Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

2 erthygl ar y dudalen hon

BEDYDDWYR CYMRU.

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

BEDYDDWYR CYMRU. Cyrddau f Undeb ym Mhont y Cymer. Cysylltiadau r Cwm Cyshaliwyd y rhain Awst 21-24. Pelltref mawr a phoblog yw Pontycjmor, yng Nghwl11 Garw. a gynhyddodd i'w bwysigrwydd pres- ennol gyda chynnydd glofeydd y lie. Garw yw enw'r afonig a ddyfrha'r emm. ac y m3.o r cwm yn un o'r rhai prydferthaf o gmnedd prydferth Morgannwg. Y mae'r Gymraeg yno mor fyw ag erioed, ond y mae dylifiad y llanw Seisnig i'r He yn peryghi ei dyfodo]. Er hynny, y mae CymrodorionGlennydd y Garw yn bybyr allwyddiannus, ac ym debyg o gadw iaith a bywyd yr hen genedl yn fyw. Yehyd- ig yn is i lawr yn y Cwm y saif Plas y Betws, lie preswvJiai Sion Bradford, sef Teuan Tir larll, un o brif feirdd Tir Iarll, a Chadeirfardd Gorsedd Morgannwg. Yr oedd of yn el rym a'i rwysg yn neJhreu'r ddcunawfed ganrif, ac wedi bvw digon o'r ganrif o'r blaen i adna- bod v Bardd a'r Piwritan Sainuel Jones, Bryn Llywarch, a droisid o'r eglwys yn 1662. Bu ym Mhlas y Betws ami i gyfeillach ddiddan pan gyfarfyddai yno feirdd Tir Iarll, Dafydd Benwyn. Lewvs Morgannwg, Dafydd Nicolas, bardd tfY la Aberpergwm, Tnomas Llewelyn y Regoes p.o oraill. Sion Bradford oedd athro lolo M' Tannwg, ac efe a drosglwyddodd i'w ddisgybl ysgrif Cyfrinach Beirdd Ynys Pry- dain. Y mae and i Ie arall ac ami i enw arall ar sroffa yn y Cwm. ac yn annwyl i Gymry Pont y C/mer oherwydd eu perthynas a helyntion Cymru a'i Ilenyddiaeth, ac a chrefydd yr Oen. Fel hyn y dywed y Parchedig W. Saun- ders yn y Rhaglen i gyfarfodydd yr Undeb Y mae enwi Llangeinor (y mae'r rhan fwyaf I o Bont y Cym it yn Llangeinor) ar unwaith yn ein hatgofio o Tnomas Joseph, yr hwn, yng I nghyda Morgan Jones y Bettws a H • well Tnom as. Glynoorrwg. oedd ymhlitn y ddwy hi a drowyd allan o'r Llannau yn 16o2. 0 tan eglwys Llangelno r y saif hen ffmmdy T futon, lie y prejwyliai y Dr. Price, nvib i'r Par-hedig Rees Price, gweinidog gyda'r Annibynwyr, a gfrr a euwogodd ei Itun yn ei oes ym myd addysg ac athroniaeth ac a gydnabyddid gan gerihedloedd y byd gwareiddiedig fel un o gyllidwyr mwyaf y cyfnod ac fel amddiffyn- ydd diguro i egwyddorion rhyddid a chyd- raddoldeb. Yr oedd yno bregethu a bedydd- io yng Nghwm Garw ac yn y cylchoedd er yn fore yn vr I-e. ganrif, ac y mae enwau gwomi- dogion y ganrif honno a'r ddwy ddilynol argof parchus eto yn y Cwm. Y mae enwau y rhai a fu yno olaf yn gweinidogaethu, megis y Parchn. T. Davies (Difis bach y Noddfa) a T. B. Phillips, Tylagwyn, yn enwau serch gan bawb yn y lie." O'r naill belh i'r Hall- Eglwys "a gweinidog y N >ddfa Pont y Cymer a wahoddodd ac a groesawodd yr Undeb. Gwnaethpwyd trefniadau rhagorol, ( A y gwnelid popeth yn weddus ac mewn t-rofn. Cydweithiodd eglwys gariadns y Noddfa yn ardderchog gyda'i gweinidog poblogaidd, y Parch. W. Saunders. a darparwyd yn helaeth a derbyniwyd y lliaws cenhadon yn dra chroesawgar. Cafwyd mwy na digon o leoedd cysurus i letya'r ymwelwyr, cafwyd yn rhwydd fenthyg capelau enwadau eraill i gynnal amryw gyfarfodydd, ac ni bu ball ar garedigrwyddnjb. Daeth torfeydd mtwr ynghyd i'r cyfarfodydd cyhoeddus a gynhelid mewn pedwar capel. Teimlid yn ddwys oherwydd cyflwr presennol Ewrob, a chlywid megis swn ym mrig y morwydd a bod rhyw alwad gyfrin ar i'r eglwys yn gyfiredinol ym- symud ymlaen mown dweyd a gwneuthur. wrth fodd y Pen Mawr. u a i i £ ..1 i: J Yng nghapoi y P ssoaaia y cyiuieua y cynadleddau, a chafwyd arnynt arwyddion helaeth o weithgarweh a doethmeb a gras. Y llywydd oedd y Cynghorwr Evan Owen, Ysw..Y.H Caerdydd, a'r is-lywydd, y Parch. T. H Williams, Casnewydd. Yr oedd mynegiadau pwyllgorau Dlrwest, a'r Drysorfa Weinidogaethol. a Llawlyfr Moliant. a'r Undeb a'r Genhadaeth Dramor, ac Undob yr Ysgolion Sul, Undeb Bedyddwyr Ieuainc Cymru, Cymdeithas H wies, etc., yn cael eu derbyn a'u hystyried gyda mesur hyfryd o ddoethineb. Y gwr a otholwyd i fod yn llywydd y flwyddyn ne3af yw John Hinds, Ysw., A.S., gftr a fawr hoflfir ac a berchir yn Llundain a hefyd yn ei dref enedigol, Caerfyrddin, oher- wydd ei synnwyr da a'i grefyddolder a'i gyd- jondeimlad cynorthwyol a phobl ieuainc o Gymru yn Llundain a'i barodrwydd i gyd- weithio gyda phob svmudiad crefyddol ac a phopeth a fo a'i duedd igodi'r Hen Wiad yn ei hoi. Baasai'r trysorydd, y g wr da Mr. Gibbon o Paesteg. f arw'n sydvn yn ystod y flwyddyn, a dewiswyd ei fab, Capten J. Roy Gibbon, yn ddilynydd i'w dad. Yr o edd y m ab y n b res ennol yn ei wisg filwrol, a phan gododd i siarad bu'r dyn ieuanc corff"l, nerthol, am beth amser cyn gallu dweyd gair, ac yr oedd llawer eraill yn wylo gydag of. O'r diwedd llwydd- odd i ddywelyd y gwnai ei oreu a diolchodd i'r gynhadledd am eu cydymdeimlad a'i fam ac yntau. Dywedodd D. Edwards, C"leg y Bedydd- wyr, Caerdydd, fpd rhagolygon Trysorfa'r Eglwysi Gweinion yn dra addawol, a bod gobaith da y daw'rgasglifyny A'riwm gofyn. nol, a hynny'n brydlon. Yr oedd anerchiad Mr. Owen yn amserol a rhagorol. Adnoddau'r Enwad oedd ei dest- yn; ond e;lur,)dd ary dehreu nad ei adnodd- au ysbrydol a fyddai ganddIJ dan svlw, ond yr adnoddau amgylohiadol. Dj,ngosai ei araith fod gan Mr. Owen weledigaeth glir i mewn i'r adnoddau liynny, a rhoddodd awgrymaii gwerthfawr a chymhellion cryfion. Dyma rai o'r adnodelan. Y Colegau, Ysgolion Rhag-j baratoawl, Trysorfa'r Eglwysi Gweimaid, Cymdeithas Dlarpar ar gyfer gweinidogion I hen a moth edig, ynghyda'u gweddwon a'r amddifaid, y Drysorfa Adeiladu, etc. Dylai pob aelod o'r enwad ddarllen ac ystyriecl yr anerchiad. Galwyd milwr clwyfedig ymlaen i'r llwyfan, a rhoddwyd idd,) dderhyniad cynnes. Gwr ieuanc o Wynedd yw Mr. Jones, a aoth yn filwr ac a glwyhvvd yn dost yn ei fraich dde, y mae e: wedi ei ryddhau o'rherwydd ac wedi mYllcl yn ol at ei fyfyrdodau yng Ngholeg Bangor. Cynlialiwyd y cyfarfod cyhoeddus cyntaf nos Lun yn y Noddfa, dan lywyddiaeth y Cynghorwr W. Lewis, Ysw., Merthyr, pryd y c-afodd rymilleidfa fawr areithiau gan yr Athro J. Samuel, M.A., ar Yr Ysgol a'r Plentyn ynf. nghyfnod ei ddeffroad a chan y Parch. J. Griffith, B.A., B.D., ar Y Cyfle Dirwestol a chan y Parch. T. Morgan, Wyddgrug, ar Y dyn ieuanc a'i beryglon moesol. Nos Fawrth, siaradodd y Cynghorwr D. Griffiths, ar Meithriniad y Byivyd Dejosiynol, a'r Prifathro T. F. Roberts, M.A.,Ll.D., ar Y Mudiad Gweinidogaelhol yn ei weddau ysbrydol. Wele sylwadau y Prifathro I Pysg,)twyi Byolon. Ymae cronfa'r eglwysi bychain yn ysbrydol yn ei chynllun ac yn ei hamcan. Nid llai ond mwy ysbrydol ydyw'r cynllun am ei fod yn golygu hunan-aberth wedi ei wasgaru dros enwad cyfan yn ol cyfartaledd gallu pob eglwys a phob aelod. Felly y bydd raid i hunanabefth y bobl weitliredu yn y dyfodol a goreu po fwyaf o drefn fydd amo ond ei gadw'n berffaith wirfoddol fel y byddo'r Arglwydd yn cin llwyddo. Y maû'n gynllun sydd wedi ei dreio yngNghymrn'n barod. Y mae'n gof gennyf fynd i Borthmadog tua 1S75 am Sul yn yr Hydref, a gweld ar y mur- iau hysbjTslen fawr lliwiedig fel hysbyslen Eisteddfod ac ami'n argraft'edig inev/n llyth- rennau breision Sul y Brifysgol." Cafwyd a y pryd hynny tuag at atlirofa'r werin bobl, Cronfa Syr Hugh Owen, yrhon y cyfrifir i 100,000 gyfrannu a,ti cronfa ysbrydol, am mai trwyddi y dysgodd y genhedlaeth honno ysty r ad dysg uchraddol. Y r oedd y diweddar J. Y. Roberts o Fanceinion yn Llynlleifiad ar neges y gronfa honno pan amneidiodd cabman arno o eatrych ei gerbyd. Aeth yr henafgwr ato, ac estynnodd y cabman iddo hanner sofren yn rhodd at y Brifysgol. Ym mherson y gyriedydd hwnnw cyrhaeddodd ein cenedl uwch lefel ysbrydol. Y mae cenedl a gyn- hwysa'r fath bobl yn genedl frenhinol ac ysbrydol. Mewn cyfarfod ceahadol ym Mhon llwyn rhyw bythefnos yn ol, clywais genhadwr a chenhades o Fryniau Khasia yn dadleu hawliau ysbrydol gwerin yr India, ac arwein- ydd arall yn pledio achos y boblogaeth ddiymgeledd yn nh refydd Deheudir Cymru. Teimlwn fod gosod y fata apel gerbron cynull- eidfa o geimwyr a t iyddynwyr yn brawf fod y cyfryw yn bobl ymherodrol yng ngwir ystyry gair, yn ymgymeryd a chyfrifoldeb llywodr- acl;'t yr India a dyrchafiad eu cyd-ddynion o bob cenedl ac iaitli. Y mae'r flaith fod yr apel yn cael ei chyflwyno ar dir ysbrydol yn unig yn wyst: y bydd y Cjrmry'n ffyddlon i'w delfrydau. Rboddwch yr apel ar dir is-raddol -ar dir cyllidol neu ar dir diogelwch y llyw- odraetfi—byddweh yn baeddu IDettiad. Cadwch ef ar y t ir uwch, cewch atsbiad yn yr un ysbryd ac ar yr un lefel. Ond gofalwc-h fod yr amcan yn un ysbrydol hefyd. Yr amcan ydyw parat 'i arweinwyr i'r bobl erbyn y dyfodol—pyfg twyr dynion. Pan fyddo'r amser yn ddifrifol y mae galw am ddynion. O bob d. -sbaif 1 o ddynion gofynnir i weinidogion yr Efengyl arddangos cymwys- t^rau arweinwyr yn eu ffurf puraf a drutaf. Ymhle y mae'r cymwystarau hyn i'w hym- ofyn ? Y maenfe i'w cael mewn rhai ardal- oedd neilltollle mae curiad calon y bywyd ysbrydol yn fwvaf clir a chysson, Mae rhai pentreti Cymreig y mae'r nodweddion yn et'feddol. Cewch ddau neu dri o'r iawn ryw ohonynt yn flynyddol bron, tra y mae eraill wedi anghofio'r gyfrinach o feit hrin bardd. neu gerddor neu at hro neu genhadwr. Mewn rhai teuluoedd y mae arferiad gynhennid o hunan- aboxt'i, o ysgolheigiaetli, asêl dros wnevt'uir daioni. Y maert i'w cael yn fynych ymlilith y werinbobl. Y mae llafur corfforol yn rhan o'r brect siaeter bod ynadalent Au dvfnach, ac uwchlaw'r cyfan bersonoliaet i eang, rad- lon, ac enillgar, yn cynnwys y fat'i ofod o serch at eu eyd-ddyuion fel y,mao'n amhosibl eu syfrdanu i hanangais. Clywsoch y Parch. Thomas Phillips y prynhawn yma yn olrhain rhai o'r nodweddion gyda gwelediad clir. A saint." meddai, is a man under orders," yn un a chanddo hamdden i wrando ar Dduw, i ddisgwyl nes elywo y swn ym mrl. g y morwydd un sydd yn ant trio ei gyfan oil ar yr ysbrydol a'r anweledig, yn dweyd wit 10 ei hun, Dyma fy-mangre fecban y'm gosod- wyd ynddi i wneud fy ngwait'i," yn un a ddywed am yr hwn a gyfeiliorna ac a dripia, Mv mission is not t > clear him out, but t > save him." Y mae geiriau'r Apost 1 yn eu clustlau'n barhaus Bydded eieh arafwch (eich sweet reasonableness) yn hysbys i bawb dyn. Y mae'r Arglwydd yn agos." Y mae hyn mewn amseroedd o derfysg ac anhunedd sydd yn gwahodd y werin at eu baneri. Y rhai hyn vdyw second lieutenants platoons y llinell fiaenaf, sydd mor selog t -os jTiiddygiad eu dilynwyr fel nad oes ganddynt feddwl am e' diogelwch eu hunain. A oes yma wr ieuanc yn ein eynulleidfa heb fodd i brynnu llyfr neu yn siglo yn ei cleyrngarwch ? Cylchyn- ant ef a gwyliadwriaet i anwaledig na rydd hun i'w hamrant xi. Darparu amodau ffafriol i'r cyfryw ydyw amcan y gronfa hon, rhoi iddynt gyfle i ufudd- hau i gymelliadau ysbrydol dirwystr yng nghynlluniad eu bywyd. Dynion ydynt hwythau, ond dynion sydd ifyw i eraill,- y nlae'n wiw gan eu gwlad eu rhyddhau i fesur oddiwrth bryder trostynt eu hunain fel y gallont bryderu ac ymdrenlio dros eraill yn gyiangwbl. I'r cyfryw.y mae'r living uruje, o fuel yn drefniant materol.yn dyfod yn rhan or arfogaeth ysbrydd a'u cymhwj'sa i sefyll ddydd y prawf. Nid oes achos i mi yrarortymu'r pwynt cer bron eynulleidfa o weithwyr ond fe'm cym hellir i wneud apel at y gweithwyr ar ran eu cyd-weithwyr. Fe garwn yn fawr gael gwy- bod meddwl y gweithwyr, yn hen ac ieuanc, J am y gronfa hon. A oes ganddynt rvw wrth wynebiad iddi y gellir ae y dylid ei symud ? Nil:) gallwn fforddio methu yn yr ymgyrch hwn wedi unwaith ei gymryd mewn llaw, heb orfod gostwng ein pen mown cywilydd, peth na wnaethom mohono hyd yma. Ond methu a wnawn oni bydd i'r gweithwyr sydd gartref, a'r chwiorydd annwyl sydd gartref, gymryd y gwaith m ;wn llaw dros eu brodyr sydd yn amcldiffynfeydd y Cyfandir ac yn disgwyl i'r gwaith fod mown llaw cyn y dychwelant i'w gwlad. Os ceir pregethwyr o blith y rhai hynny, byddant ynbregethwyr na welodd'y byd eu rhagorach. Gwelais yn ddiweddar ddrama Gymreig dan yr enw "Newid ar Fyd," yn yr hon y ceir ymresymu rhwng gweithwyr a'i gilydd. Y tad a gwyna fod ei fab hynaf yn rhoi i fyny baratoi am y weinidog aeth." Etyb un o 'r bechgyn eraill fod ganddo reswm o'i flaen, am fod pleidwyr crefydd yn gomedd darparu at gynhaliaeth y weinidogaeth ac yn eu gorfodi i dreulio eu hamser mewn materion dibwys. Y mae- dadleuou fel hyn wrth wraidd pob galwedig- aeth ar hyn o bryd. Y mae yn rhaid iddynt wrth arweinwyr yn eu deall ac a ddeellir ganddynt. Y mae eu safle ar lawer peth mor Wiihanol i'w blaenoriaid fel na all athrawon ac eraill sydd wedi treulio eu hoes yn eu plith eu deall yn llwyr. Rhai o'r gweithwyr sydd yn eu hoed drachefn a gvrviiatit--ac nid heb reswm mown rhai enghreifftiau —mai rhoi addysg y maent i'w plant i'w colli i achos llaiur a'r werin. Ond cul a di-ddychymyg wedi'r cyfan ydyw'r Harbwynt a fYllllai gyfyngn ar! ragolygon y gweithwyr ac yn anad dim eu lluddias i fod yn weinidogion yr Efengyl. Oblegid addysg y gweithiwr fel gweithiwr mewn modd arbennig sydd gennym mewn llawymaheno. Cofiwchmaio blith ygweith- wyr y codir pump o bob chwecli o'r rhai sydd 1 yn athrofeydd diwmyddol C^onru, h.y., o bUth rhai wedi dechreu ar waith bywyd yn barod fel gweithwyr, erefftwyr, siopwyr, athrawon, ac yna wedi deffro i ystyr a chyfrif- oldeb bywyd, ac yn sel eu deffroad yn wynebu ar y weinidogaeth gan dybied eu bod wrth hynny yn ateb yr apel a'r alwad ddyfnaf a all ddod atynt. Peidiwch a siomi na dibrisio'r argyhoeddiad hwn. Ymgeleddwch a nodd- wch ef, a rhoddwch iddo ddigon o Ie i weith- redu fel o'r blaen. Ac os ydych yn methu gweld eich dyletswydd wrth edrych ar yr ieuenctyd sydd with eich ymyl, meddyliwch am eu blaenoriaid yn dyfod adref o'r maes cenhadol wedi dwyn pwys a gwres y dydd. Meddyliwch am Dr. Richard, yr hwn ac efe yn efrydydd yn Hwlffordd a ddarllenodd Ecce Homo ac a agorodd ei lygaid i eangder niaes ei lafur yti China bell. Meddyliwch am Dr. Hopcyn Rees, a Mr. Evan Morgan, yn cael eu paratoi i gymryd ei waith mewn Haw ar ei ol. Meddyliwch am W. R. James yn mynd o'r Rhondda i dreulio ei oes yn yr India. Dyma ysgolheigion a llenorion nad oes gan un wlad eu rhagorach, wedi llwyr ymroi i Deyrnas Nefoedd. Cofiwch o ba wlad ac o ba ardaloedd yr hanasant, a pha fodd yr enillwyd hwy i fod yn bysgotwyr dynion, pan allasent fod wedi cael eu cipio a'u cyflogi i gylchoedd eraill a roddasai iddynt eu gwala a'u gweddillo glod a'safle bydol, ond a adawsai'r cynhaeaf mawr yn fyr o'u gwasanaetli, a'r byd yn dlotaob o'u sel a'u hymroddiad godid- og. Ie, ond beth am y dyfodol ? Ai o blith yr eglwysi bychain y daw'r cyfryw arweinwyr yn y dyfodol ? Ie, i raddau mwy nag y gall neb ddimad yn llawn. Gwn fod lliaws o dadau yn ymfudo o'r ardaloedd gwledig i'r gweithfeydd, ond gadawant y mamau a'r plant yn yrhen gartrefi, ac y mae'r ysgolion elfennol a'r ysgolion canolradd yn yr ardal- oedd hynny yn parhau yn llawn ohonynt, ac yn fagw rfeydd i athrawon y bobl fel o'r blaen. A chofiwch hyn, fod adey well yn dod ar yr ardaloedd gwledig, a mwy o angen nag erioed am weinidogion ac athrawon i fod yn ysbryd- oliaeth i'r ieuenctyd ynddynt. Y mae adeg well yn dod ar weithwyr Cymru, fel ffrwyth aberth y rhai sydd wedi colli eu bywyd er eu mwyn. Y mae pob eglwys wledig i fod yn brifathrofa i'r werin yn y dyfodol. Cyfrifai fy rhagflaenydd enwog, Dr. Thomas Charles Edwards, mai ei anrhydeddpennaf oedd cael dihysbyddu ei allu i bregethu i gynulleidfa- oedd bychain SirAberteifi a'r Siroeidd cyfagos. Er eu budd hwy yn bennaf yr ymroddai efe i astudio a deall syniad yr Apostol Paul am gyfoeth a mawredd personoliaeth Crist, ac wedi eu bodloni hwy a'i esboniadaeth y cy- hoeddai hi wedyn gerbron y byd. Deuthum I o Eisteddfod Aberystwyth, a'r Gymanfa Ganu odidog a'i dilynodd, a'r argraff yn annileadwy ar fy meddwl fod rhyw ymgais ddofn ar led am geisio bywydllawnach, cyf- oethocach, dyfnach,—bywyd yn prisio'r pethau goreu,—:yn ymddiliatru o bob rhith o fywyd ac ymgyrraedd at ysylweddau ysbryd- ol a pharhaol, yn mawrhau lien a chan er eu mwyn eu hunain fel datganiad o ymgysegriad cenedl i'r sylweddau hynny, o fuddugoliaeth ar yr arferion a'r temtasiynau sydd wedi ein cadw dan draed, heb ymaros yn y matcrol a'r allanol, nac ymfodloni ar wobrwyon ac anrhegion ar draul y gwir gyfoeth sydd yn dwynhapusrwydd digymysg i'rsawl ai niodd. I'r perwyl hwn y mae'n gorffwys arnom gadw'r eglwysi bychain yn eglwysi cryfion, er ou bod yn fychain. Gallant fod yn weinion ac yn fychain ar yr un pryd, a thrwy hynny yn achosion gwendid a digalondid, er bod eu diwreiddio hyd yn oed felly yn beth mor anodd nes ymron golygu gwyrth i'w gyf- lawni. Cadwer hwy'n fyw ac yn gryf, yn breswylfeydd hapusrwydd a brwdfrydedd a'r gobaith am amseroedd o adnewyddiad oddi- wrth bresenoldeb yr Arglwydd. GwUi n amddlffyn Gwerin. Darllenodd Gwili, sef y Parch. J. Jenkins, M.A., bapurgalluog a llawn o feiddgarwch ar Y Bedyddwyr a Oweriptiaeth Y Dyfodol. Aeth Gwilii mewn i'w destyn trwy egluro mai'r hyn a fwriedid iddo ei wneud oedd dywedyd ychydig ar berthynas Bedyddwyr Cymru, neu Fedyddwyr Prydain, a gwerin y dyfodol, yn y wlad neu'r Ynys hon. Nid oes gennym, meddai, "hyd yn hyn weriniaeth o dan yr enw ym Mhrydain, a chredwn na oddefir i bliwtocratiaeth o Iddewon a thramorwyr eraill ein dwyn eto'n gaeth, fel yr ofnai'r New Witness. I bob diben, y mae gennym weriniaeth, ac er na arforir iaitlieglwys Lo e, r wrth son am y b renin, yr ydym yn deyrngar. iddo, cyhyd ag y bo gennym bennaeth, a chyhyd ag yr adwaeno'i le. Yn wir, cyfyng- wyd yn bur effeithiol ar allu'r frenhiniaeth gan ein cyndadau, a chyfyngir ar allu'r arglwyddi yn ein dydd ni. Ni all, felly, nad oes aur gweriniaeth, a gwerin, yn anad neb, a fydd yr oes nesaf o Brydeinwyr Honnwn mai enwad o werinwyr ydym, o'r cychwyn pell. Daliwn mai'r cyntaf ohonom yw'r loan a ddywedodd Y neb sydd ganddo ddwy bais, rhodded i'r neb sydd heb yr un a'r neb sydd ganddo fwyd, gwnaed yr un modd.' Proffeswn barch diymollwng i eiriau ac esiampl y Gwaredwr a'i cysylltai'i Hun drwy'i enw hoff a phob dyn fel ei gilydd A phan ddeuwn i lawn deg oleuni dydd ym Mhrydain deuwn i'r golwg fol gwyr o argy- hoeddiad gwydn fel coleddwyr hawl Duw, ac nid gorsedd gwlad, ar ysbryd dyn fel dadleuwyr dros ryddid i ni ein hunain, a phleidwyr rhyddid i bob barn. Deuwn i'r golwg fel gwyr na chydnabyddant na brenin nac offeiriad ond Crist fel gwyr a bleidiaj'n eofn y Burned Frenhiniaeth, sef oedd hynny, gwcriniaeth sanctaidd o bobl gyfartal eu rhyddid a'u braint heb lun iddi ond un tebyg i Fab y Dyn. Cydnebydd haneswyr fod deuparth y clod am wneuthur Prydain yn wlad rhyddid mown meddwl a barn yn ddy- ledus i ni a phan droes Cromwel ei gefn ar rai o hanfodion gweriniaeth nid oedd ffyrnic- ach ymosodwyr arno na'r Bedyddwyr. Cadwyd ein traddodiad difrycheulyd yn fyw am lawer oes arall; ac yn nydd Chwyldro Ffrainc, er prinned cefnogwyr gwerin y wlad honno yn yr ynys hon, ni allai na thorrai 'r hen ysbryd allan ym Morgan ap John Rhys-gwr, er ei erlid o Brydain, a gododd ei lef yn ddi- atreg dros ryddid cyfartal i gaeth a rhydd, y tu hwnt i'r Werydd. Ni raid ond troi i gyfrolau cynnar Seren Gomer i weld ymgyrch Joseph | Harris ac eraill yn erbyn Deddfai-i'r Yd, ac ytnhlaid gwertn ar ei chythlwng a dygodd arweinwyr y Bedyddwyr eu rhan yn lew yn erbyn Treth a Degwm Eglwys Loegr yng Nghymru heb ymgrymu unwaith yn nhy Rimon. Codasant eu llef yn uchel dros ledaenu braint y bleidlais, o 1832 hyd 1884. Ysywaeth, cJrfododd plaid arall na adwaen- ai mo Joseph na Gladstone plaid na soniai'n bennaf dim am Ddadgysylltiad a Dadwaddol- iad ac Ymroolaeth i'r Twerddon plaid heb fod ganddi nac aur nac urddas plaid arw'i gair a chroch ei llef, ond twym ei gwaed dros hawliau gwerin o weithwyr. Dechreuodd hon son am hawl llafurwr i fyw, a hawl pob dyn fel ei gilydd i fyw. Crochlefodd yng nghonglau'r heolydd am y tir i'r werin, ac am genedlaeth- oli'r rheilffyrdd a'r mwngloddiau." Gofidiai Gwili na ddeallodd Ymneilltuaeth Cymrn, o bob plaid, mo arwyddion yr amseroedd fel y dylasai. heb ddeall ein bod ar drothwy canrif newydd, a chanrif y worin, collasom y cyfle cyntaf ar arwain llanw'r deffroad mawr na chilia mwyach yn ei ol, beth bynnag a ddywed ein Caniwtiaid of nus. Fflangellodd Gwili yr arweinwyr gwleidyddol perthynol i Ymneilltuaeth Cymru o bob enwad am gadw ohonynt draw oddiwrth y blaid arall a ddisgrifiasai; a hefyd fflangellodd gyda'r un llymder y blaid arall am ei haml bechodau (Y gweddill ar tud. 6)

Advertising