Y Brython

YSl AfEll Y 13EIRDD y ;qynhyrckjon gogyfer S't golofc hois i'w oyf- eirtt., --PEDROr-)G, 217 Prescot Road. Liverpool Hydref.—Yr ydych yn gwella bob cynnyg ond mae gennych eto gryn lawer o waith faistroli rhoolau barddouiaeth yn gystal ag iaitli. Yr ydych yn camsillafu goiriau syml iawn y tro hwn-" Ceiai (enw), llawerodd,' lletiaf," etc. Verdun.—Er fod yr englyn yn awellyddol, nid oes ynddo ond un gynghanedd gywir— Ymwthio trwy'r ffiam eithaf." Er Gof am A.G.-Rhy faith, rhy gyffredin, a gwallus gyda hynny. CYMEEADWY,—Priodas R. TT,. D., Dyri Anghlod ar Englyn.Dadl ddiddorol iawn rhwng dau fardd da, ynghyleh rhyw englyn a wnaed i Bedr Hir. Un pwynt i'r ddadl yw prun ai unsill ai deusill yw Pedro Cof geimyf glywed am frawd doniol o'r enw Tomos Ifans, yn y Porth, Rhondda, pan glywodd ddyn yn darllen, Eithr Pedair, yn sefyll, gyda'r un-ar-ddeg," yn dywedyd yn uchel yn y sSt fawr, Wei, roedd yno bymtheg i gyd felly." Yr oedd "Pedair" arn Pedr, a powdwr am pwdr, yn gyfiredin ar lafar gwlad yn Lleyn pan oeddwn i yno. SATAN AA''l I WAS I Os tan gN bu Satan gas—yn llunio Cynllwynion galanas, Dinoethi'i wgld wnaetli ei was Pan ai Iwrop yn eiriaa.—PKDBOG. Y DIWEDDAR WILLIAM THOMAS, Y.H (Lerpwl). MEDDAI ofal am ddeufyd,—er hynny Ni rannodd ei fywyd A fynnai fo yn ei fyd, Eiddgar oodd i'w gyrhaeddyd. AP LLEYN OFFICIAL I MYG werin i'w magwyrydd—a bonedd Derbyniant drist newydd,— Mae'n dod ar dafod pob dydd Air official o'r ffosydd.- GWIL YM DEUPRAETH DARLITH Y GADAIR WICHLYD I Yn Chatham Street, Hyd. 24, 1916. I Ni all afiaeth l..lynlleifiacl-a.'i dunos Edwino'i gyfarcliiad; Hwn heno, dan eneiniad, Roes Ddarlith gain, firain, fad. Lion WI' coeth a lienor cain, Ei fyw araith oedd firain Abl od ei barabl ydyw, Diail o bert, hyawdl, byw. Rhoi achles i'r Gadair Wiclily(I "—a wna Dyma'i nyth ef hefyd Ac ar hon y ceir o hyd Argoel o lawer ergyd. I ymyl hon ar ami eiiiiyd-daw bardd Gyda'i bill brwmstanilyd Ac ambell lenor go embyd, A chorun gwag-a chryn i gyd. Os gwichlyd o hyd yw hon, Nis gorwedd yn ysgyrion Er gofwy hi s/iti'n dragyfyth, A, ohaanp i bomb ei chwympo byth. BARLWYDON PRIODAS I Y Parch. R. W. Davies, Seacombe, & Miss I Elizabeth .BM?e? Griffith, Abermaw, ??re/') 26, 1916. BxiGEiLio'r feinir dirion bu'r llanc am dymor hir, Hyd draetholl lefu y feisdon tan haul wybren- na-Li clir • Fe glywid weithiau chwerthin, Draw ar rodfeydd yr allt, Ac unlliw flodau'r eit,hin Yn nhon ei melyn wallt. Damliegion clwyfus cyffes ddehonglai iddi'n lion, Ac ymadroddion cynnes ym miwsig ddawns y don Mae gwlithog hud benodau Yn holwyddoreg Serch, Yn llathru brig gwynfydau Breucftl wy dion mab a merch. Er fod yr Haf ar encil gan ing yr Hydref prudd, A Natur fel yn ymbil a'r barrug ar ei grudd, Er hyn maent hwy yn cychwyn Cyn i gwynfannau'r he8g Gael oedi ar y delyn, A throi y tannau'n Jlesg. R.W. gyda'i Flodwen sy'n un er gwaeth nou well, A chlywir banllef lawen yn agos ae ymhell; Grisialu mae'r ffurfafen, Yn Bivn rhaeadrau can A chynghanedda'r awen Ar ddydd eu huniad glan. sRwyf finnau gyda'r dyrfa yn ceiaio fcaro tantf, Ym merw byw hosanna priodas wyl fy mhlant Meillioned draw i'r gorwel Eu llwybrau diystaen A melys lais yr angel Ar lit" y dydd ymlaen. GWIL YM DYFI ER 00);11 AM MISS LENA PRICHARD, I Merch ieuengaf yr Hybarch J. Prichard, I Croesoswallt. A myned wnest dithau, fel llawer o'm ffryndiau, 0 fyd y gofidiau, ei alar a'i bo en, Draw, draw, dros y bryniau i'r tawel drig- fannau, Lie trig yn dragwyddol ddilynwyr yr Oen Ymdroaist flynyddoedd ar hyd y dyffryn- noedd, Ger rhydau yr afon cyn myned i'r lli' Collasom di gannoodd o weithiau yn niwloedd Dy gystudd, dy ofid, a'th boenau diri'. Doist atom yn dawel, mor ddistaw a'r awel, 0 fannau na ddaeth ond ychydig yn ol I drigo fel angel, a ffyddlon i arddel Yr Un a'th gymerodd o'r diwedd i'w gol. Ond heddyw, er gwaeddi, a gwrando, a syllu A disgwyl yn ddyfal ar forfa y glyn, Drwy'r cwjnwl ni ddeui, fe'th swynwyd gan ganu frseiniol y teulu sy draw ar y bryn. Wel, seinia dy delyn, a ohaiia dy erayn, Esgynned dy fiwsig i fyny mewn hedd Cawn ninnau dy ddilyn, ni thorrir y rh wymyn, Mae'r cwlwm yn gryfach nag angau na'r bedd; Er casglu'r cymylau ar ddorau y bore, Mae'r haul fyth yn aros heb fyned i lawr Yn gedyrn ei seiliau fe erya drwy'r oesau j :!fi- A'i fysedd claerwynion ar dannau v wawr. I Orrell, Bootle. J. HOWELL EVANS

I CHWITH ATGO' am ein Samson gaUuog y ParCh. T. J. Wheidon, B.A. DYN a hyd ynddo oedd Mr. Wlteldon-liyd mwy na'r cyffredin. Yr oedd hyd yn nod- weddu holl aelodau ei gorff, a nodweddid holl gynheddfau ei enaid gan hyd. Rhaid fyddai i un fod o olwg hynod fyr i fethu ei weld ar yr hool, mewn pwyllgor, yn y pulpud, ac yn y Gymdeithasfa. Nid gormod dweyd mai ef fyddai'r talaf o ddigon pa le bynnag y di- gwyddai f)d. Ac os yn dal, nid yn gul. Llanwai ei le bob arnser hyd yr ymylon mewn araith, mewn cyngor, ac mewn pregeth. Dyn ar ei hyd ydoedd hefyd. Ceir ambell un yn ymnyddu drwy'r byd yn ei blygiad. Nid yw byth ar ei hyd ond yn ei fedd, ac nid yw ef ei hun na neb arall ddim elwach o'i fod felly yn awr. Nid yn ei ddwbl y diwylliai ei fedd- wl pan yn y Bala, yn bugeilio diadelloedd Maldwyn, Meirion ac Arfon, yn dadleu dros addysg yn Ffestiniog, yn eiriol am deml orwych ym Mangor, ac yn ymresymu dros gynhaliaeth y weinidogaeth ac undeb y Corff drwy Wynedd a Gwent. Nid rhyfedd iddo gadw'i gorff a'i feddwl mor syth hyd nes cyrraedd rhosydd Moab, gan ei fod yn gofalu am ddigonedd o ymarferiadau i'r naill a'r llall. Etyb i ddisgrifiad swydd Lancashire o ddyn uniawn, Six o'clock man," gan fod bysedd yr awrlais ar y chweched awr yn llinell union. Amheuwyd ei ddoethineb, ond nid yn fynych, ond ni phetrusid byth am ei uniondob. Nerth ac angerddoldeb oedd llinellau amlycaf ei gymeriad. Nid oedd dim simsan, sigledig, ar ei gyful. Pwy erioed a'i gwelodd ef yn gwegian ? Po uchaf ei gerddediad, cadamaf ei rodiad. Ehedai'n uchel a gwelai ymhell* Gwisgai gleddyf ar ei glun, a marchogai yn amlder ei nerth a chofier mai nid cleddyf pren oedd ganddo, ond cleddyf dur a hwnnw wedi ei hogi ar faen gwirionedd a phan fydd- ai galw, claddai ef hyd y earn yn ei elynion, gan fedi y maes o'i flaen, ond a gonnod o fin arno i wenwyno neb. Ystyrrid ef yn ddyn pendant, awdurdodol a phenderfynol. Dygai ddelw amgylchoedd ei frj enedigol,—ardal Llanb eris. Dywedai y caswir, digied a ddigitl nid am ei fod yn gaswir, ond or ei fod- traethai ei farn, costied a gostio, heb ddeilen ar ei dafod ac nid anfynycli na ddygai ei fam i fuddugoliaeth. Arwr brwydrau ydoedd a disgynnodd i'r bedd a'i fynwes wedi ei gorchuddio a medals y gwir filwr. Ond er mai ein Samson galluog ni ydoedd na feddylier mai dyn sur, sorllyd, ydoedd, yn gwylio'i gyfle i daro, heb ofalu fawr pa le i daro. O'i iawn adnabod nid oedd dichon peidio a'i barchu, a'i garu'n wir. Gwell gan ddyn cydwybodol gael ei gondemnio gan Mr. Wheidon na chael ei glodfori gan lawer un ohud. Er nad oedd ei gydwybod yn brin o bwysau, meddai galon eirias o gariad. Tywalltodd falm hedd ar friwiau'r anafus gan rwymo eu doluriau. Y cwyn ni wyddai a chwiliai allan bu'n droed i'r cloff ac yn llygad i'r dall. Pwy a wyr ddyfnder ei garedigrwydd ef a'i briod hawddgar ? Erys eu troeon da'n golofnau i fytholi ac anwylo eu coffadwriaeth. Os oedd weithiau'n ysgwyd ei deyrnwialen, pwy a warafunai, gan ei fod wedi dysgu handlo y cledd ? Ni fu gwoinidog yn y Corff mwy mawrfrydig a Jiael- frydig. Os oes rhywun eisiau esboniad ar air Emrys ap Iwan, Bronlieilyn," darllened bennocl neu ddwy o hanes bywyd Wheidon. Tirionid ei nerth gan dynherwch, a grymusid oi dynlierwch gan nerth. Chwiliai am le i dosturio, ac nid anodd credu fod rhai wedi cymryd camfantais ar hynny. Craig ydoedd mewn cadernid, ond gorchuddid y graig gan flodau grug cymwynasgarweh. Tra'n cadw ein llygaid ar ei ornestau, peidiwn ag anghofio agor ein hemrynt arno'n cael ei lorio gan gwyn y weddw a chyni'r amddifad, a delw Whel- donaidd ar y naill a'r llall. Gwelsom ef yin mlynyddoedd ei anterth, a dilynasom ef yn araf-ddisgyn grisiau'r glyn, ond yr oedd pryd- ferthwch hydref ar ei ecsodus. Yr wyf yn ysgriblo hyn o goffa amdano i chwi rhwng dwy oedfa. Nid oes dim cyfle i nodi ei safle yng Nghyfarfod Misol Arfon. Daeth yno pan oedd cysgod dwy gedrwydden —Evan Jones, Caernarfon, a Thomas Rob. erts, Betliesda-yn cysgodi'r rhanfwyafo'r brodyr, ond safodd Mr. Wheldon ysgwydd wrth ysgwydd a'r cedyrn hyn, a chyflawnai y naill ddiffyg y Hall. Gwyn fyd y Cyfarfodydd Misol hynny y mae folly iddynt. Nid yw'r Hong yn debyg o fynd ar y graig tra bydd dynion fel hyn ar ei bwrdd. Dechreuodd ei daith pan nad oedd gweledigaoth eglur yng nghylcii y Fugeiliaeth, ond bu ar air ac ar weithred yn help i'w sefydlu yn yr enwad. A gaf fi ddwyn hyn o ysgrif i ben drwy ddy- tynnu rhan o'i Gyngor gwych ar Ordeiniad yng Nghaernarfon—fy hen dref enedigol—fel y darlun perffeithiaf o'r gwi-thrych ei hun ? Cnewyllun rhan gyntaf y Cyngor ydyw, I EIslau gwyr sydd ar yr eglwysi." Dyma fel y traethai, ac nid oes dim a rydd well syniad amdano :—■ Pa fath un yw g*r ? Un sydd yn I I gysgod rhag y gwynt, trwy sefyll eihunan a'i gefn at y corwynt, a chysgod o'i flaen. Lloches rhag y dymest-1, trwy roddi ei gefn i'r curwyr a chreu felly gilfach a glan yn harbour of refuge rh wng ei freichiau ar led. Afonydd dyfroedd mewn sychtir, gan roddi posibilrwydd llwyddiant He nad oedd, a lie nad oedd ond ychydig, gwna i ddau flodeuyn a dau welltyn darddu lie nad oedd ond un. Cysgod craig fawr mewn tir sychedig,' lie y mae gorffwysfa i'rblinedig,yn wyr, gwragedd, gweddwon, amddifaid,—y myrdd sydd yn troedio tir blin. Hwn a newidia farn gwlad am bendeflaactli. Pyla gwagedd yr afradlon ariangar, a'r cybydd castiog, gwaedol- iaeth a safle, o flaen y brenin digoron a'r tywysog di-eiddo hwn. Dyma y gwr i ni." A'r cynghorwr yn rhaeadru ei feddyliau allan fel pelenni o dan. Llansantjfraid W, All JONES' I

I PYTIAU CYMREIQ. Y AlAE gan Mr. a Mrs. Raikes, Trei-i erfyd, Sir Frycheiniog, chwech o feibion yn y Fyddin,-— pedwar o'r chwech wedi ennill bathodyn y D.S.O., ac un arall wedi cael ei grybwyll am ei ddewrder. Dyna dad a mam balch o'u tylwyth. Y mae Gwarcheidwaid Conwy wedi gwran- do'r feirniadaeth a basiwyd arnynt parth gadael i blant y cartrefi gael eu magu mewn anwybodaeth o'r iaith Gymraeg, canys y maent wedi trefnu pethau amgenach o hyn ymlaen. Colled fawri wiith y Y.M.C.A. achrefydd a dirwest, a phob mudiad da yng Nghaernarfon, fydd ymadawiad Mr. Isaac Edwards, prif swyddog Adran Prisio Tir dros Fon ac Arfon. Y mae'n dychwelyd i Ferthyr Tydfil i ail gychwyn busnes prisio ac arwerthu fel oedd ganddo yno cyn dod i'r Gogledd yn 1911. Y mae'r Henadur J. R. Pritchard, Caer- narfon, wedi cael Ilu o anrhegion gan blant ac athrawon ysgc lion y dref, ar achlysur ei briodas. Da clywed fod y Parch. Rhys J. Huws, Glanaman, yn gwella o'i waeledd diweddar ond drwg clywed cwyno i iechyd y Parch. Talfor Phillips, Lian k'festini-)g. Lladdwyd J. James Parry, Llanrug, yn Chwarel Dinorwig ddydd lau diweddaf. Y mae E. T. Pitman, a ddiangodd o'i gell yng ngharchar Caergybi, yr wythnos ddi- weddaf, heb ei ddal hyd yma. Yn Ystradgynlais, ger Ahertawe, gwelai mam ei mab yn gafael mewn gwn. Gwaedd- odd arno i'w roi ar lawr yn ei ol; ond gan greduei fod yn wag, tynnodd y llanc y trig- ger, aeth yrergyd yn syth i wyneb y fam, a bu farw ymhen chwarter awr. Y mae'r Sapper Evan B. Roberts, 66 Poole Street, Caernarfon, wedi marw o'i glwyfau yn Ffrainc. Gwyr o Gaergybi a mannau eraill Mon oedd dwylo'r Ilong Connemara agollodd eu bywyd- au oddiami yn yr ystoiin yr wythnos ddi weddaf, a mawr yw'r tristwch a rhifedi'r- amddifaid hiraethus. Cyfarfu Cymdeithas Ysgolion Sir Cymru yn yr Amwythig ddydd Sadwrn diweddaf, lie y traddodai Mr. E. T. John, A.S., anerchiad ar Ddatblygiad a Threfníadaeth Ddyfodol Addysg Gymru. Mr. J. H. Burton, The Fryars, sydd wedi ei ethol yn faer Biwmar s. Ddydd Sadwrn, bu farw Mr. Wm. Evans, cabinet maker, Bangor, yn saith a thrigain oed. Yr oedd yn flaenor yn Eglwys M.C. Twrgwyn, ac agododdygan yno amhanner canmlynedd. Gwr cymeradwy tros ben, ac wedi cael ei anrhegu ddwywaith gan yr eglwys ag anerchiad euredig. Yn y Bala, ddydd Gwener, erlynidMr. Wm. Owen, gwesty'r White Lion, gan Mr. Simon Lb yd Jones, ystad Plas yn Dre, am dresmasu ar Gaer Dei. Yr oedd y dref yn ferw o ddiddordeb yn yr achos, canys pwnc o ryddid llwybr cyhoeddus ydoedd. Wedi gwrando'r tystion, argyhoeddwyd y Bamwr Wiri. Evans fod gan y bobl hawl, ac a ddedfrydodd yn ffafr y diffynydd, Mr. Wm. Owtn. Pie hecrach nag Abersoch ? A bu dwylo bad bywyd y lie hwnnw wrthi ar lanr au Lleyn am bedair awr ar ddeg ddydd Mercher diwedd- af yn cynorthwyo'r llongau oedd wedi eu dal yn yr ystorm enbyd a chwythai dros Fau Aberteifi. Dymchwelwyd y bywydfad droe- on; ond yn ei ol b^b tro, gan fod yn foddion i arbed ami un o ddyfrllyd fedd. Corff Catherine G mid, Crown Street, Caer- narfon, oedd y corff a gafwyd yn y mor ger Aberffraw, Mon, yr wythnos ddi weddaf. Y mae mab Mrs. Leexxing, Gwern y Myn- ydd, ger yr Wyddgrug, wedi cael ei ladd yn y rhyfel, a hynny ymhen y flwyddyn union i'r diwrnod y lladdwyd mab arall iddi drwy ddamwain ynglyn a'r Fyddin. Y mae mab arall wedi ei glwyfo pedwerydd gyda'r Fyddin a merch yn nurse yng Nghaer. Y mae Mr. John Humphreys wedi cael ei benodi'n gofrestrydd llysoedd Porthmadog a Ffestiniog, yi-L Ile'r diweddar Mr. Thos. Jones (Cynhaearn ). Mewn llys yng Nghoesoswallt, dedfiydwyd fod y Preifat James H. Jones (28) R.W.F. oedd a'i gartref yn East Colt, Llandudno, wedi cyfiawni hunanladdiad mewn flit o wallgof- rwydd, a hynny, yn ol fel y bernid oddiwrth y dystiolaeth, oblegid gwaeledd ei iechyd a methu cael caniatad i fynd i'r rhyfel. Bu'r Ddirprwyaeth ar Addysg Golegol Cymru'n gwrando rhagcr o dystion Tach. 2 a 3 yn swyddfau'r Bwrdd Addysg yn Llun- dain sef parth Coleg Bangor. Cynrychiolid Cyngor y Coleg gan Argl. Kenyon, Syr H. Reichel, Mr.T. Rowland Hughes, y Proff.J.E. Lloyd, Mr. Wm. George, Mr. G. A. Hum- phreys a Miss M. F. Rathbone. A chyn- rychiolid Senedd y Coleg gan y Proffeswyr Gibson, J. Morris Jones, Orton, a Phillips.

BARA BRITH. Y MAE cryn newid yn awr yng Nghymru or pan oedd Bes yn teyrnasu. Rywfaint er gwaeth, hwyrach, canys nid yw'r wyl ddiolch am y cynhaeaf mewn cymaint bri ac urddas ag y byddai. Ond peth newid er gwell hefyd, a dyma un praw o hynny Yng nghapel Bwlch Derwin, gryn gwrs o flynyddoedd yn 01, rhoddodd brawd y llinellau a ganlyn i'w caiia 0 na bawn i heddyw'n lew, Mewn bwthyn clyd a'm croen yn dew Ond unig wyf mewn gwynt a glaw, Heb ddim ond cleian yn fy llaw. Ni chenir dim mor gyffredin a hyn yng ngwyliau y dyddiau hyn. A oes rhywun a all esbonio'r gair cleian ? Methaf ddod o hyd iddo yn y geiriaduron. Ystalwm, aeth brawd o Frynrodyn i Niw- bwrch, ar farwolaoth perthynas iddo. Y dyddiau hynny, cynhelid gwylnos y noson o flaen yr angladd, ac yn yr wylnos rhoddodd y pennill hwn i'w ganu William bach sydd wedi marw, A'i dad a'i fam yn crio'n arw Ond y mae yn well ei gartra Nag yn Niwbwrch yn gwneud matia. Gwneuthur matiau i'w rhoddi ar deisi gwair ac yd oedd gwaith ei dad. Nid oes gymaint o hwyl gyda barddoni'r dyddiau hyn. Nid oes gymaint o ddiod gyda barddoni chwaith. Y mae'n ofnus nad oes cymaint o werth gwerinol ym marddoniaeth y dyddiau hyn ag oedd ym raarddoniaetli trigain a hanner can mlynedd yn ol. Gwell collilr hwyl o'n barddoniaeth na chadw'r ddiod ynglyn a hi. Yr oedd Meirion y Uawn o hwyl farddonol unwaitli, yn nyddiau Llewelyn, Clynnog, Graienyn, a llu eraill, yr olaf a enwyd yn fyw eto. Credwn mai gwaith un ohonynt yw'r cwpled a ganlyn :— Diod dda i'r diwyd ddyn, A dwr bargod i'r burgyn. Pwy o'ch darllenwyr, Mr. Gol., a all ddy- wedyd pwy yw awdur yr englyn hwn ?- Ow resyn, y gwr grasol,-—a'i ddoniau Mor ddienaid hollol, Gyda'i deitlau, ffeithiau ffol, Diofid yw y diafol. Ni wyddom a ddyfynnwn ef yn gywir, rhodd- wn ef fel y cawsom ef. Gwelwn mai englyn i bregethwr cynffonnog gan deitlau yw, ac yn debyg, gallwn feddwl, i ryw ddyn y dywedid amdano, mai dyn yn mynd trwy'r byd yn nerth ei gynffon oedd. Rhoddwn hanesyn sydd yn dal perthynas a'r cyfarfod diolch am y cynhaeaf Pan oedd John Jones Talysarn yn cychwyn ar ei daith i'r De un tro, yr oedd yn brudd iawn oher- wydd gwaeledd ei ferch hynaf. Ond yn rhywle ger Llwyngwril dechreuodd chwerthin yn uchel nes synnu ei gydymaith (y Parch. Robert Hughes). Ymhen ennyd, dyma fo'n gofyn, Robert, a wyddocli chwi i ba bethy mae llygod fireinig da ? Na wn i wir," ebr Robert Hughes, os nad i boeni dynol- ryw." Wel, 'does fawr er pan wyinun innau. Yr oedd rhyw wehydd tlawd yn Sir Fon yn gweddio mewn cyfarfod diolch am y cynhaeaf, a dyweda-i,— Diolch i Ti, 0 Ar- gl-wydd, am y enwd toreithiog a roddaist ary meysydd eleni, ac am y tywydd braf a gafwyd i'w fedi a'i gasglu. A diolch i Ti hefyd am y llygod mawr; fe fuasai'r hen ffarmwrs cybyddlyd yma'n cadw'r ydheb ei ddyrnu nes buasai pobl dlodion yn methu ei gael ondy mae gennyt Ti ddigon o lygod mawr i'.w hanfon i'w teisi i'w ddifetha os na ddyrna nhw fo'. Ar hyn ymadawodd prudd-der John Jones, a bu'n siriol ar hyd y daith.