Y Brython

I 1 ?' I t Y Daith a'r Drofa. I I, Atgof am bererindod 1904. j A DWEYD y gwir, teimla'r Merlyn yn euog drwyddo, ebe fo wrth yr ysgrifennydd, am na ddywedasai air yinholl cyn hyn am y wib a gafodd rai misoedd yn ol i F6n, sef wrth gadw cyhoeddiad gyda Chymrodorion Bro Goron- wy ond cyn mynd at honno, rhaid iddo, ebe fo, gael dweyd gair o'r atgof melys sydd gan- ddo am daith arall a gafwyd i'r Fro odiaeth honno Ddygwyl Awst, 1904, pan aeth yno ar borerindod undydd gyda Chymdeithas Longar Lerpwl,—cymdeithas a ffurfiwyd fel ffrwyth darlithiau cofiadwy'r Athro John Morris Jones yn y ddinas y gaoaf cynt ur Weithiau Goron- wy. Yr wyf ar Lannau Mersey yma, ydwyf, ers deugain mlynodd bellach ond dyna'r! gaeaf mwyaf llenyddol ei flas a welais i erioed. Hwnnw oodd pen llanw'r ysbryd conedlaethol yn Lerpwl a gresyn i drai ddod ar spring tide- mor fendigedig. Nid rhyw bitw gwelw o ?yn hulliad ond ugeiniau ar ugeiniau yn tyrru i wrando a mwynhau. Ac nid ffodusion golud og na gwyr lien proffosedig yn unig a geid yn y dyrfa, ond degau o feibion a merched y swyddfeydd a'r siopau—ie, ae o'r genethod gweini hefyd, bendith arnynt A llu mawr a Gweithiau Goronwy—[argraffiad Foulkes, a'r j Llyfrbryf yn llygeidio'i fwynhad wrth weld ei lyfrau mynd ar flaen y llanw]—ie, Gweithiau Goronwy yn un llaw, a phapur a phensil yn y Hall, ac yn ysgrifennu nodiadau ar yr amryfal bwyntiau a godid, mor ddyfal ag y gwelid pob ieuanc a. rhywbeth ynddo yn ysgrifennu rhediad y bregeth yn yr oedfaon flynyddoedd yn ol ond golygfa dlos yw honno na welir mohoni byth braidd heddyw. Ys gwn i pain? Gwnawn, fe hoffwn i weld Gaeaf etc fel Gaeaf llenyddol 1903-4, yn Lerpwl, a thrwy Gymru. Y mae gan y Saeson eu Shakespeare Society, ou Browning Society, ac yn y blaen pam na chaem ninnau oin Goronwy Society a'n Islwyn Society a'n Morgan Llwyd Society ac yn y blaen ? Y pethau a fwynheid fwyaf o ddim yn y darlithiau fyddai'r agor dorau hen garcharau," sef oedd hynny egluro geiriau cyfoethog a meddyliau clos Goronwy, a'r ambell ergyd ffraeth a saethid megis rhwng cromfachau ond gee cymoder wq, ferlyn! canys pe llaciwn dy ffrwyn ac y'th ollyngwn i garlamu ar ol yr hen oiriau hynny, bach o le fyddai yn dy lith i ddim o hanes yr ymweliad a M6n ac felly, y pranciwr chwidrog, tyrd yn dy ol i ail gychwyn dy atgof am Bererindod swynol 1904 it it 11 Llan y Medd a'r Delyn. Cyrhaeddwyd Llannerch y medd a'r Morlyn erbyn un ar ddeg y bore Awst hwnnw a dyna lle'r oedd haid o lonorion Mon ac Arfon wedi dod i'n cyfwrdd er mwyn cyd-gerbyda â ni i Fro Goronwy a Morusiaid Pentre Eiriait- ell. Y mae caredigrwydd y Monwyson yn ddihareb ydyw, y mae ond ni freuddwyd- iodd y Lleifiad llwydion fod y fath groeso chwilboeth yn eu haros, canys nid oedd yr f helynt a'r byhw a gawsid gyda chroesawu'r Brenin yn Lerpwl yr wythnos cynt ond megis cynhebrwng o'i gymharu a thanbeidrwydd y gorohian a gafodd haid Lerpwl gan ysbrydion cydnaws Mon ac Arfon ar Sgwar Llannerch y Madd. Lluman yn chwifio o bob ffonestr y "Maes dan ei sang o bentrefwyr ac o bobl y wlad oddiamgylch yn eu mysg, doreth o blant trystiog y Gan a'r Delyn, a mwy fyth o feirdd o bob maint, siap ac odl. Dacw Bwyll- gor Lerpwl a rhai o wyr amlwg y Sir yn esgyn i'r clamp o gerbyd oedd ar ganol y Maes ac oddivno, dacw Feilir M6n vn codi i ddarllen anerchiad croeso Llenorion Mon i Lanorion Lerpwl, ac yn ei ddarllen mewn llais cryf, • croyw. ail yn unig i gawrfioedd ddiangof Howell Harris wrth weiddi "7 Deuwch ar blant y Codwm. Wodi i'r Parch. John Will- iams (Princes Road y pryd hwnnw) ddiolch a chydnabod dros ei frodyr, caed gair o fendith yr Athro John Morris Jones ar yr ymweliad, a dibennwyd Oodfa'i' Maes gyda ga]w ar y Prifardd Job i adrodd gosteg o'i benhillion arbennig gogyfer a'rBererindod, a hwn yn bennill cloi Pan fo'r utgorn, mingorn mawr," Yn galw'r dulawr deulu, Pan fo Mon yn eirias fflwch," A'r cread trwch yn chwalu, Bydd awdur Cywydd mawr y Farn Uwchben y darnau'n canu Cafodd y penhillion y fath arddeliad a chy- meradwyaeth nes v bu raid i Job eu hadrodd doirgwaith yn ystod y diwrnod hwnnw; a ninnau, a glywsem gymaint am rysedd a cheirch gwylltion Goronwy, yn teimlo'n falch clywed pregethwr selied yn arddel ei gred lydan fod enaid y Bardd Dit ar gael or y cwbI. a hynny, mae'n debyg, am iddo droi at ei Arglwydd a aylwedd ymbil edifeiriol Rhys Jones y Blaenau ar ei ddeufin :— ':0 i niaddeu gamau i gyd, Hyll foiau fy holl fywyd." Dyna i chwi weddi dda—a hor. tt tt -ir O'r naill wynfyd i'r Hall Bu rhai ohonont yn sbio ar greiriau Haw- yagrifol y, Dr. Evans, sydd bollach, hynaf iaethydd diddan, dan y dorian. Yna, wedi cydfwytavn y Neuadd Nowydd, corbydodd y Pererinion i'r Dafarn Goch, cartrof Goronwy obe rhai ond peidiwch a bod mor sicr, ebe eraill, Ymlaen oddiyno i Lwydiarth Esgob, lie y buwyd yn edrych llawysgrifau'r Bardd Coch, darganfuwr Goronwy, yn ol y stori wlad- Ymlaen wedyn Ties cyrraodd Pentro Eirianell, He y mae bellach ffermdy nowydd holaethwyeh, a'r hon Bontro Eirian- ell, lie ganed ac y maged y Morusiaid, yn feudy yn ei gefn- Caed ajitryw areithia-v, cia ar y buarth ond merwinwyd clust y cyfar- wydd gan un o wyr amlwg y genedl, hyddysg tuhwnt yn ei rych ei hun, ond dybryd ei anwybodaeth o Gyrpraog Goronwy, canys wrth glensio prif hoelen ei araith a chwpled n'r gair "gwraidd "(man,ly) ynddo, cyn-! hanodd of yn unsillafog, gan hurt-feddwl mai g-.vrai(I-d root) ydoodd. Yr oedd wynob Yr Athro yn study mewn cynddaredd, a flys arno dynnu'r dyn i lawr o ben y domen siarad, Caed diwrnod heulog ar ei hyd dychwelwyd i Lannerch. y Medd erbyn saith ar gloch yr hwyr a beth oodd yn y fan honno ond Cym- deithas Mon wedi arlwyo cinio arbennig o stwns ffa Mon i wrido a graonu tipyn ar lwydion trefedigaethus Lerpwl. Ac wadi teithio drwy'r awelon a bod cymaint awch ar y cylla, fe fwytawyd y crochanaid anferth mor llwyr nes camp i'r analyst craffaf byth brofl y bu'r bwyd ynddo orioed. Encor i'r Stwns ebe'r Lleifiaid barus wrth estyn yn un rhes am ail a thrydydd platiad. A it it tt Oddiwrth y Bwrdd at y Bedd Wedi clirio'r crochan, aed i gadw cyfarfod cyhoeddus a'r rhaglen wedi ei threfnu gan y Parch. James Da vies, M.A., yntau bellach yn y bedd. Ficfr Dowi Sant, Lorpwl, y to, a mwynachoffeiriadniwisgoddgrysgwyn. Ac nid mwvnmohono am ei fod yn wan a meddal. Nage wir canys medrai ddywodyd Nago yn chwyrn a diofn os byddai eisiau. Achubai bob cyfle i ymrwbio yn ei genedl, a chredai yr ai dyn duwiol i'r Gogoniant serch iddo fod yn Ddatgysyllwr rhone. Ac erbyn cofio, y fo a glywais yn dweyd iddo gael llythyr gan Ddeon Howell, ychydig ddyddiau cyn i'r sant a'r efengylydd gwir eneiniedig hwnnw ddod yma i ddarlithio ar Emynyddiaeth Cymru, yn peri iddo ofalu nol y Parch". Griffith Ellis a'i debyg yno, canys yr wyf yn hoffi cymdeithas y saint o ba gorlan bynnag y bdnt. Esgobion Cymru,—dau o honoch yn onwedig I -dyna i chwi batrwm mewn graslonrwydd a phe'ch calon cyn lleted a chyn llawned o waed cynnes ein Brawd Hynaf ag oodd calon y Llawdden duwiol, buan y gwelech y gwenyn Ymneilltuol yn heidio'n ol i'r Cwch Eglwysig, a ninnau'n cael Eglwys iawn a gwir Genedl- aethol o'r diwedd, yn lie rhyw chwegr Seisnig o Senedd Llundain. Ond am y gwenyn, ni ddychwelant byth ar eich galwad wrthun a thraws-estronaidd chwi, canys yr ydych yn ymgreinio gormod i D,y'r Arglwyddi ac i'ch pennaeth archesgobol o Gaergaint; yn mygu asbri'ch cenedl; ac yn cydgynllwyn yn ystrywgar i gadw gwyr galluocach a dysgedicach na chwi oich hunain i ficera'n bell ym mro'r estron, a hwythau'n dyheu yn eu calonnau ar hyd y blynyddoedd am gael bod gartref i agor sluice yr Eglwys yng Nghymru a gollwng llanw'r adfywiad cenedlaothol drwy ei dorau i'w hiachati o'r Cantuaritis diffaith a'i parlysodd. Maddeuwch inni am grwydro ffordd yna enw James Davies a gododd hiraeth ynnom amdano, ac a barodd inni adael bwrdd y wiedd yn y Llan am funud, i blanniin blodyn bach o barch ar fedd un sy'n gu ei goffadwriaeth o hyd. Ac heblaw hynny, y mae a wnelo'r drofa hon a'r Bererindod hefyd, canys Goron- wy, o bawb, gystwyodd fwyaf ar yr Esgobion a'i cadwodd yntau o wlad ei dadau, drwy benodi rhywffefryn palasog i bob bywoliaoth, a'i gadw yntau, a mwy yn ei ben na'r oes honno o Eglwyswyr i gyd gyda'i gilydd, i ddarnlwgu yn Donnington a Walton a Northop, yn debyg i'r fel y gwna'u dilynwyr esgobyddol yng Nghymru heddyw. I tt tt tt !*r • { i-i* fi' I Chware Marblis I Y Parch. Thomas Hughes, Golygydd I llednais, meddy Ibraff yr Eurgrawn Wesleaidd, I a lywyddai'r cyfarfod a ddilynodd Swper y I Stwns ofe'n weinidog yn Lerpwl yr adeg honno, ac a fuasai yno hyd heddyw pe cawswn .i fy ffordd. Da chwi, Wosloaid aniiu-vl,, dyrwch ben ar ffiloreg y gyfundrefn deir- blwydd a symudol yma, canys pan fo dyn a thipyn o wreiddioldeb a grym personoliaeth ynddo-io, pan fo hwnnw'n dechrou cael gafael o ddifrif ar oi bobl a'i gylch, ac yn dechreu gosod delw ei foddwl a'i ysbryd arnynt, dyma chwi'n ei gipio i ffwrtki gorfydd ei glust, ac yn ei daflu i ben draw'r byd yn rhywle arall, i ail ddechreu'r un gwaith y fan honno dmchefn, heb byth gael cyfle i'w orffen yn unllo. Gennych chwi y mae amryw o Hoelion Wyth praffa'r pulpud Cymreig hedd- yw ac yr ydych yn gwneuthur cam dybryd a. hwy ac deh gwlad drwy ryw chwaro marblis fol hyn. Wyddoch chwi am ba beth y byddaf fi'n meddwl wrth edrych ar eichffordd o symud eich gweinidogjon ? Wel, am lyfr yn dod allan yn rhannau, ac yn cael ei adael yn rhydd heb byth gael ei rwymo'n gyfrol gyfan. Ac fe wn i fod rhai o'ch pregethwyr goreu a chryfa'u cynheddfau yn cashau'r gyfundrefn, ac yn grosynu na chaent lonvdd i fyw yulIe lletya. ++ ++ it H H Plicio r Chwyn. I Und sut bynnag am symud eu gwemidog- ion. cyn gado'r Wesleaid, gadewch inni eu llongyfarch ar y newid mawr a. ddaeth drostynt o ran eu Cymraeg a'u cenedlaetholdeb. Naturiol i bren oedd a'i ffm yn Lloegr fod tipyn o liw estron ar ei ddail ac o flas Soisnigaidd ar ei ffrwyth end pan impiwyd y Gangon, sef y Gymanfa Wesleaidd Gymreig, yn naear Cym- ru, ac y cafodd dipyn o ymroolaoth a rhyddid i sugno'i nodd o bridd yr Hen Wlad, tyfodd ac ireiddiodd. Edliw y byddom fod y Wesleaid yn andwyo'r iaith a'u clogyrnach, ac yn bathu llymrigod o eiriau gwftg ac afluniaidd fal moddiannau am foddion, mynedol am orffennol, tragwyddoldebau am dragwyddol- deb, ac yn y blaen ond dyma'r gwir amdani erbyn heddy w, sef mai eu gweinidogion hwy sydd ar y blaen o neb yng Nghymru braidd i blicio'r chwyn a'u taflu i'r domen. Y mae a wnelo Goronwy, a'n llith ninnau a hyn oil, canys dyma'r fel y mae'I' pethau'n cydio Goronwy a saerniodd y Gymraeg ac a'i gwisg- odd yng ngwisgoedd ei gogoniant brodorol efo, yn ein hoes ni, a swynodd yr Athro J. Morris Jones ac eraill tebyg eu bryd i efrydu Goronwy, ac i drosglwyddo ei arddull r.'i asbri llenyddol i'r cannoedd efrydwyr yn y-Cologau Cenodlaethol a'r YsgoUon Sir, etc. ymysg y rheini, caed awdur Yr Iaith Gymraeg ei Horgraff a'i Ghystrawen, y llyfr a wnaeth fwyaf o'r un i haitr had da ym meddyliau'r worin lengar, Dd f,, a Gogledd llifodd yr un dwf glan hefyd i Lestri'r Trysor, ac y mae'n mynd o lyfr i lyfr ae o bapur i bapur byth or hynny. A phan esgynnodd y -Parch. Thos. Hughos (dilynydd cyson ar ddarlithiau Goronwy yn 1904) i gadair Yr Eurgraum, nid rhyfedd felly fod y cylchgrawn hwnnw heddyw gyda'r puraf ei Gymraog a mwyaf graenus ei ysgrifau o'r un yng Nghymru. Ffrydiau o lyn Goronwy ydyw y rhain i gyd, ac erbyn edrych, chwi welweh fod yna rhyw reswm a deddf i garnau crwydrol Morlyn Mynvdd erbyn deall eu geometry, it it it Ar ol y Blewyn Glas Ond yr wyf yn eich clywed yn brochi agweiddi ers ineityii Pa both sydd ar y delfiyn yn gado'i bwne fel hyn o hyd ar yr esgus Ileiaf ? Wedi ymdroi cyhyd efo darlithiau Goronwy, meddwi wedyn ar win croeso'r Llan, a gorfoledd-a uwchben stwns ffa sir Fôn, dyma'r drelyn yn troi oddiwrth fedd James Da vies i gicio nyth cacwn, a mynnu gwthio'i farn fach am drefniad- aeth Wesleaidd arnoin,-pwnc y bu cowri £ C crefydd, o John Wesley i John Jones, yn methu'n lan a chydsynio arno. Cadw'th £ £ ben yn dy grochan, 'y ngwas i, nes y del rhywun heibio i ofyn am dy bitw barn a dyro wybod sut y dibonnodd y Bererin- dod, heb ragor o'th grwydro (liamean. Yr ydych yn siarad yn ffraeth a phigog i'w ryfeddu end yn bur arwynebol serch hynny, ac yn ddygn eich anwybodaeth am ganonau lien a sgriblyddiaeth. Yr wyf yn hen gerdd- wr o anian ac arfer ac os gwelaf y ffordd yn estyn yn syth a llychlyd o fy mlaen am rai miiltiroedd, yr un fath a honno sydd o Bont Llyfni i Glynnog, bydd fy nghaion yn ym- ollwng a'm corff yn llesghau ynghynt o'r hanner ond os bydd yna drofa go ami, ac amrywiaeth golygfa, fe gyrhaeddaf ben y daith yn gynt, or i'r ffordd fod yn hwy o filltir- oodd nag ar hyd y ffordd seth. Dyna afch- roniaeth y peth," chwedl John Margiad Owen ers talm a pho gwelsech ben draw'm llith sech o'ch blaen ar ei hyd, fe fuasech wedi blino ers meityn, a nogio yn lie dal ati i ddarllen. Y mae Deg Gorchymyn yr Hen Destament yn ddigon syth, fol y gwyddoch drwy brofuid, mae'n ddiau yn wir, erbyn cofio, Llath Foesen (llathen Moses) y byddai'r Hoq Gymry yn galw'r Deg. A phwy fel hwy am roi enw iawn a phort ar bob peth ? Ond or ei sythni i gyd, fe fuasai'r ddynoliaeth druan wedi nogio'n lan a thorri ei chalon a thaflu'r drol ers d wy filo flynyddoedd onibai i'r Mab ddod yma a mynd a ni ar hyd y "ffordd newydd a bywiol," sy mor lawn o Rosyn Saron ar un ochr ac o Lili'rDyffrynoedd ar y Hall, ac o drofau Cariad a Maddeu- ant ar bob Haw. Fe ddaw pawb a'i lwyth adref ar hyd y Lon Droellog yn y diwedd. Pan ddeuai hen ferlen John,Hughes, y cariwr o Gaernarfon i Lansolhaoarn, i olwg ffordd Glynnog ym MhontLlyfni, arafai ei throt yn y fan"; ond pan welai drofa'r Sportsman Bach, fe gyflymai bob cam, gan foddwl, ebe John Hughes, pan ofynnais iddo pam, fod ei stabl a'i hebran am y gongl i bob trofa. Peidiwch chwi na finnau ag edrych i lawr ar goffyl nag anifail yn y byd yr ydym yn bur debyg yn y bon, welweh chwi a phe dywed- em y gwir yn groyw yn ein eyffesion, byddai raid inni addef mai'r gred braf mai Stabl a Phreseb y Wynfa Wen tudraw i Drofa'r Bedd sydd yn ein sbardynnu ninnau i gref- ydda a dal i gludo baich ein bywyd i bon Gallt y Farn. Rhyw flawyn glas fel yna a hudodd y Mor- lyn druan o'i ffordd mor bell; ac os na faddeu- wch iddo, yr ydych yn hollol wahanol i'ch Tad Nefol. Digon anghydnaws a'i anian yw cael ei gaethiwo mewn ystabl fwll ynghanol y dref a pha!-t gaffo'i oll wng ambell dro fol hyn, pa ryfedd fod y creadur yn lluchio'i garnau i'r entrychion wrth arogli ffriddoedd rhyddid a shamant yr Hen Wlad. Mil gwell gauddo, ebe fo, hoi oi gopi ffordd honno nag vv-rth lyfu'r waag Saesneg feleu ac anghynes. Bydd yn taflu ei farchog yn ami oddiar ei gefn, ac yn mynd Llemyn o acnid no y mynnai oi feistr, yr un fath a morlyn yr hyb-arch efengylydd gwreiddiol o'r Wern Ddu. Mynd i'w gy- hoeddiad yr oadd o ar ei gefn rhyw fore Sul rhusiodd y merlyn am rywbeth neu'i gilydd carlarnodd heibio'r capol lie'r oodd o i ddisgyn a phregethu a phan waeddodd y pen blaenor north esgyrn ei ben ar ei ol, I blo'r ewch chi, Rhobet William ? "Yn wir ichi," dwn i ddim, gofynnwch iddo fo," obo'1' patriarch wrt.h golli ei het ac ymglymu am war y merlyn. Gofynnwch chwithau iddo fo. Ac inni ddychwel unwaith oto at gyfarfod y Llan, cafwyd areithiau hwyliog a thanbaid ar ol y swper, sef gan y llywydd a Job a Mr. J. G. Rowlands, B. A., a satellite neuddau i lenwi'r bylchau cydrhyngddynt pawb yn bendigo'r dydd a'r deffroad llenyddol a roes fod i'r Bererindod a'r ddwy Gymdeithas a LleifiaidLerpwl yn cyrraedd adref erbyn dau ar gloch bore drannoeth. Hawyr dyma fwy na'r gofod wedi mynd cyn dwoyd gair o hanos yr ail wib i Fro Goron- wy. Nid oes dim i'w wneud bellach ond ei hoedi am bythefnos, gael gweld beth fydd i'w ddweyd am Gymrodorion y Bonlloch a Thy'n y Gongl, ac am y soiat folys a drouliwyd dan nenbron y Seneddwr gwladgar a hyddysg ym Mhlas Llan id an, yntau'n credu yn Goronwy, ae yn medru adrodd talpiau o'i weithiau. Llygad y Wawr J.H. J. -o -——.

Cymry Amlwg. D. Tecwyn Evans. Eb nad yw'r gwrthrych ond dyn ieuanc ei olwg a'i oed, cyflawnodd eisys wasanaeth tra mawr i'w eglwys a'i wlad mewn amryw gy fair- iadau. Pe gwnolid oryn: uwchrif eleni, ac y trefnid iddo gadair esmwyth i eistedd yn ddiymadferth ynddi tros weddill ei rawd, diog el ond odid fyddai ei enw o Ie ymysg eiddo anfarwolion y genedl. Eithr to gwyd ei haul eto'n uwch i'r lan, a goleua'n ddisgleiriaeh fyth nes cyrraedd gorwel oes. A chyfryw yw nodwedd rh n o'i waith fel mai ar ol hyn y gwyddis ei faint a'i worth. Dechreuodd ei yrfa gyhoeddus ar draethell Meirion fel yegolhaig addawol eynorthwyai ei gyn- ysgolfeistr (Mr. J. J. Thomas) fel disgybl- tthro ac wrth gyfrannu i eraill enillai lawer mwy iddo'i hun. Nid ar egwyddor o'r Ilaw i'r genau y byddai'nbyw y eyfnod hwnnw; casglai'n ddiwyd o bob maes, a gosodai o'r neilltu hendwr lawer ar gyfer blynyddoedd y g-tlwadaii-trymach a'r cyfrannu helaethach. Anadlai awyr firain Elis Wyn, Morgan Llwyd, Edmwnd Prys, ac eraill, fel nad rhyfedd iddo dyfu'n gymaint odmygwr o geinder eu Cym. raeg a thrwch eu meddyliau hwy a'u cym- rodyr cawraidd. Troes oi feddwl at farddoni yn gynnar eiliai gan yn rhwydd, a saerniai onglyn pert, cyn gadael ysgol glodus y pentref gerllaw. Dyma'r pryd y dechreuodd ddefn- yddio enw barddol; a phriodol y coidw blwyf ei haniad mown coffadwriaeth mewn dull felly. Nid yw'n fwy, eymeradwy yn unman nag yn y fro ramantus honno a'r cylch. Gwir y dtfnyddid yr enw gan un arall o'r dyfodiaid i'r ardal; ac yr oedd hwnnw-G. Tecwyn Parry—ynun o blant cyfreithlawn yr awen wir. Eithr ni chyfyngai y naill ar y Hall; a chododd Tecwyn Evans i'w orsedd fel y Tecwyn erbyn hyn. Yn nesaf cawn ein gwrthrych yng Ngholeg y Brifyagol ym Mangor. Dyma eto drobwynt clir yn hanes ei fywyd; oblegid heblaw manteisio ar y cwrs cyffredin o addysg yno, a graddio yn anrhydeddus yn yr amser arferol, daeth o dan hudlath yr Athro mewn Cymraeg -—John Morris Jones. Pa wasanaeth arall bynnag a gyflawnodd y Proffeswr hwn—fel Boirniad Eisteddfodol, a Bardd, Gramadeg- ydd, a Grolygydd,—ni wyddom am un Athro arall yn ein gwlad a lwydda i wneud cynifer o'i ddisgyblion yn arwr-addolwyr. Gwelir ei ddelwddisglairar lu ohonynt, a hawdd ydyw dwevd DWv vw eu tad hwvnt oil. A hnllaoVi pan gyhoeddir testun awdl yr Eisteddfod Genedlaethol, ac o bydd ar Iinell astudiaothau y Dosbarth Cymraeg ym Mangor, nid anodd rhagfynegi mai i un o'r disgyblion y disgyn yr anrhydedd, pwy bynnag fo'r cloriannwr. Ond o blith ei holl "deulu," prin y medd yr Athro un mwy wrth ei fodd na Mr. Tecwyn Evans. Ni olygir wrth hyn ei fod yn fwy o efelychwr nac o adgynyrchydd ohono n'r gweddill; eithr yn hytrach ddarfod iddo ddal ymlaon gyda'r efrydiau hyn gwodi dydd iau'r Coleg, a gwnoud ei ran yn low tuagat ddwyn delfrydau'r Athro yn ffdithiau. Yn y cyfamser, tyfasai yn bregethwr poblog- aidd iawn, do hynny am ei fod yn bregeth wr da. Cyfuna yn hapus elfennau hanfodol meistr y gynuiloidfa chwilia am eiriau eymeradwy, trefna ei fater yn ofalus, medd angerdd argy- hoeddiad, gydag efengyl fawr a ehref, a llais clochidd-heb grac ynddo dan y llafur caletaf medr ddwyn y pethau poll yn agos at amgyffredion y cyffredin, a gwneud y dwfn yn glir ac yn syml. Ac er nad y mesur byr yw hyd ei bregethau, eto trwy amrywiaeth ei ddull ceidw pi wrandawyr rhag cofio'r awrlais, ac heb hun na hepian arnynt; a rhydd iddynt fesur dwysedig o ddanteithion, a blasusfwyd nad allant flino arno, Mae cymaint galw hefyd erbyn hyn, am ei wasanaeth fel darlithydd. Ac yn ychwsnegol atdostynaullonyddol traotha arfaterionbeibi- aidd, yn enwedig Llyfr Job. Diau fod y ddarlith honnoi-t ,-h-w-yn, o wneud daioni lawer, oblegid meistrolodd efo ddyrysbynciau beirniadol a diwinyddol y llyfr, a gosyd 6i gasgliadau teg gerbron mown modd noilltuol o. hapus. Gwelsom oi fod etc yn cymryd cwrs cyffelyb gyda Llyfr Jona a. gall symud tramgwydd rhai meddyliau ynglyn a'r llyff hwnnw nos dwyn i'r golwg ei gynnwya con- hadol cyfoethog. Efe ysgrifennodd ddwy bennod o Lestri'r Trysor, set yr un ar Lyfrau Doothinob, a'r Hall ar Efengyl ac Epistolau loan, yn gystal a chydolygu'r gyfrol gyfan. "Bwriedir i'r gyfrol hon gyfleu sylwodd y golygiadau a goleddir yn lied, gyffrodin r dyddiau hyn gan Feirniaid diweddar gyda golwg ar wahanol lyfrau'r Boibl, ac ar yr un pryd ddangos nad ydyw'r golygiadau hynny, o'u hiawn ystyried, yn lleihau dim ar werth gwirioneddol y Beibl, eithr yn hytrach yn ein cynorthwyo i gaol golwg gliriach ar ei ragoI" ia,othan." Credwn fod y rhan fwyaf o anawsterau meddyliol ieuenctid moddylgar a darllengar Cymru heddyw'n codi o'r hon syn. iadau a goleddwyd, yn hender y llythyren, am y Beibl, a bod Beirniadaoth Ddiweddar gymedrol yn clirio'r anawsterau hynny, ac yn gwneuthur y Llyfrgell Ddwyfol yn arddereh- ocach nag erioed." Dyna yn sier amcan teilwng ac nid oes adran loewach na mwy boddhaol yn y gyfrol na phenodau Mr. Tec- wyn Evans—pa faint bynnag o'i ofal golyg- yddol ddaw i'r golwg yn ffurf yr ysgrifau eraill. Tua'r dwyrain y mao ei ffoneslr yn agored, i groesawu blaen y wawr ond nid oes dim yn wyllt ynddo myn wybod mai'r haul sy'n codi cyn golchi ei lygaid yn y golaani • a diarfoga'n rhwydd y mwyaf ceidwadol ar Y cyfryw bynciau trwy ei ddull syber o'u fcrin. Cordd ganol y ffordd dda ar fatorion hanfodol y grefydd Gristionogol, fol y prawf ei ysgrif lafurfewr ar Berson Crist yn un o'n eylch- gronau. GwoJír ei gyfroddion mynyoh yn y gwahanol gyhooddiadau ac ni chyffwrdd un amser a phwnc heb ddadrys rhai o'i ddirgel- ion, ac ennill sylw oi ddarllonw-yr ato ac aanyn eu diddordeb ynddo. Ond or rhagorod ei gynyrehion hyn, d»W( mai ei briod waith yw gloewi"r Gymraeg." Rhaid cydnabod mai gwaith yr oodd mawr angen ei gyflawni ydyw hwn. Ac or cae! ohonom Ramadeg y Pen Athro, a'i ysgrifau ami yn Y Beirniad, yr oodd eisiou rhwy gyf- rwng i'w poblogoiddio a'u symleiddio, ao yn arbennig i guro beunydd ar y drygau a'r gwall au wrth eu henwau nes eu clirio o'n llenydd. iaeth. Nid Ilafur dymunol yw hwn chworw yw poh meddyginiaeth, ac ni welir un corydd dros yr amsor presennol yn hyfryd angon- rhaid yw cyffroi gwrtliwynebiad os nad gelyn- iaeth, wrth bwyntio allan gamgymeriadau. Suddasai'r arferion gwallus mor ddwfn fel mai goruchwyliaeth boenus yw eu diwreiddio. Ond gl^n Mr. Evans wrth y dasg. Wodi ysgrifennu ohono lawer i'r newyddiaduron a'r cyfnodolion yn y cyfeiriad hwn, casglodd nifer o'i lithiau ynghyd i ffurfio cyfrol hardd, dan yr enw Yr Iaith Gymraeg. A thystiol- aeth uchel i'w gwerth, a goboithio i awydd gonest y wlad am ddiwygio gyda hyn, yw'r alwad am ail argraffiad ohoni, yr hyn hefyd a gaed gydag y chwanegiadau. Trafodir orgraff a chystrawon yr iaith dan wahanol beniadau. Cydnebydd yn rhwydd nad, y w hen gwestiwn dyrys yr orgraff wodi oi bonderfynu'n derfynol a chyffredinol; ond amceniratgysondeb, acal foddu rheswm digonol dros bob ffurf a arferir. Ychwanegir adran werthfawr ar Gymraog y Beibl, gan egluro rhai o'r ffurfiau anghyffrodia a goir ynddo ac olrhain eu tarddiad. Cysyllt- ir sychter ysbryd yn reddfol a manion iaith ymddengys gwaith gramadegydd yn sugno'r mer o'r cyfansoddiad ond clod mawr it Mr. Tecwyn Evans yw dweyd iddo godi y trafodaethau hyn i awyrgylch egwyddorioit, a'i fod yn abl i wisgo cymaint o gnawd a giau am esgyrn oi feirniadaeth. Wrth ddegymu y mintys a'r anis nid anghofia un amser bothau trymach cyfraith Duw a dyn. Ae er codi o ambell ystorm am ei ben, cAn. yn oi chanol gyda chydwybod ddirwystr. Nis gwn beth a'i harweiniodd—yn ychwanogol. at werth y darn—i gyfieithu Hound of Heaven. (Thompson) i'r Gymraeg. Ond os oea rhyw fytheiad daearol ar ei ol yntau, oblegid chwalu ohono ei nyth clyd, nid hawdd ei oddiwoddyd gan y cyflymaf o'r eyfryw I A thyma ei ddiweddeb i'r gordd :— Erys y Traed gerllaw v Ai cysgod Dwyfol law Yn cu ymestyn yw fy nhrymfryd i ? "Ha! hoff, ddall, fawr ei gyni, Myfi yw'r Hwn a goisi Erlidiaist Gariad pan erlidiaist Fi." I CLWYDYDD

PAINLESS DENTISTRY. J. P. I-AMPLOCGH'S (Son of the lateJ. Lamplough, for many years in tfea Denial Profession at Mold and Holywell). Dental Surgery, 235 EDGE LANE, LIVERPOOL. Hoars—10 a.m. to 8-30 p.m. Consultation free. Tel. 245 Anftald. FRANCIS & HOLLAND, Sight Testing Opticians, AFRICAN HOUSE, 6 WATER STREET LIVERPOOL. (Close to the Town Hall). Balls' Wedding Rings. Guinea Gold Wedding Rings from 7/6 to MJ-, Half dozen Beat Electro-plated Spoons given to each purchaser of a Ring. BALL'S LUCKY WEDDING RING DEPOT, 33 LONDON ROAD, LIVERPOOL Finger Size Card post free. Close on Wednesdays at 1 o'elock. Liverpool Guardian Trade Protection Society 'Phone 4865 Bank. Wires p H isiou The Oldest Provincial TRADE PROTECnON SOCIETY A MUTUAL SOCIETY Governed by a Board of Honorary Directors. or terms write—P. MEATHER, Secretary, 41 North John Street, Lfrrarpeo