Gwelaf dy, beudy a bedwen,Dafarn A defaid Garthddorwen Dau lo du, dwy ledi wen, Dau forlo a dwy ferlen. Dan brentis a dwy brintan,-dau nyth dryw A dwy eneth druan Dau lane swil, dwy lances lan, Dau Dori a dwy daran.J. E. Thomas. Dameg v Ddau Wely a'r Ddwy Wialen. Hawdd gweld ar ei branciau byw fod y merlyn bellach wrth ei fodd a phan godwyd bys ac y gwaeddwyd Gee arno i ddod ymlaen i ganol y llawr, yn debyg i hyn y gweryrodd ei ddiolch:- Wyddoch chwi beth, 'y mhlant i, y mae hi'n braf arnoch ydyw, wir canys dyma chwi'n 1 ori'ch dysg tat eich clustiaumewn manteision rhagor oedd pan own iynhogyn. Sbiwch y fath adeilad o ysgol helaeth a hwylus sy gennych rhagor y cut cyfyng a'r gwal; wningen fyddai gennym ni Jdeugain a hanner can mlynedd yn ol y fath ddigon- edd o fLenestri a goleu ac awyr iach y fath gynlluniau dyfeisgar i'ch dysgu, a'r fath staff o athrawon medrus i'ch cyfarwyddo— heb eich clustio,fel y'-i clustient ni stalwm a'r fath gyfleusterau i esgyn oddiyma a sgleinio yn y byd mawr yna sydd y tuallsn i Ben y Groes, a byd mawr iawn ydyw hwnnw, 'mhlant i. A chofiwch hyn y bydd Rhagluniaeth yn eich taenu fel peis- wyn led y byd gyda hyn un iawn am daflu ydyw Hi. Fe deifl un ohonoch nes y bydd yn disgyn yn Sydney fe deifl y llall i Capetown neu Johannesburg, y llall i San Francisco ond lie bynnag y'ch teflir, gofalwch, ddisgyn ar eich traed, yr un fath a'r gath. Ac os gwrandewch chwi ar y pethau a glywch yn y Llan a'r Capel, ar yr aelwyd ac yn yr ysgol hon, 'does gen i ddim ofn na ddisgynnwch chwi ar eich traed, waeth pa mor bell nac uchel y'ch teflir maes o law. Cas gweld neb yn disgyn ar ei ben, onite, canys y mae hwnnw'n colli'r cwbl o'r pres fo yn ei boced, a'r cwbl o'r synnwyr a'r gras fo yn ei glop a'i galon. Fe gofiwch eich meistr a'ch athrawon am byth, ac fe fydd swn cloch ysgol Pen y Groes yn eich clust ymhen deugain a thrigain mlynedd ym mhellafoedd y byd a dyna lie byddweh, yn y fangre bell ac unig honno, yn troi i holi a dwys-fyfyrio am eich hen gyfoedion bore oes yn Ysgol Pen y Groes gyda Wm. Parry stalwm, ac yn gorfod ateb yr un fath a Ieuan Glan Geirionydd wrth feddwl am hen Ysgol Rad Llanrwst, He y cawsai yntau ei addysg :— Mae rhai mewn bedd yn huno, A'r lleill ar led y byd, Nid oes un gloch a ddichon Eu galw heddyw 'nghyd. Cadwch eich Cymraeg cyn lleted ag y mae heddyw, ac fe wnaiff y tro. Y mae Saeson Lloegr acw yn taflu'n bod ni'r Cymry'n bobl snechlyd ac yn sbio dan ein cuwch a'n scafell, heb fod yn ddigor gonest a gerwir i sbio ym myw llygad neb fod natur celcio a chwiw-ladrata ynnom, a'n bod yn medru gweddio a gorfoleddu yn y capel, tra'r siopwr yn wylo uwchben ein dyledion ar ei lyfrau. Gofalwch chwi ymddwyn, lie bynnag yr eloch, nes na chaiff eich gwlad na'ch crefydd ddim sen o'ch plegid a pheidiwch a meddwl mai rhyw dduw o berffeithrwydd i blygu a swilio yn ei wydd ydyw'r Sais a pheidiwch a rhoi'ch gwar dan ei sgidiau hoelion, da chwi. Dyma'r gwahaniaeth rhyngddo fo a ninnau; y mae o yn pechu o ddifrif ae yn daclus rinnau'n pechu'n afler a chael ein dal. Y fo'r Sais yn dwyn ei ddeng mil ac yn cael dau fis; a'r Cymro'n celcio'i fan nwyddau a rhyw fripsyn o swllt neu sofren yn awr ac eilwaith, ac yn cael dwy flynedd. Y Sais yn dweyd clamp o gelwydd cenedlaethol yn ei brospectus a'i limited liability company nes hel ffortwn o arian ffyliaid i'w ffedog a'r Cymro'n canu tipyn o gelwydd barddonol yn ei farwnad a'i bryddest ac yn cael coron a chadair am wneud. Mewn gair, dyma'r gwir, i chwi, yng ngeiriau Elphin The Englishman lies for lucre the Welshman lies for love." Diolch i chwi am ganu ac adredd a dadlu mor odidog ac y mae brawddeg olaf y Dau a Dwy doniol a ganasoch i ddibennu'ch cyngerdd wedi'm goglais yn fawr a throi'n weledigaeth imi. Dau Wely a Dwy Wialen, meddech. Dyna i chwi ddrych o fywyd ymhob man. Y mae gwely a gwialen ym mywyd pawb ohonom. Gwely i orffwys ac ymadnewyddu gwialen i godi a mynd at ein gwaith gwely o bleser ac esmwythyd, gwialen o chwerwder a chroesau gwely o dangnef a heddwch & Duw, gwialen o storm a cholli gwedd Ei wyneb gwely o chwarae a chwerthin wrth gael mynd adref o'r ysgol, gwialen o ddis- gyblaeth a" gwers wrth orfod dod iddi. Y mae dda gen i weld a chlywed fod yna'r fath gwlwm serch a charedigrwydd rhyngoch a'ch meistr,- y fo'n meddwl y byd ohonoch chwi, chwithau'n meddwl y byd ohono yntau; a hynny am fod yna wely o garedigrwydd yn ei galon, yn cael ei gyd- dymheru a gwialen y farn a'r ddisgyblaeth sydd yn ei law a'i lygad. Y mae rhai o'r cantorion penchwiban yma, sydd wedi meddwi ar ganeuon Ffrainc a'r Eidal, yn troi trwyn ar alawon yr hen Gymry, ac yn dweyd nad oes dim byd ond tipyn o siwgr sentiment ynddynt hwy a'u geiriau. Druain oeddynt hwy sy rhy arwynebol a ffroenuchel i weld drwy'n hen bethau, achos ymha gan nac oratorio drwy'r byd y caech fwy o wir athroniaeth a doethineb wedi ei bacio i leied o le ag y paciodd yr hen Gymro ei ddau wely a'i ddwy wialen ? Ac yn awr, 'mhlant i, wrth ffarwelio a dweyd Bora Da wrthych,—am byth,. hwyrach,—goddefweh i mi'ch rhybuddio na waeth pa mor uchel y dringoch risiau dysg a chlod, na pha mor bell y teithioch dros y byd a'i bleserau, ni ddowch chwi ddim o hyd i'r un wlad na chartref byth tu yma i'r Nef na bydd bias Gwely-a Gwialen—ar gwpan eich bywyd. Teiliwr y Wasg. Wrth gwrs, chwi ddeaHwch hyn na thraeth- wyd mo Araeth y Merlyn wrth Facwyaid Wm. Parry yn agos mor daclus yn yr ysgol ag y derllyn hi uchod, achos y mae ganddo fo' fantais o fynd a'i areithiau adref gydag o i'w guttyn Lerpwl, i'w trwsio a'u tocio'r fan homo nes eu cael mor Ilyfn a Ilyncadwy byth ag y medr o eu gwneud hwy. A chofiwch hyn hefyd mai nid trwsio'i areithiau'i hun yn unig y bydd o. Wel, nag e wir, ond trwsio cannoedd ar gannoedd o areithiau blerion pobl ereill hefyd. "'Tis the province of a good' reporter to make good speeches for bad speakers," ebe Tom Reid er ys talm. Beth pe gwelsech chwi'ch areithiau a'eh ymfflamychiadau yn noethlymun fel y byddwn ni blant bach y Wasg yn eujcael o'ch genau. Y fo'n gwarch- od chwi ffoech am eich bywyd rhag eich bratiaith ac yn lie bod mor barod i yrru'ch Ilythyr ffromllyd a phwdlyd yma i ddwrdio am rhyw fripsyn o wall dibwys a lithrodd i'ch araith wrth ei chysodi ar frys mor fawr, 11awes rheitiach i'r naill hanner ohonoch a fyddai pasio pleidlais o ddiolchgarwch gwresocaf eich calonnau i wyr y wasg ai-n weiddi eu "Bydded" o drefn llenyddol uwchben y tryblith caotaidd a ddylifodd dros eich deufin. Mor fler a brjitiog yr araith wrth gael ei dweyd, ond mor daclus a bendigedig erbyn i ddyn y Wasg ei c-nael yn barod i'w darllen. Yr oedd eisieu nnu hyn, a dyna fi'n smwythach wedi gwneud. Ar ol dwedyd Dawch wrth y Macwyaid, euthum am dro drwy'r ardal gyda W.P., ac a welais amryw byd o bethau ond rhaid cadw y rheiny yn y stabl tan y tro nesaf y daw'r merlyn allan. Y mae ganddo wahoddiad cynnes i lawer o leoed.d ereill; fe ddaw gynted gallo. Llygad y Wawr. I J.H.J.