Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

5 erthygl ar y dudalen hon

I.,VY D Gad CAPL4N. I

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

I ,VY D Gad CAPL4N. I Llith II.—Yn y Ffosydd. I Yr hyn a'ni tarawodd fwyaf.-Y mae'r adran Gymroig wedi bod yn y ffosydd ers misoedd belipcli, ac wedi profi yng ngwydd y Dey rn&s nad. ydynt yn ail i uurhyw adran o'r I Ymherodraeth a'r Trofedighethau yn yr elfennau sydd yn arihobcor i'r wros daoth uchai Gwelaf fod llyfrau wedi eu hysgrifounu eisoes gan wyr medrus yn gogouoddu gorchestioii gwroxiiaid Cauadr* a'x* Werddon, a rhoddir olod, yn ddiwarafun i ddewrion "Anzac" yit Gallipoli. Pa bryd y eymer rhywun mewn Haw i ysgi'ifeanu hanes gorchestion y rheug- oedd Cymreig yn y rhyfei hwn ? A ydym fe, cenedl yn anghofio fod ctitrodau Cymreig wedi gwneud gwrhydri yn NieclipoitLa, Gallipoli, a Serbia, yn gyatal ag yn Ffraine > Ainid allaiy Cymro pybyr, Mr. W. Llewelyn Williams A. S. a'i bin ysgrifennydd buan, neu yr hanesydd Cymreig brwdfrydig, Mr. Howei T. Evans, M.A., gymryd at y gwaith hwn ar unwaith, a ehasglu'r defnyddiau rhag difan- colI ar ffrwst ? Rhaid i ni, yn yr hyn a ganlyn, fod yn gyffrediJ 101 in, wn rhag yr ymeifi y Censor yn fy ngwar a'm gosod wastad fy nghefn. Yr wyf erbyn hyn wedi bod yn y ffosydd, mown rhai manniu o fewn hanner can llath i'r gelyn. Nid yw'n rhan on dylet- swydd fel capiati&id i fyned iddynt os na bydd galwad noxlltuol amdanom. Eithr y mpe mwy na chywroinrwydd yn peri ein bod yn awyddus i fyned yno weithiau, i weled drosom eiii hunaii-i y peryglon a'r anawsterau dan y rhai yr ymloddir brwydr rhyddid a gwareiddiad heddyw, ac i ddangos ein cyd- ymdeimlad a'r bechgyn trwy gyfranogiad o'u caledi. Gofynnir imi'n ami pa both a'm tarawodd fwyaf yno. Yr hyn a'm tarawodu fwyaf oedd na'm tarawyd o gwbl Gyda chymaint o shells a bwledi ar bob llaw, y syn- dod yw, nid fod cymaint yn cael eu lladd, ond fod cymaint yn dianc, pan ddisgwyliech weithiau na byddai ewin ar ol. Bydd yno ddiangfau gwyrthiol beunydd a beunos. Ac ar wahan i ryfedd Ras y Nof, rhaid fod miloedd yng Nghymru yn gweddio dros yr eiddynt yno, ac fod eu gweddiau yn cael eu hateb. Ond ni ddylai neb anturio gweddio dros yr eiddynt yn y ffos heb iddynt allu plygu eu hewyllys fach i fewn i'r ewyllys ddwyfol, a gorffen y weddi bob tro gyda'r ymadrodd Etc nid fy ewyllys i, ond dy ewyllys Di a wneler," oblogid y m&e bwriadau Duw i gymufer yn y ffosydd yn arwain heibio Gethsemane a'r Groes. Eithrnac anghofiwn hwnt i'r groes a'r bedd ymao'r gogoniant ar ddeheulaw y Tad, oblegid os dioddefwxx gydag Ef ni a deyrnaswn gydag Ef hefyd. Ystyriai bob un o'r bechgyn sydd yn myned i'r ffosydd yn arwr. Rhoddwn y D.C.M. ueu'r V.C. i bob un ohonynt a phan ddont adref am dro, neu fe ddichon o dan eu ciwyfau, ni bydd dim a wnewch iddynt yn ormod, ond ichwi beidio â.'u difetha â diod gadarn. Hen Wrach Fradwrus.-Nid oes ond difrod a dinistr o fewn milltir neu ddwy i'r ffosydd. Bydd pob amaethty a bwthyn, pob adoilad ac eglwys, wedi eu chwalu i bob cyfeiriad, a'r preswylwyr wedi gorfod dianc am eu bywyd. Weithiau gwolir ambell doulu yn ,glynu wrth yr hen furddyn, ac yn byw mewn darn o ys- gubor all fod yn aros. Gwel&is rai yn aredig & hau had hyd o fown milltir i'r ffosydd'—prawi amlwg fod amaethwyr y wlad yn bur hyaerus y gWthir y gelyn yn 01 cyn y daw'u amser cyn- haeafu nesaf. Gwelais fwy nag unwaith r&i yn trin y tir felly a shell yn disgyn yn yr un maes o fewn hanner caniiath iddynt. Heb un brys na braw edryche:it i gael gweled pa un ai ymhellach oddiwrthynt ynteu yn nes y disgyiinai y nasal os ymhellach, aent ymlaen yn ddidaro fel pe byddai dim wedi digwydd- Path cyffredin y w gweled merched a gwragedd yn aredig a thrin tir, neu yn gyrru ctir. Nic oes wr dros ddeunaw a than bump a deugain i'w weled yno, onib^e fod anaf aruo. Gwneir y gwaith igyd gan yr hen bob! a'r merched a'r gwragedd, a'r plant dan ddeunaw oed. Llotyem unwaith yn un o ffermydd mwyaf y cwm wd, ac anfonasom am worth ceiniog o laeth i de. Ond nid oedd yno ddim i'w gael am fod y gwyr i gyd (bedwar ohonynt) yn y rhyfei, a'r wraig a'r morched wedi gorfoo, gwertliu'r ychen er mwyn gallu cwmpasu'r gwaith arall. Oud ni clxlywais gwyno, gan fod pawb drwy'r wlad yn gwybod mai trechu'r gelyn yw'r gorchwyl pexmaf iddynt heddyw. Clywais am un hen wraig yn' glynu wrth ei b Hhyn bron ar fin y ffosydd, a'r Ellmyn yn gadael llonydd iddi. Eithr fe sylwyd, pa bryd bynnag yr ai ein bechgyn i'r ffosydd, fod y gelyn yn sicr o danio ar y ffordd hoxino bob tro. Gan nad oedd y ffordd yn weladwy iddo, daethpwyd i'r casgliad fod bradwr yn rhywle Yl1 hysbysu ein symudiadau i'r gelyn, a gosodwyd gwyliadwriaeth faliwi. Sylwyd lod yr hen wreigan yma'n golchi yn bur ami, gan fod dillad allan bob dydd. Sylwyd yn nesaf, bob tro yr elai cwmni o filwyr heibio i'r ty at y ffosydd, y byddai liithau'n gogod dillad allan i sychu. Daliwyd arxiiyn gwneud hyn ddwy a thair gwaith, fel nad oedd bosibl camsynied, ac nifuwyd yn hir cyn anfon yr hen genawes i'w hateb. Drwy ei brad bu'n angau i lu o fechgyn dewr. bodloni i'r Drefn.-Anodd i'm pin eiddil ddisgrifio'n hamgylchoedd o gwmpas y ffosydd. Os am ddarluniau pur gywir, mynned y darllenydd Cartoons Capt. Bains- father. Ceir ynddynt nid yn unig ddefnydd- iau chwerthiix am oriau, eithr hefyd syniad pur gywir o'r ffosydd gan un sydd yno ei hun. Pan fydd y Brigade yn llinell y tan, bydd dwy gatrawd yn y ffosydd a dwy arall yn aros tu ol. Newidiant a'i gilydd bob rhyw ddau neu dri neu bed war diwrnod. Bydd y rhai afo'r tu ol yn lletya yn adfeilion y tai-a'r ysgubor- iau a M'n arcs. Bydd raid bodloni ar ychydig gysuron. Yn ami ni bydd ffanestr na drws ondfel y gellirhongian idorriminyrawel. Yr oedd atebiad y Gwyddel a welais yn y papur. au yn ddiweddar yn bur agos i'w le. A wyt yn gysurus yn dy lety presennol ? ebai ei swyddog wrtho. Ni bum yn fwy cysurus erioed," ebai'r Gwyddel, pe cawn do uwch fy mhen eto byddai'n berffaith Wedi tymor felly yn llinell y tan," eir yn ol i orffwys, a chymer eraill ofal o'r ffosydd. Er nad yw'r tymhorau yn y ffosydd yn faith, ac fod bywyd yno yn 11awer llai anghysurus nag y bu, bydd yn dda gan y bechgyn gael gor- ffwys. Y Nefoedd fawr a wyr sut y bu ar y bechgyn flwyddyn yn 01, pan nad oedd y cysuron presennol ganddynt, na neb i newid & hwynt fisoedd bwy gilydd, iddynt gael un math ar orffwys Y mae'n ddigon drwg o hyd, ond fe geir diddosrwydd mewn dillad ac esgidiau, ac ychydig dan i ymdwymno. Eglwys, DarUawdy, Carchar.-Prin y mae'n iawn soxi am orffwys a hamdden allan yma eithr fe ellir son amdaxxo fel hyn o gyrnharu a'r hyn yw yn y ffosydd. Byddis yn aros mewn pentrefi gan mwyaf yr adegau hyn. Y prif adeilad ymhob pentref yw'r eglwys— Babyddol, wrth gwrs. Y nesaf ato yw'r darllawdy—brasserie, fel y'i gelwir. Osyn dref o faixxtioli go fawr, bydd yno adeilad r.rall yn cystadlu a'r ddau, sef y carchar. Dyma drindod sefydliadau pob tref: yr eglwys, y bracty, a'r carchar. Bydd y ddau flf.enaf ymhob pentref, beth bynnag ei faixxt- ioli. Cymerir meddi&nt o'r darllawdy, a throir ef yn baths i'r bechgyn ar ol bod yn y ffosydd. Heblaw'r b&w, gedy o'i 61 yn y bath lu o'r "creaduriaid bach nad oes eisiau'u henwi," chwedl yr hen Jones o Frowyddel ers I! awer dydd, ac fe ga ddechreu ei fyd yn ddyn sengI" drachefn I Yn eisiau.: piano.-Heblaw cyfarfodydd crefyddol, ymdrechir difyrru'r bechgyn trwy gyfarfodydd amrywiaethol yn ystod y tymor gorffwys hwn. Bydd digon o dalent wrth law bob amser. Yr anhawster fydd cael man cyfarfod. Yehydig o adeiladau sydd yn y cylchoedd yn bwrpasol at gyngherddau a chyfarfodydd. Anhawster arall yw caol offerynau. Y mae'r piano trwy'r holl gylch- oedd y bum iynddo dan glo. Yn gymainta bod llu o'r perchenogion mewn galar, ac fod y wlad i gyd yn y fath gyni, ystyrrir yn amhri- odol fod neb yn difyrru eu hunain a'r piano Yr unig offoryn a welais yno ydoedd eiddo gwraig a ddangosodd ormod sel ymhlaid y gelyn. Oherwydd cysylltiadau yr oedd yn pro-German, a bu raid ei symud o'r ardal. Cymrwyd french leave ar y piano, a bu'n help i ni yn odfeuon y Saboth, ac i'r bechgyn yn ystod yr wythnos. Cafodd y Swansea Battal ion anrheg o Biano at faintioli hylaw i'w gario o fan i fan. Byddai offeryn o'r fath o wasanaeth dirfawr i bob caplan yn ei gyfar- fodydd ar y Saboth, ac at y cyfarfodydd adlon- iadol. Peth arall sydd o gymorth i ddiddori y milwyr yw gramophones, a anfonir allan gan gymwynaswyr. Gwnant hwy eu gwaith heb gymorth goleuni na tho uwchben. Ni raid trefnu rhaglen na chyhoeddi cyfarfod ymlaen llaw,'—dim ond ei gosod i lawr ynghanol y bechgyn, yn y ffos fel yn yr ysgubor, a rhoi'r pwyntil wrth y record. Y tro nesaf rhof dipyn o hanes y gwaith crefyddol yn y ffosydd. I o JAMES EVANS I

o Lofft y Stabal.

ifSMFELl Y BFIRDPI

Cymry Rhodesia.-I

Advertising