Y Brython

Am Lyfr. I Heb fympwy wrth feio, I Na gweniaitli wrth ganmol. Cywyddau Dafydd ap Givilym a'i Gyfoesivyr- Wedi eu golygu o'r llawysgrifau, gyda I Rhagymadrodd, Nodiadau, a Geirfa. Gan IFOR WILLIAMS, M.A., Coleg y Gogledd, Bangor; THOM AS ROBERTS, M.A., Coleg Normal, Bangor. 2/6 nett 2/9 drwy'r post, am flaendal, oddiwrth yr awduron. DYMA'r gyfro] gyntaf o Gyfres y Cywyddau, syddyn amcanu "dwyn i gyrraedd llenorion Cymru y cyfoeth diderfyn bron o farddoniaeth gynganeddol a ganodd ein beirdd o'r bed- waredd ganrif ar ddeg hyd yr unfed ar bym- theg," ac yn gwneud hynny gtdag ysgolheig- dod a barn ac ymroddiad teilwng o'r testyn. Ceisiodd y golygyddion ddyfod o hyd i gymaint allent o gopiau o bob cywydd, dethol y darlleniad goreu a nodi eraill ar waelod y ddalen. Nid ydynt yn nodi pob darlleniad, ac nid ydynt chwaith yn rhoddi ar ddeall i'w darllenwyr ffaith bwysig i'r beirniad llonyddol, sef fod trefn y llinellau'n amryw- io'n ami yn y gwahanol lawysgrifau. Gweler tud. 20 er enghraifft. Yn Hafod 26 nicheiry ddwy linell Heiniar cur henwi dydd o gwbl daw Hawdd y gwrendy died o flaen Hudoles hadameg," ac ar ol hadameg ni cheir y pedair llinell sydd yn nhestyn Mr. Williams. Tebyg mai rheswm Mr. Williams dros beidio a nodi'r fath englireifftiau oedd mai ar gyfer y bobl y dar- parwyd y llyfr, yn hytrach nag ar gyfer myfyrwyr ein colegau, ac y mae mawr angen aln lawer ychwaneg o'i fath. Prin y creclwn ni fod angen i Mr. Williams ddefnyddio cymaint o'i ragymadrodd i wrth- brofi bywgraffiadau rhamantus D. ap Gwilym, na roddir unrhyw bwys arnynt gan rai cyfarwydd a gwaith y bardd digon yw'r rhestr cryno o ddyddiadau a geir ar dudal. xxiii. Ymgodyma Mr. Williams a'r gorchwyl anodd o benderfynu adeg marw D. ap Gwilym, eithr ni all ond awgrymu mai wedi 1380 y bu. Cred i'r bardd oroesi ei noddwr Ifor Hael ond pa sicrwydd sydd o hynny ? Cydnebydd ar dud. xix-xx i Lewis Glyn Cothi ddweyd yn bendant mai Ifor Hael fu farw gyntaf, ac yr oedd L. G. Cothi yn byw'n ddigon cynnar i adnabod rhai fu'n adwaen D. ap Gwilym. Gwrthyd Mr. Williams dystiolaeth Lewis Glyn Cothi ar bwys yr awdl farwnad i Ifor Hael a briodolir i D. ap Gwilym, ond cydnebydd nad oes ond copiau diweddar o'r awdl ar gael. l Derbynia hi am ei bod yn ymddangos iddo ef | "mor nodweddiadol o Ddafydd." Er fod rhagymadrodd Mr. Williams mor dra defn- yddiol, mwy defnyddiol fyth fuasai mynegiad clir o nodweddion marwnadau Dafydd ap Gwilym. Pa sawl marwnad y gwyddis yn sicr iddo'u cyfansoddi ? A pha wahaniaeth sydd rhyngddynt ag eiddo cyfoeswyr Ifor Hael ? Nid oes ar gael ond ychydig y gellir ei briodoli iddynt, ac y mae lie i gredu fod llawer mwy ar goll. Adfeilion oedd yn aros erbyn yr unfed ganrif ar bymtheg, gwaith D. ap Gwilym ar y mwyaf, a naturiol fyddai i gopiwyr yn y ganrif honno, os na chaffent enw arall wrthi, briodoli i D. ap Gwilym unrhyw awdl'farwnad i Ifor Hael. Diddorol iawn yw ymdriniaeth Mr. Will- iams a chysylltiadau llenyddol D. ap Gwilym a'r gler ac A.'r goliardi-pwne digon tywyll a dyrys. Cred mai ganddynt hwy y cafodd D. ap Gwilym lawer o'i destynau, sef gwin a swynol serch a thegwch natur. Dyfynna o Symonds i ddangos mor debyg oedd testynau'r bardd a thestynau'r goliardi, ond nid yr un peth yw hynny a dangos fod y naill wedi benthyca gan y llall. Mae'n debyg nad oes ond ychydig yn aros o fwy nag un cyfnod o'n hen lenyddiaeth, rhyw dipyn o'r hyn a ystyriai'r copiwyr yn deilwng i'w draddodi,abutestynau D. ap Gwilym, yn ol pob tebyg, mewn bri am genedlaethaula,wer cyn ei eni, ymysg beirdd rhy iselradd eu safie bryd hynny i'w caneuon gael eu cadw. Canodd amryw feirdd yng Nghymraeg ar yr un testynau yn y 12fed gan- rif a'r 13eg. Gwelodd Dafydd Benfras ac Einion ap Gwalchmai, fel D. ap Gwilym, mor deg oedd mis Mai clywodd Hywel ap Owen Gwynedd a Gwalchmai yr eos pan oeddynt ym maglau serch; a sonia Gwalchmai am y Gwylain yn gware ar wely lliant yr oedd Eiddig yn draddodiad hefyd, oblegid cyfeiria Cynddelw ato. Parhau traddodiad wnaeth D. ap Gwilym, nid ei greu na'i fenthyca; The art of Dafydd ap Gwilym was the out- cropping of a lower stratum of bardcraft (J. Glyn Davies, Cymmrodorion Trans. 1912-13). Teimlwyd offaith y goliardi, mae'n wir, yng Nghymru ymhell cyn geni D. ap Gwilym, ond prin y barnai hanesydd fod digon o dystiolaeth i'w gydio ef a hwy. Ni ellir dangos dim o'u gwaith sydd yn union yr un fath'a'r eiddo ef. Y gwahaniaeth mwyaf rhyngddynt yw'r mynych "ddyfalu," pen- tyrru cyffelybiaethau ar bob math, sydd yn y cywyddau. Hen gelf oedd hon yn ei ddydd ef, a bu mawr arfer ami yn hen lenyddiaeth Lloegr. Gyda golwg ar anhawster Mr. Williams (tud. lxxi) ynghylch ystyr com-fid, ni raid ond dangos mai having the same stave ydyw, yn union fel y dywed Dr. Meyer amrywiadau diweddarach yw'r ystyron eraill. Ceir bywgraffiadau byr gan Mr. Roberts o Gruffudd ap Adda, Madog Benfras, Gruffudd Grug, a Llywelyn Goch, ac yna daw'r testyn, .yn yr orgraff ddiweddar, nodiadau Mr. Will- iams, a geirfa, gwaith y ddau olygydd ynghyd. Camargraffiad hwyrach (tud. 186) yw cwfl o'r S. cowl' am —S. cowl o'r A.S. cufle. Cynygir (tud 206) fod tawlbwrdd o'r Llad. tabula, a bwrdd, yn lie o M.E. taefle bred, ac ar dud. 209 dywedir mai mantell" yw ffaling," cymysgiad hwyrach a faldinge, a sort of cloth ystyr don ffalinglwyd,' mae'n debyg, yw y don yn disgyn yn adfeilion llwyd—o M.E. falynge. Nid coined gold yw ystyr aur mai (tud. 256) ond aur treth, o'r Norse mal, neu'r A.S. mai, mae/=tax nid o flash (tud. 188) eithr o M.E. flaghte y ceir "ffiaeh." Ar dud. 274 rhoddir yspyd 8pl of osb, guest yn lie o'r Llad. hospitium. Gellid nodi rhai brychau eraill cyffelyb; ond am y gyfrol yn ei chyfanrwydd, y mae'r ddau olygydd i'w canmol a'u llongyfarch yn fawr ar eu gwaith yn arlwyo'r gwerth hanner coron rhataf a welwyd yng Nghymru ers llawer dydd. Dylid diolch yn arbennig i Mr. Williams, nid yn unig am y llyfryn hwn, ond am ei ymdrech barhaus i ddwyn trysorau ei llenyddiaeth i gyrraedd ei genedl. Mae clod yn ddyledus i'r cyhoeddwr am rwymo'r llyfr mor dwt a del, a'i gadw'n rhydd nodedig oddiwrth wa] largraffiadau. I GWILYM PEREDUR JONES Prifysgol Lerpwl

W. & J. VENMORE9 1 Estate Agents & Valuer, .200 SCOTLAND RU, Liverpool No. 5163 Royal J. Lloyd Jones, & Co, ESTATB AGENTSkc, 6 Lord Street, Liverpoo r»LMPB0ZM an BAWK 6. W. HIGHEST- & l.T.S.C (AriMnvdd g Canu yng Nghaptl M.C. Prinett Road)- Arweinydd Cymanfaoedd Canu, Beirniad, ac Arholwr. Parotoir I mgeiswyr at Dystysgrifau uwehaj Coleg y Solffa, Hen Nodiant a solffa, 70 KINGSLEY ROAD LZRPW W. IDAL-V I IE S, Conductor, Adjudicator, Accompanist. Teacher of Simttn. Vioiia, & Pijmjfarta Terms for Festivals, Concerts, Eisteddfodau. At HAFOD, DEGANWY, N. Wales Y DDRAIG GOCH." THOMAS a JONES, Bookseller, 16 BROWNLOW HILL (opposite Midland Adelphi i Hotel), li. Large stock of Welsh Books, new and second hand. P. Lloyd Jones FUNERAL DIRECTOR 364 Stanley Road, L'pooL TELEPHONE-261 BOOTLE. TELEPHONE—575 Anfield.0 J. T. JONES, Funeral Undertaker, EVERTON, LIVERPOOL Funerals personally arranged to all parts. Telephone-215 Old Swan." 16 Whitland Rd., near Sheil Rd.. Fairfield. R. W. EVANS Funeral and Wedding Director, (Agent for Thomas Porter &. Sons, Ltd.). All orders personally attended to throughont at moderate charges. Highest testimonials car be seen. HARTLEY & GO., Liverpool 202 LONDON ROAD. SALES BY AUCTION EVERT TUESDAY AND FRIDAY AT OITK SATURDAL NIGHTS AT SEVEN VALUABLE HOUSEHOLD FURNITURE OF ALl DESCRIPTIONS. MAGNIFICENT NEW ANI SECOND-HAND PIANONOBTK8, LARGE VARIETY OF BEDSTEADS BEDDING AC EVBRY NECESSITY FOR HOUSEKEEPING. ATTEND THESE SALES AND SAVE AT LEASI SO PER CENT. A MAGNIFICENT SELECTION 01 SUPERIOR FURNITURE IS ALWAYS KEPT IF STOOK, AND ANYTHING MAY BE PURCHASE! BY PRIVATE TREATY GOODS STORED. On view 8.80 a.m. to 0.80 p.m.: Saturday I p.m Telephone 1703 Royal. CONSIGNMENTS (EITHER LARGE OR SMALI OF ANY DESCRIPTION INVITED FOR THESF SALES. BEST RESULT GUARANTEED. ALLAN P.oy a IL I k-" E Mail To CftNftDil LIVERPOOL, GLASGOW, LONDON & HAVRE TO CANADA, NEWFOUNDLAND & U.S.A. ALLAN'S, 19 James St., Liverpool; 14 Cockspur St., S.W., and 103 Leadexihall St. London, E.C.  ?)  k ?????? LtVEf?POOL. ?  Tair Can Newydd gan J. PRYCE HUGHES, L.T.S.C. (Awdur Arglwydd arwain drwy'r anialwch." &c.) "GOLEUNI YN YR HWYR (Light at Eventidej. CystacJJeuoJ yn y prif Eistedd- fodau (BuddugoJ yn Utica. N. Y.), i S. neu T. Drwy'r post, 110. "HOFF BENILL FY NHAD" (Er cof), I unrbyw lais. Drwy'r post. 6Aeh. BVDDIN LLWYD O WYNEDD." I Faritone. Pris 6ch. Liawn gwladgarwch tanbaid. Cyfluyncdig i Mr. Lloyd George, ac fe'i cenir yn y Cyfarfodydd Ymrestru. I'w cael (gyda blaeiidal, j gan y Cyfansoddwr, LILY HOUSE, COKDPOBTH, WREXHAM. ANWYD, PESWCH, INFLUENZA,—Mae rhai'n gyda ni bob amser. Pair hidsawdd gyfnew- idiol fod llawer o ddiojdef oddi wrth Beswoh, Bi nchitis, Pas, Dolnr Gwddf, Crygni, Caethdre, Diffyg Anadl. Y mae yr hen feddyciniaetb DAVIES'S COUGH MIXTURE" eto ar y blann, ac yn osel ei gwerthfawrogi yn fwy nag sriofd, bob amser wrtb law, yu feiys, vn cynhesL y frest, 8C yn rb?ddbau y phlegm, B'dd dosa mewn pryd yn ddigon, Is. lie, a ':8- 9o. (postage, Sc.).—HUGH DAVIES, Chemist. MACHYN- LLETH GWYNEB PRYDFERTH.—" Sa-zine Blood Mixture" at glirio y croen, a phcro y gwaed. Y mae yn myned at. wraidd y drwsr, ymlid ymaith bob math o pimples, cocbni, ysfa, scurvy, pen- ddynod. Gwells hen ddolnrian. coesau drwg, crydgymalsu, gan adfer y croen i'w harddweh naturiol. 2s 6c y botcl fran brb Druggist;: i m jchwanegol gyda'r pkl',It.-HijGH DAVIES hemist. MACHYNLLETH. Coupon Rhad=Yswiriaeth (Peidier a'i hollti'n rhydd). BYDD J'A GRESHAM fire and Accident Insurance Society ltd, St-fMildred's House, Poultry LONDON, E.C. dala VIOO (can punt) i gvu?ycbif)]ViH cyfreitbio a phersonol y sawl a fo'n dditt.-s-dd.,li%ryeoupon hwn, os y b i) iddo fo neu hi gael pu lladd yn hollol ac yn uniongyrchol drwy d am"8in o fewn y Deyrnas Gyfunol i dren utiryw Gwmoi Peilffordd, Tramcar, Omnibus, Cab, neu G-ibvd TrwyddAdig a Llog yji yr hwn y bo'r dal'wr yn cael ei gludo fel teithiwr tocyn a chlud, yn ddarostym edig bob amser i'r amodau arbfnn g a ganlyn sydd i'w ystyried fel ihaa a chyfian o'r cytundeb- (< Fod y marw'n tl ftwydd o fewn deng niwrnod ar hufiain wedi'r ddamwain It) fod rhybudd ohonÏn cael ei roi i'r Gvmdeithas o fewn saith niwrnod yn eu Prif Swyddfa yn Llun iain (c fod y cyfryw dystiolaeth ies- ymol parth achos y far-olaeth yn cael ei gyflwypo ag a fo'r Gymdeithas yn ei ofyn (d) fod y daliwr weii 'sgritennu ei arwydd- enw arferol, cyn i'r ddamwain ddigwydd, 6g inc yn y lie darpa, edig gogyfer a hynny (e) na bo'r Gymdeithas yn jsyfrifol i fwy nag un person parth mwy nag un coupon yn y papar hwn 3 a Ir un cyhoeddiad arall (f) na bo'r ys- wiriaeth hwn ddim yn gaffaeladwy i bersonau tan ddeuddeg na thr(,, s-ddeg a thrigain mlwydd oed, ac a ddeil yn ddilys am saith niwrnod o 12 o'r gloch y dydd y'i codir. Arwyddnod y Daliu-r Trig fod I Danysgrifwyr, Ratd i dderbyriwyr cyson t papur hwn ddi arwyddo r Coupon os ca'r Gymdeithas gwbl sicrwydd a phra-f ei fod yn cael eu anfon iddyut yn ddifwlch. GERAINT AC ENID A Chaniadau Eraill GAN N Machreth. Cynhwysiad: DARNAU CYNGANEDDOL.-Geraint ac Enid.—Y Celt.—Telynau Duw.—Y Cor Asgellog.—Miri enwi'r ffyrdd ym Mangor.— I'r Athro J. Morris Jones, M.A., ar ol darllen ei Ganiadau.—Dychweliad Arthur.- EHs Wyn o Wyrfai.—Dr. John Thomas.— Herber.—Yng Ngorsedd Eisteddfod y RhyL -Gorseddu Dyfed yn Archdderwydd.— Telyn Cymru.—Peroriaeth.—Yr Ehedydd. —Can yr Angylion.—Y Parch. William Nicholson.-N ae Oeda.-Edifeirwch.- —Wrth fynd i orffwys.—Ar ol Noswaith Dymhestlog.—Gwynt Garw.—Y Tri Llanc. -Yr Wybren Hwyrol.—Dau Weinidog.— Alawon Cymru.—Y Gwynfryn.—Ci y Bugail.-Ewyllys Adda i'w Blant. D YRIA U.-Taith ac Oedfa. Derwen Arthur.—Crwydro Bum.—Y Delyn Friw.- Wyt Ti'n Cofio.—Morfudd.—Hwiangerdd. —Can y Forwynig.—Palmwydd a Helyg.— Cyfaill y TlaWd wyt Ti.—Emyn Priodas. CYFIEITHIADAU AC EFELYCHIAD- A U.—Herv £ Riel.—Y mae Gwrid ar ruddiau'r Rhosyn.—Mae'r Ffrwd yn llifo'n gref, fy mun.—Y Bardd a'r Baban.—Y Nefol Gan. Ychydig popiau yn weddill. C) hoeddedig gan HUOH EVANS A'I FEIBION, Swyddfa'r Brython," Lerpwl, Ar werth gan y. Llyfrwerthwyr. Llian = = e Pris 2/6 UNIVERSITY COLLEGE OF WALES, ABERYSTWYTH. [one of the Constituent Colleges of the University of Wales). Preiident-Sir John Williams, Bart., M.D. D,Sc.,G.O.V.O. Principal—T. F. Roberts, M.A, (Oxon), Ll.D. (Vict), Department of Instrumental Music. The above-named new Department is now open, to both male and female students. SPECIAL STAFF.— M Gaston I.e Feuve, of the i. chola Oantomm, Paris. M. Henri Delange. M. Camille Bolobelle. M. Charles Turbour. Madame L.Andre Barbier. Classes will be held in. Vioiin, Violincello, Viola, Cham- ber Music and i rchestral Classes, 1 heory of Instrumental Music. Singing, Piano. Sessional composi, ion Fee, il 2: Registration F ee,:El; Fee for a single course, £ 2 /2 per term, together with a Regrrstration Fee of 10 1-. Men stu- dents reside in registered lodgings in the town. or at the Men's Hostel:—Warden. H. H. Payne, Esq.. M.A., B.Sc. Women Students reside in the Alexandra Hall of Resi- dence for Women :—Warden, Miss 0. P. Tremain. B.A. For full particulars respecting the Department a(n Hostels, apply to J. H. DAVIES, M.A., Registrar.

haf. Erbyn mynd i'r capel, 'doedd yno'r un golwg ar y pregethwr, a dechreuwyd cyfarfod gweddi. Toe, dyma'l' pregethwr i mewn yn llewis ei grys, ei got ar ei fraich, yn chwys diferol ac wedi esgyn i'r pulpud felly, gan roi ei got ar yr ochr, cyfarchodd hwy fel hyn Gyfeillion, cydymdeimlwch a. fi. Mi 'roedd yna dderyn bronweth ifanc ar y ffordd yna bum yn ceisio ei ddal, ond mi fethais." Ar hyn cododd ei destyn, a pbregethodd yn llewis ei grys yn ardderchog. Dywedir fod ei dv yn y Bala yn llawn adar, ac yntau yn gwau hosannau a hwythau'n canu Cymraeg iddo. Mae gennyf hen Feihl yma o'r Hen Wlad, a I golwg bur filwriaethus arno—ei ddail yn rhyddion, a rhaid wrth gadachau (bandages) i'w ddal wrth ei gilydd. Mae'n gant oed. Gwn iddo fod ar aelwyd yn yr Hen Wlad a chael ei agor bob dydd am hanner can mlyn- edd. Yn ddiweddar euthum i edrych am yr hen aelwyd y bu ami,—nid oedd yno ddim ohoni. Euthum at fwthyn arall lie bum yn mynd yn llaw fy nhad pan oedd o yn ymweled a, gwr ar ei wely angau ond erbyn hyn nid oedd yma garreg ar garreg. Euthom ymlaen i edrych ffarm lle'r oedd teulu parchus yn byw, a chyfarfod diolch am y cvnhaeaf yn cael ei gynnal ynddo bob blwyddyn ond yr oedd yntau wedi mynd a'i ben iddo, a'r tir wedi ei roi at ffarm arall. Cefais dri o dyddynod by chain wedi eu huno'n un. Dacw ffarm y gwelais pedair o weddi tua'r adeg yma yn troi y tir at roi'r had ynddo, ac ugain o eneidiau yn cael eu cynhaliaeth ami. Mae hon wedi myned yn gomin a'r ddafod gorniog wedi sath- ru pob cynnyrch tan ei throed. Dacw domen- nydd y chwarel yn esgyn i fyny tua'r awyr gwrando am y corn yn canu, a'r cerrig yn disgyn dros yr ymylon, ond dim gwaith, a phobman yn ddistaw fel y bedd J Euthum i'r hen gapel,oedd erbyn hyn wedi ei wneud o'r newydd, ac meddwn wrth gyfaill, Sut yr ydach yn leicio'r capel newydd ? Gwell gennyf yr hen o lawer iawn," meddai hwnnw. Euthum i'r fynwent gerllaw, a dacw fedd R. Price, y pen-cantwr,—un nad allai symud na Haw na throed, ac a gludid yn ei gadair at ochr y set fawr, ac yn dechreu'r canu a'i lais yn uwch a phereiddiach na neb yn y lie. Clywais fy nhad yn dweyd ei fod yn canu'n well yn y gadair. Bu unwaith mor nwyfus a neb. IAscard. D. DAVIES Undeb y CTmdeithas Cymreig: Sul I Cenedlaethol Cymru. J At Olygydd Y BRYTHON I SYR,—Dymuna'rlUndeb uchod alw sylw holl eglwysi Cymru eleni eto at ddathliad Gwyl Ddewi a'r Sul Cenedlaethol, sef yw hwnnw Chwefrol 28ain. Hyderer y cyfeirir at Gymru a'i delfrydau yn ystod moddion y ,dydd,yn y gan, y weddi, a'r bregeth. Deallwn y cesglir yn arbennig ar y Sul hwn at angenrheidiau'n milwyr. Rhydd hynny gyfle i aefydlu'r Sul Cenedlaethol. Ped unai holl weinidogion y Gair i ddathlu'r Sul hwn, gwnel- ai hynny lea dirfawr i grefydd a moes, heblaw i wladgarwch Cymreig. Hyderwn y deil yr eglwysi a'u gweinidogion ar y cyfle hwn i bwysleisio cadw'r Gymraeg mewn teulu ac eglwys. Ni raid anghofio iaith ein tadau wrth ddysgu Saesneg. Dilyner Dante a Shakes- peare, os mynner, cithr-cofier Pantycelyn yr un pryd.—Dros yr Undeb, D. LLETJFER THOMAS, Cadeirydd WILLIAM LEWIS, Trysorydd. D. ARTIIEN EVANS, Ysgrifennydd. Glyn Geraint, y Isurri. Y Lawryf Gwyrdd. At Olygydd Y BRYTHON ANNWYL SYR,—Yn ci ymgais i egluro r uchod, yn cich rhifyn Ionawr 28 sylwa Cybi A bwrw mai lliosog yw llawryf, yn gystal a gwrywaidd o ran rhyw, yna yn naturiol, y lawryf wyrdd,' neu 'werdd,' olygid yn fwyaf cywir." Fel un sy'n awyddus i loywi ei Gymraeg," dymunwn ofyn a yw'r sylw hwn yn gyson a, gramadeg yr iaith ? Onid yw'n union yr un peth a dywedyd A bwrw mai lliosog yw prennau, yn gystal a gwrywaidd o ran rhyw, yna, yn naturiol, 'prennau wyrdd, neu "prennau werdd.' olygid yn fwyaf cywir ? Sylwaf mai olygid a ddywedir gan Cybi. A ydym i ddeall mai dyna oedd y rheol mown rhyw gyfnod a fu, eithr ei fod bellach wedi ei newid, ynteu beth ? Os nad yw'r sylw'n gywir, y mae'n bwysig iddo gael ei gywiro, oblegid os y dall a dywys y dall, y ddau a syrthiant yn y ffos." Y r eiddoch, LLAFAR BID LAFAR Dyddorol i mi. At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Teimlaf yn ddiolchgar i'm cyfaill Mr. David Samuel, M.A., am draethu ei farn ar y mater uchod. Gwelaf ei fod ef yn ddigon boddlon i oddef ysgrifennu dyddorol er mai diddorol a ddywed ac a ysgrifenna ef ei hun. Yn naturiol ddigon, tuedda fi gredu mai diddorol sydd oreu a chadarnha ei gred trwy gyfeirio at y gair diddawr. Ond nid yw diddawr yn gwanhau dim ar fy nadl i o blaid dyddorol, oherwydd (2) Y mae'n ffaith fod dyddorol wedi dLisodli diddorol bron yn llwyr am ysbaid hir. Dyddorol a ysgrifennai ein llenorion a'n hieithyddion pennaf hyd yn ddi- weddar, a phrawf hynny mai dyna ffurf gyffredin y gair. (2) Yn diddawr ceir yr acen ar y di-, ac y mae'r acen wedi bod yn help i gadw purdeb v Ilafariaid. (3) Er y dywed Mr Samuel iddo glywed "ni'm diddawr gan- waith, eto ni chredaf ei fod yn air cyffredin drwy'r holl wlad, ac o'i gymharu a'r ffurfiau dyddorol, dyddordeb, etc., gellir dweyd yn sicr mai gair tra anghyffredin ydyw hyd yn o?d mewn llenyddiaeth. Diau nad rhagfarn ddi- reswm a barodd i Mr. O. M. Edwards alw diddorol yn ddolur llygad. Cyffyrdda Mr. Samuel a chwestiwn llawer eangach pan ddywed Ysgrifenner pob gair yn ol fel y cynhenir." Diau mai dyma amod orgraff berffaith, ac ni ellid gwell rheol. Ond ofnaf, fel Mr. Samuel, nad ellir ei dilyn bob amser. Er enghraifft, ysgrifennir u o hyd gan y Deheuwr er mai i a seinir. Onid sarhad dy- bryd arno fyddai gofyn iddo ddarllen neu ysgrifennu rhywbeth fel hyn :—" Ci iawn fiost gennif fi, fy mrawd Jonathan." Enaid ci, mae dyfroedd oirion," etc. "Wei cyfod bellach f'enaid pridd." A phrin y ceid y gwladgarwr tanbeitiaf (hyd yn oed ar ol cini Gwyl Ddewi) i ysgrifennu Tra mor yn fir," etc. !—Yr eiddoch yn gywir, T. ROBERTS Y r Y sgol Sir, Gw-recsam Cymraeg Liafar a Chymraeg Lien- At Olygydd Y BBYTHON ANNWYL SYR,—Gan fod eich colofnau yn agored i ohebwyr gyfrannu neu geisio gwy- bodaetli ar yr iaith Gymraeg, mi garwn i rai o awdurdodau'r gystrawen Gymraeg roddi goleuni i mi ar ddau neu dri o bwyntiau (1) Sut y buasech yn cyfieithu brawddeg fel hon,—" I don't know whether he is coming or not ? Ar lafar gwlad, buasem yn ei dweyd fel hyn,—" Wn i ddim ydi o'n dwad ai peidio ond mi dybiaf y buasai sgrifenwr clasurol yn troi'r frawddeg fel hyn,—" Ni wn a yw efe yn dod, ai nad yw." Pa un o'r ddau sydd yn gywir ? A wnaiff y geiriau "ai peidio y tro bob amser mewn brawddegau fel yr un uchod ? (2) Sut y eyfieithech hon, eto ?-" He is not dead, ip he ? Yn ol fel y dysgais Gymraeg ar yr aelwyd, buaswn yn ei throi fel hyn, Ydi o ddim wedi marw, nag 'di o ? Ond fel hyn y cyfieithiai rhai llenorion hi,— Nid yw efe wedi marw, a ydyw ? Pa un ai nag ydi o ? ai "a ydyw ? sydd yn gywir ? I fanylu ychydig, gan gofio, byddwn ni ar lafar gwlad yn cyfieithu is he ? yn nag ydi o ? ac yn ydi o ? bob yn ail, ond fod yna gysgod o wahaniaeth rhwng ystyr y ddau ymadrodd. Pe buasai arnom eisiau cyfleu'r ystyr,—" It is a fact that he is not dead, is it not ? fe'i cyfieithem,—" Ydi o ddim wedi marw, nag ydi o ? Ond petaem yn dymuno dweyd,—" I hardly suppose he is dead, is he ? fe ddefnyddiem nag ydi o ? neu ydi o ? yn ddiwahaniaeth. un Pa un ai a ynteu ac sydd i fod o flaen yr i gydseiniol ? Pa un ai mochyn a iar," "bywyd a iechyd," ai ynteu "mochyn ac iar," bywyd ac iechyd," sydd yn iawn ? Adref yn Sir Drefaldwyn byddwn yn dweyd, Os byddwn i byw ag iach," os eawn ni fywyd ag iechyd ond rhaid cofio ein bod ni yno bob amser yn rhy hoff o ddefnyddio'r sain cia mewn ymadroddion fel cwarfod cianu," mynd trw Giaer," ac ati. (0 ran hynny, cieffyl y prygiethwr a glywais i gan bawb ymhob rhan o Gymru).—Yr eiddoch yn gywir, s, DAVID THOMAS Tal y Sam, Sir Gaerna/rjon Hogiau Merched." I At Olygydd Y BRYTHON I SYR.—Mewn atebiad i ymholiad Mr. D. 0. Jones, 17 Sefton Square, yn Y BRYTHON diweddaf parthed yr uchod, dymunaf ei hysbysu fy mod yn gwybod am lu o hogiau Ty'ntwr a Glanogwen heblaw yr ysgrifennydd yn Liverpool a'r cylch sy'n dderbynwyr cyson ac yn ddarllenwyr eiddgar o'r BRYTHON. Gyda llaw, gair go hynod yw hogiau, onite? Credaf mai bechgyn yn unig olygir wrtho yn Sir Gaernarfon, ond defnyddir ef am y ddau ryw yn Sir Fon, pan ddywedant hogiau lane- [ iau a hogiau merched. Gwelaf fod eich I gohebydd diddan, y Preifat Edward Jones, wrth ddisgrifio Ymdaith y Deucant a hanner I trwy Feirion ac Arfon, yn defnyddio'r gair, ond gwelir ar unwaith ei fod yntau'n teimlo fod rhyw arbenigrwydd yn perthyn iddo, oblegid ysgrifenna ef rhwng cromfachau megis fel hyn hogiau." Beth pe byddai i un o'r awdurdodau ar y Gymraeg roddi iawn ystyr ac arfer y gair inni, ac a ydyw'n briodol ei I arfer o gwbl'? I 37 Fell Street, Liverpool. J. JONES I