Y Brython

rl% I Ffetan y Gol. 1 C cf f d t c, u b joIn Qtifcn Vr Ffetan J mai dyma'r gair sydd ar ei genau: NITHIO'R GAU A. NYTHU'R GWIR. Neithior y Pwnc. At Olygydd Y BRYTHON ANNWYI, GYMRAWD.—Doeth a da eleh sylw ar bwnc y Cenedlaetholi. Hollol gydsyniaf ac awgrymais yn rhai o'm hysgrifau i'r Cvm- deithasau Llenyddol ddymu y pwnc allan.- Gyda sereh cryf. PLENYDD Hen Bethau. At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Hwyracli y tybiwch fod yr hen bethau yma yn werth eu rhoi yn Y BRYTHON, ac felly eu cadw rhag difancoll Dutv yw'r Ceidwad goreu. Rhag pob drwg a gwg a gwyn—y caethddrel Rhag gweithred pob gelyn, Goreu ceidwad credadyn A gaid, yw Duw i gadw dyn. W. Ciynwel, 1590. Bnglyn o waith Gwerfil Mechain, merch i Howel Fychan o Gair Gai, i ofyn gwair i geffyl ei thad, yr hwn oedd wedi blino a gorwedd ar yr ar wrth lyfnu. Blodeuodd tua'r fiwyddyn 1590 :— Hen geffyl gogul di gigog—sypyn Swpper brain a phiog w Ceisio 'rwyf mae'n casau'r og Wair i'r Iddew gorweiddiog. 1'r lleuad. Gwylied bawb bob gwlad y b6ch Y Iloer las Uawer a wlych Llid a gwynt. yw'r lleuad goch Lloer wen sydd o anian sych. Myjyrdod wrth Jynd i'r Eylwys (allan o hen lyfr ysgrifen a elwir Briwsion o'r brydyddiaeth Qymreig) Mor hawddgar liwgar olygiad-pybur, Yw pabell fy nghariad Byw'n dy gyntedd (rhinwedd rhacl) O'm mynwes yw 'nymuniad. Gwyn eu byd, ryw bryd ger bron-Duw Dy hylwydd drigolion [hael iawn, Moesawg lu a miwsig Ion, Mwynaidd sain Mynydd Seion. Af at Ddor, gororhawddgarwch—Ty Dduw Tuedd pob hyfrydwch 0 flaen pebyll trythyll trwch, Hoen ala-eth annuwiolwch. GweU diwrnod fawrglod f'Arglwydd--deg Yn dy gysegr hylwydd, flesu Na mil mewn chwant, sorriant swydd, Dan ystryw dionestrwydd. T9 c'oedd, Duw'r lluoedd er lles-i'r enaid Yw'r unig deg loches I ddwyn firwythydd, grawnwydd, gwree, Mewn henaint mae in' hanes. Duw'rhedd dod rinwedd dy rad—iaith felus I'th foli di'n wastad Sancteiddrwydd hylwydd, hwyliad A weddai i'th Dy, wiw ddoeth Dad. Ysgrifennwyd gan Erasmus Lewis, ficer Llan. bedr. Pwy oedd awdur yr englynion a ganlyn, ac ymha oes yr oedd yn byw ? Englynion ar destyn drwg newydd Vn gwlad. Gormod oer syndod i'r Sir—er niwed Yw'r newydd a glywir Ym mhob ceg lle'i mynegir, Byth a'i gas na botho gwir. Newydd o Eifionydd i Fon-* Newydd drwg i Feirion Newydd cas heb nawdd cyson Newydd swrth yn niwedd son. Newydd annedwydd i ni-o lewyg Am lywydd haelioni Dwyn perl glwys ein heglwysi Bura cred a bair y cri. Dwyn gwellhad gariad goror—dwyn esgob Dwyn asgwrn cefn Bangor, Dwyn lamp goreugamp grigor, Dwyn yscriniaeth cywaeth y cor. Os bydd oer gystudd ar Gastell—eyfareh Fo'i cofir o'n rhybell, Am bur Esgob aur asgell, Byw, ddysg iawn, heb addysg well Penjrnorfa bydd prudd bob bron—nych Na chlywir clych Aaron, [lewyg, A'i swn cysur sain cyson 0 nefol faeth lluniaeth lloii. Oystudd a cherydd, Och oered-Ias dygn Os digwydd y niwed Trwy'r esgobaeth rhygaeth rhed Och am wr gwych ymwared. I"?¿ Dwyn mwynder, b render a bri-dawnllesol Dwyn llusern goleuni Dwyn olew di-wan eli Da'i wellhau'n heneidiau ni. Fy ngweddi rhof at Iehofah--yn ddygn Na ddyger oddiyma Humphrey Bangor, Por pura' Fyth o'n mysg am y ddysg dda. Nid oedd dim o anian y Welshman yn Hum- phrey Bangor mi dybiaf. At Rowland Fychan 0 Gaergai gyda Oeir- lyfr, rhodd John Dairies, Doctor, o Failwyd :—• Gwr ydych Rowland o gyfi-uniawn.wa.ed, Un a wn 'n gyrdd gwiwgryfT, Gywyddau onglau anghyff, Ac englynion hoywon hyff. Hwre hyn o lyfr wr a hyff—gweled Gwaelod geiriau gyrddbryff, Cais ynddo rwymo pan-ryff Y gwaisg-grwyn a ddygysgryff. Dr. Davies a'i cant, 1635. Y Rowland Fychan uehod, yr hwn a elwid yn gyffredin y Cadben Fychan, oedd gyfieith- ydd dysgedig Llyfr Ymarter Duwioldeb. yrhyn a wnaeth ar archiad ei gares Marged, unig etifeddes Syr John Llwyd, Marchog, a a Sersiant o'r gyfraith, a chywely John Llwyd, Ysw., o Riwaedog. Ar dro, pan oedd Rowland Lloyd o Riwaedog, Ysw,, a'r Cadben Fychan, yn dychwelyd adref o Rug, plas Syr Owain Salusbury, Marchog, digwyddodd iddynt ymrafaelio ar y ffordd, ac ymladd ac wedi hynny ymadael a'i gilydd yn eu digter ond drannoeth pan yrrwyd y pennill canlynol o Gaer Gai i Riwaedog, cymodasant yn ddioed,- Gwin a saig Syr Owain Salusbury, A wnaeth gynnwrf ar Gareini Rhwng Rowland Llwyd pendefig mwynlan, A'r hen geccryn Rowland Fychan. Dioddefodd y Cadben Fychan lawer o orthrymder yn amser y gwrthryfel, carchar- wyd ef dair blynedd yng Nghaer Lleon Gawr a llosgwyd ei bias. Arol dyohweliad Siarl II ail adeiladodd ei dy; fel y mae yn bresennol (1824) gan argraffu y pennill hwn uwch ben y drwR, Dod glod i bawb yn ddibrin, A char dy frawd cyffredin, Ofna Dduw, can's hyn sy dda, Ac anrhydedda'r Brenin. Ar ol adeiladu aden newydd o'r tu dehau i eglwys Llanuwohllyn yn amser Siarl y Cyntaf y Cadben Fychan a ddywedoddfelhyn Tebyg yw'r adeilad hon, Yn ol yr union gyfraith, I het newydd am ben hen lane, A fyddo ar drancedigaeth. I brofi fod yCapten yn bresennol yn ymladdfle Naseby, danfonodd rhywun y cyfieithiad canlynol BYSPYSIAP I Ymofynir am un 8-- H—■—■ o Lanllerhid yn agos i Fangor gwr du, byr, llydan ysgwydd, a chydnerth o wneuthuriad. Bu yn ymladd o dan y Cadben Rowland Fych- an, yn ymladdi a Naseby, lie y'i cymmerwyd yn garcharor. Anfonwyd ef a phenwaig neu ysgadan cochion i un Mr. Wyn, yn agos i Gaerwrangon yr hwn a fuasai yn ddiwedd- ar yn Sir Gaernarfon yn prynu gwartheg ac a gyflogasai S—— H- i'r gorchwyl uchod. Gwelwyd ef ddiweddaf yn dych- welyd tuag adref y pedwerydd dydd ar bymtheg o lonawr diweddaf ar Fwlch Oerddrws He y tagodd efe ryw gylch- werthwr (pedlar) gan yr hwn yr oedd ceffyl yn llwythog o dobacco,triagl, dwr y bywyd (brandy) alliain, etc., etc., achymmerodd y cwbl ymaifch. 16- Rhag i mi dynnu neb yn fy mhen, Mr. Gol., bydded hysbys i'r Hulyn a Phlenydd a phawb nad myfi a gyfieithodd brandy yn ddwr y bywyd." Ond yr wyf yn siwr braidd fod y dyn a'i cyiioithiodd felly yn ffond o dropyn booh, yn ftlsig fel t.a.e.- 17 Sefton Sq., Lerjml. DANIEL O. JONES Fflint ynteu Callestr ? I At Olygydd Y BRYTHON J Syrt.Parthed ymholiad eich gohebydd, J. E. Lister, ynghylch yr uchod, gelwir y Sir arol yr hen dref, Fflint. Y mae Fflint yn dref henafol, allawer o hanes iddi. Yr oedd gan y Rhufeiniaid sefydliad pwysig yn ei chym- dogaeth. Yr enw cyntaf a gawn am hwnnw ydyw Croes Ati. Tebyg iddo darddu o'r ffaith fod yno groes i'w haddoli. Yr oedd y lie mor bwysig yn amser y Doomsday Book fel y ceir ynddo'r enw a roddwyd ar y cantref Normanaidd oedd yno, sef Atis Cross. Yn ddiweddarach, galwyd y rhanbarth yn Coles Hill neu Colonised Hill, tarddiad yr hwn, medd rhai, ydyw Colonus Altiun-Coiwllt neu Cynsyllt-hynny yw, y sefydliad ar y bryn." Yn amser Iorwerth I, adeiladwyd castell yno i ddiogelu rhyd bwysig oedd yn dramwyfa rh wngCaerlIeon a Gwynedd. Galwodd Iorwerth y Castell yma yn Cas- trum apud Ffluentum," yr hyn o'i gyfieithu yw, "y castell ger yr afon," a chawn fod y brenin hwnnw, pan yn aros yn y Castell, yn nodi ei lythyrau å'r cyfeiriad yma. Cyfeiria MSS. diweddarach at y lie fel Apud le Fflynt," Y gair Ffluentum wedi ei lygru ydyw y Fflint sydd gennym heddyw. Mursendod coeg-Gymreigwyr feddyliodd am Callestr lawer yn ddiweddarach, trwy gam-gyfieithu Fflint 3m ol y garreg a elwir yn flint. Felly yr oedd Pwyllgor Aberystwyth yn llygaid eu He wrth roddi Fflint ar faen y Sir yn y cylch, yn hytrach na Challestr. Ceir y sail i hyn, a'r holl fanylion, yn Historic Notices, etc., of Fflint, gan Henry Taylor.—Yr eiddoch, Ca«rm>s. AP GWYDDON Ym mhrun o.r ddwy ? I At Olygydd Y BRYTHON I RYR,- Y mae i mi gyfaill ag athrylith yr awen ganddo, ac o weled ei waith, dioes gennyf y gall gyfiawni gorchestion. Ond y mae'n cloffi rhwng dau feddwl. Ymha lafar yr ymedrydd ei genadwri i fyd cyfan, ai yn iaith estron, sef yw honno iaith y Sacson, ynteu yn iaith Dafydd ap Gwilym, sef iaith ei fam ? Dyma'i benbleth y dyddiau cyth- ryblushyn. Ami'ns6n am seiniau dihefelydd y Gymraeg, act ardderchowgrwydd iaith Llyfr Job, etyb yntau nad yw hi gyfrwng digonol i fanylder meddwl beirdd y dyddiau trylwyr hyn o gynnydd. Amddifated yw, meddai, o dermau a phriod-ddulliau byd y gwyddon, modd y gall yr awen sancieiddio iddi lawer trujoa a pherth ac anialwch yn y tir hwn. Dloted foddion a fuasai i awen ddi ben draw y bardd Browning Pe buaeai'r Gwyddelod gan mwyaf heddyw yn yngan eu heniaith gyntefig, a g. ai r bardd Yeats ei ddigymar fiwsig ynddi, neu a lefarasai "A.E-" ei gyfrin- iaeth annaearol drwyddi? Pah am yr ysgrifen- na gwýr eetron, megis Conrad o Boland, neu Maria Albanesi o'r Eidal. yn yr iaith Saesneg ? Wele fath ar y gofynion a rydd i mi. Y mae'r mater vn orbwrsig, Syr, ac yn herwvdd ereni nef a daear newydd yn Ewrop heddyw, yn ddHys ddigon gwiw yw i unrhyw laslane o Oymro athrylithgar betruso megis yma cyn ymadrodd ei ymadrodd wrth y bobloedd a datguddio'i ryfeddodau'n ngwydd y cenhedl- oedd. Pwy a'n cynghora ac a lefara wrthym o ddoethineb ei air yn hyn o brofedigaeth ? Nid oes nemawr ddyn o Gymro na wyr am rym chwyrn y Saesneg orlifawl. A yw bardd o Gymro i eistedd ar ei llifeiriant fel y Uyw- odraetho'r dyfroedd er lies y byd ?-Yn bur, S. H. M. THOMAS High Street, Po-rthmadog, Y 15ed o Fedi, 1916. Seindebydd yr Andes. I ANNWUL AC ABL OLYGYDD,—Daeth Y BRYTHON am Meh. 8 i'm Haw ddoe. Yng ngholofn Gosteg cyfeiriwch ataf mewn atebiad i Foel Drewyn Corwen. Mynydd y Gaer y galwai plant ysgol Corwen y ioel honno haner can mlynedd yn ol, pan gefais i ychydig ysgol yn yr hen dref anwul. Yr hynaws James Clark oedd yr athro. Tybed a yw plant Corwen yn awr, pan yn rhedeg rasus," yn cael eu cychwun i'r ornest yn y dull cyngan- eddol fel yn fy amser i ? Ceirm-Corwen-- Cerweh oedd y modd ffasiynol i gychwun plant i redeg yn y dyddiau liapus hynu. Cefais lythur yn ddiweddar oddiwrth un o'm cud-ysgoleigion yn dyweud na wuddai ef hanes namun de-Liddea b'i ffrindiau ysgol cun dod o hud i mi. Beth sudd wedi digwudd i blant Corwen, tybed ? Un o dri pheth rhaid mai plant burhoedlog oeddunt, neu rhal crwudrol iawn, neu fy mod i yn mund yn hen, er gwaetha' nanedd. Parth y Gymraeg, ofnaf y pentyrrir cy. maint o roolau ynghulch y geiriau a ddylid ddefnyddio, a'r modd y dylid eu sillafu, nes budd plant y dyfodol on agor eu safnau i'w pharablu.a llawer mwyo ofn ei hysgrifennu. Credaf fod Cymraeg llenyddol cyffredin Y Geninen, Gymnl, a'r BRYTHON yn ddigon da yn awr, ac i 'r oesau a ddel. Os deil Cymru i ysgrifennu cystal Cymraeg ag a geir yn y rhai yna ni ddylai neb gwuno. Dywedwch ma' chw'len anwuddonol uw yr egwuddor se'ndebol (phonetic principle). Cymeraf yn gan ataol ma; yn ei chyxhhwusiad at yrorgraff Gymraeg yn unig yr ystyriwch hi fellu. Daliaf fod fy null seindebol o sillebu Cymraeg yn wuddonol. Wrth ateb Y Chwilen Sbelio yn yr un golofn, soniweh am ben- dantrwydd dogmataidd rhywun neu ruw. rai. Condemniwch y peth, a chwithau new- udd ddyweud yn y dull mwuaf pendant mai dull anwuddonol yduw yr un seindebol yma o ysgrifenu Cymraeg, a hynu heb gymaint a cheisio profi'r haeriad. D, Fy serch tanbaid at fy iaith sudd megus yn fy ngorfodi i ysgrifenu fel hun yn eLchulch ac argymhell y dull sviml yma i ieuengctid Cymru, rhag iddunt dori eu calonau wrth wrando ar yr Athrawon yn gwrthruo ynghulch pa un ai un ynte dwu gydsain sudd oreu mewn gair er dangos ei wreiddun. Bloda,,i'r iaitli a'i ffrwuthau, ac nid ei gwroidd- iau, sudd eisiau i wneud blasusfwyd i blant Cymru rhag iddunt syrffedu a threul;o eu gwinedd i'r buw wrth grafu am ei gwreiddiau. Yn eich cyffes besimistaidd, He y dywedwch nas gellwch chwi na neb arall ysgrfenu Cymraeg, yr yduch yn ddigon i dom calon dyn. Chwi, syr, enaid Y BRYTHON, yn dweyd na elhvoh ysgrifenu Cymraeg, pan y mae darllen eich gwaith yn bleser buw, pa un ai cywir ai peidio. Ped ysgrifenech yn well, ni thalai ddim bud. Darllenais lythur yn Y BRYTHON oddiwrth Gymro su'n milwrio yn yr Aifft, yn dyweud ei fod yn dysgu Cymraeg i gyfaill o Sais. Yn awr, ystyriwch mewn sobruwdd gymaint haws fyddai iddo ddysgu darllen ac ysgrif- enu yr hen iaith pe buasai dim ond un sain i'r y. Anwadalwch yr y uw yr anhawster mwuaf su'n perthun iddi. Nid yw dyblu n ac r nac yma nac acw pedantry pur ydynt, eithr y mae'n wahanol iawn guda'r y, rhaid gwubod am ei hystranciau. Yn awr, syr, goddefwch i mi ofun y cwestiynau hyn :— 1. Pah am y rhoddir y yn y geiriau hyny, canys, gwfr, bwyd, etc., pan mai n seinir wrth eu cynanu neu paham na wnant y tro fel hyn hynu, canus, gwur, bwud ? 2. Os mai perffeithrwydd orgraffyddol uw Seindebiaeth, ymha fodd y mae'r egwuddor yn anghymwus i'r Gymraeg ? 3. Y mae prif eirdarddwur (etymologists) Prydain yn unfarn nas gellir dangos gwreidd- iau y Saesneg drwu ei horgraff, onid uw hynu yn wir am y Gymraeg hefud ? 4. A chaniatau fod dyblu n neu r yn dangos weithiau darddiad geiriau, onid uw yr hun a enillir mewn sumlrwydd ac unffurfiaeth trwu seindebiaeth yn llawer mwu buddiol agwerth- fawr ? 5. Ai nid mabwusiadu Seindebiaeth uw y ffordd sumlaf, debyeaf, a mwuaf gwuddonol er cael unffurfiaeth ar orgraff y Gymraeg ? 6. A uw yn ffaith fod llawer o'rhun a ysgrif- enir am orgraffau gwahanol ieithoedd dan yr enw linguistic science yn debycach i high falutin scientific nonsense na dim arall ? Dyna ddigon. At synwur cyffredin ieu- engetid iy ngwlad y mae fy apel, ac nid at neb sudd wedi rhydu mewn rhagfarn. Gwir fod y Cymru dipun yn rhuddfrydol guda rhai pyngciau gwleidyddol, eithr cexsiwch eu cael i adael hen arferiad, er fod rheswm yn dyweud y dylent wneud hynu, ni waeth i chwi geisio tynu draenog o'i dwll. s t HUGO DAVIES (Alltud yr Andes). Friere, Chile. Yr Butyn a'r Eitir. At Olygydd Y BRYTHON Syu,-Dywed yr Hen Air am ryw blant yn gwawdio hen greadur, ac yn bloeddio Dos i fyny, moelyn." Fe wyr yr Hutyn beth a ddaeth ohonynt, mae'n debyg gwylied nad yr un peth a fydd ei ddiwedd yntau. Rhaid maddeu tipyn iddo. Cofiwn mai Hutyn Y BRYTHON ydyw, ac nid Hutin yr awdur enwog o Ffrainc. Mae cymaint o ragor rhyng. ddynt ag sydd rhwng O. M. Edwards ac Eilir Aled. Mae ymholiad yn Y BRYTHON, Pa un ai Syr 0. M. ynteu fi sydd i'w coelio mewn perthynas ag elwa ? Efallai f)d y Marchog yn gywir yn ei ranbarth ef, a gallaf ddweyd fy mod innau'n gywir yn y rhanbarth yma. Nid oes yma yr un gweithiwr caled a fedr gymryd chwech neu saith wythnos o holidays heb golli ei gyflog am yr adeg honno, fel y gall gweinidogion yr eglwysi. Dywedwch wrth Hutyn am beidio a thebygu i'r plant drwg hynny y soniais amdanynt. Os ydyw o'r oed milwrol eled i boeni tipyn ar y Caiser a gadawed i hen greadur tri ugain a phedair ar ddeg yn llonydd. Tafarn a tha. farnwyr yw popeth sydd ar .ei gopa. Os byth yr el i'r nefoedd, fe wel gymaint o dafarnwyr I yno ag o rhyw alwecugaeth arall. Cofied fod I I eisiau enw da cyn y ceir trwydded i gadw I tafam. EILIR ALED. I