Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
Trem I-Marw Iolo Caer-narfon.
Trem I-Marw Iolo Caer- narfon. IOLO CAERNARFON, yntau wedi dianc at y mwyafrif mawr Wrth sylwi ar erthygl o eiddo'r diweddar Barch. John Hugh Evans (Cynfaen),-un o'r dynion mwyaf athrylithgar ni a gredwn, a anadlodd awyr Cymru—ar Farddoniaeth a Beirniadaeth, fe ddywedai'r diweddar Iolo ei fod yn edrych ar yr erthygl honno fel y gwnai ar y Wyddfa a'r mor,—fel rhywbeth eang a mawr. Heddyw, wedi clywed am farwolaeth Iolo Caernarfon, daeth y sylw yn fyw i'n cof, a hynny fel un y gellid ei gymhwyso ato ef ei hun. Un mawr ydoedd-mawr ei athrylith, mawr ei ddynol- iaeth, a mawr ei lafur a'i wasanaeth i'w enwad a'i genedl. Yr oedd yn llawer rhy fawr i ni allu ei fesur, nac ychwaith i ddisgrifio yr hyn y gallwn ei weld ohono pe rhoddem ein holl ofod i'rymgais. Adwaenasom ef gyntaf fel bardd, a mynegiad syml o'n profiad yw inni ddy- wedyd y meddem, o leiaf, gydnawsedd ysbryd & r math o fardd ag ydoedd. Ei gan nerthol ar Y Llosgfynydd a ddarllenasom gyntaf o'i waith. Enillodd y wobr am honno yn Eis- teddfod Genedlaethol Pwllheli, 1875. Dyma destyn cyfatebol i'w awen gref a rhwysgfawr, a nerth yn galw ar nerth-ac nid yn ofer. Ceir yn y gan hon y neilltuolion a ddatblygodd ac a berffeithiodd mewn cyfansoddiadau mwy ar 01 hynny. Gwelir ynddi y ddeuair fel a mor a ddeuthant i olygu cymaint yn ei farddoniaeth, mewn darlunio a chymharu. Yr oedd ymdoriad y lafa Fel cwmwl yn torri ar gant y wybrennau. Ac yr oedd yr eirias lifeiriant Mor lawn o drueni a'r moroedd o ddwr." Gallwn ddywedyd, yn wir, ddarfod darllen y gan hon gostio inni ddwyn Y Llosgfynydd yn ein dychymyg o hynny hyd yn awr. Dyn nodedig o heddychol oedd Iolo Caernarfon, ond ni fedrai neb ddarlunio'r aruthr a'r ofn- adwy'n effeithiolach nag ef. Yr ydym ninnau hyd yn oed yn llwfr,—yr hyn nad oedd efe,— ac eto byddwn wrth fodd ein calon ynghanol dychmygiad o'r rhwysgfawr, y cyffrous, a'r dychrynllyd Rhaid fod y duedd hon ynnom o'r dechreu, ond cryfhawyd hi gan ddarlun pwerus Iolo o r Llosgfynydd. Darllenasom, wedi hynny, ei gerdd i'r Anturiacthwr. Yma, eto, yr oedd testyn wrth ei fodd. Nid yw'r gerdd wrth law gennym, ond buom yn gwledda, wrth gerdded heolydd Lerpwl, ar y darlun a roddai o'r dyn dewr a anturiodd i waredu dynion o long oedd ar suddo, ac yn dychwelyd,— Heb adael dim ond angau ar ei ol." Datblygiad naturiol oedd i'r bardd allasai ganu mor odidog ar destynau fel hyn ddyfod yn un o arwrgerddwyr pennaf ei genedl. Ond, heb s6n am ei gyfansoddiadau, nid allwn yn awr gymaint a chyfeirio at ei amryw gyfrolau eyfoethog—barddonol, traithodol, a byw- graffiadol. Bydd manylu ar holl waith Iolo Caernarfon yn deilwng o'r beirniad galluocaf y gall Cymru ei gadw wedi y caffer heddwch a hamdden oddiwrth y cyfiro rhyfel yr ydym ni ynddo ar hyn o bryd a bydd trafod ei neill- tuolion a'i nodweddion yn etifeddiaeth fras. Meddai grebwyll cerub. Atgofia ni o linellau Eben Fardd,— Hwt dynwared hen wireb, Sy'n wan iawn, ni synna neb Creu mawr, nwyddfawr, newyddfyd, Sy'n rhyw bwnc a synna'r byd. Onid creu wna enaid cryf Ohono'i hunan yn heinyf ? Goreu yw creu, feirdd gwir cred, Yn wrol, na dynwared." Mewn pryddest a phregeth, ceid ereadigaethau mawrion a gogoneddus gan Iolo, ac fe synnid pawb ganddo. Nid allsai na phrydyddu na phregethu ond fel efe ei hun. Ei feddyliau mawrion a ogoneddai y naill a'r llall. Er nad yn draddodwr llithrig, clochaidd, yr oedd yn hollol naturiol, ac yn cyflawni dywediad craffus y diweddar Barch. Joseph Thomas, Carno, Mae pob creawdwr yn dipyn o .oynhaliwrhefyd." Ceid ei bwyll a'i hamdden yn fantais i gyfleu y greadigaeth gyfoethog fyddai yn ei bregeth. Ac fe fynegai syniad mor fawr a disglair mewn brawddeg fel y teimlai gwrandawr mai da cael saib i'w fwyn- hau. Ac yr oedd yn gymaint o athronydd ac o ddychmygwr. Rhoddai ei athroniaeth waelod cadarn i'w ddychmygion mwyaf rhamantus. Meddai gof eithriadol. Clyw- som ef yn traddodi beirniadaeth faith a manwl ar Bryddestau'r Goron, yn Eisteddfod Ffes- tiniog, i gyd o'i got cofiai yr enwau, y gwahanol ddosbarthiadau, a'r dyfyniadau, heb unwaith betruso dim. Gorchest anghyff- redin ydoedd a chlywsom y diweddar Gutyn Ebrill, mewn capel yn Lerpwl, wrth ddych- welyd i Patagonia, yn dywedyd fod ei ym- weliad a Chymru wedi talu'n dda iddo, pe nad am ddim ond cael gwrando'r feirniadaeth honno. Yr un modd y gwnai fel rheol. A byddai ei feirniadaethau ef—fel yr eiddo Tafolog—cystal a dim a geid yn y cyfan- soddiadau a feirniadai. Cof gennym, pan yn ddyn ieuanc, anfon llinellau ar Victoria Hall— a adeiladwyd ar gyfer Mri. Moody a Sankey-i gystadleuaeth yng nghapel Pall Mall, a dy- wedodd air mor ffafriol am y rhai hynny fel y byddai arnom gywilydd ei gyhoeddi heddyw. Ond bu gair Iolo Caernarfon yn gefnogaeth gref i ni. Ond yr oedd cof lolo yn cyfateb i fawredd ei feddwl, ei galon, a'i ysbryd i gyd. Ceir ambell ddyn yn gofiwr pur fanwl o'r hyn a glyw ac a wAl, ond heb fawr ddirnadaeth i ddeall ystyr y pethau a gofio, a'u troi'n faeth i'w feddwl. Ond yr oedd cof lolo Caernarfon yn cynnwys meddylgarwch angerddol, calon fyw, ysbryd nerthol, personoliaeth fawr, a'r ewbl dan eneiniad sanctaidd. Pan fai arno eisieu pregeth, gallai fynd allan am dro, hyd y llwybrau unig, a dychwelyd i'w dy, a'i bregeth wedi ei chwblhau yn ei feddwl-yn sicrach nag y deuai llawer pysgotwr yn ol a brithyll o'r afon. I ddyn oedd yn gymaint o fyfyriwr, ac yn meddwl ei bwnc yn glir a chyfan, nid rhyfedd ei fod yn cofio mor hwylus. Nid rhyfedd chwaith fod ysgrifennu'n dipyn o flinder iddo. Ar yr oedd hynawsedd y dyn mawr hwn mor eglur a dim ynddo. Meddai galon dyner, a gallai, gan hynny, deimlo dolur. Boneddwr gwirioneddol ydoedd. Nid lien drosto oedd ei foneddigeiddrwydd ef, ond tyfiad allanol o'i galon fewnol. Gwasan- aethodd ei Dduw a'i genedl, a myfyriodd fwy nag y gallodd ei gorff, er cryfed ydoedd, ei ddal. Bu'n un o gedyrn pennaf ei enwad. Nid aeth i chwilio am swydd o anrhydedd, ond chwiliasant hwy amdano ef. Anrhydedd- odd bob safle o ymddiried. Pan ddeuai'r awr iddo draddodi Pregeth, Cyngor, neu Araith, safai o flaen eynulleidfa bendefig o ddyn mawr, o gorff a meddwl,—mor ddirodres a gwesyn, mor urddasol a thywysog, mor bwyllog a barnwr, a than eneiniad y Sanct. Wrth wrando arno, lawer tro, fe deimlodd lliaws ei fod yn llefaru wrthynt megis o fyd arall." Yn wir, mewn byd arall y byddai ei feddwl mawr yn byw beunydd. Cafodd ei ollwng o'i babell ysig mewn cnawd, ac mae'r seraff bellach wedi hedeg ymaith i'r Wlad Well, BC, yn ei eiriau ef am arall,— "Mor hyfryd iddo, wedi nos y llawr, Yw dydd gogoniant ei Waredwr mawr
I Trem II-Y Parch. F. E. Jones.
I Trem II-Y Parch. F. E. Jones. Cyn gorffen ohonom ysgrifennu'r Drem uchod, dyma newydd am farw cyfaill annwyl a gweinidog galluog a ffyddlon arall—y Parch. Francis E. Jones, diweddar weinidog y Wesleaid yn Oakfield, Lerpwl. Yn wahanol i'n cyfaill lolo Caernarfon, nid oedd Mr. Jones ond cymharol ieuanc, a disgwylid fod iddo lawer o flynyddoedd yng ngwasanaeth y Meistr. Dyn galluog, a gweinidog medrus a ffyddlon ydoedd. Cydnabyddai pawb o'i gyfeillion ei fod yn ddyn trwyadl. Clod iddo fel gweinidog fu cael ei alw mor fuan yr ail waith i'r un gylchdaith. Cof gennym fod ar y ffordd o'r Rhyl i Ruddlan, ar brynhawn Sul,ac yn mwynhau'r daith-ond yn unig fod cer- bydau motor yn rhuo heibio, ac yn codi llwch. Beth bynnag, yn y man, daeth cerbyd felly heibio, a aajodd. Bu ei berchen yn ddigon caredig i'n cymryd i fyny ato. Mr. Jones oedd y cyfaill. Mwynhasom ei gwmni siriol yn fawr, a chawsom ddychwelyd gydag ef yn ol erbyn yr hwyr. Hoffasom ef, nid yn unig am ei garedigrwydd a ni, eithr ar gyfrif ei gymdeithas agored, ddifyr, a dynol hefyd. Edrychai ymlaen at ddod i Lerpwl, a chwrdd- asom ef droion wedi ei ddyfodiad-yn gyntaf oil, pan ddychwelai o ymweld a chlaf ym Myrtle Street, ac wedi hynny yng Nghym- deithas Ddiwylliadol Oakfield. Yr oedd yn llawn afiaeth i waith, yn pregethu, fel y dy- wedid, yn rymusach nag erioed, ac yn meddu dawn nodedig i ennill serch a thynnu allan egnion y bobl ieuainc. Y tro diweddaf y gwelsom ef oedd mewn tren, ar y ffordd i'r De. Brawychasom wrth ei olwg prin y credem ein llygaid ond efe. ydoedd-.yn welw ei wedd, a nychlyd ei don. I Landrindod yr oedd ef, a'i annwyl briod, yn mynd, a'r haf oedd hi, gan obeithio y cai atgyfnerthiad i'w iechyd. Er hynny, cadwai ei ysbryd yn hyderus. Pan gychwynnai'r tren ymlaen o Landrindod, gwelsom y gipdrem olaf am byth, i ni, ar wyneb llwyd ein cyfaill hoff. > Clyw- som nad oedd Llandrindod yn dygymod ig ef, ddarfod iddo ffoi i'r Gogledd, a cheisio hin. sawdd dynerach. Ond yr oedd gelyn diym- ollwng wedi ymafael ynddo ac ym Mau Colwyn, y dydd o'r blaen, tynnodd y brawd annwyl a charedig hwn ei anadl olaf. Pwy all sylweddoli profiad dyn ieuanc, byw ei feddwl a'i ysbryd, uchel ei ddelfrydau, awyddus i waith, yn ystod misoedd meithion cystudd ? Chwerw'r siom, ac nid hawdd fu ei dwyn. Dyma fywyd wedi ei groeshoelio Eto, cafodd nerth i ddwyn ei faich trwm. Nid wrtho'i hun yr aeth trwy ing ei groeshoeliad. Bu'r Gwaredwr farw'n ddyn ieuanc. Ad- waenai Ffranc Jones" H wnn w; a gallsai yntau ddywedyd, Mi a groeshoeliwyd gyda Christ, eithr byw ydwyf." Chwith fydd gan eglwysi cylchdeithiau Lerpwl, a chyfeillion lliosog Mr. Jones, feddwl na ddychwel atynt mwy. Teimlir hynny, yn arbennig, yn eglwys Oakfield, ac nid dwysach gofid neb yno na'n cyfaill talentog a alwyd i lenwi ei le--y Parch. Isfryn Hughes.
Trem III-Y Rhyfel.
Trem III-Y Rhyfel. Na thybied neb ein bod yn anghofio'r Armagedon. A allem ni anghoifo'n gwroniaid sydd drosom ar faes y frwydr, wyneb yn wyneb a'r gelyn, ac am amser maith, ddydd a nos, yn ymladd, ymladd, yn ddiorffwys--ond yr ychydig funudau cwsg y gallont megis eu lladrata, yn pwyso ar ymyl ffos, a'u dwylo ar eu heirf ? Byddai tewi a son amy rhai hyn, ac am yr achos y brwydrant drosto, i ni, yn bechadurus. Yr ydym yn dal at y safle a gymerasom ar y mater hwn ar y cyntaf, a hynny am nad allwn wneuthur yn wahanol. Daw llidiowgrwydd dialgar y Germaniaid at y wlad hon yn amlycach o ddydd i ddydd, ac yn erbyn ein byddin ni y bwriant eu nerth mwyaf a ffyrnicaf. Ymddengys fel gwyrth fod byddin o faint yr eiddom ni wedi dal wrth ei gilydd cyhyd. Gwir fod ein colledion. mewn bywydau yn drwm, drwm ond y syn- dod yw fod braidd neb wedi goroesi'r ystorm- ydd o blwm a dur a than a fwriwyd arnynt am gymaint o amser, gan eu gwneud yn brif nod y gelyn. Mae dewrder y Prydeinwyr yn rhyfeddol. Cof gennym drafaelio mewn trt-n, o Fethesda i Fangor, ag Iolo Caernarfon. Am feirdd Cymreig y trodd yr ymgom. Soniai Iolo am un o awdlau rhagorol Berw, a mawr yr edmygai linell ynddi a ddis- grifiai filwr yn parhau i ymladd, er wedi colli un fraich a dyma'r llinell,— A'i gledd yn ei unig law." Yr oedd y cyfaill wedi dotio ati. Ond mae miloedd o bethau cyffelyb wedi eu cyflawni ym Melgium a Ffrainc. Rhaid son llawer am bethau fel hyn ymlaen. Clywsom fod rhywun yn ein galw'n Jingo Maddeued y Nef- oedd yr enllib
Advertising
CRISTIONOGAETN A CMYMDEITMAS, gan y Parch. J. H. HOWARD, gyda Rhagair gan y Gwir Anrhyd. D. Lloyd George. Pris 2/6 net Trwy'r Post 2/9- I'w gael oddiwrth HUGH EVANS A'I FEIBIOK. Swyddfa't Brylhtm, 856-8 Stank*? Road Liverpool ac ynfDeheudir Cymru SlIn T. O. PHILLIPS/34 Redcliffe Avenue, Caerdydd Pence # # Envelopes FOR CHURCH COLLECTIONS Good Quality. Correctly Numbered by Special Machine. I ( Hugh Evans C4 Sons, fBrython 356-8 Stanley Road L'pool.
Advertising
Beaty Bros Ltd. THE Tp A fir <Q CELEBRATED TAILORS PERFECT FITTING OVERCOATS EXCELLENT VALUE ONLY ADDRESSES: I London Rd. and Church St., I Clo.ed on LIVERPOOL. all day Saturd.y.. I Closed on Wednesdays at I p.m. Open all day Saturdays. A yw'ch Llygaid yn eich blino? Yw pethau'a troin_øhdog ac mtdhrlg ? Dyna arwydd a rhybudd Tlethclod y llygad, a dylech gael eu hedrych rhag blaea; eu gwaethygu u besgeuluso. Gallwn ni a hoSer gwyddonol ddweyd wrthyeh os oes arnoch angen gwydrau ac os fetty, eich cyflenwi a't rhai a barai fwyaf o les i chwu Galwch heddyw: ARCHER & SONS Eyesight Specialists, !73 LORD STREET. I Sefvdlwvd 1848. LIVERPOOL 'Phone—3925 Bank, W. FIFLFFILS a SOD, TAILORS 29 SOUTH JOHN ST., LIVERPOOL AISO All 349 STANLEY ROAD, BOOTLE. .0 MILITARY JI. OFFICER'S UNIFORMS, SERVICE JACKETS, BREECHES, etc. 'Phone—580 Bootle. Yn awr yn Barod. COFIANT THOMA GEE, — GAN — THOMAS GWYNN JONES. Cynnwysa y cyfrol 650 o dudalenau ynghy, ag amryw ddarluniau. Pris wedi ei rwymo mewn Ilian hardd, e/- Cyhoeddedig gan GEE a'i FAB.:Cyf., Dinbych ■ ■■■• IF YOU WANT REALLY GOOD BOOTS TRY la U NT S, 49 Paradise St; Liverpool The Largest Stock of Boots and Shoe* in Liverpool te Mlect from, for Ladies Gentlemen, Youths and Boys School Boots In great variety. 4SK FOR IDRIS Table Waters In Syphons and Bottles. SODA WATER. POTASH WATER. SBLTSBR WATBR. LBMONADB SKY GINGZR ALM. Sto., IDRIS & Co., Ltd., Northumberland St., LIVERPOOL MORRIS EVANS' HOUSEHOLD OIL. The never-failing Remedy FOR Rheumatism, Sciatica, Lumbago c Burns, Scalds, Cuts, Bruises ac ALWAYS HANDY IN THE HOMB ITS CURITIVE POWERS ARE WONDERFUL. Get a Bottle at once from" your Grocer or Chemit Price 1/1 Jd. êJ 2/6 Or cfueotfrom- MORRIS EVANS & Co., THE:;MANUFACTORY, FESTINIOG, N.WALES. ROBERTS t2 EDWARDS STATE" AGENTS, <64 Klrlldale Rd., Liverpool Telephone 2193 Royal.