Y Brython

l& oI wOWN GOSTEG. I BRECHTAN LJNSL—Rhag bod rhai ohonoch yn cosi pen wrth ddyfalu pa fath ar trechtan ydyw brechtan linsi (y gwelir colofn ohonynt ar tud. 4; dichon y byddai'n well dywedyd yma mai un fel hyn oedd hi ym Meirionydd yr adeg y byddem nt'n gwaeddi "rweis wan Ar rw yno. sut fcynna? y mae hi hed-(iyw,- Tafeil o fara amyd un tu iddi tafcll o iara c-feirch y tu a rail caen trwch o dringl yd- rhyngddynt. i'w cymodi a'u cael i lynu wrrh ei gilydd, drwy'r tew a'r teneu. Ac ar adegau pur arbennig-megis y dydd yr ynillid gwobr yn yr ysgol bob dydd ueu ynteu yn y cyfarfod cystadleuol nos Nadolig, neu ynteu pan ddigwvddai fod pregethwr acw i giiiio,-cnern, fe gaem ymenyn rhyngddynt ar adeg felly. A dyna ddiwrnod mawr yng Nghalendr y Cylla oedd y diwmod hwnnw, yn enwedig os byddai'r ymenyn yn nhyllau'r crystyn caled. Os derfydd y rhyfelrhyw dro, ac y daw'r wlad wirion ati ei hun ac i ail ddechreu darllen rhywbeth heblaw rhaffeidiau y gohebyddion blebrog a dibns i'r gwir yma, carem gael naddu blaen ar y bensil i sgrifennu dwy gyfrolen ar gyfer y to sy'n cyfodi ar aelwydydd ac yn ysgolion elfennol a sirol Cymru heddyw. Dyma'r ddwy sy'n fy ngogleisio ar hyn o bryd ;— i-BRECHT.4N LINSI sef profedigaethau bore oes; mwynder afiai th y dyddiau gynt; a hanes troeon trwstan mewn Llan a Chapel ac Ysgol, cyn croesi rhiniog yr hen gartre a mynd i'r byd mawr hwnnw oedd tuallan i'r hen fwthyn. 2-HEL Mwr AR DUON sef myfyrdodau dyn wrth droi'n ol tua'r hen fwthyn ac edrych i fewn i fasged ei brofiad er mwyn pigo'r pethau addfetaf a melysaf a heliwyd oddiar lwyni drain pigog y byd a chael fy nghripio a fy ngwaedu ganwaith wrth estyn at y mwyar uchaf a brasaf. Ond cyn eu hargraffu, fe'a dangosaf i rai o ysgol- feistri Cymru-y gwyr mwyaf cyfarwydd a'r bwyd-llwy iachaf a goreu i cgin y genedl. Hylo dyma un o'r urdd honno i fewn y munud yma—Mr. J J. Williams, prifathro Ysgol Uchelfennol y Cefnfaes, ac ynddijdrichant oieuenctyd Bro Bethesda dan ei ofal, Beth yw eich barn, J. J. W. ? Wel, dyma hi'n fyr, gan nad oes gennych ddim lie i fanylu a chael y ffeithiau'r llawn "ac yn g!ir :-Fod yna do o ysgolfcistri yng Nghymru heddyw sydd yn cam eu gwlad a'u hiaith a'u llenyddiaeth o ddifri calon, ac yn awyddus i achub pob cyfle i gael chware teg i'r pethau hynny yn yr ysgolion end er cystal yw amryw o'r llyfrau a gafwyd ei;ys, y mae yna fwlch mawr yn aros o hyd am ddigonedd o lyfrau Cymraeg addas i'w dodi'n faes darllen i'r to sy'n cyf- odj; a 'does yr un gymwynas fwy y gallai llenorion ei gwneud i'w gw!ad na sgrifennu cyfres o storiau neu bortreadau neu ddramau, gweddus o ran arddull a swyn drisgrifiadol, a phopeth ynddynt a'i osgo i ennill bryd y llanc a'r lodes sydd a'u greddfau'n ymagor a gofyn am lyfr fel yr ymegyr y ddeilen i j ofyn am y gwlith, goreu. Cawn weld, J.J. Lwc i chwi alw heibio, A chan eich bod chwi yma, gadewch imi ddiolch i chwi am fwydo trichant y Cefnfaes a'r gwlitli gwladgar a gawsant ar hyd y blynyddoedd gan eich dau ragflaenydd-Iwan Jenkyn a Crowther, ac am ofalu i'w cadw'n gyfarwydd a theleidion lien Cymru, a'i halawon a'i phenillion telyn ac arall ;-me,,A-n gair, am fedru eu cadw dan hud a Hedrith diddan yr hen Gymry heb egusluso eu cadw'n un mor effro ac awchus i ymgyfaddaru ar gyfer y byd chwym a chystadleuol sydd yn rhwym o ddod i'w nol hwy i'w grochan toe. Fe fydd ar y merlyn yma fynych flys carlamu acw i weld eich trichant macwyaid a'u hathrawon, end fod ebran a phedolau newydd yn Sidw mor ddrud adeg y rhyfelgas yma. Da y gwyddwn, pe'r ymollyngwn i ymgomio am d drama ac am lenorion, y buasai ar ben parotoi dim rhagor y gopi heddyw; a beth a wnaed end estyn private scrapbook Ceiriog iddo. A rhwng dau glawr y crair cu hwnnw y mae ei ben byth. ENGLYNJON r PORT READ.—Gweiwn fod amrywiaeth barn pwy a wnaeth yr englynion dis- grifol o bregethwyr y pum enwad, sef o offeiriad yr Eglwys Uladol a'i pedwar cyfundeb Ymneilltuol, Etyb Gwili, Gol. Seren Cymru, mai'r Parch. D. G. Jones (M.C.) Pont ar Dawe, a'u gwnaeth gohebydd arall a dywed wrthym mai Dewi Havesp biau'r un i'r Pregethwr Methodist, a'r Parch. Fred Jones, B.A., B.D., Rhymni y gweddill. Pwy a dyr y dadl. LLrFR CANU ABERrSTWrTH.Does yr un o'r gethern mor hawdd ei godi ac mor anodd ei ostwng a Chythraul y Canu, yn enwedig os byddo Satan y Sect yn aros yn yr un ty; ond drwy ofal mawr a mwyneidd-dra tuhwnt llwyddodd y pwyllgor a ddetholodd Lyfr Cymanfa Ganu Aberys- twyth i wneud gorchest anodd i neb godi bys atynt. Nid yw'n gwbl ddiwall, wrth gwrs a dyma air o foliant a beimiadaeth amo sydd yn y Welsh Outlook am y mis hwn :— A timely protest appears in the preface against the tendency of some editors to interfere with the tunes of some of our best composers. Reference is specifically made to the tunes of J. Ambrose Lloyd. Although the CaHinistic Meth- odist tune book comes deservedly under the lash, for making small alterations, it can boast of finer harmonisations of Welsh tunes (Alawon Cymreig) than some of those which appear in this programme. leuan Gwyllt still holds his own in the way he harmonised such tunes as Llangoedmor and Gwaboddiad. He would never be guilty to the crudeness of the last line of the former tune as it appears in the Gymanfa programme. Certain features in the treatment of Crugybar and Hen DJarbi are calculated to worry the uninitiated as much as the connoisseur. Bydd cyfle i Bwyllgor Birkenhead (Eisteddfod 1917) efelychu'r ami gamp sydd ar Lyfr Aberystwyth, ac ysgoi'r ambell remp sydd amo. š4 I O BEN r BREIDDEN.-Diolch am lythvr o'r lie y mae Sir Amwythig yn cusanu Sir Drefaldwyn, a He y mae'r iaith gyffredin, er mae Saesneg y hi, yn cael ei hacennu'n ol rheolau'r iaith Gymraeg, megis y dengys yr ymgom a ganlyn a glywir dros y gwrych rhwng dau hwsmon weithiau :— How be you, Wm. Jones, Hafod ?" Bad reit, got a griping in my breast, Huw Price y Keel. 0 diar I know for a remedy for you, ebe'r Hall, ac nid remedy. Iaith digon rhyfedd sydd ymhob man lie byddo un yn dod i fewn a'r llall yn graddol fynd allan. A dyma'r swn pruddaf a glywais i yn f'oes :— I-Swn oen wedi colli'i fam. 2—Swn bardd wedi colli'i gadair. 3-Swn yr hen Gymraeg yn marw yn ymyl CJawdd Offa. Y mae gennyf gyhoeddiad maes o law heb fod aepell o'r Breiddin, ac hoffwn ddod i'ch gweled, gael fod yno ddau'n siarad Cymraeg am y waith gyntaf ers dau can mlynedd. PWNIO PE.IVELIN.-Rhoddasoch eithaf enw ar y dull hwn o boeni gwyr y wasg am gyhoeddus- rwydd a phe gwrandawai ddyn ar bob pwniad a ga, feyddai ei benelin yn gig noeth er ystalm. Ond rhaid bod yn onest cyn y gellir fforddio bod y gymwynasgar, er mai dyma'r gwir sydd a mwyaf ufuddhau iddo mewn ami swyddfa Os mynnet gael hogi dy fwyell yn iawn, saim canmoliaeth a dry'! olwvn gyflymaf ni. CHWARE TEG I'R DEFAID ERE ILL.—Yr ydym yn mawrhau eich sel a'c h amcan ond peidiweh a phydcru cymaint am bobl sy lawn mor ejddgar a chwithau dros y gwir-serch eu bod yn ei el -ir a ?ros v gw i r, weld yn wahanol i chwi. Gair cynnes iawn i rai yw hwnnw gan v %Iei,tr A defaid creill sy gennyf y rhai nid ynt o'r gorlan hon. A gwir eisiau ei ddywedyd cilwaith wrth rai poM dda yw hwnnw a ddywedodd Frederick Newman wrth benhoethiaid culfarn ei oes ynrsu To set up any fixed creed as n test of spiritual "charaCtt>T is a most most unjust, oppressive and mischievous superstition." a Mr. J. E. Morris )Iri. Morris a Jones) yngh yIch y llyfr Northern English. Anfonodd ddwywaith at Mri, Triibner, Ludgate Hill, a dychwclwyd ei. lythyr y ddau dro a "gont away" ar yramlen. Tebyg mai Germaniaid oetfdynt, a'u bod bellach yn cyhoeddi melltithi n yn He cyhoeddi llyfrau. Gwelwch fod cich englynion i Verdwn wedi bod yn ystafcll Pcdrog-a chael dod allan hefyd, a hynny heb yr un marc amynt. Pob parch i'ch Andes chwi, ond yr Wyddfa a'i hawdl o fynyddoedd i ni! r CHWI srDD AM 1'1<. GYMRAEG Fl'W,— Darllenwch yr apel a ganlyn, a gofelwch bawb ohon- och a fo yn Aberystwyth, fynd i'r cyfarfod-yr uuig gyfarfod ynglyn a'r Eisteddfod nad yw y Twrch Trwyth na'i lydnod i gael mynd iddo At garedigion yr iaith 1'n 'gytJredinol, ae at Gymry Dyfed yn arbennig. Cynhelir cyfarfod dan nawdd Undeb v Cymdeith- asau Cymraeg yn Neuadd Coleg y Brif Vsgol, Aberystwyth ar fore'r cadeirio (lau, Awst 17, 1916) am r J ar y gloch. I adran Dyfed-siro-,dd Caer Fyddin, Pcnfro a Chcredigion-y trefnir y cwrdd yn fwyaf nciJltuoL ond bydd croeso calon i gyfeillion o bob man. Llywyddir gan Mr. E. T. John, A.S., (Llywydd yr Undeb); anerchir y cyfarfod gan Mr. Dan Jenkins, C.M., Ysgol Lian y(Crwys y Parch. J. Jenkins, M.A., (Gwili); a swyddogion yr Undeb. Y Gymraeg yn siroedd Dyfed fydd pwnc y cyfarfod. Bwriedir sefydlu Cymdeithas Gymraeg ymhob tref a phentref yn yr Adran a cheisir egnïo ymdrechion aelwyd, eglwys, ac ysgol ar ran yr hen iaith. Mae'r mudiad yn un pwysig drwy'r holl wlad, am fod bywyd yr iaith yn golygu bywyd a pharhad pethau goreu Cymru. Mae'n bwysicach fyth yn Adran Dyfed am fod cynifer o blanl: y siroedd gwledig yn mudo i barthau gweithfaol Morgannwg. Dymunol iawn fyddai ennyn serch ynddynt oil at elfennau puraf bywyd ein cenedl, fel na phallont yn eu ffyddlondeb iddi mewn ardaloedd newyddion. Taer erfynnirfellyam bresenoldeb pob Cymro neu Gymraes a drigo mewn tref neu bentref yn Nyfed ydd heb Gymdeithas Gymraeg ynddynt. A doed y Cymrodyr hefyd yn gryno i roddi a derbyn ysbrydiaeth. Hyderwn yn fawr y ccir eich cwmni a'ch cymorth. Mae'r maes yn llawn addewid; doed lliaws o weithwyr i feddiannu'r cynhaeaf. Dros yr Adran, J. DYFNALLT OWEN, Caer Fyrddin, Cadftrydd. JOHN HUGHES, Aber Gwaun, Ysgrijennydd. Awst. 4, 1916. YR HEN WAS ,4'1 FARI.—Y mae pymthegfed llith yr Hen Was o'i Lofft Stabal wedi cyrraedd, ac a ddaw yr wythnos nesaf. Erbyn ei darllen, gwelaf mai baich hon ydyw y genethod gweini'n gyffredinol a'i Fari ef ei hun yn neilltuol felly. A dyma fy marn i amdani, yn ddibetrus :—Fe ddarllenais ami i lith yn f'oes, ar bob math o bobl a phethau ond yr un crioed fwy naturiol a doniol a chyrhaeddgar na hon. Y mae doethineb a doniolwch wedi eu cyfleu mor daclus ynddi ag ydyw gwyn a melyn mewn wy a rhyw bupur a halen blasus ganddo ar bob llwyaid rywsut. Y mae ganddo lawer iawn i'w ddywedyd y tro hwn am y "merchaid yma" sydd yn mynd o'r trefi i weithio ar ffermydd, ac ambell bwyth yn gymysg a'i bluen. Petaswn i yr Hen Was, fe gyhoeddwn Lithoedd y Lloft yn gyfrol swllt, ac a fynnwn weld copi ohoni ar fwrdd pob ty drwy Gymru. Fe werthai honno yng ngrym ei theilyngdod a'i bias hi ei hun, heb orfod troi at yr un gwr mawr a chyhoedd- us i sgrifennu Rhagymadrodd iddi. Ni raid i steamer S:\f-pTopeUed ddim wrth tug flats sydd raid iddynt wrth help pwff a mwg peth felly. Y mae yna gannoedd wedi gofyn imi pwy ydych chwi.yr Hen Was; ond yr un ohonynt ffeisen callach, er pob cast a chynnyg cil dwm. Chwi synnech nif< r yr enwau a ddyfelid. Ond gollwng y gath o'r cwd ? Na wnaf, byth

I DYDDIADUR. I HYDREF 9—S Cymanfa Annibynwyr Lerpwl a'r oykh Iii-Darlith yn Chatham Street 27, 29—Ovmanfa Bedyddwyr Lerpwl a'r Cyffinian TACHWEDD. I18-0?,tai?fod Cyatadfeuoi Mynydd S<}on

Cfhoeddwyp y Cymod Y Saboth nesaf. Y StETHODISTIAID 'OALFTNAIDD ?3IH018 JIOLD-10 a 8, O Thonifs, Usanetch y ffied4t iiVID ST-10.30 a 6, William Jones, Conwy < PmC1ARKNCS 8T-10 a 6, JH Morris JOVEIAB BOAD-10 a J. Pritchard, Uanberi9 IBATBAU ST.—10.30 a 6, John Evans TROSSHALL ST.—10 30 a 6, JH Williams, Porthmadog Irani) ROAD-10.30 R Prys Owen, Llangefni ttwaHAM PABK—10 a Edmund Griffith BOOTH—10 a 6, P Hughes Griffith, Liuadain ?AAX]nZLD-10.30 a 8, W Henry SlACOMBS—10.45 *6-30,J Mills Jonesllsnnerch y medd iABBTOK—10.30 a 6, J. V. Williams, Llanrhyddlad iOCK FlMRY-lo.30 a 6, B J Evans IF ALTON—10.80 a 6, O J Owen VATKELOO—10.30 a 8. W M Jones, Llansaatffraid ?LLL BoAD-IO.30 a 6 W Wilson Roberts SDQL LA5K—10.30 a 6, R H Watkins, Dinorwig WXBSTXR ROAD-10.34) a 6, W Griffith. Disgwylfa CAIRD ST—10.30 a 6, J Jone?,LIangoed WOODCHUBCH ROAD-1 0.30 a 8, E EJHughes, Hesllin No BBIOHTOX—10.30 a 6. J W Boberts Fny-hir WMT KIRBT—11 a 8-30jHuj?h Edwards,Rhyl SOOTHPORT—10.30 a 6. H Jones, Tyldesley iJUTToN QCARBY—10.30 a 8, Jehn Williams ^BSSTON—10.30 a Isaac Owen St. HBLXSS—W G Jones Maneeinien ST. HXLBNS JUNOTIOR-T Griffiths, Bryn tnelyn SJCMIIMSDAM—10.30 a 6. Lewia Andrews WLGAN—2.30 a 6. T Evans. Culcheth 3M.BSHKSE PORT—10.30 a 6, A»HTON-IV-MAKERFIEI,D—10.3Ga (5 Enoch Rogtra CTPMR WARWICK STUEKT—8.15 Hugh Jcr E* KITH J UOJd Jor.<Y; SAKKHAU,—6-15 Ghwaer Evans MIDDLESBROUGH-IO.80 a 8.30, ITTWDERTIASD—10.30 a 6. M B Moses IMNNTM90B—10.80 a 8 T J Owen SISINOTON—10.30 a 5.30, R J Jones SLDON—10.30 a 5.30, 3UTTOS OAK (Undebol)-10.30 a 5 30 H Curry, Caer IYB. ACHOSION ErsNJG "JAKKKLO RD—10.45 a 6.30 W J Jones, RhyJ <VIRION BROW—10.45 a Oliver Williams O^THARINTJ ST-11 A0.30. J TR1oQ; Davies VIIIIIFER RB—10.45 a 8.30. G H Evans SPiELLOw LANK-11 a 6.30, U?CA»D—10.45 a 8.30 W E Hughes. Waeciawr ARKKZ* JIILL-ll a 6.30, H Ridehaigh Jones 0 LULL, BOOTLE-11 a 6.30, J Howell Evans VB ANNIBYNWYR (ABKRSACX.—10.45 a 6-30, H Evaon Lewis, Caer dy do PABK ItOAD-10,30, R LI Williams. 6 J Vernon Lewis SKOVjt ST—10.30, W Thomas 6.15, T E Thomas, Coedpoeth 0X.IFTOJI RD—10.30, Ellis Parry, 6 J T Jones, Meirtdy aT MERSEY ST-10.30, J T Jones, 6 Ellis Parry, Godre'r Graig RFARSH LANE—10.30, R 0 Jones, 6, Albert Jones ![:aNSIKGTON.IO.30, J Vernon Lewis, 6, R TJ Williams Penarth FELNITT RD-lO.aO. T E Thomas. 6, W Thomas LI8CASD-10.45 a 6-15. T Griffiths, Manceinion VITTOIUA ST—10.30 Albert Jones, 6, B O.Tonti AAATHHELD RD-1030, Ysgol, 2.30, T E Thomas BALMORAL ROAD—10.30 a 3, SARLESTOWS—10.30 a 5.30, JOUTHPORT—11 a 6.30, \3'ITON-MAKIERFIELD —10-30 a 5.30, Edward Evans THATTO HEATH-5.45, T C Jones IOLBOSSI—10.30 a 5.30. Y WEBLBAID )AXPIELI.D-10,30, R W Jones, 6, T Isfryn Hughes ApzLLow LASK—10.30, J Roger Jones, 0, Aaroic Ow ur. ROOTLIZ-10,30. Aaron Owen, 6, R W Jones EDGE HILL-IO.80, Cyiarfod Gweddi, 6. J Roger Jone3 tNOWSLET RD-IO.30, T I Hughes, 6, W R Williams MTKTDD SEION-10 30, R W Ðavle, 6, Pryce Hughes BIRKENHEAD—10.30, R G Thom-ts, 8, R W Davieg WIDSTHS—10.30 a 6, H Williams IAASTON-2.,io a 6, R G Thomas SGRSMONT—10.45, Cyfarfod Gweddi, 6 Good mac EW" ASHTOH-IS-MAKERIIELD—10.30 » O. EARLBSTOWN -2 a 5.30, QOLBORNE—2 a 5.30, SPRING VIEW—10.30 a e., LXIGH-IO,30 A E; 45 ST. HELENS — Y BEDYDDWYB ■VIRION VILLAGE—10,30 a 8, D PoweJl IlüLSFlELD RD-10.30 a 6, T B homas. Gaf RW >MI BALLIOL ROAD—10.30 a 6, Peter Williams BOUSFIELD ST-IO.30 a 8, M Griffith WOODLANDS—10.30 a 6-15, Joseph Davie; ltOOJ: LANE— 10.30 a 6 H. R. Robert* IIACOMBE—10.45 a 6.15, H Davies (Abon) PALMERSTON DRIVE—10.30. L. W. LewU, Wyans EGLWYS RYDD Y GYM BY CANNING STREET—10.30 a 6, R L Willi ras HIGH PARK STREET-IO.ao, D Da vies, 6 R Thomas BOOTLE-10.30 si 6, J H Hughe-. ManeC'ir.inn BIRKENHEAD—10.30, R T Roberts, R, D Daviee DONALDSON STBZHT—10-30a ti, D D Jones,T.-effynnon YR EGLWYS SEFYDLEDTfi OLWI BANT-11 a 6.30. R. JJ. Hughes ASAPH SANT—10.45 a 8.30, S Jcnes-Parry DBINIOL SANT—11 a 6.30. Griffith Jone* IFMIFRED SANT—11 a 8.30 J Hughe*

Basgedaid o'r Wlad. I TUDOR EGLWYSBACH EVANS.— I Ar y dydd evi-itaf o O rffennaf, collodd y Lieut. Tudor E. Evans, East Surrey Regiment, ei tywyd yn Ffrainc. Yr oedd yn fab y diwedd ar Barch. John Evans, Eglwysbacli, a chydag ef cleddir gobeithion rhai o'r teulu am welect parhad a datblygiad amryw o ddoniau ei dad. Cafodd Tudor yrla lwyddiannus fel efrydydd pan ym Mlirifysgol Caerdydd, a graddiodd yn B.A. gydag anrhydedd. Yr adeg hon yr oedd. eifryd ar y woinidogaeth Wesleaidd, ond ysywaeth, daeth cymy lau tewiono amheuaeth i'w gyfarfod, ac oherwydd hynny rhoddodd heibio ) syniad o fod yn bregethwr, er y cred.em ni fod ganddo y dawn i siarad yn dra helaeth, heblaw amryw o gymwysterau ereill tuagat lenwi y swjdd oruchel honno. Ond yr oedd Tudor, draan, yn rhy onest i ragrithio. Yr oedd wedi gweld esiampl rhy dda ad ref yn ei dad i goleddu syniadau isel am y einidogaeth; wedi cymdeithasu gormod ag un oedd a'i holl fryd ar aehub eneidiau iddo ddringo i'r pulpud heb allui dweyd yn groew "un peth a wn i." Y canlyniad fu, i'w blaniau gael eu dyrysu, a bu am gryn amser yn methu pender- fynu pa gyfeiriad a gymerai. Fe wyr rhai ohonom, fel y mae gwaetha'r modd, am brofiad tebyg fe deimlem ein bod. wedi ein evsegru gan rieni duwiol i wafsanaeth lesu Grist, a rhyw awydd dwfn, diet aw, yn ein henaid am wneud daioni, ond fe red,odd ein llestri i niwl, a ehyn iddo gael ei chwalu, ac i ninnau allu cymryd ein bearings, yr oedd wedi mynd yn rhy ddiweddar i wneud dim o bwys ond ceisio oreu gallem gario rhyw "gargoes" bychain gyda'r glannau—bod yn fath ar small coasters efo pethau crefydd. Buom yn edryeh yn mlaeu trwy dawch a niwl y dyddiau ystormus hyn at ddyddiau pan fuasai y profiad tanllyd presennol yn esgor ar ffydd syml a chref yng ngv/irioneddau yrefengyl, ac y gwelid Tudor ynail-afael yn gorclixvylof, i'r efengyl dragwyddol. Eithr nid felly y hu, a dyma yntau—fel eannoedd ereill o fechgyn Cymry—yn huno yn tiawel mown daear estronol hyd oni wawr- io y dydd a chilio o'r cysgodau. Trwy ddirgelffyrdd mae'r uehel Tor Yn dwyn e waith i ben," Mor anodd deall ffyrdd Duwi o reoli'r byd. Eto rhaid cofio yrhyn addywed yr Hen Lyfr, "cany s Duw ydwyf fi ac nid dyn." Oni wna Barnydd yr holl d.daear fam ? Bu Tudor am beth amser yn astruiio Cerdd- onaeth dan yr Athro Dr. David Evans, Caerdydd, ac y mae'r Dr. yn barau mai fel cerddor y buasai wedi gwaeud marc pe cawsai fyw. Ymdden^ys fod ganddo gryn allu i greu, ac y gellid. dtsgwy'l iddo ddatblygu yngyfansoddwr da. Nid ydym yn gymwys i benderfynu y cwestiwn, ond fe wyddom fod teulu ei dad, yn hoff iawn o gerddoriaeth, a digon tebyg iddo yntau etifeddu y duedd hon. Deuai hiraeth dwfn drosom am ei annwvl dad bob tro y cyfarfyddem Tudor. Yr ootid amryw o'i ncdweddion ganddo-yn enwedig ei manliness a'i ledneisrwydd. Perchenogai ddynoliaeth nobl: yr oedd rhywbeth atyn- iadol yn ei bersonoliaeth. Meddai genius for friendship" fel y dy wedwyd am wr mawr a fu farw ychydig amser yn ol. Yn hyn eto tebygai i'w dad. Yn hUweddar daeth i deimlo diddorde. yn y Gymraeg, ac ymfalch- lai yn ei waed Celtaidd. Pe wedi cael byw, y mae yn ddigon tebyg y buasai yn dysgu'r iaith. Fel y gwyr y rhan fwyaf, nid oedd ei fam yn medru Cymraeg, felly ni chafodd fantais i ymgydnabyddu a'r iaith. Gwraig nobl a gwir grefyddol oedd ei fam un o'r gwragedd goreu y cawsom y fraint o'u cyfarfod erioed. Cafodd hi fynediad helaeth i'r trigfannau nefol, cyn i'r ystorm hon dorri ar y teulu, ac y n awr dyma'r mab ieuengaf yn ei dilyn i wlad lie nad oes golli ffydd o'i mewn Yno, fro ddedwydd, maehen freuddwyddion A fu'n osmwytho ofn oesau meithion Byv yno byth mae pob hen obeithion; Yno mae cynnyJd uc-hel amcanion Ni ddaw fyth i ddeifio hon—golli ffydd Na thrawd cvwilydd. na thoriad calon. L J.D. O'R HEN SIR—SEF SIR EON.—Y dydd o'r blaen, yng Nghaergybi, aoth y modur cyflym i wrfchd arawiad a'r ferfa araf a olwynid gan Anthony Williams, glanhawr yr heolydd, a thaflwyd ef i'r llawr, a hynny rnor heger hes torri ei goes. Wrth geisio osgoi bachgen o'r enw Pratt, a olwynai ei feic. y bu'r ddamwain. Anafwyd y bachgen a cirylliwyd ei feic. Yr jdym yn byw mewn oes v rhaid i'r ferfa lonydd roi ffordc i'r modur ffasiynnol a chwyrn. Da naddigwydd- odd ctim ac mai'r beic a sraiodd y ?waethaf, ac nid v ba?hgen. LIannwyd pwlpud Moriah M.C. Llangefni v Sul o'r hsen ?an ? Parch. John Roberts, Caerdydd —un ?) gedym el e:\fundeb, ac yn deilwng o'i dad. Tiistyd a !anwodd LlanMiian a'r cvlch pan d.deuWyd a chorff John Owen a fu foddi— i'w gladdu ym mro ei dadan. Ni bu ond ychydig fisoe<]<? yn briod, a gwy fam a wyr am lawer i don arw, ond yr un drvmach na'r don a ddygodd ymaith ei mab annwy l. Da y gwnaeth un o aelodau Cyn.gor Caergybi alw sylw at waith rhyw rai ar ddvdd yr Arghv dd yn rhwyfo mewn eychod yn yr harbwr. Canmolir y Cyngor am feddu ar lygaid (htigon byw, ac ar cafod digon gonest i godi cri dros burdeb hen Saboth tawel y Cymry. Gair yn cyrraedd Llangoed am gwymp marwol y Preifat Samuel Thomas, mab Mr. a Mrs. Wm. a, Jane Thomas, gynt, o Linnerch y medd. Gwr ieuanc tawel a hoffus gan bawb, yn dciirn ond naw ar hugain oed. (Jwymp- odd naw mis i'r diwrnod y collodd ei chwaer ei phriod yn y fmydr, a saith o amddifaid ar ei ol. A dyna ing i galon mam weddw gystuddiol ym Mhensarn ofidd clywea i'w "Harold" hoff gael ei ladd. Bachgen dwys, ond nodedjg o ddewr. Hir y cofir yn Llanfair P.G. am gwrJd anrhydedd Mr. TlIos. Owen, Dryl1, oedd yn" boat- swain" ar y Tarra ac a waredwvd n or wyrthiol o balfau'r "SennusSl" Cyflwynwyd iddo Solid Silver Tray gan 3 Llanfair Naval & Military Fund ae amo'n gerfiedig hanes ei helynt a'r w aredigaeth. Y Proff. J. Morris Jones yn y gadair, a Mr. H: O. Hughs foedd. ar y Tarra adclaethai o Gaergybi) yn annerch gan ad.rodd. amdanynt yn byw am 48 o oriau ar chwarter peint o ddwfr, ac yn gorfod ciniawa ar ganiel oedd wedi loddi er's rid in it Didoorus iawn oedd anerch- iad y Proff. Win. Roberts, B.Se., o un o. golegau'r India, yn Ysgoldy Lon Fslin, Llangefni, y nos Sul o'r blaen. Anercbiad ar gre.fvddai.i'r Inclia. A'r Athro Evans, Ysgol y Sir yn dweyj gair. Y Proff. Roherts yn anedig o Fferam Gorniog, Pentraeth. Gofid i ni oedd (joall am huno o dud hybarch yr adroddwr coronog Deiriiol Fyclial). sy ei wyneb a'i barablrrorfjg -nefin ac annvy I ym Men. En'1' hen nail farw mewn oed ran patriarebai(l(!- yn ddcg aphedttar ugain yn gmeriad duwiol, ahynod ac fel tien dd erwcnbraff wedi byw;. nhir, a'i chysgod. Hydan yn fendith i'r fro. Bu Deiniol a'r teulu yn nodedig o ofalus o hono i'r diwedd. Arhosai er's rhai blynyddoedd gyaa'i ferch ieuengaf a'i phriod Mr. Isaac Thomas, Ty'n Llan, Rhoshirwaen. Rhoed ei weddillion i orwedd y Sadwrn diweddaf ym mynwent Rhiw, Lleyn, adirgennym ei fod yn angladd lluosog. Yn ddeg ar pliw'.war ugain !—gysgod maith' Pa golled fwy i Ddeiniol ar ei daith ? —Llygad Agored. SiR FFLINT.—Yn Llannerch y mor y bu'r C.M. diweddaf. Dewiswyd. y Parch.T. M. Jones, Y Gronant, yn ysgrifennydd Mn (4, d FAm 1917—1919, a'r Parch. R. L. Jones, N'ere wy,4, yn ystadegydd. Y Parchn. J. Hughes, M.A., Lerpw l, a D. O. Tudwal Davies, Rhosesmor, a bregethai yn yr hwyr. Y mae eghvys Caersalem, Mint, wedi rhoddi galwad i Mr. Lsaac Pan% Bau Colwyn, a chredaf y bydd iddo ei derbyn. Y mae'n Irawd i'r Parch. T. D. Parry, bngail llwyddiannus Cynfal a'r Oro, a gorffennodd ei gwrs athrofaol yn y Bala eleni. Gwelaf fod Meudwy Machreth a Thwm Dulas yn ceisio creu tan Cymreig yn y Sir. Wel, boys bach, byth, byth. Dvlasech fod yma un can mlvnedd yn gynt. Gobaith anobeithiol hollol yw eich gobaith. Gellwch dreio, ond fe gewch chwi weld na lwyddwch. Ddydd Gwener, Awst 4, bu cyfarfodydd arbennig yn yr Wydcfgrug i atgofio dathlu a chyhoedoi y rhyfel. Awst 4, 1914, a hynny mewn ysbryd ymostyngol. Yr oedd un rlan arweiniad "awdurdodau goruRhel" y Sir, a'r llall d an nawdd ac arweiniad y werin a'r saint Ymneilltuol. Trefnodd yr aw-durdodau goruchel orvrndaith urddasoj, pawb hyd yr oedd. modd, yn ei wisg swvddogol ei hun o'r oe( ( l mod(! uehel sirydd i lawr, ac aed. i Eglwys y Plwyf yn y dref, i fynd trwy ffurf wasanaeth ymos- tyngol yno. Wedyn aed yn orymd.aith i Neuadd y Dref, a bu cyfarfod yno. Yr oedd Esgob Llanelwy, yr esgob Pabyddol, y Bamwr Banks, Argl. Mostyn, a mawrion eraiU yn bresennol. Cafodd y Parch. H. Lefroy York.M.A.,B.D., gweinidog Wesleaiad Seisnig y Rhyl, lawn mwy o afael ar y dorf na neb, er fod esgobion wetii. siaraki o'i flaen. a pha ryfedd ei fod yn gallu siarad ar rhi fel gan fod ganddo bump o feibion yn y rhyfel a'r fyddin ? Yr unig un o'r holl siaradwvr a barodd wybod ein bod. yng Nghymru, a bod Cymry a byddin Gymreig mown bod, oedd Argl. Mostyn. Chwarae teg i galon yr Arglwydd, gallwn feddwl fod rhywfaint o'r gwaed eoch Cymreig yn rhedeg yn ei wthien- nau o hyd. Fel hyn y mae hi onite ? Y gwaed Cymreig yn dal i allu rhedeg rywfaint mewn gwthiennau na syna.si(! pe sychasai er's talm, ac wedi sychu i fyny yn golsyn heb yr un diferyn mewn gwthiennau y disgwyliem iddo redeg n bur a rhydd- Diwedd wy(i yo cyfarfod trwy ganu God Save the ICiftg 11 Yr oedd y cyfarfod yn yr egIwys i fod, yn ol yrhysbysiad amdano, yn gyfarfod ymostyng- ol, a d iau ei fod, er nad. oed.d nebyngwisgo sachlian a lludw ond bob-un, hyd yr oedd modd, yn ei wisg swyddogol ddrudfawr. Yn yr hwyr, dan nawdd eglwysi Ymneilltuol y dref, bu cvfarfod ymostyngol yng nghapel y M.C. Y llywydd oedd y Parch. Thos. Morgan, a Miss M. J. Parry, A.R.C.M., yn' trin yr organ yn fedrus iavin. Cymrodd y brodyr a ganlyn ran :—Y Parchn. T. C. Roberts, Gwem y mynydd; W. Morris Jones. B.A. A. Shipham, G. Parry Williams, M.A., yr Wyddgrug a Hugh Evans,(Cynfor) y Rhyl. Yr emyn a ?anwyd yn olaf oedd God Save the King." Yr oedd yn gvfarfod C' ot i Save the Hinp, rhagorol iawn, a gwnaeth yr ysgrifennydd (Mr. John Owen, y Pentre) ei waith trefniadol \n ganmoladwv iawn. f QWRECSAM D^d<J Sadwrn, A .st. 0. unwyd Mr. J. Meirion Jones, y datganwr enwog s.n a-rwain y gan yti Seion, mewn glan hdoctas a Miss Mary Parry, merch Mr. a Mrs. Joseph Parry, Rhudd^an—- chwaer hefyd i'r Parch Dr. !Tone-, Parry, Prestatyn. Gweinyddwyd, gan y Parch.R. B. Morris, M.A. t ,ieh,triinai bIaenor y gAn yw Mr. Jones, cafwyd darnau melys ar yr orcan gan Miss Sissie Hughes, Mus.Bao., A.R.C.O. 'I'reulia y ddau eu mis rnêl yn Llandudno, —GOHEBYDD. Conven.—Trist genym gofnodi nianvolaeth Private J. D. Edwards, mab Mr. a Mrs. John Edwards. Blaenddolj a syrthiodd ym mrwydr Coed Mametz Gorff.io, yn 21 oed. Nid oes Uawer 0 amser er pan aethai i Ffrainc o Kinmel. Gwr ieuanc talgryf a hoffus. Gresyn meddwl na chawn glywed ei lais mwy y tu yma i'r lien, ond er i'r llais ddystewi, erys yn ein hadgofion mwyaf cysegredig, Teimla/'r ardal yn ddwys wrth eifarwolaeth, a chura ei chalon mewn cydymdeimlad a'i detain yn eu profcdigaeth lem.L.E.P. YA AMU YT HI G.—Ym-weliad a'r Cytnry Cfayf~ edig--No3 Wener, cynhaliwyd cyfarfod brwdfrydig. dan lywyddiaeth Mr, E. P. Lewis, Cyfreithiwr, i drefnu ymweliad cyson a r Cymry sy'n gorwedd dan eu clwyfau yn ysbytai'r cylch, Deallwn fod nifer o Gymry uniaito yn cin hysbytai, buddiol iawnfuasai i rai o'u cydgenedl ymweled â hwy a chyfarfod eu perthynasau fyddl/'n dod yma ar ymweliad a'r bechgyn. Dewiswyd Mr. Hugh Hughes yn Ysgrifennydd y mudiad, a Mr. Hugh Vaughan, London & Provincial Bank, yn drysorydd, Bydd yn dda gan yr ysgrifennydd gael manylion ynghylch unr'iyw glwyfedigion^Cymreig a ddjgwyddo fod yn y cylch, a gofelir y bydd Cymro neu Gymraes yn ymweled n gyson. Cyfeirier pob gohebiaeth i'r Y: grifemiydd :—Mr. Hugh Hughes, 8 New Street, Shrewsbury.

Undeb y Cymdeithasau Cymraeg (Adran Dyfed). Cynhelir i- CYFARFOD = AR FORE'R CADEIRIO, YN EISTEDDFOD GENEDLAETHOL ABERYSTWYTH Yn Neuadd Coleg y Brifysgoi. Cydeirydd E. T. JOHN, Ysw ? AS, Llywydd yr Undeb. Llefarxvyr— Y Parch. J. Jenkins, M.A. (Qwiii). Dan Jenkins, Ysw., C.M., Ysgol Llanycrwys. A Swyddogion yr Undeb. Y GYMRAEG YN SIROEDD DYFED fydd pwnc y Cyfarfod. Penodir Tryswydd i'r Adran yn y Cwrdd, a ebeeglir at y trenliau. Cioeso oalonoog i holl garedigion y Gymrg, ac yn e: wedig i Gymry Dyfed. J. DYFNAL LT OWEN, Caer Fyrddin, I lywy<^d yr Adian. JOHN B TJGHES, A bsr Gwaun, Yeg, Eisteddfod Genedluethol ——— 1911 i'w chynnai yn BIRKENHEAD. Rhestr y Testynau YN BAROD AWST 12. Pris Och. Drwy'r Post 7 ic. Cyhoeddedig gan "UGH EVANS A'I FEIBION, Swyddfa'r Brython." YN EISIAU. YN EISIEU.-Bachgen wedi cael addysg JL da, mewn Cyfrifdy(Cou,??,ting House).. Ymofynner drwy lythyr, W.H. WATTS Be Co,. Ltd., Compton House, Liverpool ARGRAFFIAD NEWYDD A HELAETH EDIG It laiill Bymraep: El HORGRAFF A'I CHYSTRAWBN. Gan y Parch. D. Tecwyn Evans, B.4 Ar w ert b gan yr holl Lyfrwerthwy* PRIS 1/6. Nis gellir ei gael oddiwrth yr Awdwv,, Lie nad oes Llyfrwerthwyr anfoner at y Cyboeddwyr— HUGH EVANS & SONS, Swyddfa'r "Brython," Lerpwl, Printed and Pnbilthed by ths Pro- prietors, Hugh Evans aad Son., 3St 81& Stanley Road, Liverpool, In the County of Lancaster, Tel opt Bootl.