Y Brython

Wrth Grybinio a Mydylu. M YN GAFR !—Beth a feddyliec-h yw enw cylchgrawn sy newydd ddechreu dot allan dan. nawdd Bataliwn Gwynedd y Fyddin Gymreig ? Yr Afr. A phwy, feddyliech, ydyw ei ddan olygydd. Y Mr. W. fl, Jones, B.A. (Elidir Sai-s) yn golygu'r adran Saesneg, a Mr. Tom Roberts, M.A., yr adran Cymraeg. Y cyntaf yn fab y Parch. S. T. Jones, Colwyn Bay, ac yn sgrifennwr byw a bachog tuhwnt yr ail yn frodor o Borthmadog, yn feistr iawn ar iaith ei fam, ac a fyddai'n ysgrifermydd t; Yr Efail," sef y gymdeithas honno o bigion j mwyaf gwladgar Maelor a gvfarfyddai yn un o nythod mwyaf llengar Gwrecsam bob gaeaf, ac a bereriniai'r haf i fannau hynod a hanes- yddol yr ardaloedd. Diolchem— gwnawn,. myn gafr !—am gopi o'r cylchgrawn—y eyntaf o'i fath yn llenyddiaeth Cymru, tybel) ? /SWA' rXYFOD.—Y mm Mr. Lloyd George wedi rhoddi ei air y y i-i Eisteddfod Aber- ystwyth ddydd Iau, set Dydd v Cadeirio, a sibrydir fotTvn ei fry,1 draddodi araith nhvrol fawr. Ond er cystal ei areithiau mawr a f pharatoedig, gwell fyth yw ei areith- iau cartrefol a byrfvfyr a draetha bob bhvydd yn yng nghyfarfod Cymdeithas yr Eisteddfod, a Chymdeithas Gorsedd v Beirdd. Y mae pawb yn rhydd a naturiol y fan honno, ac yn cael dwevd yn syth o'r frest, heb orfod. llyfnu na thrimio dim ar ei feddwl na'i frawddeg. Y mae mwy o hyd ac o ffurfioldeb yn areith- iau'r Babell, ond mwy o fflach athrylith ac o vmryson am y goreti'i bwyth yng iicrii-vf arfot.1 bach a. dethol y ddwy Gymdeitlias. Da clywed cymaint o sivn dyfod i Eisteddfod Aberystwyth. IFOR HAEL YR YHYS :<??/ £ .-Caf odd y Parch. R. Peris Williams. sy'n gapten-gap- !*ra gyda'r Fyddin Gymreig yn Ffrainc, air gan »yr W. J. Thomas, Yn-7i Hir, Sir Forgan- nwg. y byddai'n dda ganddo dalu am rai miloedd ogopiau o'r Llyfr Hymnau Cymraeg a Saesneg sydd wedi cael ei gyhoeddi ar eu cyfer. Y mae'r llyfrau wedi cyrraedd erbyn hyn, a chael en rhannn ymysg y bechgyn. Gwr hael yw y,swain yr YnKir. ac wedi mynd a'i Gymraeg i t\ n\ i'w ganlyn i'w bIas a'i barlwr, ynlle'i gadaei yn y gegin gyda'r gweision a'r moryrsion, megis y gwna ami i Gymro glasdwr wrth ddring ■ then ei domen o Iwch melyn. NEL GWYNNE DYFFRYN CLAY YD. -,Clywsom ddywedyd yn y papurau fod Mr. Lloyd George yn mynd i chwilio i fewn i gamwri Cinmel. Wel, os gwna, fe gaiff fod un o'r prif resymau dros symud, y Cadfridog Owen Thomas wedi ei awgrymu'n da-clus od- iaeth yn englyn Pedrog yn Y BKYTHON diweddaf :— j Traidd ergyd trwy ddu ar cainwedd. Ysgyn-iun yng Nghinmel E ga achau go nchel Bendro syn-ban dyr y sel Hai lwc y tyr y sel, ac a daw Nei Gwyn -t  t atA-- G%vlv,-ii Dyffryn Clwyd i'r amlwg.  JFFBEQOD Y CIBDL)A.L.L.-Dywed y Darian i rhyw Fistar J. J, Neale ddywedyd peth fel hyn wrth gymell cynhilo yug N ghyng- or Masnachol Caerdydd :— Aeth ymlaen i gyfeirio at y pwys chwerth "inllyd a rodaid ar ddysgu Cymraeg. Gwarient ddwy neu dair mil y flwyddyn ar ddysgu Cymraeg yn yr ysgolion, y gelli(l eu gwario i well pwrpas trwy ddysgu ieithoedd diweddar eraill. GYda phob parch, nid yw iaith y rhaid ei phropio i fyny yn erbyn ewyllys y mwyaf. 44 rif o'r bobl yn werth ei dal i fyny." Wyddoeh chwi pa air a fyddai gan v diweddar Ddr. John Hughes, Lerpwl, am ffroth cibddall fel h-^nyna ? Brygawthan Sregod Ac af- raid dywodyd gair yn rhagor, A'r Gair a wnaethpwyd yn gnawd yw testun pryddest bed war can llinell (yn Gymraeg neu Saesneg) yn Eisteddfod Utica. Talaith New York, ddydd Calan nesaf. > Pedair punt o wobr, sef punt y cant. I -o- t aWR Y NEUllDD WEN.-Da iawn clywed fod Syr O. M. Edwards, M.A., yn graddol wella ar ol rhai wythnosau o gystudd a gorwedd ■ Y mae pawb yn eiddgar eithr- iadol dros ei ieehyd a'i hoen ef, canys pwy a wasanaethodd ei oes a'i genedl yn fwy dyfal a bendithiol ? A bu ei lygad bob amser ar les y werin fel y cyfryw. ac nid ar les rhyw ddos- barth. Clywsom mai gormod gwaith oedd enw'r afiechyd a'i gorddiwes ac nid pawb sy'n cael y clwyf hwnnw. Too much ease is their disease, "chwedl rhywSais ywclw fllawer o'r Dryasdusts. Bydd ol mabCoed yPry,Llan- uwchllyn, ar lenyddiaeth Cymru tra pery'r iaith. Hir oes iddo Y mae'n rhy ddysg- edig i fedru bod yn Ddic Shon Dafydd ac fel y dywedodd Pedrog yn ei feirniadaeth am Awdl yr Haf yng Ngholwyn Bay yn 1910 :— Y mae mor gyffredinol a dynoliaeth ac mor nmlltuol a Chymru," Dvna f rawddeg gyfor- iog o feddwl 0 BOD FAN YN BATRWM.- Yn Y Gymro y gwelsom y nodyn hwn. ac y mae'n werth ei godi ar drostan fel prawf fod yna ambell dd yn eto yn v tir agerddai'i goes yn bwt cyny torrai ei gyhoeddiad :— Y Saboth diweddaf yr oedd y cyfeillion yn Fairbourne mewn profedigaeth heb bre- gethwr i'r capel Saesneg. Clywyd fod y Parcti. Bod fan Anwyl ar ei wyliau yn Lleyn, a chaed addewid ganddo i ddod. Ond nos Sadwrn pasiod'd y tren olaf heb i'r pregethwr ddod, a nitwr oedd y pryder, Ar doriad y warr fore Sul curodd y pregethwr wrth ddrws tv'r blaenor, wedi cerdded yr holl ffordd, o Borthmadog Prwy ryw gamgymeriad collodd y tren. ac yn hvtrach na siomi'r "cvfeillioll \"11 Fairbourne. cerddodd Vr holl fiordd*! EI OLYW A'I GYFEES.—Unwaith y c iv bum Bodfan yn pregethu, a d.yma sylw nas anghofiaf cyd byddwyi". Nid wyf yn cofio'i eiriaii. ond yn fras dyma fo •— Cyn colli'm clyw. bvddwn yn clywed rhai o'r saint yn porthi tipyn wrth i mi weddio'n gyhoeddus a chan mai meidrol finnau fel y rhelyw ohonoch, yr oedd perygl i fonyn balchter dyfu a phraffu yn y galon yma wrth gael ei wlitho felly. Ond collais fy nghlyw, a'r un adeg collais y demtasiwn i feddwl yn fawr o'm dawn gweddi. canys ni chlywais mo'c "porthi wedyn, Dyna i chwi gyfles dda a gostyngeicidrwydcl tlws Gan awgrymu nad oedd Duw byth yn mynd a bendith i f £ wrdd heb roddi un well na hi yn ei lie. Da y gwyr y cyfarwydd. mai .gavin meddwol iawn yw gwin eanmoliaeth. a dimond llond gwniaihrr ohono a yrr ambell benwan yn simsan yn y fan. So bred ar win anfeddwol Bodfan. BEAM ANT OYMBO A CHELWYDD SAIS.—Y mae Gwili, Gol. Seren Cymru, yn plieio gwallt y Barnwr Eve am a ddywedodd yn un o frawdlysoedd y De y dydd o'r blaen, sef ein bod ni'r Cvmry'n genedl na ellid dibynnu ar ein gair mewn llys barn. Ofer gwadu'r gwir, na cheisio gwyngalchu Cymra oddiar wladgarwch diystyr o gydwybod y mae llawer ohonom yn rhy chwannog i sbyol dan ein cuwch a mud-fwmian rhyw ddarn o wir yn gymysg a chelwydd, yn hytrach na siarad yn syth megis y dyEd; ond ein bod yn fwy celwyddog na'r Sais, nac ydym, (idini c1.dim yn dywedyd ein celwydd yr un fath nac am yr un peth yr ydym, fel y dangosodd Elphin yn ei anerchiad ar Y Sais a'r Celt .-— Y mae'r Sais yn rhy ddidaro a diafiaith i gymeryd trafferth i ddweyd celwydd heb "fod ganddo amcan ymarferol mewn golii, Ond os bo rhyw fantais i'w hennilldrwy hynnv, nid oes neb yn fwy parod. na rhwydd ei gelwydd na'r Sais. c. Ceir ef ar ei oreu mewn trade, advertise,- c'ments a Company prospectuses. Nid yw byth yn ymboeni ynghylch y trneiniaid a dwyllir ac a dlodir ganddo yn ei drach- want amgyfoeth. Ni chynhyrcha Lioegr gelwyddwvr diddan fel Sieffre o Fynwy, y £ Baron von Munchhausen, neu Louis de Rougemont, ond nid yw byth yn brin o ysbeilwvr celwyddog fel Jabez Balfour, Whittaker Wright, a Mrs. Home, arwres u y Madagascar Millions. Mown gair. pe gofynnid imi egluro hyn o bwnc i'r Sais, dvwedwn wrtho 5 The Welshman lies for love, the Englishman lies for lucre' Os "yw rhamantu yn fwy cyffredin yng Nghymru, y mae tyngu anudon yn llawer iawn amlach yn Lloegr. Clywsoc-h rai o farnwyr yr Uchel-lys yn cyhuddo tystion Cymreig o fod yn ddibris o'r gwirionedd, j fel pe na wyddent ddim am y celwyddau £ anferth a dyngir bob dydd yn y llysoedd Seisnig. Ond nid yw y bamwyr i gyd mor(i(lalli felan eu cydwladwyr. Dyma eiriau Mr. Justice Bucknill wrth annerch y Grand Jury yn Assizes Lincoln ychydig fisoedd yn ol 1 know what an awful lot of perjury there is even in civil cases. I am speaking from 40 years' experience. Hwyrach fod rhai ohonoch yn cono dy- wediad y Commr. Kerr, yn y Citv of London Court The psalmist said in his haste, All i-aeii are liars.' I have sat here for 30 years, and I say it at my leisure." ORADDA U GA L\—Ebe G. yn Seren Cymru Anfonwyd y geiriau hyn ar gerdyn i gwrcld l i ong gwrdd llongyfarch gwr a gawsai'r D.D. o goleg anenwog Y gwr o radd isel, llawenycheti yn ei oruchanaeth.' Dyna gymhwysiad newydd sbon ar adnod lago. Clywsom y diweddar Ruddenfab (Rhuthin) yn dweyd i rhyw weithiwr, wrth fynd at ei waith yn gynnar bore dydd Llun ar hyd un o lonydd Dyffryn Clwyd gael hyd i D.D. rhyw rith-goleg yn rhywle ar lawu-tirt ailllawheb fawro olgv/isgo o,rni,o,e y'i gwerth- ai am rot. "9- MYND GYDA'R WEDDI.—Bu Mr, Thos. Tanner—hen wr ar on ei ddeg a thrigain oed—farw ar ganol gweddio yng nghapel Saesneg M.C. Caerffili y dydd o'r blaen, gan wirio llinell Islwyn am hen sant cyffelyb; Lle"r aeth ei weddi y gweddiwc aeth." YSGRIF A GBAEN ARNI.—Ysgril a I graen neilltuol ar ei meddyliau a'i hiaith yw honno ar Nodweddion yr Oes yn Y Traethod- honno ar .iVod?e'M?oM ?? Oe.s yn Y Tra'9<?oe!- ydd-gan y Parch. R. Hughes, Valley, M6n, ac yn profi unwaith eto mai hen erfyn campus I yw'r Gymraeg pan geir gwr a fectr ei drin, Niddiffyg arf RV Nvas gwych, a'rboblsy'n rhy laprwth j'w meistroli tuchan nad oes dim modd i ddya ddweyd ei feddwl am bethau yr oes hon yn Gymraeg. Dyrna'r teitl taraw- iadol sydd ynddi i Mr. Lloyd George Gweinidog tan a brwmstan Prydain Fawr yn Ai-inagedoii. y bobloedd." Pan ofynnodd rhywun i'r diweddar Lyfrbryf pabaiy). y galwodd eij Ivfr adrod.diad.au ar enw mor rhy-fedd a \Morthivyl, dyma'i ateb On'd eisiau teitl tarawiadol oedd gennyf," PRElGETElAU EDWARD LLOYD JONES. These things speak yw teitl o bregethau y diweddar Barch. Ed. Lloyd Jones sy newydd ddod o wasg Mr. C. H- Kelly am dri a chviech. Efe'n Gymro hystoys iawn yn ei ddydd, fel pregethwr a darlithydd gyda'r Wesleaid drwy Loegr; ond yn barnu fod y Cymro yn cadw iddo'i hun ormod braidd drwy afradu ei araser gwerth- fawr i gyfrif pennau'i fysedd wrth lunio englyn i chwannen, yn lie ymd atiu i lifeiriant bywyd y byd a chymryd ei ran ym mrwydr rhyddid gwladol ac eglwysig. Ond llawer gwell ei weld yn difyrru ei hun ag eriglyn glan nag yn ymdrybaeddu yn y Clarion a'r Daily Mail, Edward Lloyd Jon's. Y mae amryw o emynau Blfed. wedi cael lie yn Llyfr Tonau ac Emynau newydd Anni- bynwyr Lloegr. Ac yr oedd enw'r diweddar' Mr. Harry Evans ar y pwyllgor. aOPYN AMPWYD CR YjF.—Y mae'r Parch. F. B. Meyer, Llundain, wedi gwahodd y Parch. R. R. Roberts, Caerdydd, i bregethu yn Christ Church, Westminster Bridge Road. Cant fwyd crvf—cryfach na'u eynbefii-i-gall feddyliwr Caerdydd ac os am foddio'r Saeson. rhaid iddo beidio a bod yn rhy ddwfn a diwinyddol, canys pan hregethodd y diw- eddar Brincipal Thos. Charles Edwards un o'i bregethau mawr yn un o bulpudau Seisnig y Brifddinas, daeth un o'r blaenoriaid ato ar'y diwedd, gan ddywedyd :— You are too, deep for us, Principal Ed- wards; give us less doctrine and more of something practical." Ymhen tipyn wedyn, traethai'r un bregeth yn Gymraeg yn un o fannau gwledig Cymrn; ac ebe rhyw hen ffarmwr o fiaenor wrtho Pam na rowch chwi dipyn o for athraw' "'iaeth inni, vn He rhyw beth bach yrn- arferol fel yna. ? Y Prifathro ei hun a ddywed ai'r b anes mewn anerchiad ar yr Ysgol yng nghapel Chatham Street, Lerpwl, yma, ar mwyn dangos fel yr oedd yr Ysgol Sabothol wedi cryihau bias y Cymry at athrawiaeth Ysgrythyrol, rhagor y bwyd'llwy oedd ynhenddigon o faich meddyl- iol i'r Saeson matter of fact- CHWIDREDD Y GOLER.—Y ffordd a gymerodd Don Quixote yn yr Rispaen a Samuel Butler yn Lloegr i gael pen ar ambell ffasiwn a ffolineb aboenai bobl yn eu hoes hwy yd oedd eu gwawdio i farwolaetli A'tt coegni, a chael y wlad i chwerthin mor hael am eu pennau nes eu gyrru o'r golwg rhag cywiiydd. A thybed na wnaift'?yr englyn crafog a ganlyn rhyw gymaint at goler gron dair modfedd o led sy'n gadwyn inor boen-Lis i edrych ami wrth ddal pen ambell efengylydd Eglwysig ac Ymneilltuol yn yr unfan fel dwy droedfedd. Yn Y Cymro y'i gwelsom, ond ni wyddis pwy yw'r awdur Gwaelais pan welais goler—-glerigo] Rhyw hogyn di-ddyfnder Rhyw dclol bren—rhy dduwiol b A rhy henaidd o'r hanner. { Go dda, wir, i'r amcan mewn golwg, sef cael rhywbeth adynno sylw 'r gvnulleidfa oddiwrth y goler at y genadwri. ENGLYN RH WNO CWSG AC EF FRO. —Clywsom i rai beirdd wneud englyn mewn cwsg,—rhai yn gywir, eraill yn wallus. Y dydd o'r blaen, daeth gairo Eifionydd ddarfod i'r diddan Plenydd dreio'i law felly, ac mai dym a'r pill a Weodd :— ATAL Y GWVXI'AX/. DIM gwyli,tu dyma galed-,Ocli, ryfel A'i chrafanc ddiarbed O'r gerwyn, ein lor, 0 gwared— Mae eisiau gwyl ym maes y gwaed Y syncloelyw fod Plenydd yn cysgu o gwbl, a'r unig arwydd o hynny ar yr englyn yw fod yr odl yn y llinell olaf yn chwyrnu ar eiddo'r llin; ellau blaenorol. Ahawdd yw credu ei fod wedi ewbl ddeffroi pan Wnaeth y llinell olaf. Pwy erioed a gyfansoddodd well llinell na lioTi, yng nghwsg nac eff ro,- Mae eisieu gwyl ym maes y gwaed ? Pe ceid chwaneg o bethau fel hyn, fe dalai'n dda pe danfonid cor i'r Hafod Lon, ac iddo gau o gwmpas y gwr, a chanu uwch ei ben, "Xhvsy, Plenydd, cwsg,