Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
,AM L YFR. I i
AM L YFR. i Heb fyropwy with feio, Na gweniaith wrth ganmol. Cofiant yr Athro John Morys Dairies, M.A., Bala-Bangor. Gan y Parch. T. PRICE DA VIES, Liscard. Liverpool Hugh Evans & Sons, Swvddfa'r BRYTHON, 356-358 Stanley Road..2/6 nett. An- foner yr archebion i'r awdur, 14 Lathom Avenue, Liscard, Cheshire. Nm pawb a haeddodd gofiant, a'i eafodd ac nid pawb a'i cafodd a'i haeddodd eithr dyma un o anwyliaid y genedl a'i haeddodd ae a'i cafodd. Y mae'n amlwg, yn y lie cyntaf, fod awdur y Cofiant hwn wedi dirnad y rhaid i lyfr Cymraeg, os am ennill parch a chymeradwy- aeth pobl oreu a goleuaf y genedl, fod yn gyson ei orgraff a glan ei iaith ac yn ym- gyrraedd, goreu gallo beth bynnag, at arddull fo'n hyfrydwch ei darllen ae nid yn flinder. Y mae Cymraeg y llyfr yn raenus drwyddo, ac heb nemor un o'r idiomau Seisnig hynny sy'n berffaith iawn a chydnaws mewn cyfrol Saesneg, ond sy mor atcas a blewyn ar gawl mown cyfrol Gymraeg. Pa mor fanwl bynnag yr edrycho'r beirniaid a'r adolygwyr am bethau felly, ychydig iawn, iawn a gant o ddim i gwyno amdano yma, gan mor ystwytb. a naturiol y derllyn y cwbl. Y mae safon lenyddol y Wasg Gymraeg wedi esgyn yn gyflym iawn yn ystod y pum neu'r chwe blyn- edd diweddaf dyma gyfrol a blygodd iddi, ac a ymdrechodd yn deilwng i'w chydnabod a'i chyrraedd. Ni chaed neb eto a ysgrif- enna Gymraeg perffaitli,-na chaed, o lawer, ac nid oes neb call yn honni hynny ond y mae pawb o ddim pwys heddyw, ac eithrio ambell Fistar Cyndyn a Phengry' (ynteu Penwan, prun ?) draw ac yma, yn gwneud 3i oreu i fwrw'r Cymraeg Gwneud a chyfieith- iedig heibio, ac am byth, gobeithio, canys y mae'r naill mor wahanol ei flas i'r llall ag yw Bara Cartref i Fara Pryn. Dyma raniad a chynllun y llyfr 1, Cofiant Pen. 1, Ei Enedigol Fro 2, Dyddiau Mebyd 3, Gadael Cartref; 4, Birkenhead a Mostyn (ym Mostyn, gan y Parch. E. Pan Jones, M.A.,B.D.); 5, Yr Efrydydd (gan y Parch. D. Lloyd, Llwyd o'r Nant) 6, Ei Weinidogaeth 7, Yr Athro yn y Bala 8, Yr Athro ym Mangor (gan y Y Proff, JOHN MORYS DA VIES. I Prifathro T. Rees, M.A.) 9, Y Dyn Trwyadl j- (gan y diweddar Syr E. Anwyl, M.A.); 10, Y Gweddiwr; 11, Y Diwinydd (gan y Parch. T. Griffith, Bl. Ffestiniog) 12, Y Pregethwr; 13, Y Cyfaill; 14, Y Priod a'r Tad. II, Y Pregethau tair ohonynt. III, Barddoniaeth (tan olygiaeth Gwylfa). IV, Blodau'r A wen, sef teyrnged saith o feirdd i'r Athro. Brithir y gyfrol hefyd a dwsin neu ragor o luniau, a'r cwbl, y Uyfr a'r lluniau, wedi eu eyfleu'n ddestlus a'u hargraffu mor glir a difefl nes fod y gyfrol yn deg yr olwg ac yn hyfryd ei darllen o glawr i glawr. Un o Faldwyn oedd y Proff, ac un o Fal- dwyn yw ei gofiannydd ;-bu'r naill yn ddisgybl i'r llall; tyfodd cyfeillgarwch cryf cyd- rhyngddynt, ac addfedodd hwnnw nes mynd yn gwlwm o serch diddatod gan ddim ond yr angau. Y mae'n amlwg mai ffrwyth ac offrwra y cwlwm hwnnw yw'r gyfrol, ac nid llafur swyddogol a gosodedig eithr er fod yma arwyddion cyfeillgarwch cryf, cymedrolir y ewbl a gwirionedd a sobrwydd, heb ddim o'r trochion eithafol a disynrtwyr hynny sy'n codi bwrn a syrffed ar bob darllenydd cydwybodol ac o ddifrif. Peanod ddiddorol iawn yw'r gyntaf, lie yr olrheinir enwogion y rhan yma o Bowys; lie y dangosir pwy oedd y gwyr cryfion mewn Byd ac Eglwys a fagwyd ac a osododd eu delw ar fro mebyd y Proff. a lie y gosodir yr ardal a'i phobl mewn eyflead-mownqettiizq- cryno a hawdd ei ddilyn a'i ddirnad. Ac ymhellach ymlaen, wrth son am deithi medd- wl ac anian rhai o hen drigolion Dyffryn Tanat yn y dyddiau gynt a fu, dyma ddarn o'r hyn a ddywed y Cofiannydd — Mewn llawer cwm yng Nghymru, adoil- edid y tai yn y dyddiau gynt a'u hwyneb- au ar y creigiau, neu'r llethrau, oedd o'u blaonau, a thrwy hynny cyfyngid yr olygfa o fewn cylch ychydig o latheni, a "honno yn hynod o unffurf ac undonog. Pe buasai'r cynllunvdd a'r adeiladydd yn trefnu i'r ty wynebu i gyfeiriad gwahanol, gallesid lawer pryd, heb ychwancgu gronyn at y gost, gael golygfa 11 eang, amrywiol a swynol o'i flaen." Gellid, yn ddiau a mwy na hynny, pe troisid y ty a'i wyneb at y wawr yn lie at y wal, diau y cawsid golygfa fwy eang, amrywiol a swynol o flaen llygad diwinyddol yr hen dadau selog hyd y earn dros eu Pum Pwnc. Rhaid i bawb ohonom gael ein tg- ar y Graig, ond raid i neb ohonom fod a'n tipyn ty bach diwinyddol at y graig byth a hefyd. Y mae byd o wahaniaeth rhwng y ddau le a rhwng y ddwy olygfa. Eithr gofaler am barchu'r tadau, canys nid teg disgwyl i'r un oes fyw'n uwch na'i dat- guddiad. Ryfedd yn y byd fod greddfau enaid dyn da yn dod o hyd i'r goreu lie bynnag y bo ac wrth son am gyfnod Birkenhead yng ngyrfa'r Proff Davies, dyma un o'r pethau a ddywed y Cofiant :— Meddiennid ei ysbryd gan rhyw ddwyster anhraethadwy pan soniai am yr hyn a welodd, yr hyn a glywodd, a'r hyn a deimlodd ei enaid yn y cyfarfodydd byth- gofiadwy a gynhaliwyd gan Moody a Sankey yn ystod eu hymweliad cyntaf a Lerpwl. Tystiai na chlywodd neb erioed yn trafod gwreiddiau pechod gyda'r fath fedr ofnadwy ag y gwnai D. L. Moody. MedraFr gwr hwnnw drywanu'r galon ddrwg a'r gydwybod gysglvd i'r craidd, ac ar yr un pryd medrai dywallt y balm sy'n meddvginiaethu'r clwyfau i fewn i'r fynwes edifeiriol. Dyfnhaodd y Gen- hadaeth rymus honno ei argyhoeddiadau crefyddol, a. bu yn gymhelliad cryf iddo i "ymgysegl'u'n llwyrach i wasanaeth ei Arglwydd," A dyma i chwi l'eswm am ei boblogrwydd gyda phawb, yng ngeiriau Dr. Pan Jones, wrth son am arhosiad J.M:D. ym Mostyn :— Yn ystod blynyddoedd ein cydnabydd- iaeth, ni fu hanner gair croes rhyngom, ac £ i ni chlywais iddo wneud tro gwael a neb erioed. Byddai bob amser yn fcrechu ei wrthwynebydd drwy garedigrwydd. "Tiriondeb oedd nodwedd fawr ei bre- gethu, ac y mae ei enw yn berarogl d rwv'r wlad. Byddai bob amser yn trechu ei wrth- wynebydd drwy garedigrwydd," sef drwy'r un peth yn union ag y trecha'n Tad yr Hwn sydd yn y Nefoedd bawb hefyd,—" Tynnaf ef a rheffynnau dynol, a rhwymau cariad," ebe Hosea a gwyn fyd pawb a deimlo blwe y rheffyn diail hwnnw. Pennod fachog a Chymreig ei broddegau sydd gan y Parch. D. Lloyd arno fel efrydydd ac ebe'r Prifathro Rees amdano ym Mala- Bangor Ac onid oedd ei bregethu yn fodel o bopeth bron a ddylai pregethu fod ? Mor glir ei esboniadaeth, mor naturiol y tyfai ei fater o'i destyn, mor gywir a gonest yr esgynnai adeiladwaith y bregeth ar syl- feini'r testyn a'r pwnc, heb frawddeg ddiystyr na gair segur, heb ymgais am grechwen na chymeradwyaeth, nac ym- drech am ddagrau diamcan braidd yn araf ac undonog, ac yn dueddol i gerdded yng nghefn haul bywyd; ond mor briodol pob ystum, mor urddasol y d-adlennai ei genadwri, ac mor lan a choeth a chyfan y bregeth oil a'i thra- ddodiad." Ac er fod fy ngofod yn fyr, a'm llith yn faith, annichon peidio a dyfynnu'r talp a ganlyn o ysgrif Syr Edward Anwyl arno fel Dyn Trwyadl Cydnabyddaf yn rhwydd imi gyfarfod yn Rhydychen yn enwedig wyr dysgedicach nag ef, ond nid bob amser y ceir gyda dysg eithriadol ddynoliaeth hynaws a swynol, na'r gallu i ymadroddi yn glir, yn garuaidd ao yn gymwys. Nid bob amser y eel gwyr athrylithgar a threidd- gar eu meddwl, pan fo eu mynogiad o'u meddyliau yn archolli teimladau ac yn gwanu hyd at waed. Dyna un rheswm paham y gwna llawer ohonynt gynifer o elynion ac yr oerant serchiadau dynion. Yn ami myn balchter meddyliol ymwthio i'r golwg, ac ni cheisia llawr gwr galluog guddio dim arno. Y canlyniad ydyw fod i wyr felly yn ami lawer o edmygwyr, yn enwedig o bell, ond ychydig iawn o gyf- eillion, a'r rhai hynny yn gorfod maddeu, yn eu liymyl." Dyna ichwi gernod, finiog os boneddigaidd, i'r balchter dysg hwnnw sy'n cyd-drigo mor fynych a sychter dawn ac oerfel enaid, ond balchter nad oedd neb pellach a glanach rhag- ddo na mynwes wylaidd ddiragrith yr Athro John Morys Davies. Ysgrif alluog sydd gan y Parch. T. Griffith arno Fel Diwinydd, lie y gwelir mai ceid- wadol, fwy na heb, oedd anian athrawiaethol yr Athro, ond yn ddigon gonest ac ystwyth i blygu i wirionedd, newydd hyd yn oed, os byddai'i sail yn sier a phrofedig. Os oedd meddwl a chredo ei hynafiaid wedi byw'n o hir mewn ty a'i wyneb at y graig, fe fynnodd yr Athro ei droi bob yn dipyn nes ei gael a'i wyneb yn deg tua haul Beirniadaeth a Dat- blygiad. Ac y mae'r ty hwnnw'n iachach am ei fod gymaint goleuach. Diau ei fod yn crodu, ymhell cyn y diwedd, y rhaid i opin- iynau dynol ymgadw'n wastad ag ymchwil- j iadau dync l. j Hawdd y gallesid dwedyd llawer am ddwy bennod Y Cyfaill a'r Priod a'r Tad, ond rhaid ymatal gyda dim ond hyn :—Os oedd yn dywysog fel gwr cyhoeddus yn y coleg a'r pulpud, ei fod yn frenin yn ei dy ac ar ei aelwyd. A dyma'r coleg o'r colegau i gyd. Dengys ei lythyrau wr mor annwyl ydoedd mor addfwyn, ac mor egwyddorol yr un pryd mor llawn ei ddysg, ond mor barod, serch hynny, i gymryd ei ddysgu; a chan nad faint o dalentau cyhoeddus a roddwyd iddo, yr oedd ganddo fwy fyth o'r hawddgarwch personol a didwyll hwnnw sydd filwaith gwell a phrin- nach na phob dawn a dysg. Dyma Gofiant a biwch a geidw berarogl ei gymeriad yn hir yn y wlad a phwy bynnag a'i darlleno'n ystyriol, ni all na ISTn peth o'r perarogl hwnnw yn ei gymeriad yntau hefyd. Mor gu ydoedd a pha ryfedd i ysbryd mor bur ac addfwyn gael ei alw Adref o'i babell bridd mewn ffordd mor esmwyth iddo ef, ond mewn ffordd a barodd gymaint braw ac alaeth i'w enwad a'r holl gonedl. I J.H.J.
Wrth Golli -Gwrtheyrn,
Wrth Golli Gwrtheyrn, Sef MR. GRUFFYDD ROBERTS y Bala. Bu ef farw yn ei breswylfod, Mervinia House, Bala, bore dydd Gwener diweddaf, yn naw a thrigain oed, wedi rhai misoedd o gystudd digon caled. Yr oedd yn ddyn o dalentau disglair ac amryfal iawn, fel bardd, lienor, cerddor, Eisteddfodwr, adroddwr, a beirniad neb yn y byd parotach ei gyrnwyiifw a phob dim a ysgrifennai'n goeth a graenus. Yr oedd yn chwilotwr dyfal a di ben draw ar bob rhyw, hen gofion a thraddodiad, hanes yr hen feirdd a'r llenorion ar flaenau'i fysedd, wmbredd o'r cynghaneddion toleidiaf ar ei gof, ac yntau'n gynghaneddwr campus ei nun- Cefnogodd symudiadau da yr oedd yn drefnydd di- gymar ar gyngherddau, darlithiau elusengar, Eisteddfodau a chyrddau llenyddoI. Yr oedd yn bur hysbys i ddarllenwyr Y BRYTHON fel awdur yr ysgrifau hyddysg tuhwnt dan y pen Clasuron Cynghanedd, a'r lleill ar enwogion Bro Hiraethog a'r Berfedd- j wlad, megis Thos. Prys, Plas Iolyn, a'r Twr Tewdws o athrylith gwar ac anwar a geid yn y cyffiniau hynny yn yr hen amseroedd-amser y Frenhines Elizabeth yn enwedig. Gelwais heibio iddo ychydig ddyddiau o flaen y Nadolig diweddaf, ac a synnais weled mor wyw ydoedd. Daw gair o hanes y seiat honno mewn rhifyn arall; gadawaf i gyfaill arall caredig a medrus iawn blethu ei Chwith Atgof amdano heddyw :— Ganwyd Gwrtheyrn yn 1845, yn Hendre Bach, Gwytherin, ger Llanrwst. Hynny o addysg fore oes gafodd ydoedd yn Ysgol Fry- tanaidd Blaenau Llangernyw, dan yr athro rhagopol Mr. John Price. Gadawodd yr ysgol pan yn ddeg oed,. ac aeth at ei ewythr i Ysbyty If an, i ddysgu gwaith gwehydd, a bu yno. chwe blynedd. Yr oedd ym Mhentre- I foe1as gymdeithas lenyddol nodeuog. Ym- unodd a hi ar unwaith, a chymerodd ddiddor- deb mawr yn y pynciau a drafodid ynddi. Yr oedd llyfrgell yngl?n a hi, a'r nyfr a'i ¡ swynodd fwyaf, ac a ddylanwadodd yn fawr ar ei arddull fel lienor, ydoedd Hanes Cymru gan Carnhuanawc. Arferai fynychu Capel i Bethel, Pentrefoelas, ac yn y set ganu yr oedd j Iloiswyr rhagorol iawn r William Jones y gof, Ellis Roberts, W. W. Thomas, etc., a denodd eu clywed iddo yntau benderfynu dysgu notes. Drwy gyfarwyddyd gwehydd o'r enw W. Stephen Davies, ac Arweinydd Cer?o? Mills, daeth yn fuan yn ddigon modrus i godi I ton yn rhwydd yn yr I-leii Nodiant. Dyledus ydoedd hefyd am lawer o garedigrwydd a sym- byliad yn oi gwrs cerddorol cyntaf i deulu Gwernhywel; cafodd lawer o help gan Mr. Hugh Jones, brawd i Mr. W. Hywelfryn Jones a ymfudodd i'r America. Yr oedd ewythr Gwrtheyrn yn wr difyr ei gwmni, yn dipyn o gantwr, ac yn un o'r dynwaredwyr goreu ar bregethwyr, areithwyr, a chantorion. Dyg- odd hynny y nai i adnabyddiaeth a chewri'r areithfa yr adeg honno a phan oddeutu 12 oed daeth yn ddynwarodwr Hed wych ei hun o Stephen Dwygyfylchi fTianymarian wedii hynny), ac yn edmygwyr mawr oWilym Hiiv aethog, Emrys, a Chaledfryn. Rheibiai bopeth y cai afael aH?o. o waith yr enwogion hynny, a cherddai i hobman yn y cyrraedd i'w gwrando.. Pan yn 16 oed, symudodd at deula llengar a cherddgar oedd newydd ymaefydlu ym Mhont Padoc yn yr un ardal, a bu awyrgyleh y cartref hwnnw yn dra chydnaws ag anian- awd y llano. Bu Mr. a Mrs. Watkin Jones cystal a rhiaint gofalus iddo, ao annwyl oedd eu coffadwriaeth ganddo hyd y diwedd. Yn y cyfnod hwn rhwng 1860.-65, bu cryn ddeffroad llenyddol yn yr ardal. Gweithiai ef a hanner dwsi n eraill o gyfoedion yn y weithfa wlan, yn eu mysg Tegonwy Jones a Cynwal Jones. Dechreuodd Gwrtheyrn a hwythau ddarllen ac astudio barddoniaeth, a daethant yn ddigon galluog i fedru ennill am] i hanner coron yng nghyrddau llenyddol y cylch. Dyma fel yr edrydd Gwrtheyrn amdanynt mewn ysgrif goffa am Cynwal Jones :— Cawsom afael yn Oriau'r Hwyr Ceiriog, yr hwn oedd yn llyfr newydd mewn mwy nag un ystyr y pryd hwnnw, a dysgodd tri ohonom y llyfr bob gair ar dafod leferydd. Ystyrrid y llyfr hwnnw gan rai yn beryglus i bobl ieuainc ymwneud ag ef, a dywedwyd hynny yn y seiat gan weinidog y capel. Er hynny, dal i ddarllen barddoniaeth ac astudio cynghanedd wnaem ni. Enillodd un ohonom Dclrych Bardclonol Cadledfryn fel gwobr mewn cyfarfod bychan yn Ysbyty, a chafodd y rhai ddymunent o'r frawdoliaeth Badogaidd uno a'i gilydd i ymrwbio ac ymloewi am fudd oddi- wrtho. Cawsom afael ar Eamadeg Robert Dafis, Nantglyn, hefyd, a bu hwnnw'n help mawr i ni. Cyfarfyddem ryw hanner awr bron bob nos, ac yn unol a rheol a osodwyd i lawr yr oeddym yn gorfod cyfarch ein gilydd ac ymgomio hyd y gallem rywboth yn debyg i fgl y gwna Eifionydd y dyddiau hyn (ond yn llawer gwell, wrth gwrs), er mwyn cael beirn- iadu ein gilydd nes yr oeddym mewn gwir- ionedd yn feistriaid llwyr ar bob un o'r cynghaneddion mewn ychydig amser. Gan- wyd a chladdwyd cannoedd o linellau campus a lliaws o englynion rhagorol hyd y rhodfeydd paradwysaidd o bobtu afon Conwy o Bont Padoc hyd Bont Rhydlanfair. Yr oedd swyn neilltuol ym Mhont Rhydlanfair i ni fel egin beirdd, canys gwyddem mai ei bwa hi oedd y mwyaf yng Ngogledd Cymru, ac mai un o orchestion Twm or Nant oedd cario coed- waith y bwa hwnnw i fyny ac i lawr ar hyd hen ffyrdd culion a chroosion ar draws Sir Ddinbych o rywle tua Chaer. Teimlem ysbrydiaeth rhyfedd yn ein meddiannu bob tro y deuem i'w golwg. Y gwir yw yr oeddym wedi darllen nid yn unig Oriau'r Hivyr, ond hefyd rai o Interliwdiau Twin. Bobol annwyl beth pe gwybuasai yr hen flaonor Mathew Roberts fod y fath baganiaid erch yn I byw mor agos ato, ac yn perthyn i'r eglwys oedd tan ei ofal." Pan sefydlwyd Undeb Llenyddol Ysbyty, Penmachno, Dolyddelen, a Betws y coed, yr I oedd Gwrtheyrn a'i gyfoedion cerddgar a llen- orol yn eu hafiaeth, a daethant i gydnabydd- iaeth a beirdd a cherddorion enwog, megis Gethin Jones, Gwilym Prysor, Trebor Mai, Gwilym Cowlyd, Llew Llwyfo, Ieuan Gwyllt, Gwyneddon, Clwydfardd, etc. Y pryd hwn yr oedd Y Gohebydd yn dod i fri gyda'i lythyrau doniol yn Y Faner. Bob nos Iau, rhoid Gwrtheyrn i'w darllen i bawb o gylch yr aelwyd, a'r meistr a'r feistres yn taflu sylw yma ac acw fel yr ai ymlaen, yn gyffelyb i F'ewythr Robert a Modryb Elin. Pa ryfedd fod y dawn adrodd a darllen mor gryf yng N gwrthoyrn ? Treuliodd yr un cwmni lawer min nos i ganu'r darnau gyhoeddid yn Y Cerddor Cym reig bob mis ac ar hwyrddydd haf ymrodient hyd briffordd Caorgybi neu Iwybrau cyfaredd- ol glannau coediog Conwy, dan ganu Y Gwan- wyn, Yr Haf, Mai, Fy Ngwlad, etc., ynghydag Alawon Cymreig. Dysgodd y 11 anciau hefyd y nifer fwyaf o'r tonau o Lyfr Tonau newydd Ieuan Gwyllt, a gyhoeddwyd yr adeg hon. Ymunodd Gwrtheyrn a Ch6r Penmachno— Mr. C. A. Vaughan—a bu yr ymarferiad a'r ddisgyblaeth yma o werth anhraethol iddo. Cerddai bob nos Sadwrn o Bont Padoc i Ben- machno, pellter o 6 i 7 milltir, er dysgu darnau fel Y Wawr, Ar dorri mae y dwfn ddistaw- rwydd, a chantawdau fel Tywysog Cymru, Gwedcli Habaciic a Hear my Prayer, cyd- J ganau y Mesnah ac oratoriau. Pan gyhoedd- ï odd Mr. Eleazar Roberts ei Lawlyfr Tonic I Solffa, ymroddodd Gwrtheyrn a'i gyfoedion i ddysgu'r gyfundrefn newydd. Meddai lais tenor uchel grymus, a daeth yn fuan yn unawdwr poblogaidd bu galw mawr am ei wasanaeth i gyngherddau a chyfarfodydd llenyddol o Gorwen i Fetws y coed, ac o Lanrwst i Flaenau Ffestiniog. Ei nodwedd- ion amlwg fel cantwr oedd parabliad clir o'r geiriau, mynegiant effeithiol, a'r peth hwnnw a elwir yn delivery da. Yr oedd brawd Ieuan Gwyllt—y Parch. R. Roberts, Carneddi—yn beirniadu ym Mhenmachno unwaith. Sylwai mai diffyg yr ymgeiswyr i gyd ydoedd delivery da, Mae'n anodd dweyd beth ydyw hwnnw hefyd," meddai. Y peth nesaf ar y rhaglen oedd can gan Gwrtheyrn. Canodd Gelert yn hynod effeithiol, nes ennill cymerad- wyaeth fyddarol. Cododd Mr. Roberts i fyny gan ddweyd Dyna fo, yn union y peth oeddwn yn ddweyd oedd yn fyr yn yr ymgeis- wyr-dyna beth ydyw delivery—y peth wnaeth y cantwr yna." Anogodd of yn daer ar y pryd, a Ieuan Gwyllt yr un peth droion eraill, ar iddo ymdrechu i fynd dan addysg a disgyblaeth gerddorol; ond fel ugeiniau o lanciau talentog Cymru, yr oedd prinder moddion yn gosod hynny allan o'r cwestiwn. Bu yn cynnal cyngherddau droion gyda Llew Llwyfo. Gelert, Y Baban Diwrnod Oed, Home, aweet Home oedd ei hoff ganeuon, ac fel encor canai Gan y Ffe n a d ar eiriau o'i eiddo, geir yn ei lyfr barddonol. Yr oedd cymaint mynd a galw ar hon fel y bu-gorfod arno ei chanu chwe gwaith gyda'r Llfew pan yn y Blaenau. Nid oes amheuaeth nad, allasai yn hawdd ennill ei fywoliaeth fel cerddor ac arweinydd Eisteddfodol pe rhoisai: ei fryd ar hynny, a bod yn fwy hunan-hyderus. Yn 1869 priododd, a daeth hyn ag ef i barthau Penllyn, i gyffiniau'r Bala. Bu yng Nghefnddwysarn a Chwmtirmynach yn y weithfa wlan. Bu presenoldeb cerddor a llenor dawnus o'i fath yn ilawer o swcwr i fechgyn Ceinddwy-arn, vn eu mysg y diwedd- ar Tom Ellis a Mr. D. R. Daniel. Yn 1877 ymsefydjodd yn y Bala, yn ofalwr am Dloty'r I Undeb,, a llanwodd ef a Mrs., Roberts y swydd hon gyclag anrhydedd am 35 mlynedd, gan ymneitltuo ryw ddwy- flynedd yn ol ar eu. ¡ blwydd-dal. Gellid adrodd pennod: faith o'i hanes yn y Bala. Bu'n arweinydd cerddorol a hyfforced- ydd i ugeiniau o fechgyn a merched ienanc. Cyrchai plant ao ieuenctyd ato yn lluoecld o flaen pob gwyl gystadleuol i ofyn ei gyfar- wyddyd ar aclrodd a ohanu, a rhoes ei was- anaeth felly yn rhydd a rhad i bawb., Am 18 mlynedd b,,til ddechreuwr canu yng nghapel Tegid, a hu iddo ddylanwad mawr. ar arddull y canu drwy'r holl gylch a gweithiodd yn ddiwyd at gael yr organ hardd sydd yn y Capel Mawr. Bu'n arweinydd corawl ugein, iau a weithiau, gan gystadlu yn fynych, a bud 'dugoliae?hu mewn Eiateddfodau ac yng Dgwyliau IIenyddol y Groglith yn LIandderfel a'r Bala y Nadolig—corau eymysg yn gystal a chorau meibion. Dr'wy ei ymroddiad ef y I cafodd Penllyn glywed oratoriau y Messiah, I Creation, Dafydd a Goliath, etc., a chantawdau eraill. Heblaw cynnal dosbarthiadau, bu I hefyd yn arholydd Coleg y Tonic Solffa am tua 30 mlynedd. Ni all neb brisio'r gwasanaeth mawr a wnaoth Gwrtheyrn i ieuenctyd yn y cyfeiriadau hyn. Ymgynghorid ag ef gan I holl feirdd y fro a dyledus yw atgofio ei gyfeillgarwch arbennig a Dewi Hafesb. Cy- hoeddodd lyfr o farddoniaeth yn gynnar arol dod i Benllyn casglodd lyfi, o Adroddiadau Dirwestol,ym mha un y gweodd yn feistrolgar y ddadl ddirwestol englynol rhwng Trebor Mai, Hafesb, Plonydd, Alafon, sic eraill, yn ddadl gyfaddas i w hadrodd mewn cyfarfod- ydd. Ysgrifennodd hanes Pum Plwyf Pen- llyn yn llyfr 1/6; a chyfaddasodd ddramau o'r Dreflan, Rhys Lewis, F'ewythr Robert, etc. Naturio] i wr inor d-diwylliedi- oodd bod yii aelod defnyddiol yng nghylchoedd crefyddol yr ardal. Bu'n ffyddlon iawn i'r Ysgol Sul, ac yn athro o'r radd flaenaf. Bu'n llywydd Cyfarfod Ysgol Penllyn, ac yn arholydd Solffa i Undeb Llonyddol yr Ysgolion Su1 a gynhelir y Nadolig, am 30 mlynedd. Yr oedd yn Ysgrythyrwr a diwinydd rhagorol. Bydd colled fawr am ei wasanaeth i eglwys y Bala. Dyna brif linellau bywyd Gwrtheyrn. Caffed hun esmwyth a thawel bellach ym mynwent Min y Llyn, yn ol ei ddymuniad. Cydymdeimlir yn ddwys a'i weddw a'i fab a'i dair merch yn eu galar, yr ieuengaf ohon- ynt yn briod a'r Parch. H. Harris Hughes, B.A.,B.D., Princes Road, Lerpwl. Dodwyd ei weddillion i orwedd ym Myn- went Llanycil ddydd Llun, Chwefrol 2, pryd y gweinyddwyd gan y Parchn. R. R. Williams, M.A., ei weinidog; Moses Jones, a'r Athro Richard Morris, M.A.,B.D. Ac wele englynion y bardd Glan Cymerig pan glywodd am farw'i gyfaill pur a'i athro hoff Beth, Gwrtheyrn ? eiii teyrn a'n tad,—wedi 0 mor brudd y syniad [mynd Nodau amlwg o deimlad Oleua lys,—haul ei wlad. Haul ei wlad, yn welw ei lun,—a gaw. Mewn oer gell; in -,d-d rhywun "Gwelir ein henwog eilun Yn creu haf,—o'r cri ei hun." O'i gri ei hun dagrau hedd—yn sawru Clasuron Cynghanedd Daeth a rhain,—deithi rhinwedd, Yn ol i'r byd, o lawr bedd. 0 lawr bedd, i oleu'r byd,—y daethant I deithio i wynfyd Oesau eraill a sieryd Am ei waith, yma o hyd. Yma o hyd, mewn salmau hen,—y by-dd; Y beirdd yn orlawen Yfant o farddol hufen Ei ystor, y fywiol 'sten. Fywiol sten, dy fawl estynnir,—o'r noa Trwy niwl yr hen frodir Dy ogoniant ddadgenir Dirioii haul,-yn (fA,,an hir. Taran hir, anturio wna—eu heco Fwyn acen trwy Walia Hon o hyd, yn hoew a— Ei lafurwaith lefara. Llefara am ha' o hyd,—ha' y beirdd Ha' y byw di-adfyd Ha a fu iddo'n wynfyd- Yn ei fedd, rueefi wyn ei fyd. Gwyn ei fyd, ei gaii fywiol,—a crys Yn araul a siriol Ei acenion barddonol, Yn hir iawn fydd ar ei ol. Ar ei ol, yn hwy, na hir iawn,—oesattf Gaiff gysur sbrydlawn Hwy welant y bardd hylawn, Yn wir ddoeth, ie'n for o ddawn. Yn for o ddawn, o ferw ei ddydd—aeth Gwrtheyrn wiw ganiedydd Ei waith fel henafiaethydd Yn y farn, yn sibrwd fydd. Sibrwd bydd ei bill yn ddillyn—o hyd Draw mewn hedd diderfyn Minnau a llu ym Mhenllyn Yrna'n lleddf ym "Min y Llyn." *Ei ysgrifau ar yr Hen Feirdd.5" -=.
Advertising
Rbifyn y Gaeaf. Y BEIRNIAD CYLOHGBAWN CHWABTEBOII dan nawdd Cymdeithasau Cymreig y Colegarw OenedlaethoJ a than olygiaeth J. MORRIS JONES, Cynnwys— CYN Y RHYFEL Y Syr H. Raichet PENFBO GYMREIG A, SEISNIG A'I PH0ÐL Y Parch. Thos. Davies. LLEJS AC ADDYSG ELFENNOL William Rowlands YSBRYDOLIAETYI Y BEIBL Y Parch. R. S. Thomas GWERTH ENWADAETH Yr Athro D. Morgan Lewig GORONWY OWEN Y Parci. T. Shankland ADAIN A CHAN Y Parch. John T, Job ADOLYGI.4DAU gan y Parch. J. P-uleston Jones, y Parch. John Roberts, Dr. J, Lloyd Williasag, If or Williams, ac O. W, Griffith Rwb Evans a'i Feibion, AfgraSwyi, ass, 358 Stanley Road. i Lerpwl — = -===- = Esboniad Cyflawn AR YR HOLL FEIBL, am bris Esboniad ar y Test. Newydd yn unig. Y Dehonglydd Beirniadol ar yr Hen Destamept a'r Newydd, gan y Parch. John Jones (Idrisyn) mewn pedair cyfrol, fel newydd, wedi ei rwymo mewn llian cryf 18s. Eto (hanner rhwym) 25s. Hugh Evans a'i Feib., Swvddfa'r Brnthon.