Y Brython

o Glovwi'r Gvmraeq. I I [GAN Y PARCH. D. TECWYN EVANS, B.A.] I Ni wii, Mr. Golygydd, faint o flas a gaiff neb och darllenwyr ar ddarllen rhywbeth am unpeth heblaw'r Rhyfel, ond y mae'n amlwg oddiwrth eich Ffetan yn ddiweddar fod amryw byd o Gymry pell ac agos yn dal i gofio am Ryfel yr Iaith yn erbyn dibristod y dyrfa na welsant ei gogoniant, a'r dyrfa arall sy'n chwannog i'w chamdrin wrth ei harfer. Ni fynnwn awgrymu fod neb o'i choleddwyr yn amcanu'i cham-drin, ac nid wyf yn anghofio nad oes neb ohonom yn anffaeledig yn ein defnydd ohoni. Ond bryn syndod i rai ohonom sy'n caru a'n holl galon Iwydd a llewych ein hiaith odidog yw fod cynifer yn ein mysg sydd, yn ol pob golwg, yn cashau addysg ynglyn a'r Gymraeg,-pobl na chy- merant mo u dysgu ac y mae hefyd yn ein plith nifer lliosog o ddynion gwir alluog na roddasant erioed ddigon o sylw i'r Gymraeg i fedru'i hysgrifennu'n weddol ddi-anaf. Dy- wedodd Mr. Gwynn Jones mewn mwy nag un o'i feirniadaethau diweddar ar gynhyrchion Eisteddfodol mai cwbl ofer fai iddo gywiro'r gwallau ulfennol yn y cyfryw,—fod hynny wedi'i wneuthur mor ami bellach, ac ond odid neb o'r ymgeiswyr yn dysgu fawr ddim. Dirmygir y rhai a geisio buro'r iaith, a sonnir yn wawdlyd am frwydr y manynnau, "-fel petai dim ond manynnau yn y glorian, ac nid idiomau a chystrawen a theithi priod yr iaith, heb son am geinder a gloywder. Ond nid oes a wnelom ond dal ati trwy barchac amarch, clod ac anghlod oblegid y mae lliaws sy'n wir awyddus i fynnu'r iaith yn lan. Dyma gan hynny nifer o bethau a welais yn ddi- weddar, ac a welir beunydd beunoeth, y dy- munaf sylwi arnynt er mwyn y rhai a gar burdeb y Gymraeg ac os nad oes i rai o'ch darllenwyr flas arnynt weithian, ffallai y byddant gystal a chadw hyn o lith, a'i darllen wedi'r el yr aflwydd hwn heibio. Eithriadoldeb. Gwelwyd yr anghenfil hwn mewn pregeth a argraffwyd yn Rhagfyr 1914 yn un o'n cyhoeddiadau enwadol. Ac nid damwain oedd iddo fod i mewn,—oblegid ceir ef yn un o ddau ben y bregeth, ac y mae pob pregethwr sy'n credu mewn pennau o gwbl yn cymryd cryn drafferth i sicrhau rhai da. Gobeithio fod graddau helaeth iawn o eithriadoldeb ynglyn a phennau cyffelyb i'r pen bondigrybwyll hwn. Pan ac Os. Nid oes eisiau y (nac yr) ar ol pan, nac ar ol os o flaen berf. Hefyd, gellir defnyddio'r modd mynegol (indicative) a'r modd dibynnol (subjunctive) ar ol pan yn ol y galw,-y modd mynegol pan fo'r peth yn weddol bendant, a'r modd dibvnnol pan fo'n amhenodol. Er enghraifft, "pan ddeuaf yno (cystal a dywedyd y byddaf yn sicr o ddyfod) "pan ddelwyf yna" (cystal a dywedyd na wn pryd y deuaf, os deuaf o gwbl). Ond ar ol os, y modd mynegol yn unig sydd i'w arfer: Os deuaf trwy'r anialwch,"—nid os delwyf." Piau. Camgymeriad yw defnyddio'r rhag- enw perthynasol a o flaen piau. Oblegid y mae'r rhagenw perthynasol eisoes yn pi-. Y pi- hwn yn piau yw'r Llàdin qui. Gan hynny, nid John a biau'r llyfr sy n gywir ond John biau'r llyfr (Atolwg, gadewir y rhagenw perthynasol allan byth a hefyd, a gwendid a gwall amlwg a phoenus yw hynny. Dyma'r dynion addawsant ddyfod," medd- ir, yn lie Dyma'r dynion a addawodd ddyfod. "). Gwasanaeth. Nid benywaidd yw rhyw neu genedl (gender) y gair hwn, eithr gwrywaidd. Nid oes well Cymraeg yn yr un enwad heddyw nag y sydd ymysg y Wesleaid (nid Enwadaeth yw hyn, Mr. Golygydd !), ond yr ydym yn chwannog i ddywedyd gwasanaeth werth- fawr," "y wasanaeth-hon," yn lie gwas- anaeth gwerthfawr," "y gwasanaeth hwn." Efallai fod eraill yn euog o hyn, ond ni sylwais ar hynny. Delfryd. Y mae bron bawb ohonom yn euog o droi hwn yn fenywaidd "y ddelfryd honno sydd yn y llyfr Cymraeg olaf a ddaeth i'm llaw. Ond y mae hyn mor anghywir a phedywedidy"feddvifrydhonno." Oblegid cymer enw cyfansawdd, fel y sylwodd D.O.G. yn eich colofnau bythefnos yn ol, ei genedl oddiwrth yr elfen olaf ynddo a chan mai t 1< gwrywaidd yw oy d," dy ila ÚeiYU yw "delfryd." Betii ync-eu am dediryd ? Benywaidd yw dediryd yng Ngeiriadur Bodfan, a dyna ydyw ar lafar gwlaci yn ddi- eitnriad, iiyd y gwn i. Ond dedryd yw'r gair ar lafar na-L-uriol y werin, a dyna'r iiurf sydd yn Welsh Grammar J. Morris Jones, tud. 185; a sylwaf fod yr Athro'n amixeus a yw "dedryd" yn dyfod o "doddf-jryd" ai Peidio. 'Y mao'n amlwg mai o "deddi" y daeth ei ran gyntaf; ond ni wyddys o ble y daeth ei ail ran. Cymeryd lle. Cymorodd cyngherdd mawreddog le yn Llanfair," meddir byth a hefyd. Lle pwy neu beth, tybed ? Ystyr cymryd lie yn Gymraeg yw to take the place of." Os bydd William yn colli'i le, a Dafydd yn ei gael, yna cywir yw dywedyd Cymerodd Dafydd le Wiliam." Ond am y cyngerdd, digwydd neu fod a wnaeth ef. Gan hynny, Bu cyngerdd yw'r ffordd i siarad Cymraeg y mae cymerodd cyng- erdd le yn eithaf yn Saesneg. Diddorol. Bwgan garw i lawer yw hwn' Y mae'n annioddefol yn eu golwg. Ond nid yr hyn a hoffwn ni yw'r cwestiwn, ond beth sy'n iawn. A chan ein bod wedi adfer diben, disgybl, disgwyl, disyml, digasog, etc., i'w ffurfiau cysefin a phriodol, iawn hefyd yw adfer diddorol yntau. Arddodiad (prefix) cadarnhaol yw di. yn diddawr a diddordeb, megis yn diben, disyml, digasog. Defnyddir ni'm dawr (I do not care) yn ami heddyw yr un peth yn union, a phwyslais, yw ni'm diddawr." O diddawr y daeth diddordeb a "diddorol." Onid yw'r ffordd y sieryd- pawb wrth natur yn cadarnhau'r athrawiaeth hon, dwddorol" a ddywedir, ac nid dyddorol," "duddordeb ac nid dyddor. deb." ? Y mae'r sain u yn yr un byd a'r sain i ond mewn byd arall y mae y wrth gwrs. Ar Q1 ysgrifennu'r uchod, digwyddais weled Rhestr Testynau Eisteddfod y Rhyl, a gyn- haliwyd Rhagfyr 26, 1914. Un o'i harwydd- eiriau yw Fy Iaith, Fy Ngwlad, Fy Nghen- edl." Da iawn, ond y mae'r ffordd y llurgunir yr Iaith druan yn y Rhaglen hon yn warth mewn gwirionedd arni. Sonnir yma am Y Brif Cystadleuaeth Corawl" ac am Pedwarawd cymysg mixed voice yn agored Heb inni ymdroi efo ffurfiau fel "gadwen, Gorphen-haf," "boreu," gauaf," etc., sydd yn un o'r adroddiadau, beth feddylia'ch darllenwyr o Amodau" 'r Eisteddfod hon ? Dyma dair ohonynt :— 3. Bydd hawl gan y Pwyllgor i ben nodi Beirniaid, etc. 7. Gellir canu yr holl ddarnau yn Saeseneg neu yn Cymraeg 9. Bydd Cystadleuaethiau Rhagbrawf ar yr unawdau a'r adroddiad am boreu dydd yr Eisteddfod (Gweler y Rhaglen y dydd)." Heblaw'r erchyllterau uchod, ceir y rhain hefyd yn yr Amodau anfarwol hyn yr ftenwau," "Byddugol," "yr holl Gystadleu- wyr Gerddorol," etc. Gwelir oddiwrth hyn fod dygn angen am i rywrai ddal i geisio dysgu'r iaith, onite lleddir hi'n farw gegoer ag Amodau Eisteddfodol yn y man. Adwaen ac Adnahod. Ychydig iawn, yol pob golwg, er cymaint a draethwyd, a wyr y gwahaniaeth rhwng y ddeuair hyn a'i gilydd. Cymysgir hwy'n blith-draflflith o hyd. Dyma deitl ysgrif mewn cyhoeddiad misol yn ddi- weddar,—"Adwaen y Ser" (I know the Stars !). Dywedir o bulpud fod y Tad yn adwaen y Mab," yn He adnabod." Oblegid y person cyntaf unigol, amserpresennol, modd mynegol, yw adwaen yn Saesneg. I know. (Teg yw dywedyd fod adwaen gynt yn dry- dydd person unigol hefyd, lIe y defnyddir edwyn heddyw). Ond y berf-enw yw adnabod to know. Gan hynny, y mae dywedyd Yr wyf yn adwaen y dyn yr un mor anghywir a Yr wyf yn canafy Gore. Tybir fod hwn yn iawn am fod bore felly. Ond goreu neu gorau sy'n gywir; ac y mae gore mor anghywir a boreu. Peidio. Y mae eisiau a ar ol pob ffurf i'r ferf "peidiaf," xegis y ceir yn y Beibl yn wastadol Paid a mi," Nid wyf yn peidio A gweddio," etc. Nid iawn yw "Peidiwch gofyn.imi ganu," eithr Peidiwch a gofyn," etc. Hefyd, "peidio a bod," "peidiodd ag erlid," "peidiwn a grwgnach," sy'n gywir. Blwyddyn Newydd Dda, a miloedd lawer ohonynt, i'r Iaith Gymraeg -0

Garre Gympo: yp un Oddieantpe EBENEZER, PRESCOT.—Cynhaliwyd cyfar- fod amrywiaethol a chystadleuol yn yr addoldy uchod nos Nadolig. Cadeirydd, Mr. Isaac Griffiths beirniad, Mr. Abram Jones, St. Helens. Rhaglen ton gynulleidfaol, Marchog, Iesu, yn llwyddiannus. Adrodd Emyn 463, o'r Caniedydd, i blant dan 13 cyfartal oreu, Elsie Jones a Miriam Jones ail, Alf. Blackwell. Unawd, Gwalia dlos Mr. Robert Owen. Canu Fy ngwaith yw caru'r Iesu," i rai dan 13 goreu, Frank Thomas; ail, Clifford Jones. Adroddiad, Modryb Modlan Miss Sarah Jones. Alaw Gymreig," Dros y Garreg," i rai dan 16: goreu, Annie Roberts ail, David Owen. Anerchiad gan y cadeirydd, yn canmol cyfar- fodydd y Nadolig yn Prescot, un yn enwedig ers tua deng mlynedd yn ol yn fyw iawn yn ei gof. Pedwarawd, Henffych well i Gymru," Parti Ebenezer. Canu Dagrau'r Iesu" goreu, Maggie Foulkes. Araith ddifyfyr, testun Y Milwr goreu, John Ellis Jones. Deuawd, Gwys i'r gad," Mri. Ben Roberts a D. J. Foulkes. Gwnaeth y beirniaid eu gwaith i foddlonrwydd ac yn ol ei arfer, rhoddodd y cadeirydd ei law'n ddwfn yn ei logell. Diolchwyd i bawb am gynorthwyo gan Mr. Isaac Williams. Diweddwyd trwy ganu "Hen Wlad fy Nadhau," Ben Roberts yn arwain.-E.W. ) EGLWYS WEASTE (A.).-Nos Sadwrn, y 19eg cyfisol, cafwyd y chweched o'r cyng- herddau a drefnwyd i'w cynnal yn ystod y gaeaf. Y brodyr ofalai am hwn oedd Mr. D. M. Price a Mr. George Washington Jones a llwyddodd y ddau i gael doniau da i was- anaethu. Cadeiriwyd gan Mr. David Jones, 21 Darwen Street, a chadwodd y cyfarfod yn hwyliog a'i wreichion parod. Cymrwyd rhan gan Mr. Fisher, Mr. Murray, Mr. J. Aneurin Roberts, Miss Enid M. Williams (Pendleton canai'n dda, ac y mae dyfodol disglair iddi yn y byd cerddorol), Madame Swindells, Miss Grace Cooke. Gwasanaethwyd wrth y berdoneg gan Mr. Alf. E. Jones-brawd ieuanc parod ei wasanaeth gyda phob achos da, ac yr ydym yn llawen wrth weled y bobl ieuainc ddaw yma o Gymru yn troi eu talentau i'r iawn gyfeiriad. Daeth cyngerdd da i derfyn trwy i Mr. J. Aneurin Roberts arwain yn yr ?l Anthem Genedlaethol.—?r/'o??/?. Nos Sadwrn, y 26ain cyfisol, cafwyd prawf gyngerdd ynglyn a'r Eglwys uchod—cyfarfod | llwyddiannus a chystadleuaethau da. Arwein- iwyd gan y Parch. C. J. Barry, M.A., Salford. Her-unawd (dan 16 oed) Miss Dilys Hughes. Pendleton ail, Miss Bessie Evans, Weaste. Her-unawd soprano Miss Elsie Rogerson, Eccles. Her-unawd contralto Miss Katie Lewis, Weaste. Her-unawd tenor Mr. Mus- grove, Seedley. Her-uanwd baritone Mr. J. Aneurin Roberts, Weaste. Adroddiad Saes- neg Miss Nellie Whitefield, Sale. Adrodd- iad Cymraeg Miss Phoebe Whalley Jones, Weaste. Pedwarawd rhannwyd y wobr rhwng y Weaste Quartette Party a'r pedwar Cymro. Cloriannwyd y cerddorion gan Mr. Rd. Williams, Pendleton, a'r adroddwyr gan Mr. George James, Manchester. Haedda'r ysgrifennydd, Mr. David Jones, 21 Darwen Street ddiolch am ei ymdrech ynglyn a'r cyfarfod.-Arfonydd. BOLTON.-Dydd Nadolig, fel arfer ers tua 50 o flynyddoedd gan Gymry y dref, cyn- haliwyd cwrdd te a chyngerdd. Llywydd, Mr. J. Roberts, Ogwen Villas, arolygwr yr Ysgol Sul am y flwyddyn, a Mr. Artie Robêrts oedd yr ysgrifennydd. Cafwyd amryw o gystadleuaethau ar adrodd gan y plant,a chyf- ieithu byrfyfyr i rai mewn oed. Canodd y plant nifer o donau dynwared (action songs), o dan arweiniad Miss Millie Jones. Cafwyd detholiad campus ar y Perophone gan Mr. E. Davison. Datganodd y Misses B. Catterall, M. Parry, a Mr. J. Ramsden. Mr. Hugh Griffiths, Birmingham, aelod ffyddlon yn Bolton flynyddau'n ol, gloriannai'r ymgeiswyr. Talwyd diolch cynnes i bawb am eu gwasanaeth ynglyn a'r te a'r cyngerdd gan y gweinidog, a therfynwyd trwy gydganu Hen Wlad fy Nhadau." CAPEL UNDEBOL ECCLES.- Y Sul di- weddaf, cafodd yr Eglwys uchod y fraint a wrando un o flaenion pulpud y genedl, y Parch. H. H. Hughes, B.A.,B.D., Lerpwl. Nid bob amser y rhoddir gwrandawiad i gais eglwysi bach, er y dylid rhoddi pob cefnogaeth iddynt, ond diolchwn am yr enghraifft hon o gydymdeimlad ag ymdrechion un o eglwysi'r cyrrion, a hynny gan un wyr beth ydyw dyledswydd ym myd crefydd. Afraid dweyd iddo bregethu'n wastad a'r safon uchel sydd iddo, a hynny mor ddirodres a gostyngedig (dau flodyn harddaf gwir fawredd) nes ein swyno. Cafwyd oedfa Saesneg yn y pryn- hawn, a gwir y gosodiad mai gan y Cymry y ceir y Saesneg coethaf; yn ychwanegol, gwelwyd fod meddyliwr ac ysgolor wrth y gwaith. Drwg gennym i'r hin droi'n hyllig, ac fod cymaint o'n haelodau wedi Teg edrych tuag adref." Bendith fo ar ei ymwel- iad, a hyderwn gael ei groesawu i'n plith eto. WARRINGTON.—Cymdeithas Lenyddol Capel Crosfield Street.-Rhag. 14, llywyddwyd gan y Parch. R. Parry Jones. Prif atyniad y cyfar- fod oedd dadl ar Pa un ai rhan ai dewisiad yw priodas ? Darllenwyd papur dros mai rhan gan Mrs. W. T. Williams, a thros mai dewisiad gan Mr. E. E. Hughes. Dilynwyd gan y Mri. A. Woodward, D. J. Price, J. H. Jones, W. Davies, J. Griffiths, R. Roberts, W. Hughes, W. T. Williams, Mrs. R. Parry Jones, Mrs. J. Griffiths, Mrs. J. Jones, a'r cadeirydd. Diddorol ac adeiladol iawn oedd y papurau a'r holl ymdriniaeth, a chafwyd mwyafrif o un dros mai dewisiad ydyw priodas Diolchwyd i'r llywydd a'r agorwyr gan Mr. J. Griffiths.-R.R.

Ow EVERY WOMAN OHOULD send a stamp for our 32 page luustrated Book G contammgvaluabte ,f.n how all 17egulasitiep and Suppressions may be entirely avoided or removed by Hmple means. Recommended by eminent Physicans, the only Safe, Sure and 8enuine Remedy. N3, fait Thousands of Testimonials. Established r862. Mr. PAUL BLANCHARD ipan-ilHnosf. Dgigtoo I one I 0 CAN FILWROL YN ATEB I'R AMSER. GWRONAID CYMRU (Heroes of Cymrit) -BARITONE. Yn y ddau nodiant a'r ddwy iaith. Y Oymraetr gan CADIFOR and the English by GLENTDOWER The music by the popular J. PETERS (Alan Alaw) Ar werth gan H. EVANS & SONS, Liverpool- new Cardigan Pris 1/- ALLAN Royal LINf 18,500 ton Quadruple-Screw Turbine Steamers ALSATIAN and CALGARIAN LARGEST land FASTEST to CANADA. T>o CANADA Exoress Weekly Service from Liverpool. The POPULAR PIONEER LINE. CHEAPEST way to Canada; shortest to W America Regular Sailings from Glasgow, Londonderry, London, Plymouth and Harve. ALLAN LINB, 19 James St., Liverpool; 14Cockspa St., S. W., and 103 Leadenhall St. London, B.C. 4\ hughes, 20 Oxton Rd" B irkenhead. ^l. Tel. No. 1577 For Present V Ci y&v Season in the Newest hades. ;0010 Best Materials, Latest N Style 49 WorRmanship MODERATE PRICES H. a J. VENMORE, tstate Agents & Valuers 200 scutI.&INI) HIS., v^rooel Cnunnsosjs No. 516:1 Royal W IBM.—— —— J. Llovd Jones, & (o., MUTATE AGBNTb &c. 6 Lord Street, Liverpool rcwsojri au BAMM. 6. W. UUCiHESP(i. & L r s c (AnedmU p 0.. r* N#AopW M.O. Prima Roadp Arweinydd Cymanfaoedd Canu, Beirniad, ac Arholwr. Purotoir Jt wtgdmeyr at Dyatysgrifau moehtu P- Ctteg y Oolfa, H*n Nodiant a aolffa, 70 KINGSLEY ROAD LERP" 1lIl. DAVIES, Conductor, Adjudicator, Accompanist. reaciker of Slagiag, Vialia. J PiAl ( icto Tenna for Festivals, Concerts, Bisteddfodau. At HAFOD, DEGANWY, N Wales Y DDRAIG GOOH." THOMAS a JO xES, Bookseller, 16 BROWNLOW HILL 'opposite Midland Adelpbi Hotel;. Large stock af Welsh Books, new and second hand Cardiau Cymraeg Nadolig a Chalan. P. Lloyd Jones FUNERAL DIRECTOR 364 Stanley Rood, 1 9pool. TELEPHONE—261 ROOTLE, TELEPRONE-575 Aofield. J. T. JON ES, Funeral lindertciker EVERTON, LIVERPOOL Funerals personally arranged to all parts. Telephone-215 Old Swan." S16 Whitland Rd.. near Shell Rd.. Fairfield. R. W. EVANS Funeral and Wedding Director. (Agent for Thomat Porter ie Sons, Ltd.). All orders personally attended to throughout at moderate charges Highest testimoni om be seen. H ARTLEY 4t C 0 J IVBSPOOL* 202 1.4 ONDON pOAD. BALM BY AUCTION EVERY TUESDAY AND FRIDAY AT ONE SATURDAY NIGNTS AT SEVEN VALUABLE HOUSEHOLD FURNITURE OF ALL DESCRIPTIONS. MAONIYIOENT NEW AND SECOND-HAND PIANONORTICS. LARGE VARIETY OF BBDOTRADB, BEDDING, dke EVIIlty NECRUITY FOR HOUSEKEEPING. ATTEND TIBiE IULBi AND SAVE AT LEAST 80 PER OB NT. A MAGNIFICENT SELECTION OF SUPERIOR FURNITURE IS ALWAYS KEPT IN STOCK AND ANYTHING MAY BE PURCHASED BY PRIVATE TREATY GOODS STORED. On view 8.80 a.m. to 9.31 p.m.: Saturday 1 p.M TeJephene 1798 Royal CONSIGNMENTS (EITHER LARGE OR SMALA OF ANY DESCRIPTION INVITED FOR THBS. SALES. BEST RESULT GUARANTEED. WALTER ROBERTS & CO., Colliery Agents, LIVERPOOL. CRISTI 0 NOGAETU A CMYMDEITMAS, gan y Parch. J. H. HOWARD, gyda Rhagair gan y Gwir Anrhyd. D. Lloyd George. Pris 2 /6 net. Trwy'r Post 2 /9- rw gael oddlwrth HUGH EVANS A'I FEIBION Swyddfa'i BtvUun, 250-8 Stanley Road Liverpool, ac yn Neheudir Cymru gan T. O. PHILLIPS, 34 Redcliffe Aveaae, rnwifii