Y Brython

Igam Ogam. L'awlyfrar y Gwyrthiau: Mae'r Arh jliacl Sirol yn ymyl, dyma gymorth gwirioneddol. Gwel ta. a, PWY EI FL YN EI ENWAIR?— Gwelwn fod Cyngor y Drenewydd wedi ail stocio'u cronta a phum cant o frithylliaid blwydd, er irnvyn puro'r dwr, medd rhai o aelodau'r Cyngor eithr nage, ond er mwyn iddynt hwy gael rhagor o hwyl ar eu bachu ebe'r trethdalwyr. Sut bynnag am hynny, y mae'n ofid i ni nad oes neb yn llenwi Ile'r diweddar Pertheos, Dolyddelen, fel sgrifen- nydd ar Natur a'i Phlant, plant yr afon a'r llyn yn enwedig, a plilax,t yr oedd ef mor wybodus o'u harferion ac mor hoff o'u tynnu i'r lan. Soniai amdanynt a'r un afiaeth ag y son y beirdd am eu hawdl a.'u pryddest. Pwy eifl yn ei enwair ? ED WART JONES YN B If.- YDO'R BRITHY.L.L.Cof gennym dreulio egwyl gydag Edwart Jones, cipar afon Tan y Bwlch, Maentwrog, ac iddo ddangos inn i re, i ogy frinion magu pysgod. Yr oedd ganddo res o byllau bach ar ei fuarth,—chwech neu saith, v cynte'n fach, fach, o faint dysgl go gyffredin yfUeill yn cynhyddu'n fwy o faint, nes fod yr olaf yn gymaint, o chrwc go fawr. Hefyd, yr oedd ganddo felin falu cig, ac a ddeuai ohoni'n swrwd, man, man. Wedi tynnu'r grawn o'r fara-frithj lies, fe'i gwaddodai yn y pwll eyntaf ymhen hyn a hyn, a hwy'n dechreu tyfu ac ymrwyfo, fe'u codai i'r pwll-nesaf, ac felly ymlaen nes cyrraedd y pwll mwyaf o'r saith, a'r cipar yn gollwng llawiad fel ar fel t llwch cig, yn ol maint y pwll a- chylla'r pysg. Y SATAN IDDI !—Peidiwch a mynd i ffwrdd am funud, canys y mae gennyf ragor i'w ddweyd am Edwart Jones a'i bysgod. Wedi dangos y saith pwll, aeth a fi i fyny i weld llyn arall, a. mwy o lawer, oedd ganddo i fyny'r mynydd uwchben y ty ac ebe fo, pan gyraeddasom lan y llyn Yr oedd gennyf chwech ar hugaio yn hwn, wedi dod a hwy o'r pyllau bach i lawr wrth y ty ond wrth ddod i daflu bwyd iddynt, sylwais bob yn dipyn fod eu nifer yn lleihau, ac a fethwn yn lan ddyfalu beth a barai hynny. Un diwr- 11 nod, dyma fi'n snechian yma'n ddistaw bach ar fy mhalfau, a beth welwn ond llysywen yn plannu dan y garreg a roddaswn ynghanol y llyn. Y hi oedd yn eu d ifa." Ond dyma 'r dyryswch nesaf Sut yn y byd mawr yma y medrodd hi ddod i'r llyn, canys nid oedd yr un ffrwd yn rhedeg iddo a'r unig esboniad gen i ydoedd hwn Y mae yna ffrwd yn rhedeg yn uwch i fyny acw, ond heb ddod i'r "llyn yma y mae llysywen yn medru atogli brithyll o bell, weldi; rhaid ei "bod hithau wedi gwneud hynny, ac wedi ymnyddu ac ymlithro i lawr ar hyd y gwelltglas nes cyrraedd y llyn yma. Sut bynnag, fe'i lleddais, a chafodd gweddill y chwech ar hugain lonydd gan y satan iddi. A dyna hi, y mae rhyw angau ymhob crochan, a rhyw satan ym myd y brithyll megis y mae yn ein byd ninnau blant dynion. DIWEDD Y DRAFFERTH I GYD.- Ac ebe Edwart Jones, gan ddal ymlaen i siarad ar fin y llyn I Pan fo pysgod llyn y mynydd yma wedi tyfu'n llafnau hanner pwys, byddaf yn mynd a hwy i'r Afon Fawr (yr enw Ileol ar Afon y Ddwyryd), i dyfu'n ddigon mawr 4* i bobl y Plas eu rhwydo a'u bwyta." Ond druan o bpbl y Plas canys wedi eu holl draul hwy a holl drafferth Edwart Jones, byddai'r chwarelwyr yn gwybod i'r dim pa bryd y gollyngid y pysg newydd i'r afon ac wedi i'r rheini dyfu'n glampiau o leisiaid brafiaf a Jwelsoch erioed, sleifient i lawr gefn fcrymder y nos rhyw noson ac a'u dalient bob un. Rhai iawn am chwilenlla a herwa pob pry a physgyn yw chwarelwy r«Ffestiniog, ac yn satan i bob samon- YN EU ORYNSWTH.-Arferiad eglwys Bethesda, yr Wyddgrug (ebe'r Cymro) yw cael un bregeth goffa i'r holl rai ymadawedig gyda'i gilydd Saboth olaf y flwyddyn. Dar- llenir yr enwau, a choffheir yn fyr am bob un. Dyna a wnaeth y Parch. G. Parry Williams, M.A., eleni, a mantais mewn llawer lie fyddai dilyn y cynllun. Anodd cael oedfû, gli\ld u i bob aelod, ac y mae pob un yn amiwvl i l?vwuii  GOREU LLAIS LLAIS ODDI C(JHOD —Clywais Henry Ward Beecher un tro, sef yn darlithio ar Deymasiad y Werin (The Reign of the Common People) ym Mhafiliwn Caernarfon; ac nid oes dim brawddeg a'i darluniarn iawn a theilwng ond brawddeg Maeterlinck pan glybu yntau ei gyffelyb yn yr Eidal :— It was a magnificent spectacle, which I shall never forget. I then perceived, for the first time, the mysterious, incanta- tory, superit alvr powers of great eloquence." Dyna i chwi fif-wddeg Ond arferai'r diweddar Lyfrbryf—gwr a glywodd y ddau— ddweyd fod John Jones, Talsarn, yn drech 11.80 Beecher mewn rhyferthwy areithyddol, ond fod Seraff Dolyddelen yn llefaru yn Gymraeg. a'r byd mawr tuallan felly ddim yn ei gly wed, TRI ANHEPCOR BLAENOR.-Yn llvfr coffa Tawelfryn am y Parch. J. D. Williams, Penybont ar Ogwr, dywedir i rywun ofyn iddo beth oedd tri chymliwyster mawr diacon, a dyma'i ateb :— Dawn i dynnu arian oddiwrth yr eglwys "dawn i iawn-gymhwyso'r arian a dyn- nwyd a digoii o ddoethineb i roddi cyfrif boddhaol am yr arian a gasglwyd." Ac yn yr un gyirol, dywedir am rhyw Gymro clapiog ei Saesneg ei fod yn llefaru fel gwdihw mewn iorwg," sef yw hynny yng NghymraegGwynedd,feI dy 1llman mewn coed en eiddew. Wrth gofio, dyna bwyth i flaenor trahaus a thra-arglwyddiaethus—ac y mae ambell un felly-ydyw honno yn un o lyfrau'r diweddar Ddr. John Thomas, Lerpwl, lie dywed fod Hwn-a-hwn yn cynnal yr Achos a'i arian ac ynei la'dd a'i ysbryd. -4- AIEIBION ELI. -I'r Beibl yr el Cymro am enw a chymhariaeth bob amser, prun ai enw ar ddyn da neu ynteu ddyn drwg fo arno eisiau ac ebe Mr. J. H. Ellis am Bwyllgor Iechyd y Rhyl, wrth siarad yir y Cyngor yr wrythnos ddiweddaf Ar ol ceisio ymyreth a Phwyllgor y Ffyrdd, dyma hwy'n awr yn dechreu busnesa a rhoi ett bysedd ym mrywes Pwyllgor y Dwr. Y maent yn debyg iawn i feibion Eli. Cymhariaeth feiddgar, canys pechod go frwnt oedd pechod meibion Eli. -0- NA WNA WN, BYTH !-Pasiodd aelod.. au eglwys Annibynriol Llandrillo, Sir Feirion- ydd, benderfyniad tebyg i hyn y Sul cyn y diweddaf :— Wele ni'n datgan ein diofryd disyfl i wrth. wynebu gwasanaeth milwrol o raid a gorfod; ac ymhellach hefyd, yn datgan ein bwriad, boed y canlyniadau y peth y bont, i wrthod yn bendant a hollol gwneud dim gwasanaeth milwrol gorfodol ar fath yn y byd a fo'n foddion i barhad y rhyfel. Y mae bias amheuthun iawn ar rywbeth croyw, yn lle'r mwmian amwys a deubig sydd mor hwylus a ffasiynnol gan y gwan, o bob ochr i'r gwrych. O'R GOREU, GWNEWGH.—Rhaid parchu argy hoeddiad ,*pa ochrbynnag y bo, os bo difrifwch a pharodrwydd i ddioddef hyd farw er ei fwyn a chlywsom Basiffist yn dywedyd yn ddifloesgnir dydd o'r blaen, wedi i ymladdwr ddweyd wrtho yr eid ag o a'i gwmni o wrthodwyr tebyg iddo, i'w gwneud yn gatrawd, ac y'u gyrrid i'r ffrynt a'u gosod yii, rhan gynta'r rhenc lie y byddent yn rhwym o gael eu saethu o flaen neb arall. O'r goreu, gwnewch hynny; nid y fii fydd yn gyfrifol am hynny. Ac fe ddaliaf hynny cyn y daliaf fy ngorfodi na chydio yn y cledd yn erbyn f'ewyllys." Ac yr oedd yr un a'i dywedodd yn aberthu eisoes mwen ffordd arall, gostus i'w iechyd a'i Iwyddiant bydol.  DWYFOL DAN.-Aeth clobyn o. dy tafarn ar dan yng Nghaerdydd yr wythnos ddiweddaf, gan ddinistrio gwerth deng mil o bunnau. Dwyfol dan yw 'nyna, ebe'r dir- westwyr wrth sbio ar y ffagl; a gresyn na chawsid filam argy hoeddiad y wlad a'r Senedd i wneud ei gwaith cyn llwyred a chyflymed. Chwi glywsoch yr hen stori honno am ddir- westwyr Caernarfon yn heidio'n goro flaen y Inn, pan ffaglai honno, ac yn beichio allan i orfoleddu wrth gjrdganu Cerdd ymlaen. nefol dan, Cymcr yma feddiant glån. -»■ Y MADYN GHWIM AM AETH.—Y mae'r llwynogod yn Hadd ae ysglyfio cynifer o WJ-H ac ieir a phob perchen aden yn Eryri a'r cyffiniau nes y cynhaliwyd cyferfod cyhoeddus yn Llanrwst, ddydd Mercher diweddaf, i ystyriod sut oreu i ddi- ddytnu'r cadno cyfrwys, a rhoddi pen a.r ei stglyfio c-ostus. T. Griffith, Y.H., stiwnrt Ystad y Gwydr, oedd yn y gadair a gosod- wyd ar Mr. Llew Evans, Bet-ws y Coed (ysgrif- ennydd y miidiad) ki-o eraill i hel ariandrwy bob phvy at ddwyn traul y difa. Dyma deimiad Clwydfardd at y llwynog :— Detvis y noson dywyll—■wna'r Uwynog. Er llenwi'i fol erchyll Drwy ei oes, gochl-leidr hyll, A'i ffau yw creigiau crigyll. ^Ysbeiliodd y gwas.bawlyd— -fy mvy wydd, A fy nau oon hefyd I wneuthur Hawn bl'ydnnwn b.nl. Euog oef.d o hyn i gyd. v Ac am it wnaeth o gam a mi—heblaw dwyn Oen blwydd a thwrci Mileiniaid tost yw inhlant i. A'm gwraig sydd am ei grogs. Poen deilwng pan et gaift Yn gosp o'r fath chwerwaf Dwyn ei oes drwy'i rostio svna-f Ar eithin ir a than araf. j Bloddest fydd wedyn a bloeddio-a degan O'm cymdogion yno I wir lawen arlwyo Ei gelain i frain y fro. Llenwi pawb a llawenydd,—v lwrdd A gaiff bwnc o'r newydd Pob amaethon drwy Fon fydd Yn neidio'n far%vnadydd. A pharodd y creadur castiog hwn i'r Meistr Mawr hyd yn oed droi'n sarcastic un tro, canys Dywedwch wrth y cadno hwnmv ebe Fb am yr Herod ffals. -«>- "DRAIN AC Y SO ALL MALL A'] MEDD—Bu Syr J. Herbert Roberts, A.S., Mr. E. T. John, A.S., a'r Cyrnol Wynne Ed- wards, yn annerch cyfarfod yn Ninbych yr wythnos ddiweddaf, a'i ddibon i ddeffro a sbardynnu'r bobl i drin pob tywarchen o dir, a dyblu a threblu cynnyrch y ddaear. Sylwai'r Cyrnol fod ami i glwt, a dyfai yd a llysiau ei-, talm, bellach wedi ei adael i ddrain a phob rhyw goediach acamliaceryn W-i-zdwvs 8-n?,Pes ers blynyddoedd. Ac nid bytheiriwr safnrwth yn Hadd ar beth nad oedd ganddo mo'r Cyrnol, ond gwr a. ehanddo lawer iawn o dir ei hun. Y FFRANCOD PJAU flf.Dywed(-)dd y Cyrnol ymhellach iddo fod yn Ffrainc yn ddiweddar, a chael ei synnu at ddiwydrwydd eithriadol y brodorion. Dyna lie y gwelai'r bobl yn trin eu tir yn ddiwyd a diofn yn ymyl ffosydd yr ymladd, ac yn swn a ohyrraedd y tan. A'r Ffrancod vw'r genedl gyflymaf yn Twrop i ymunio n i ar ol cael ei hysigo gan ry fel a chaledi. Y maent yn medru bod yn ddar- bodua heb fod yn gybyddlyd a hir eu hewin. OYMRU LONYDD, CYNIRU LAN. Nid oedd yr un carcharor i'w brofi ym rnKSwd lys Maldwyn, a gynhelid yn y Trallwng (Welshpool, os rhaid ei gyfieithu) ddydd lau diweddaf. Ac ebe'r Barnwr Lush, wrth roi'r menyg gwynion gan yr 1eliel Siryf ar ei ddwylo Y mae'n eli i galon dyn gael eieh llongyfarc-h wrth weld chwe Sir Gogledd Cymru bron yn hollol lan.rhag trosetldaii. Gwell atgoffa'r to sy'n codi mai Caletlfryn biau'r gwpled a, waeddwyd filwaith wrth foUTr Hen NViaci am ei glendid Pa wlad, wedi'r siarad, syctl Mor Igi-t a Chymru lonvdd ? PROa MOR.~—Dlrwywjd tri lanciailt Aberdaron i bunt yr un ym Mhwllheli ddydd lau diweddaf am ddangos goleu wrth chwilio am brog mor ar ol y gwynt a'r ystorm ddi- weddar. Y Parch. T. E. Owen, rheithor y plwyf, a erlynai, yn ei swydd fel arolygydd di-dal y glannau. Dwrdiai Mr. Hughes- Roberts, un o'r ynadon, yr awdurdodau am gyhoedd i eu rhybuddion yn Saesneg lle'r oedd cannoedd o bobl na ddeellent mo'r iaith fain. —Ffordd ein teidiau, yng Nghymru a gwled- ydd eraill, o hudo llong irw hangau a, fyddai rhwymo llusern ar gefn mul cloff ae yna'j gerdded ar hyd y traeth ar noson fawr, gan beri i'r dwylo druan gamgymeryd wrth weld y goleu'n dowcio i fyny ac i lawr gyda'r tonnau, ac wrth anelu am hafe-n 3, noddfa fel y tybient hwy, dyma gael eu hunain ar ddannedd y creigiau ac at druga,redd cenawon dieflig y mul cloff, ELFYN GYSTUDDIOL.-Di-w,, genriym glywed am lesgedd Elfyn, ac fod ei gam wedi arafu rhagor byddai, er fod yr Awen mor ddisgloff ag erioed. Nid rhyw lawer a fu o yng ngolwg ei wlad y blynyddoedd diweddaf ond yn eu hystod, y mae wedi canu darnau ddaw ag o i'w golwg yn y dyfodol, ac a geidw'i enw am genedlaethou. Enillodd gadeiriau ddigon, ond ni roes y byd fawr o glustog esmwyth iddo eistedd arnynt eithr syl- weddoli'r hyder hwn a gaffo :— Er y swn a'r corwynt,—er y nos, Er y niwl ar f'emrynt, Hyd era f y caf, fel cyrit. Weld yr haul wedi'r hely'rit. Ein cofion eu, ac a alwn heibio gynted y bom yn y Llan. GWILYM MEIRION.— Hftnai o lin awengar. Yr oedd yn nai fab brawd i loan Madog. Bu'n organydd yn Eglwys y Drin- dod, Penrhyndeudraeth, am tua deugain mlynedd. Gerllaw'r eglwys honno y mae ei fedd, a dyma'r coffa sydd arno :— 0 drwst y dydd a'i dristyd-ehedodd, Heb oedi yn nychiyd," I Gylch Beirdd goleuach byd, A'i Feirion gofia'i weryd. Ni cheir sill na chwareus wen—i'n llonni, Na llinell o'i awen Ond o gariad llygad Lien A werchyd ei dywarchen.—Eifion Wyn. (

Fy Nau Arwr. David Livingstone Scotland ac Ann Griffiths Cymru. YSBRYD Martha, ynddo fo. ysbryd 1 hi, a'r ddau gyda'i gilydd yng Nghrist. I Ymweliad a ElFintyre. Pan yn blentyn ysgolyn darlbi. ei hanes a map mawr Affrica ger bron ein dosbajtb, fel rhyw fyd dieithr, llanwai enw David Living- stone fi ag edmygedd syn. Dyna'r meistr hefo'i bwyntil hir yn dilyn y ffordd y tra- mwyodd ar hyd-ddi, o gwr i gwr, o for i for. Gwelwn ef yn fy nychymyg plentynaidd yn wynebu'r coedwigoedd heintus a 'nghalon yn peidio a, clmro wrth ei weld yn herio eu hani- feiliaid gwylltion. Dyma fi gydag ef yn darganfod rhaeadrau a llynnoedd, yn ymgolli yn nhywyllwch y Cyfajxdir Du, yn rhyddhau y trueiniaid o gaethion gan fwrw i lawr eu hiau trwm a chreulon oddiar eu gwarrau a minnau'n wvlo wrth weld eu rhwymau, ond yn falchach fyth o fy Arwr. Mor llawn o bryder oeddwn pan oedd ar goll, yn pryderu tybe<l, 0 tybed, y medr Stanley gyrraedd i Ujiji a.'i gael mewn pryd yn ei wendid anhygoel Brysiwcli, Stanley anrvwvl, fe fydd farw os na frysiwch chi yn Ujiji y mae o. Mi gwel is i o yno Fel hyn y calonogwn Stanley. Y fath lawen- ydd a'm gorlanwodd pan gyrhaeddodrl ond cofiaf, er y dyddiau hynny, y geiriau oerion, "Dr. Livingstone, I presitme a ddis- n- nodd oddiar wefusau y Stanley gwrol, yn lie dweyd Doctor annwyl, mae'n dda gen i'ch cael chi Sut ydach chi, deydwch ? fel yr oedd fy nghalon fach i yn cydganu drwy'i cluiriadau cyRym. Yr oedd y map o fy mlaen a.'m corff yn y ddesc, a minnau ym mherfeddion Affrica, yn gweld dra,ma bywyd gorchestol y cenhad- wr arwrol yn cael ei chwarae. A phwy fedr fesur maillt ei dylanwad ar feddwl chwareus ond argraffiadol geneth yn yr ysgol ? Pan dyfaf yn fawr. mi leiciwn inna # & David Livingstone ac Ann Griffiths A ieuwyd eu henwau or blaen ? Nid yw'r ieuad yn anghymarus neu, feallai, mai eu mynych gyplysu yn fy meddwl a'm henaid fy hun yn fy ieuenctid cynnar sydd wedi gwneud y peth mor naturiol. Oherwydd dyna'r ddau Arwr y porthwn fy ieuenctid arnynt—yr Ysgotwr a'r Gymraes. Y naill yn marw yn gymharol hen, wedi agor Cyfandir a'i fywyd, trwy ynni ac Ysbryd y Crist ynddot ac ennill myrdd i'w garu mewn llawer gwlad, gan roi ei fywyd i lawr dros y wlad eang a thruan y bu fyw erddi, a byd yn ei berchi gan ei gIaddu gyda'i Henwogion y Hall, yn eneth ac ysbryd yr un Iesu ynddi, na. fu o'i chartref bron ac na. welodd fawr bellach na thros yr Aran a Green y Bala ar y ddaear ond a welodd yr Orsedd- fainc a'r Hwn sydd yn eistedd arni yng ngha,nol y Drydedd Nef er hynny. Er gwywo o'i chorff mor ifanc, ymagorodd blodyn hardd ei hysbryd,ac y mae hwnnw wedi gadael ei bei-arogl sy'n fwy persawrus heddyw nag erioed. Fe anwyd David Livingstone na-w mlynedd wedi claddu "ein Hann fawr ni." Y mfio'r ddau mor anhepcor a'i gilydd oher- wydd ni fuasai'r naill yn medru gwneud gwaith y naIl. Geneth y pethau cyfrin oedd Ann Griffiths, a Livingstone ynteu yn wr yr ymarferol. Ysbiyd Martha ac Ysbryd Mair eto I Dyna gymeriad gogoneddus a dyna bersonoliaeth gref fai honno fedrai uno ysbryd y Ddau. Y mae'r naill fel y Hall yn berffaith sicr fod lesu Grist yn fyw. Lo, I am with you alway, even unto the end of the world.' It is the word of a « gentleman of the most sacred and strictest honour and there's an end on 7," meddai Livingstone yng nghanol "y ffwr- neisiau poeth." a phe bai yn gwybod am brofiad eneiniedig y ferch o Ddolwar Fach fe glensiai y cyfan trwy ddweyd Ohono Ef mae fy nigonedd, Ac ynddo trwy fyddinoedd af Hebddo, eiddil, gwan a dinerth, Colli'r dydd yn wir a wnaf. # Ychydig feddyliwn y cawn, mewn gwirion- edd ac nid mewn dychymyg, weld cartref bore fy Nau. Ym Mai y bu'r Bererindod i Ddolwar, ac Ysbryd a Chalon Mai ar bopeth. Er fod Annwn yn rhydd ym Mai ar y Cyfan dir—Mai oedd ar ei Ilwybra-ii Hi, a'i chartref Hi, ei Chapel Hi, ei heithin a'i drain Hi. Hawdd oedd diolch ac addoli y diwrnod hwn- nw gyda'r pererinion eraill; anodd fai peidio. Nhvl ac oerni a mwrllwch Tachwedd oedd hi arnom yn Blantyre, y naill du i Glasgow. Pentref bychan ydoedd yn. amser Livingstone. Heddyw y mae'n (iref fechan a yrnddengys fel pe bai'n byw, yn symud ac yn bod mewn mwg gweithfeydd, gweithfeydd ymhobman. Ble mae'r eithin ? Ble mae'r drain ? Dwy ohonom oedd ar y bererindod hon.1 Yr oedd deuddydd seibiant canol, y tymor yn cael ei dreulio gennyf yng nghartref un o fy nghyd- efrydwyr, sef yn Motherwell, tref waith ar lan y Clyde brysur. Pum milltir o ffordd sydd oddiyno i Blantyre, ac ni fedrwn faddeu byth i mi fy hunan pe collwn y cyfie hwn i fynd yno i dalu fy ngwrogaeth bach. Ac yr oedd o ddiddordeb arbennig i Margaret Reid, gan mai ar Affrica y mae hi a'i hwyneb fel Cennad y Groes. v Wedi cyrraedd i Blantyre ar ben y cerbyd trydan a gweld yr ysgol fechan lle'r elai y bachgen David y nos am ei wersi, bu raid holi am ei gartref. Cawsom o hyd i'r rhes tai ar fin y Clyde, a golwg dlodaidd, dlodaidd iawn, arnynt. 0 Ddolwar hudol dyma wahan" iaeth Tenements oeddynt a Ilawer teulu yn byw yn yr un ty yn y gwahanol ystafelloedd, megis y mae yr arfer yn Scotland Yr oedd y ty pellafa math ar dwr y tu allan, ac yn hwn yr oedd grisiau cerrig tro i fynd i fyny i'r ty. Grisiau o'r tu allan yn ddigysgod oedd gan y ty nesaf twr a grisiau, grisiau a thwr bob yn ail oedd yn y rhes i gyd. Gwelem fath ar blat carreg yn nhalcen y ty, a dringasom i ben grisiau allan y ty nesaf i geisio ei ddarllen, ord yr oedd yn rhy dywyll, a'r argraff yn rhy aneglur i ddeall dim braidd ond enw y gwr mawr a anwyd ynia yn 1813. Piti na ofelid yn well am y lie. Y mae yn resyn ei weld gan neb a gar goffa ei enw ac a barch ei ddiwrnod gwaith. I fyny y grisiau tro yn y twr tywyll a ri wedi pasio seiat o I ferched a phlant a eisteddai yn eu gwaeltod a chael eyfa,nvyddiedau pellach ganddynt. I fyny, i fyny, i fyny i fyny i ben y ty. Nid oedd canllaw ar y grisiau, a phe collid y treed Gwelem yr ystafell a'r enw Mrs Cook arni. Curais a dyma wraig ieuanc i'r drws. Rhoes dderbyruad croesawgar inni, » sicrhaodd ni mai dyma'r fan. Ninnau VII- met-hu credu gan ryfeddod fod D AVID LIVING STONE wedi ei fagu meWIl lie mor fyelian a thloda,idd .t diiiod!-focl Agnes a Noef Livitng. stone wedi magu eu plant yn yr ystafell hon— oherwydd un yn unig oedd y certief-yzi addysg ac athrawiaeth yr Arglwydd, gan blannu sel dros gael yr Efengyl i'r pagan yn eu calonnau ieuainc. Gwelem fod dau welv yn yr ystafell yn erbyn dau o'r parwydydd, dresar yr ochr arall a hvvrdd bychan o flaen y ffejiestr, ac o flaen y tan grud ac ynddo blentvii bach llwyd ei wedd a dau lyga-d mawr du, disglair, ynpefrio. Dywedair Sam fod y bychan yn mendio o'r pneumonia am y pedwerydd tro. Pymtheng mis oed oedd Druan bach—yng nghartref Livingstone Ceisiem ail-fyw ei blentyndod gan edrych drwy y ffenestr ar yr afon a lifai odditanodd. ar y coed y tu draw lie y crwydrai ac y daeth yn llysieuwr gwych. Yroedd pethau'n well. oddiallan,ond y tu fewn dim yn yr amgylchiadau allanol, dybiwn i, a fuaaarn codi y fath genhadwr. Dylanwad bywyd et rieni duwiol oedd yn gwneud cenhadwr bob dydd o'r bachgen a fynnai. astudio ei Ladin hyd hanner nos wedi diwrnod gorhir a chaled yn y ffatri. Nid wyf yn rhyfeddu mwyach i'r Gwaredwr Mawr ddod i'r ystafell hon i no I y bachgen. hwn i agor Affrica a'i fywyd i'w Efengyl Ef ac i drafnidiaeth onest. Dyma Lyfr Yrn>velwyr ar y bwrdd bach crwn ger y drws. Na. 'does dim arall yma,—dim crair teuluaidd na dim a ddaeth ef gydag ef o Affrica rywdro dim, ac ni wyddai'r wraig, ieuanc ddim ond ei enw a'i fod yn rhywun mawr. Yn y llyfr yr oedd enwau o bell ae egos. rhai o Awstralia a rliai hefyd o drefi a phentrefi y Clyde, trwy drugaredd. Y mae Capel Coffa iddo yn y dref yn rhywls a chofgolofn, ond yr oeddym allan o'n ffordd « gael golwg arnynt bellach. Wedi cael allarl yn gyfan i lawr y grisiau tywyll twyllodrus., troisom i gymiyd yr olygfa i gyd i fewn. Cannot the love of Christ carry the mission- ary where the love of commerce carries the trader ? ysgrifennai yn ei unigrwydd. Medr, Living- stone maw, ac fe'i caria yn anhraethol bell- ach. Teimlwn yri falch o gael bod yn y ddilyri iaeth apostolaidd. 0 am fod yn fwy teil wng o'r Cenhadon mawr sydd wedi ein rhag- flaenu ym Maes y Byd. Bychan bach ydym yn eu hymyl, ond yr un Un a'n galwodd i'w Frwydr ac a'n harfogodd a hwythau, a theimlwn ogoniant ei Ysbrj-diaeth Efa. hwythau tra'n cael ein disgyblu cyn dod dydd profi'h harfau ninnau. Ciiel Duw yn Dad, a Thad yn N oddia, Noddfa'n Graig, a'r Graig yn Dwr, Mwy nis gallaf ei ddymuno 'N ddiogelwch im' mewn tan a, dwr, Rhaid i Gymru a Scotland, gwlad Living stone a gwlad Ann Griffiths-dwy wlad,trwy ddioddef dros yr Efengyl, a brofodd ei goreu hi—fod ar y blaen mewn rhannu eu gwy bod- aeth a chenhedloedd llai eu breintiau, Lloffa'l maes yr Ysgrjrtliyrau, Cais d'wysennau add fed, 11a WD. Ond nid er mwyn cadw'r twysennau flawri i ni ein hunain ond i'w rhoi i'r miliynnau sy'n newynnu o eisiau'r Bara a ddaeth i wa-ered or Nef i roddi Bywyd i'r Byd Dfeffro, fy ngwlad, mae'n Ddydd aaYll Flwyddj-n Newydd. J. HELEN ROWLANDS. Coleg y C'enademu, Edinburgh.

Llyfrou Cyfrifoii Ysgol Sul. LLYFR YR YSGRIFENNYDD, gyda da- lennau byrion i wasanaethu am flwyddyn heb ail ysgrifennu yr enwau, dwy golofn ar gyfer pob Sul; crynhodeb ar ddiwedd pob chwarter, a nifer o ddalennau. ar y dtwedd i gadw cofnodion. Rhif 1—Ar gyfer ysgolioa ya cynnwys 20 o ddosbarthiadau 1/V Rbi! 2-35 0 ddosbarthiadau 2/S Rhif 3^—50 o ddosbarthiadau 3/- Cludiad gyda'r Post 4c, LLYFR CYFRIF Y DOSBARTH, wedi ei gyfaddaSu i wneyd am 12rais heb all ys- grifennu yr enwaa i gyfateb i Lyfr yr Ys- grifennydd. Llyfrau I aadw Cyfrifon o lonawr I Ragfrr, neu o Ebrlll i Fawrtii Pris I/- y dwsin. Cludiad-Un dwsin 3c., a cheinlog y dwsla ar ol hynny. HUGH EVANS A'I FEIBION 166 358 Stanky Boad.Wvorpol THE New Wales: Some aspects of NATIONAL IDEALISM with a PLEA for Welsh Home Rule. HBy GWILYM o. GRIFFITHS INTRODUCTION BY EDWARD T. JOHN. Fsq., M.P. Price, 6d.; By Post, 7d. Published by HUGH EVANS SONS 356-8 Stanley 1\4! Liverpool <