Y Brython

fO Bigy ?L Heifiad. PWYLLGOR A NEWYDDION DA 'N EI AROS.—'G-wedi cryn fis o osteg, y mae Pwyllgor Gweithiol Eisteddfod Birkenhead i gyfarfod nos yfory (nos Wener) yn Ysgol Ganolradd Conway Street; a chan yr ysgrif- enyddion swp o lythyrau i'w darllen, f a newyddion da a chalonnog yn amryw ohonynt. Bydded pob aelod yno, os bydd modd yn y byd. NOSON «NANTLLE.—Unwaith y cymer pobl y Dyffryn hwn rywbeth yn eu pennau, fe'i dygant i ben a'u maen i'r wal ac y mae'r syniad o gael Noson Nantlle fel yr awgrym- wyd yn Y BRYTHON rhyw fis yn ol, wedi cydio a chael dyfnder daear yng nghalon ami un o blant Ohwarel a Chlogwyn. Mr. R. J. Griffit 1 Compton HOtbe, a'i syniodd gynt- af ac y mae ef yn berffaith barod i'w hyrwyddo ond gohebu ag ef. Rhyngoch chwi a fo b ellach NOSON YR HEN BENHILLION.— Dyna a gafwyd yn y Gymdeitha Genedl- aethol nos Wener ddiweddaf, sef i agor y tymor o flaen y pethau dwfn ac athronyddol sydd i ddilyn y misoedd nesaf. Rhaglen Gymreig drwyddi sydd eleni, a chan amryw o feibion a merched galluocaf a gloewa'u dysg yng Nghymru. Y Parch. T. Miles Jones, Treuddyn, oedd y darlithydd lieno ac oedd wedi trefnu dod a Mis-i Nanqi Richards (Telynores Maldwyn) gydag ef i'w ddilyn ar y delyn ond tarawyd hi'n wael y diwrnod cynt, a chafodd y darlithydd a ninnau siom go fawr. Methwyd a chael telynor yn ei lie ond drwy bybyrwch effr,) Mr. R. Vaughan Jones, ysgrifennydd y Gym deithas, llwydd wyd i gludo piano i'r Neuadd a chafwyd gan Mr. Evan Davies, o eglwy; Stanley Road, Bootle, i dd d yno i gyfeilio i'r darlith- ydd wrth iddo garu am ryw byd o'r ben ganeuon, a hynny mewn llais swynol a rliag- orol o glir ei gyixhaniad. Bu tipyn o boeri ato gan y culfarn a'r gor-biwritanaidd am iddo ef, ac yntau'n weinidog efengyl, ymhel a'r delyn a'i phenhillion a phethau felly; ond yr oedd ei awr a hanner o ddarlith heno yn daw effeithiol ar sen hurt ac anwybodus o'r fath, canys yr )edd hi'n hyawdl, yn eirias > selog dros iaith a lien Cymru, ac yn Ian a llednais bob gair. Clywsai un o gerddorion Cymru'n awgrymu dod a'r organ i'r ysgolion bob-dydd pob parch i'r offeryn hwnnw, ond os organ, dylid dod a'r delyn hefyd, canys gwell gan y plant hi o'r hanner na'r organ na pheth a byddai dod a'r hen benill ion diddan a da'u doethineb i'r ysgolion yn gampus o beth er mwyn cyfoethogi meddyl- iau'r t6 sy'n codi a'r hen lestri sy'n cadw gwin ein cenedlaetholdeb rhag colli a sychu. Yr oedd y cyfuniad o ddarlithio a chanu'n dygymod a bias y cyuhulliad cryf a ddaethai ynghyd; a diolchwyd ar y diwedd gan Mr. J. H. Jones a Phedr Hir. Mr. David Jones, cadeirydd hoff a haelfryd y Gym. deithas, a lywyddai; cyfeiriodd yn fyr ond yn deimladwy at y lliaws teuluoedd perthynol i'r Gymdeithas oedd wedi cael loesion trwy'r Rhyfel; cahmolodd wroldeb ardderchog y bechgyn a gwympasai; ac a glodd gyda dwyn Tysteb Genedlaethol y Prifardd Pedrog i sylw'r dyrfa. Y Proff. J. Morris Jones, M.A., Bangor, fydd y darlithydd nesaf Dewi Wyn fydd ei destyn a phwy na fydd yno ? ] GOFALYDD NEW fBRIGHTON.—-Y mae'r Parch. T. J. Rowlands, M.A.,B.D., Laird Street, Birkenhead, wedi cydsynio a chais eglwys New Brighton i fynd yno i fugeilio'r Achos. Nos Fercher ddiweddaf,. cynhaliwyd ymgomwest i'w groesawu ef a. Mrs.lRowlands Mr. Thos. Jones yn y gadair Caed gair gan Mr. Aneurin Rees ar ran New Brighton, a chan Mri. David Evans a W. Thomas ar ran Laird Street. Hefyd, canodd Miss Phillips, Miss Williams, a Mr. E. Edwards; Miss.Alwena Roberts, A.L.C.M., yn cyfeilio iddynt a diolchodd Mri. Rowland Roberts a J. W. Roberts i bawba gymerodd ran, ac i'r chwiorydd da am ddarparu lluniaeth mor amheuthun. ARDDELIAD WATERLOO. Bu y Parch. D. Cwyfan Hughes, B.A., Bryn du, Mon, a'r Parch. D. Tecwyn Evans, B.A., Birkenhead,yn cadw cyfarfod pregethu eglwys M C. Waterloo nos Sadwrn a'r Saboth di- weddaf ac yr oedd grym a graen y pre- gethu, a Iluosowgrwydd ac astudrwydd y cynulliadau, yn rhywbeth i'w goflo ae i fod yn ddiolchgar amdano. Daeth ugeiniau lawer o feahgyn y khaki yno o'r Sriiggery a Lither- land; a mawr oedd eu mwynhad wrth glywed cenadwri mor fendigedig mewn iaith mor swynol rhagor y llyfon atcas a glywant yn y gwersyllfau. Cyfeiriodd Mr. Tecwyn Evans I yn oedfa nos Sul at y gwyn a glywid am iaith ac agwedd anghwrtais y swyddogion at y Cymry. Gair yn ei bryd ydoedd, ac a ddaeth i fewn yn sgil darn o'r testyn—" heb absennu a'i dafod." A phan derfynOdd y gyfres a'i ryferthwy hyawdl a? eneiniedig ar y Bymthegfed Salm, fe deimlem yr un fath yn union ag y teimlai'r dyn a ysgrifen- nodd yr unfed adnod ar bynitileg o'r drydedd bennod ar hugain o Lyfr y Diar- hebion :—■ Fy arennau a grychneidiant pan draetho dy wefusau di gyfiawnder." I "lVly reins shall rej oice," ebe'l' Saesneg ond y mae yna rywbeth yng ( £ nghrych- neidio 'r hen Gymro nas ceir yn rejoice y Sais, er cystal hwnnw: Hyfryd oedd gweld degau o'r milwyr yn mwynhau'r danteithion blasus a ddarporid iddynt ar ddiwedd y moddion gan aelodau caredig yr eglwys; a'u hwynebau mor ddiolchgar am gael cMeso ac odfeuon mor ysbrydol-c?n troi at waith rnor wahanol. YMWELYDD AG AWDURDOD GAN. Z)DO.—Bu Syr J. Herbert Roberts yn cwes- tiyno Ty'r Cyffredin ddydd Ian diweddaf parth y cwynion a glywid am gamymddwyn at y cannoedd Cymry sydd yng ngwersyllfau Lloegr, yn Litherland yn fwyaf arbennig a'r diwrnod cynt-sef dydd Mercher—bu'r Cyrnol Gaplan John Williams (Brynsieneyri) ar ymweliad a'r gwersyll hwnnw, i chwilio'r cwynion drovsto'i hun, gan alw heibio'r huts, cael y gwir o lygad y Synnon gan y bechgyn eu hunain, ac nid dibynnu ar glywedion oddi. allan. Mynnodd gael gweld y prif swyddog* ion, a go swta a Simplyd yr oedd y rheiny ar y cyntaf; ond pan gawsant ar ddeall,a hynny a gair plaen a diofn, fod Mr. Williams yno fel cennad a chwiliwr awdurdodedig oddiwrth Mr. Lloyd George, yr Ysgrifennydd Rhyfel, fe swatiodd pawb yn sydyn, ac a ddaethant atynt eu hunain ac yn nes at yr ymwelydd hefyd, canys cyn iddo droi draw i fynd a'i adroddiad i glust ei gydwladwr yn Llundain, cafwyd eu gair yn bur hawdd a diymdroi y byddai pethau'n well ac yn iaWlllnaeS o law. —Mawr y tyrru sydd i'r oedfa Gymraeg bob bore Sul yn Litherland a'r Sul nesaf, am naw ar y gloch, bydd y Parch. J. Williams, B.A., yr efengylydd blasuj a charuaidd ei ysbryd o Garno, yno'n pregethu, a Mrs. Herbert Jones (Miss Dora Rowlands, B.A.) yno'n canu a'i gwefr a'i harddeliad hysbys led y wlad. Cofied y milwyr hefyd fod cyngerdd croeso yn eu haros ym Mankhall nos Sadwrn nesaf, a'r arlwy'n hafal i'r un a fu o'i blaen. CYMANFA'R PYMTHEG YN SGUB. OR FFRAINC.-Dynia damaid o lythyr y Preifat D. C. Evans o Ffrainc, at ei rieni yn Glenart, Birkenhead, yn dangos fel y mae emynau'r Cymry'n gwneud eu rhan i ddi- ddanu'r bechgyn yn lleithter a Ilanastr yr Armagedon Cawsom ganu yn yr ysgubor amryw nos- weithiau yr wythnos ddiweddaf. Wele'n sefyll rhwng y myrtwydd yn ardderchog. Methu cael digon ) galon yn y canu yr oedd y diweddar Mr. Harry Evans yn y Sun Hall onite ? gyda'r don non. Wei, dyma y lie iddo. Nid oedd ryfedd i bobl y pentref gasglu ) gylch y dnvs a gwrando. Nid oedd ond pymtheg ohonom. Dau Sais yn ein mysg, ac un yn gofyn am Sandon ar Lead, kindly Light." A beth pe clywsech chwi hwy'n canu And I am far from home, lead Thou me on." Dyna'r Cymry'n rhoi calon yn y canu. Llygad pwy na leithia wrth ddarllen pytiau fel y rhain ? LLONNFR CL TV YFEDIG.-YN Ysgoldy Capel y Weleaid yn Claughton Road Birken- head prynhawn ddydd Gwener diweddaf, rhoddwyd te croeso rhagorol i dros ddeugain o filwyr clwyfedig o ysbytai'r dref. Wedi'r te cafwyd cyngerdd gwirioneddol wych dan lywyddiaeth y Parch. D. Tecwyn Evans B.A. Buwyd yn eithriadol o ffortunus yn y doniau a gymerodd ran. 0 dan ofal Miss Myrtle Jones, Prenton, y gantores ddisglair ei thalentau a enillodd ar yr Unawd Contralto yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor y llynedd, yr oedd trefniadau'r cyngerdd. Canodd hi'n wefreiddiol droeon, ac adroddodd Madame Gladys Williams amryw weithiau nes dywedyd o'r llywydd na chlybu ef gyffelyb adrodd meistrolgar erioed. Hefyd canodd Madame Josephine Williams, a ddaeth i mewn gyda'i chyfeillion, a hithau ar ei thaith i Ie arall, yn odidog. Canodd Miss Ferguson hefyd, a chanwyd y piano gan Mrs. Mann. Traddododd Mr. Wm. Evans, Grange Road West, araith bert a phwrpasol, a rhwng popeth mawr fwynhaodd y bechgyn eu hunain Ysgrifennydd y mudiad oedd Mrs. Henry Jones, Prenton, a Mrs. Tecwyn Evans yn drysorydd. Y DDARLITH GENHADOL. Tra- ddododd y Parch. J. H. Morris ei ddarlith hysbys ar y Genhadaeth Dramor yng nghapel Chatham Street nos Fercher ddiweddaf. Cadeiriwyd a'i medr arferc I gan Miss Williams (Grove Street) dangoswyd y lluniau ar y lIen gan Mr. J. W. Davies, Talgarth, Waterloo caed gair gan Miss XHelen Rowlands, B A.; ac wrth ddiolch ar y diwedd, dywedodd y Pare h R R Hughes, B A, iddo glywed Mr Morris yn traethu mewn llawer math ar gyfarfod, ond nid erioed yn well na heno. Yr oedd yn benigamp a dyna'r gair a ddeuai i'w feddwl wrth ei wrando Y mae efe yn gwneuthur pob peth yn dda." CYCHWYN AM YR INDIA -Bydd Miss Aranwen Evans a Miss J Helen Row- lands, B.A., ar y Landing Stage 1.45 ddydd Sadwm nesaf, i groesi am yr East Float Dock Birkenhead, i hwylio. ar fwrdd y City of Marseilles am eu maes cenhadol yn yr India. Daeth gair fod Capt. J. R. Williams, King's Liverpool, wedi marw o'r clwyfau a gafodd ym mrwydr St. Quentin, Awst 11. Bu farw mewn ysbyty Germanaidd. Y r oedd yn fab y diweddar Henadur W. H. Williams, Arglwydd Faer Lerpwl, a Mrs. Williams, Moss Bank. Rhoddir gair uchel i'w wroldeb; canys pan orweddai'n glwyfedig, fe'i gwelid yn chwyfio'i law a chalonogi ei ddynion yn yr ymladd Dyma un o fechgyn mwyaf hawddgar a gobeithiol eglwys M.C. Princes Road wedi marw o'i glwyfau yn Ffrainc, sef y 2nd-Lieut. R. H. Jones, unig fab Mr. -a Mrs. R. H. Jones, 48 Selborne Street, ac yntau ond un arhugain oed. Cafodd ei addysg yn y Liverpool Institute; a phan ymunodd a'r King's (Liverpool) fis Medi, 1914, ymrodd o ddifrif i feistroli ei ddyletswyddau, a safai'n uchaf un o'i gwmni, ac yn drydydd drwy'r holl fatal- win, yn yr arlioliadau milwrol wrth gael com- isiwn. Aeth i'r ymladd Chwefrol 1915 cafodd ei gomisiwn fis Gorffeniiaf fe'i clwyf- wyd; ac a fu'n gorwedcl yn Belfast beth arnser. Gwellhaodd, a dychwelodd i'r ymladd eilwaith, gan gael ei glwyfo drachefn, ac yn rhy dost y tro hwn i gael gwella. Daeth llythyrau oddiwrth swyddogion y gatrawd yn rhoddi'r gair uchaf iddo am ei ddeall cyfiym, ei sirioltleb gwastadol, a'i ddewrder disyfi i gyfarfod pob 0alw arno.

I DAU T UPR Arm I TECWYNAR L?FR JoB."—Daet.h cyn- hulliad rhaorol i ysgoldy eang Mynydd Seion, nos Iau ddiweddaf, i glywed darlith enwog y Parch. D. Tecwyn Evans, B.A., ar Lyfr Job. Cafwyd cadeirydd campus ym inherson y gwr bonheddig hael a gwlaclgar, Mr. William Ven- more, ac oddeutu iddo ar y llwyfan yr oedd y Parchn. Dr. Owen Evans, Edward Davies. a li. W. Davies, Mri. Edward Lloyd, Y.H., a John Jones (Devonshire Road). Er ei lafur mawr ac amryfal, cafodd Tecwynhwyl ragorol i draethu'i len ddysgedig a diddorol ar Lyfr Job. Darlith ydyw hon sy'n taflu goleu ar syniadau, hanes, a thraddodiadau'r cynfyd pell, ac yn llwyddo yn ei hamcan i osod llyfr hynod Job a'i awdur athrylitligar yn eu lie priodol yn syniadau'r eglwys a'r byd. Diolch- wyd yn gynnes iddo ef a'r darlithydd am eu gwasanaeth g werthfawr. c KINGSTON YN OAKVALE.—Cynlialiwvd cyngerdd nos Fercher ddiweddaf gan ein eyd- wladwr enwog, Mr. E. Kingston Jones, vil ael ei gynorthwyo gan ei briod dalentog Prif beth yr arlwy oedd adrodd Enoch Arden Tennyson. Clywsom amryw yn rhoi recital o'r dernyn poblogaidd hwn ondyn ddibetrus Kingston, ti a ragoraist amynt oil." Yn yr ail ran, yr oedd ei ddisgrifiad o gyfnod absenoldeb Enoch, ei ddychweliad, a'i ymgom a Miriam Lane, yn orchestol, a'r effaith yn drydanol. Er iddo gymryd awr ac ugain munud i fynd drwyddo, cadwodd ddiddordeb y gynulleidfa ar hyd yr amser, gan ennyn banllefau o gymeradwyaeth. Yn y I rhannau amrywiaethol a ddilynodd, megis Love's Garden of Roses (Haydn Wood) a There's a land (Francis Allisten), rhoddwyd clap fyddarol. Ac nid llai cymeradwyol oedd y Ileill, a'r cwbl yn profi gallu dihafal i symud mor sydyn o'r digrif i'r dwys. Tyst. iolaeth unfarn y cynnulliad oedd na threulias. ant rouser mwy difyr a dyrchafol erioed. Profai hyn eiriau y cadeirydd Herbert T. Ellis,Ysw.) fel yr oedd Kingston yn dringo yn edmygedd y cvhoedd. Diameu y gellir hyderu oddiwrth nifer y cynnulliad y ceir elw sylweddol oddiwrth y cyngerdd, a chalondid i'r eglwys ieuanc weithgar yn Oakvale. Eiddunir iddi hi a'i gweinidog twymgalon, y Parch. Houghton Thomas, bob llwyddiant. SIGNALLER DEWI MASON.-Wele un arall o fechgyn y cylch wedi cwympo yn y rhyfel. Mab ydoedd i'r diweddar Mr. Mason (Grugog) a Mrs. Mason, 34 Florist Street aelod o eglwys Grove Street, ac ysgrifennydd yr Ysgol Sabothol. Brawd hoff ydoedd Dewi, caredig, a hoffu, gan bawb o'i gydnabod. Cyn ymuno a'r Fyddin, yr oedd yn ffirm R. Jones & Sons, Duke Street, a phrofodd ei hun yn fachgen diwyd, a rhagolygon disglair o'i flaen. CYMDEITHAS LENYDDOL DOUGLAS ROAD. —Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf y tymor nos Wener ddiweddaf, ac er gerwined y tywydd, daeth nifer lluosog ynghyd. Canwyd deu- awdau gan Misses Doris Williams a Gwen Jones, ac unawd gan Miss Cissie Parry. Yna ymneilltuwyd i'r ystafell gerllaw, Ile'r oedd gwledd wedi ei darparu, treuliau yr hon a ddygid gan frawd a ddymunai gadw'i 'enw'n gudd. Ar ol y wledd, cafwyd anerchiad hynod ddiddorol gan y Parch. G. Wynne Griffith, B.A.,B.D., ar Hobby a phe byddai i r rhai oedd yno fabwysiadu ei sylwadau, byddai argoel am gyfarfodydd da yn ystod y tymor. Y llywydd oedd yr hynaws Mr. Joseph Bellis.-R.J.J. Daeth gair fod dau eraill o fechgyn eglwys M.C Stanley Road wedi eu lladd yn Ffrainc, Pte. Arthur Pritchard, brodor o Gam Dolbenmaen, a Pte. Wm. Henry Jones, brodor o Rosgadfan. Gair uchel i r ddau gan eu cydnabod, a chydymdeimlir yn ddwys a u holl berthynasau. Mae bellach naw o aelodau r eglwys uchod wedi mynd yn aberth i'r rhyfel. Ffarwel y Cenhadon. Nos Wener, yng nghapel Stanley Road, cyn. haliwyd cyfarfod i ganu'n iach a r ddwy gen- hades sydd yn mynd allan i'r India Miss Aranwen Evans, yn dychwel yn ol ar ol ychydig fisoedd o seibiant, wedi treulio saith mlynedd ar y maes a Miss J. Helen Row- lands, B.A., yn mynd am y tro cyntaf. Yn y prynhawn caed cyfarfod i r chwiorydd, dan lywyddiaeth Mrs. Dr. Leggate. Caed anerch. iadau gan amryw chwiorydd, yn dymuno'n dda i'r ddwy genhades, ac atebwyd yn briodol ganddynt hwythau. Pasiwyd y penderfyn- iad canlynol, ar gynhygiad Miss A. C. Williams (Grove Street) a chefnogiad Mrs. Griffith Ellis :—" This great war in which our country is. engaged is a fight for the weak against the strong, for freedom against tyranny, for equity against force, and for truth against falsehood. It touches us all in a greater or lesser degree. We have all relations or friends on the field of battle, we are daily hearing of the death or injury more or less severe of some one connected with us or with our friends, and our sorrow is stirred up, and our sympathy goes out to them in their grief and sore trial. We are mourning for the loss ot our many young soldiers, the hearts of fathers, mothers, sisters, brothers, and some very dear friends, are called upon to suffer such agony of grief, and only those who have experienced a similar sorrow can realise the magnitude of the sorrow to our friends. But it must be a source of great consolation to them to know that our young men have been ready to meet death in such a grand under- taking. They have entered this fight with cheerful spirits, with courageous minds, with brave hearts which have been quickened in the face of death, that has taught them to scorn danger, and to make light of suffering, in their efforts to defend their country, and succeed in vanquishing the enemy. We should not be honouring their memory if we did not partake of somfe of their enthusiasm, and bear ourselves with fortitude in the face of our losses. Yr oedd chwiorydd Stanley Road wedi trefnu te am bump ar gloch. Am saith, cyn- haliwyd cyfarfod cyhoeddus, dan lywyddiaeth y Parch. John Owen Miss L. Kyffin Will- iams wrth yr organ Mr. Robert. Jones yn arwain y canu. Dechreuwyd gan y Parch, (Y gweddill ar tud. 6) V