Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
3 erthygl ar y dudalen hon
Advertising
Beirniod y Gouof. I Cyloh grawn Chwarterol, dan nawdd Cym- ideithasol- Cymreig y Colegau Cenedl- aethol, a than olygiaethj. Morris Jones. Lerpwl: Hugh Evans a'i Feibion, Argraffwyr, Stanley ROECI. Pris Is. DYMA rifyn olaf Cyfrol V, a pharodd cipdrem dros rostr y tostynau a'r awduron am y flwyddyn inni atgofio'r gwladdoodd a gawsom, rifyn ar ol rj-lifyit, wrtIL eu darllon. Yr ysgrif flaonaf yn y rhifyn presennol yw IJiddD Syr Vincent Evan., ar George Borrow yng Nghymru, a d iddorol iawn ydy w. Amean yr ysgrifennydd yw dangos ddarfod i Goorge Borrow ymweld fwy nag unwaith a. Chymru, ae nid yn unig ar y daith y ceir hanes mor fy ohoni yn Wild Wales. Wrth Iwc, fo ddargan fuwyd nodiadau o'i eiddo ar oi ail ymvreliad gan Mri. T. C. Omitrill a J. Pringlo, a chy- hoeddwyd hwynt yn Y Cymmrodor. Mao hynny a goir o sylwadau'r Borrow athrylith- gar ar ei ail ymweliad mor ddiddorol a Wild Wales, ond ymddongys iddo roi i fyny'r hanes cyn ei orffon, gan dorfynu a. dim ond onwau Hooedd yr ymwelsni a, hwynt. Dengys y nod iadoJu hyn yr un cyfnniad ag a goir yn ysgrifau cyntaf Borrow ar Gymru—athrylith i ddar- hmio a. diffyg cywirdeb hanos. Rhyfedd y •swyri aydd ymhob symudiad o'i oiddo Dywodir iddo fod yn Donnington yn holi hynt Goronwy Owen, yr hwn a ddynododd yn Wild Wales fol the one time curate, and all time poet. Bydd yn newydd i lawer fod ar gaol ymysg papurau Borrow" ogonoddiad o Dwm o'r Nant mown rhyddiaith," fol rhan o lyfr y bwriadai ei ddwynalbn tan yr ornv Celtic Bards, Chiefs and Kings, a,c mai hiraoth am oi wraig a achoeodd farwolaoth y Bardd o'r Nant. Bydd yr ysgrif hon yn flasus i bawb a'i darllono, ac yn pori dyhou am y gwoddill sydd" ar gaol o ymwoliad Borrow a'r Deliou- barth. Plesor digyraysg fu gonnym ddarllen Ifan Rhydderch, gan yr awduros dalontog Moelona. Modd gymwystorau uchol i sgrifonnu stori-- eraffter i ganfod calon cymoriad, modr i ddar- lunio'n fyw a naturiol, a'r dawn oedd mor nodedig yn Daniel Owon o gynhilo iaith. Tuedd rhai o'n ehwedlonwyr diwoddar yw Iliwio'u darluniau'n rhy drwm. ac riiao arddull Ifan Rhydderch yn feirniadaoth lem arnynt hwy. Cymoria-d arbonnig yw Enoc Dajls, a thfimla'r darllonydd rym a dyfndor ei gyf- nowidiad yn y fra-wddeg northol hon, Ma'r HoUalliog wedi mynd yn drech na ft, Gal lem toddwl mai yn nha.fodiaith Ponfro y llefara cymeriadaxi'r stori. Annibynwyr Mon gan mlynedd yn ol yw tostun ysgrif wir ddiddorol ein oyfaill, y Parch O.' L. Roberts. Darganfu drysor hanosyddol mown, hen lyfr cofnodion, o oidd.o'r Parch. Jonathan Powell, yn cymryd i fawn hanes Annibyn wyr Môn ddochrau 'r ganrif ddiwodd &f ac a llaw gyfarwydd y nyddodd allan olionynt ddefnydd yr ysgrif hon, Gwolwn mai'r Jonathan Powell hwn oodd awdur yr emynau Dnwr bondithion yw Dy Enw, Yn. eyfrannu'n holaoth iawn. etc. Mao CVist a'i wradwyddiadau, A'i groesau o -bob rhyw. Mao darllon ysgrif fel hon yn pori inni deimlo ar unwaith dobycod, ac eto mor wahanol, yr amser hwnnw i'r amser hwn. Ac un o'r pothaumwyaf aruiisgwyliadwy i lawer mown cofnodion o'r cyfnod hwnnw fydd gwold fel y Qyiniiiethir ynddyht gymaint o gyfathrach ryngenwadoi. Gwehvn ddarfod i'r Annibyn- wyr gychwyn rneth a.r "gyfarfod misol y pryd hwnnw, ac i rai ei wrthwynebu'n lied ffyrnig. Mao plant yr Hen Sir yn lluosog iawn, a chredwn y bydd ibawb ohonynt a ddarHeno'r ysgrif hon ei maw fwynhau. Ebo" O.L." Ond or bod yr hon dadau hyn yn selog a "fiyddlon i'w hegwyddorion, nid oeddynt na chul na rhagfarnllyd at eu cydgrefydd wyr o onwadau ovaill. Cawn gofnod o'r Parch. Christmas Evans, oedd wedi ym- "sofydlu yn woinidog y Bodyddwyr ym Hon, yn pregothu fwy nag unwaith yn oin cyfarfodydd misol (Annibynnol), ac felly hefyd rai o'r Tadau Mothodistaidd." Ac os gwir a glywsom, bydd un o'r "tadau Annibynnol o Lorpwl, yn un o brogothwvr Sasiwn Mon—ei sir onodigol—yr haf nesaf. Diau y bydd rl-tywlin, mewn amser a ddaw, yn oofnodi'r ffaith ddiddorol honno yn hanos lindeb yr onwaclau.11, Parha'r Parch. T. Shankland ei bonodau ar hanos Goronwy Owon, ac mao bellach wedi. mynd yn rhy bell ymlaon i droi'n ol cyn cyf- lawni campwaith hanosyddol a llonyddol teil- wng o'i destun. Eglur yw fod yr Athro W. Phillips wodi cydio'n ei bwnc A ellir DisgyhltCr Meddiol ? <0 ddifrif, ac am ei drin yn dra manwl, yn ei arwedd wyddonol. Rhesum, yw teitl oi ysgrif y tro hwn, ond rhesymeg a gaiff y sylw arbon- nig. Diamou gonnym oi fod yn torri'r tir o dan rai hen syniadau poblogaidd am alluoedd datblygiadol y moddwl, a'r moddion gorou i'w ddisgyblu. Rhaid cmffu ar y gair "cUs gyblu sydd yn y tostun cyn y deollir gyrfa a nod yr ysgrifau galluog hyn. Pa mor ddwfn yr a i'r maddwl ei him cyn y diwedd, nis gwy- ddorn ond eredwn fod yma ddyn yn doall oi bwnc. lViae ysgrif Mr. Tfor Williams ar Un o Lyfrau William Salesbury yn orlawn o wybodaeth ddiddorol ynghylch y tostun, ac yn troi golou disglair, mown ychydig frawddogau, ar oi gysyl It iadau cyfnodol. Coir yma ysgolhaig aoddfod a boiriiiafl craff-i-noistr ar ei waith ymhob modd. .Vae'r Nodia(lau leithyddol, Gohebiaeth, ac Adolygiadati, yn helaoth yn y rhifyn hwn, a chan xrfrv meclrus ymhob enghraifft. Caras- om fanylu, ond rhaid cofio prinder y gofod. Nid oas ym marchnad cyfnodolion Cymroig hoddyw well bargon na'r Beirniad, yn ddiam. heuol. Mao oi ysgrifau o worth parhaol, a choir ymhob rhifyn nodiadau o'r awdurdod a'r gwarth uchaf ar fatorion perthynol i'r iaith Gyinraog, llonyddiaoth Gymreig, a. phob cangon o fywyd cenocll y Cymry, y cwbl yn yr ysbryd iachaf, ac yn glir oddiwrth bob malais. Sut yn y byd na chaod darn barddonol i'r rhifyn hwn ? Ffoi gancr Buasai pwt o onglyn yn well na dim, ac i gystadu a'r dim" hwnnw cynhygiwn a ganlyn ;• Yn ORQBIVIFB" NEWYDD Doi or,raff (laoltrgryzi-ar arfor ?' 4 Hirfaith ami. lenoryn i7" Er hynny, bob yn ronyn, Ei graon a ddwg ar "hen ddyn." Clywsom fod cystudd yn nheulu Golygydd Y Beirniad, a gofid mawr inni fix clywed 'hynny.
Beirniod y Gouof. I
Llithoedd Cymry'r I Khaki. <- I. Cofio Dewi Sant yn eithaf- I oedd y ddaear. 1 O'R AIFFT, SEF HANES CAOW IS ElSTEDD- POD YR ANIAr," YNU NGWI/AO Y TYWOD A'R TES. Mae nghalon yng Nghymru yn siarad a'r gwynt, Am ill o bloser-tu a gofais i gynt Am gartrof, a mabood, ao ysgol y llan, A'r plant oodd yn chware o eingylcli y fan NIaa nghalon yng Nghymru, hen Gymru fach lan, Gwlad onglyn a tholyn, a chywydd a chan, Mown adfyd, a hawddfyd, mewn gaoaf a hat, Mao nghalon yng Nghymru pie bynnag yr a. f. ADRODDIRbob blwyddyn y lleoedd anghysbell y dethlir Dygwyl Dewi ynddynt, ond hyderaf y cytun weh a mi i ni ei ddathlu yn y lie mwyaf anial o'r cwbl oleni. Wrth "i-ii, milwyr y Frigad o Oglodd Cymru a foddylir, ac yn yr Aifft yr ydym. Bochgyn o Gymry wedi gwnoud eu rhan dros ryddid—a rhan holaoth, hefyd—yn ymgyrch Swvla a'r Dardanels, ac yma. bollach yn gorffwys ac adgyfnorthu. Bydd yn dda gan eu cyfeillion ym Meirion, Arfon, Mon a Maldwyn ddeall eu bod yn edrych yn dda, yn uchol eu hysbryd, a llawn o'r tan Cymroig. Er cofio nawddsafit ein gwlad, bu yiiio baratoi mawr or mwyniant i'r dyn oddimown, ei alluoedd corfforol, ac yn y dull goreu gofalwyd am ysbryd y dyn hofyd. Yn ystod y dydd, cawsom gwmni rhai o god- yrn Cymru yng ngwlad yr estron, sef y brodyr Bryan o Gaernarfon a Chairo ond down stynt oto maes o law, a choisiaf ddangos, feI y gwnaoth oraill ar hyd y blynyddoedd, mor fyw ydynt i bopeth Cymru, ac mor oiddgar ou calon dros oreu'r Hen Witid. Both pe rhoddwn rvat syniad ogwan o'n bywyd yma, or nad gwiw dwoyd gormod, rhag tynnu gwg y sonsor-arnaf fi nac ychwaith ar bapur Cyinraeg. Mao'r catrodau yma ers cyn y Nadolig, ae yn oithaf etirtrefol g-.ydp, 'r brodorion. Doniol dros ben eu clywed vn bargoinio mewn cymysgedd. o Saesneg ac Arabog, am wahanol nwyddau, ac amboll i air Cymraog yn mynnu gwthio'i ffordd i mewn ym.?,c r?ew. Bollach he[- ymt ac aew. Bellach hefyd nmo'r amgylch- odd yn fwy cysurus, gan fod yma adeiladau braf wodi ou codi i fwyta ac ymddifyrru yn- ddynt. Ond ymha lo y digwydd hyn oil ? Yng ngwlid yr Aifft enw'r pentref nesaf na'rgworsyll ni feiddiaf oi ddodi,ond gwybydd- weh oi fod cydrhwng Alocsandria a Chairo, rhyw dair milltir oddiwrth un o aboroedd y Nilus, enwog ei hanos. Pur chwith i ni ein golygfau rhagor ardderchowgrwydd Eryri, a gwychtor a gogoniant nontydd a chyrnoedd Gwalia. Yn eu lie, caech brofiad bob un yn llythronnol pe cenid "Mown anialwch 'rwyf yn trigo. Draw niaern genodigol wlad." Nowid. pur fawr ydyw o brydforthwch a byw- yd Cymru i undonodd ac unigedd anialdir y Sahara. Er edrych i'r goglodd, gorllewin, do, ni welir ond tywod, a thywod. o hyd. Gwas- tatir o dywod, bryniau o dywod,—popeth yn dywod cyn belled, ag y gwol y llygad. Ond gwolwn ychydig good, ac ambell lain o dir âr, tua'r dwyrain. Wodi'r cwbl, or y gwres a thanbeidrwydd yr haul yn ystod y dydd, dy- munol yw gweld mor ysbrydol y ceidw pawb yma, ac iochyd i gilon dyn yw clywed geiriau diledjaith bochgyn Cymru. Gofelir amdanomy Sul hefyd, gan fod ilni gaplan sy'ii Gymro o waolod oi galon, ac am hynny mae'n llawn eiddgarwch dros ei braidd. Cyfeirio yr wyf at y Parch. R. W. Hughes, Rhuthin, brod- or o gyffiniau Dolgollau a mynagaf deimlad yr wyn i gyd wrth roi gair o ganmoliaeth iddo, or saled y gair hwnnw. Yn ddiweddar, Uwyddodd menu un cyfeiriad, wedi gwaith calod., sof mewn eael Cor Meibion ymhlith y Cymry sydd yma. Mao hwnnw'n awr yn ffaith, ac yn ddiau cyn hir bydd yn gaffaeliad o'r mwyaf i'r holl gylch. Hyd yma, prir yw'r copiau, ae anodd pu cael yma, ond mao gennym hyder y gorehfyga'r Padre y diffyg cyn hir, ryw ffordd nou ei gilydd. Fore Sul, .?(i. d ogo I yn y Y. M. C. A cynholir gwasnnnotl-t swyddogol yn y Y.M.C.A ac erbyn hyn mao'r adeilad yn rhy fach i'r gynulloidfa dyna doyrnged y bechgyn iddo ef a 'i Feistr. Y prvnhawn bydd Ysgol Sul, ac ar i fyny y mao hon hefyd. Y nos, naill ai bydd ganddo ail bregeth neu bydd yno gyfar- fod canu, nos bo'r anialwch yn deffro bron i wrando ar emynau Gviad y Gan. Ond yn wir, son am garlarn merlyn Y BRY- THON. mao fy merlyn i (ai ynteu camel a ddylai fod yn yr Aifft ?) wedi rhedog i ffwrdd yn lan, a minnau bron gollwng yn anghof ddathliad Gwyl Ddewi yn oin plith. I ddechreu ynteu, rhaid cwyno nad oedd bochgyn y 5th-Sir Ffliiit--gydc. ni maent yn gwneud gwaith angenrheidiol Somewhere in Egypt," Dechreuwyd y noson cynt, or mwyn cael lie a chyflo i bawb. Bechgyn Meirion a Maldwyn (y 7th) oedd wrthi, a chawsant wledd dan gamp. Fel hyn yr oedd cerdyn y saig I 1/7 R.W.F. Ciniaw Nos Gwyl Dewi Chwefror 29, 1916. Seigiau. Cawl cenin. Pysgod. Cyw Rhost. Tatws eras. Uwd Poilliact. 'I (sef yw hynny, Blanc Mango, A wita io'r tro, Mr. Gol. ? ) Ffrwythau. Coffi. Gworsyll Beni Salami. Yr Ajpht. Dymunem ddodi ar gof un o'r llwncdestynau, set I goffadwriaotli. anfarwol ein cyfeillion a gollwyd." Ychydig iawn o eiriau a gaod wrth oi roddi, ond gwolais ami i lygad yn llaith, a dynion cryfion yn ceisio celu eu teimladau. Yfwyd y toast mewn distawrwydd, distaw- rwydd nad anghofir mohono gan y rhai oodd yno. Ond eto, nid gwiw digalonni, ac wedi gorffen y seigiau, trefnwyd cyngerdd, a buwyd yn mwynhau canu difrif a digrif, ynghydag aniboll adroddiad, hyd hanner awr wedi deg, pryd y canwyd Hen Wlad fy Nhadau a Duw gadwoW Brenin cyn torfynu. Drannoeth, gorffennwyd pob gwaith or by hanner awr wedi deg, a threuliwyd y pry hawn yn yr awyr agored, yn wyneb haul-— natur y Cynu-o o to, er fod yr haul yn biothae na chanol haf gartraf-yn cydymdrechu mown mabolgampau. Caed rliaglen bur wahanol i'r eyffrodin, end cyfunid y buddiol a'r doniol yn hapus, a chafwyd amsor difyr. Cafwyd ymgyrch galed rhwng y 7th a'r Herofords yn y tug of war, ond y Cymry cyhyrog orfu yn y diwedd. Fe synnech pe gwelech y gwisgoedd digrif a gafwyd yn y Fancy Dress G08tume--cowch chwi chwilio am eiriau Cymraog cymwvs, Mr. Gol.—ond gyd a'r goreu oedd Indiad Melynddu," a. chadfridog yn ei holl ogoniant yn marchogaeth ar asyn, gyda'i was ar fill yn cludo'i faner. Mawr y chwerthin hefyd yn ystod y gystadleuaeth mown marchogaoth camel and i fachgon pur gyfarwydd a thrin ceffylau yn methu'n lan a thywys un o'r creaduriaid dyrys hyn. Ond rhaid brysio ymlaon am chwech ar y gloch yr oodd bechgyn y 6th yn gwledda, ac ysbryd ardderchog yn eu llenwi. Fe soniais am y brodyr Bryan daethant yma gyda Mr. Bryan a chyfeilles iddynt, i dreulio'r pryn hawn, a mwynhaont bopeth, yn enwedig y parablu Cymraeg llithrig. Gresynai pawb na fedrent aros dros Eisteddfod y nos. Gwahoddwyd y parti i ystafcll-fwyta y 6th a chawsant groeso dehafal plant Mon ac Arfon, a cheers digon uchel i adseinio ar greig- iau Eryri o'r bron wrth ymadael. Bellach, prysur drefnid gogyfer a, phrif waith y dydd, sef cael Eisteddfod Iwyddiannus. Os gwaith oedd eisiau, yr oedd llwyddiant yn sicr o'r dechrou, gan na weithiodd pwyllgor yn well erioed. Ni enwaf neb, rhag tramgwyddo, ag eithrio son eto am Gymry'r Aifft. Nid Eis- teddfod hob arwyddeiriau, a cheid goreu- on y rhain ar y muriau, wedi eu cael yng Nghairo, ac yn amlycaf yn eu plith gwelid Eisteddfod Oadeiriol Min yr Anial--yr enw hapusaf a glywais, a'r mwyaf naturiol. Beth yw eich barn chwi ? Er mai tywod oodd dan eu traed, ychydig, mi gredaf, a sylweddolai am y tro nad yng Nghymru y cynhelid yr Eisteddfod, ond yn unig fod y wisg filwrol yn ddieithr i natur Cymro, rywfodd. Cadeirid gan ein cadfridog, y Gen. Mott, a Hamlet Roberts, Pen y groes, capton y 6th, yn arweinydd hwyliog. Cawsom foirniaid dan gamp lleriyddiaeth ac adroddiad, y Capian a Mr. Lewis (Caernar- fon), un o lieutenants Mr. Bryan yng Nghairo, ydood.d y beirniad cerddorol, a da y gwnaeth ei waith. Cafwyd ymryson dygn ar y rhan fwyaf o'r tostynau, yn enwodig ar y corau, er mai dan oedd yn y gystadleuaeth Cor Meirion (Corporal J. P. Jones, Bermo, yn arwain), a'r Arfonic, ond y cyntaf a orfu Un gan a gawsom ar destyn y gadair, Gartref, ond yr oodd yn llawn deilyngu'r wobr, a'r bardd oodd y Pte. Rowland Williams (Porth- madog), 1/6 R.W.F. Dyma'r onillwyr Araitli ddifyfyr Pto. Mantle, 1 17th, a Pte. M. Parry, 1 16th. Chwibanu M. Parry. Tenor Cpl. Hamer o'r 1 17th. Bass Sorgt. Major Jones, a Pte. Strong, o'r 1 /6th. Penillion T. E. Jones, 1/7. Cyfieithu geir- iau i'r Gymraeg Pte. R. Williams, 196; a Pte. W. O. Roberts, 1/7, ar Adroddi id. Mewn araith fer, diolchai'r Cadfridog am gaol dod yno,—y tro cyntaf iddo ddathlu Gwyl Ddowi gycla'r Cyinry talod deyrnged i'n conedl ac i'n milwyr. Gyda Haw, cawsom deyrnged arall drwy Mr. Bryan oddiwrth ostron hollol, mai'r Cynu'y ydoedd y milwyr goreu, glanaf eu buchedd, a siriolaf, mewn tref arbennig a theimlem yn fc.lch o'r gair da gan estron. Nis gallaf feddwl am lawer yn rhagor i'w roi yn hwn omaf fy mod yn rhy faith eisoes, ond eredaf nad anfuddiol gennych rhyw air o hanes Y Dydd yn yr Aifft. Nid yn ami y byddwn yn gweld Y BityTHox yma, or y cawn amryw bapurau Cymreig yn awr ac eilwaith, a byddant yn cael cylchrediad helaeth wedi cyrraedd, a'r BKYTHON yn caol cystal croeso, os nad gwell, na'r un. [Dowch a gair eto, a chyn amled ag y galloch. Ymhlo y m-to oich brawd erbyn hyn ? Bydd bias amheuthun mwy nag erioed ar win cysegr yr Hen Wlad wedi sychedu mor hir amdano yng Ngwlad y Tes a'r Tywod. Hefyd, dywedweh wrth y Bryaniaid t-rion fod Cyrn y Brain ar ei sodlau o hyd, ac fod yn bryd iddynt bollach godi achos Cymraeg cydenwadol yn yr Aifft yita.-Y GOL.], 2—0 MALTA: GAN UN 0 FEDDYGON I MEDPvXTS GLANNAU MERSEY SYIN MEDDWL Y BYD o'i Siit DREFALD- WYN Mae nghalon yng Nghymru, ymwrando a fyn Ar fiwsig y rhaeadr yn ystlys y bryn 'Rwy'n g\\eled afonydd tir estron, bob un, Yn Ddyfi nou'n Ddyfrdwy, neu'n Hafren ei hun Pob mynydd a welais erioed hyd yn awr, Sydd ddim o'i gymharu a'r Wyddfa wen fawr Mown adfyd, a hawddfyd, mown gaoaf, haf, Mno nghalon yng Nghymru pie bynnag yr af. Rhoddwyd gwahoddiad cynnes i bob Cymro a Cliymraes ym Malta i Devonshire House, Casal Lia, palasty Mr. a Mrs. Morris, bum m'lltir o Valletta. Daeth torf ynghyd o bob parth o'r ynys, swyddogion y Pyddin a'r Llynges, chwiorydd y Groes Goch, a thros gant o fechgyn o wahanol ysbytai a gwersyll- fau. Mewn pabell yn yr ardd yr oedd digon- edd o ddanteithion wodi eu paratoi ar ein cyfer, ac or fod llawer yn dwyn olion clwyfau a chlefydau, nid yn ami y gwelwyd cwmni mor hapus a siriol. Yr oedd y rhan fwyaf o'r bechgyn Cymreig wedi bod gyda'i gilydd drwy'r tan yn Gillipoli, ac yn sicr, ar ol eu profi, yn barod i farw dros ei gilydd. Nid yn hawdd, o hyn allan, y gellir datod rhwymau cyfeillgarwch sydd wedi eu cylymu yn y fath amgylchiadau. Dyma lane talgryf a grymus yn dod ataf, a gofiwn yn faehgennyn bychan yn fy hen ardal, Llanfyllin, flynyddoedd yn ol, Dyma gwmni o fechgyn o Lanidloes, a lediaith Sir Drefaldwyn ar eu tafodau. Dacw dorf o'r Rhondda wedi dod o hyd i bordoneg o dan y palmwvdd ac wrth gwrs, dyna gyngerdd awyr agored, a'r Surgeon-General Whitehead a'i wraig wrth eu bodd yn gwrando ar hen emynau ac alawon Cymru. Dyma Mrs. Morris yn dod ataf i gael sgwrs am bobl LIang ? aloes. Dacw'r Lieut. Morris Roberts, RG. A. (Aber) yn siarad a Mr. W. A. Griffiths o'r Malta Admiralty, sydd newydd gyhoeddi llyfr ar Hanesion a Rhamant Cymru. Y ty- wydd yn hyfryd, yr ymddiddan yn felys, a phawb wrth eu bodd. Diolchiadau a chanu yr Anthemau Cenedlaothol yn rhoddi terfyn ar yr wyl i rai ohonom. Ond nid i bawb.o herwydd yr oedd rhaid prysuro i Valletta, i'r Hote I dol'Aytglatorre, lle'r oodd cyfeillion eraill a chinio yn ein haros. Dyna logi cer- bydau or mwyn bod mewn pryd ond wfft ein carbyd ni yn rhvgnu'n drwm, a'n ceffyl yn hen a method ig. Nid oedd dim i'w wneud ond disgyo. mewTK He o'r enw Birchircara, a llogi e well. A busn yr enillwyd y tir ar y cerbydau eraill, a chyrhaeddwyd y ddinas o'u blaen, fir ein mawx foddhad. Daothdauarbymthogrr cinio: y Ddraig Goch yn chwifio me\m He amlwg uwchlaw'r ffrvvythau ar y bwrdd. Llywyddwyd gan Mr. W. A, Griffiths, cyn- i-ycliiolydd hen deulu parchus o ddyffryn Meifod, Sir Drefaldwyn, ac a gynhygiodd lwnc- destyn Dewi Sant mewn araith lawn diddor- deb. Cahvyd Pnerchiadau gan Lieut. Cook- Ellis, R.W.F., Major Tobias (prif gaplan yr Ynys), Lieut. Morris Roberts R.G.A. Mr. Wheeler, Y.M.C.A. Lieut. H. F. Will- iams, R.A.M.C.; y Parch, W. Lewis, Y. M. C. A., Mr. Mendus, Y.M.C.A. Lieut. Roberts. R.N.R. Laut. Flynn, R.A.M.C. Lieut. Pritcha.rd, R.A.M.C. Captain Pranco, R.A.M.C. Hefyd yr oodd yn bresennol Md. Morgan Thomas (Mri. Mortimer & Co), Lieut. Power, R.A.M.C. Capt. Reed, C.F. Capt. Glew, C.F., a Lieut. Edwards, City of London Royal Fusiliers. Yr oodd araith y prif gaplan, Major Tobias, yn swynol a hapus. Efe'n Wyddel, ond yn edmygydd mawr o'r Cymro, am ai fod wedi cadw ei iaith, a'r trysor- au sydd ynddi. Credai mat da. oedd i wahanot genhedloedd pin teyrnas feithrin eu cenedl- garweh, a thalai wrogaeth i ysbryd ein cenedl, i dlysni ein tonau a'n caneuon, a'r wythien grofyddol a. redai drwy'n bywyd cenedl- aethol. Ar ol hyn, rhaid fu treulio gweddill y noson mown canu. Cafwyd nifor o unawdau ac alawon Cymreig a chyn terfynu, canwyd amryw o hen emynau adnabyddus Cymru, a Hen Wlad fy Nhadau a Duw gadwo'r Brenin. Teimlad pawb oedd ein bod wedi cael diwrnod i w gofio, a'n dyled yn fawr i bawb a fu'n hwylio'r trefniadau, yn enwedig i Mr. a Mrs. Morris am eu caredigrwydd yn y pryn hawn, ac i Lieut. Morris Roberts am ymgymer- yd a bod yn ysgrifennydd y pwyllgor, Ar fy siwrnai adref, mewn eweh bychan, y ser yn gwenu'n ddisglair, a'r mor yn cysgu'n dawel, yr oedd seiniau a s\vy?nion yr hen emyn au Cymreig yn aros gyda mi, ynd, wyn at gof ion am gartref, a meddyliau am y "myrdd o ryi'edd.odau sydd tuhwnt i'r lien, Diolch am yr emynau Cymreig sydd heddyw mor abl i dreiddio drwy gaddug a thywyllwch y "cyatudd mawr." H.F.W. [Cymdsithas Gonodlaethol Cilgwri yn cofio'n gu atoch, Dr. Williams, a'ch cleiflon eisiau i chwi frysio"a 91, gan na fynnant ffisig neb arall nes y dychwelwch. Bendith arnoch yn gado'cli gwlad a'ch aelwyd or mwyn lliniaru poen ac ymgeleddu corif ac ysbryd anffodusion y Rhyfel. Diau eich bod chwi. Gapelwr mor gyson, yn cofio i Paul dreulio egwyl for yn Ynys Malta, ac iddo gael cryn hwyl gyda'r brodorion hygoelus a'r wiber honno, ae fol hyn y gwellhai Apostol Mawr y Cenhedloedd ei gleifion "A digwyddodd fod tad Publius yn gorwedd yn glaf o grud a gwaedlif; at yr hwn wadi i Paul fyned i mewn, agweddio, efeaddododd ei ddwylo arno ef, ac a'i hiachaodd." Beth a feddyl- iwch o Specialist ysbrydol Tarsis, Dr. Williams ? Gair eto, yn fuan, fuan, os gwelwoll ya Ctda.-Y GOL,]
Llithoedd Cymry'r I Khaki.
Or EVERY WOMAN SHOULD send A stamps for our 33 page IU ,rated Book e containing valuable information how I.gularitto and Suppressions may be entirely avoided or removed d S,,?.p = Recommended by eminent Physicans, M the only Safe, Sure and Senume Remedy. Never t?i: Thousands of Testimonials. Bstablished 1862. Mr. PAUL BLANCHARD BelaMtiHoocc/Daltrtoo Lane. LONDON D. GRIFFITHS d SON >221 BrecK Rd,. and 9 Moss St.. L'p«ol.? Pianos & Organs bv all the leading makers. From 81-per month. fUIPBONIB—4S6x Aaileld ct 3771 ROYAL. Coupon Rhad-Yawiriaeth (Peidier a'i hollti'n rhydd), BYDD I'A GRESHAM Fire and Accident Insurance Society Ltd St. Mildred's House,; Poultry LONDON, E.G. dala £ 100 (can pant) i gynryohiolydd cyfreithio a phersonol y sawl a fo'n ddiles-ddaliwr y coupon hwn, os y bo iddo fo neu hi gael eu lladd yn hollol ac yn uniongyrohol drwy ddamwain o fewn y Deyrnas Gyfunol i dren unryw Gwmni Reilflorda, Tramcar, Omnibus, Cab, neu Gerbyd Trwyddedig ft Llog yn yr hwn y bo'r daliwr yn cael ei gludo fel teithiwr tocyn a chlud, yn ddarostyng edig bob amser i'r amodaa arbennig a ganlyn sydd i'w ystyried fel rhan a chyfran o'r oytundeb- (a) Fod y marw'n digwydd o fewn deng niwmod ar hugain wedi'r ddamwain (b) fod rhybudd ohoni'n cael ei roi i'r Gymdeithas o fewn aaith niwmod yn en Prif Swyddfa yn Lluadain (c fod ycyfryw dystiolaeth res- ymol parth achos y farwolaeth yn cael ei gyflwyno ag a fo'r Gymdeithas yn ei ofyn; (d) fod y daliwr wedi 'sgrifennu ei arwydd- enw arferol, oyn i'r ddamwain ddigwydd, ag ine yn y lie darparedig gogyfer a hynny (e) na bo'r Gymdeithas yn gyfrifol i fwy nag un person parth mwy nag un coupon yn y papar hwn na r un oyhoeddiad arall; (f) na bo'r ys- wiriaeth hwn ddim yn gaffaeladwy i bersonan tan ddeuddeg na thros-ddeg a thrigain mlwydd oed, ac a ddeil yn ddilys am saith niwmod o 12 o'r gloch y dydd yi codir. Arwyddnod y DaUwr. "N !r,rigfod I Danysgrifwyr, Raid I dderbynwyr cyson y papur hwn ddim arwyddo'r Coupon os ca'r Gymdeithas gwbi sieffwydd a phrawf el fod yn cael en anfon Iddynt yn ddifwleh. W. & J. VENMORE, Estate Agents & Valuers 200 SCOTLAND RD., Liverpool fnuBvora No. 4216 Royal (I linea). ALLAN Ro-yal LINE To CANADA uIVERPOOL, GLASGOW, LONDON ABAYRI TO CANADA, NEWFOUNDLAND & UJSJL AL" s M JamM St., Liverpool; MCockspM St? S.W., anJd am10e3 s 1!!?4 St., LondoZ!r o. W. HUGHES,Q. & L.T.S.C (A-dfigM v Cam pw fikavri M.O. Primalx di- Arweinydd Cymanfaoedd Canu, Beirniad, ac Arholwr. Parotoir Ymgeiswyr at Dyatyagrifau uvoehmt Oeleg y Solffa, Htn Nodiant agoles, 70 KINGSLEY ROAD LERP^ J. Lloyd Jones, & Co., ESTATE AGENTS, &c. 6 Lord Street, Liverpool TBLmrmoMW 811 MAMMH DIM TALU YMLAXB LLAW. ARIAN YN FENTHYG. (ya ddistaw bach), mewn symiau bach nen fawr (heb fod Uai na (10) AB ADDAWEB T BBNTHYCIWK BI HUJr iEFYDLWYD ERS 45 MLYNEDD, ac yn awr yn rhoi iCS0,900 YN FBNTHYG BOB BLWYDDYS Am dafien a thelerau ymofynnera George Payne a'i Feib., 3 Crescent Road, Rhyl, a 16 School Lane, Liverpool. HARTLEY & CO., Liverpool 202 LONDON ROAD. BALES BY AUCTION BVBBY TURSDAR AND FBJDAY AT ONE, 8ATUBDAX NIGHTS AT SEVEN, VALUABLE HOUSEHOLD FUBNITUBB OF AZZ DBSOBIPTIONS. MAONiyiOENT NEW AND SECOND-HAND FIANONOBTE8, LABGB VARIETY OF BED8TEADS. BEDDING, &a. BVBBY NECESSITY FOB HOTTSBKEEPING. ATTEND THESE SALES AND 8AVE AT LBUT IS PER 0ENT. A MAGNIFICENT SELECTION OF CUPEBIOB FURNITURE IS ALWAYS KEFS IX tTOOK AND ANYTHING MAY BB PURCHASES BY PRIVATE TREATY. GOODS BTOBBD. On view 8.80 a.m. to 9.80 p.m.; Saturday 1 p ■». fftleohone 1708 Konli CONSIGNMENTS (EITHER LABGB OR SXAZA OF ANY DESCRIPTION INVITED FOR THBSB IALBa. BEST RESULT GUARANTEED. J. HUGHES — Tailor, — ? 20 Oxton Rd/?/ 2 Price St./c^ B.MENHM?St?.,??./ ,BIRKENHEAD.Ladies' ?.  costumes y From 50/ 55/ 63/- Perfect Fitting Guaranteed. RING UP 157y FOR PATTERNS, Rhifyn y Gaeaf Y BEIRNIAD CTXOHOEAWN CKWAETBBOL dan navdd Cymdeithaeau Cymreig y Cotegaa Cenedlaetho) a khan olygiaeth J. MORRIS. JONES. Cynnwys— GEORGE BORROW YNG NGHYMRU Syr Vincent Evans IFAN RHYDDERCH Miss L. M. Owen (lloelonal ANNIBYNWYR MON GAN MLYNEDD YN OL Y Parch. O. L. Roberta GORONWY OWEN Y Parch. T. Shankland, A ELLIR DISGYBLU'R MEDDWL ? Yr Athro Wm. Pliiilipri UN 0 LYFRAU WILLIAM SALESBURY Ifor William* NODIADAU IEITHYDDOL Caleb Rees, Ifor Williams, a'r Golygydoi GOHEBIAETH Yr Athro W. Phillipsa T. J,.Jenkin. ADOLYGIADAU gan y Parch. Ddr. Usuriee Jones a'r Golygydd. leugh Bvans a'i Feibion, Argrftffwyr, 256, U8 stallisy a" Lerpwl