Y Brython

BPLLGTS GOKCEET PEaLiiARNONio HALL.-Mr. Kings- not-Jones was responsible for some of the best features of the entertainment.—Liverpool Courier. 4 talented elocutionist.-Birkenhead Newo. E. KINGSTON-JONES, Gold Medallist, Professor of Elocution, ADJUDICATOR, CONCERTS. Entertainments given by self for whole evenings, 2 J hours. Humorous, Dramatic 4D Musical Recitals. Welsh aDd English. Terms Moderate. Pupils taken. Specimen programme of whole evening sent on application. 27 Clifton Road East, Tuebrook, LIVERPOOL.

Ffetan y Gol. Cofied pawb foti arifcti i'r Ffetan mai dyma'r gair sydd ar ei genau:- NITHIO'R GAU A NYTHU'R GWIR. Ai cywir y dyfaliad ? At Olygydcl Y BRYTHON ANNWYL SYR,—Ar ol darllen ysgri ddiddorol a ehywrain J.D.R. yn Y BRYTHON diweddaf, yn Portreadu Pregethwr a fu'n pregethu'n ddiweddar yn un o addoldai Llyn- lleifiad, wedi troi a throsi yn ein meddwl rai o brif bregethwyr ieuainc Cymru, deuthom i'r casgliad mai'r Parch. Howell Harris Hughes, B.A.,B.D., gweinidog poblogaidd a pharchus y Tabernacl, Bangor, yw'r gwr a bortreadid. Fe'i ganed yn Lerpwl, a bu'n gweinidogaethu am rai blynyddoedd gyda'r Saeson yng Nghroesoswallt cyn mynd i Fangor. Dy- munem ddiolch yn gynnes i J.D.R. am ei ysgrifau blasus a diddorol, o dro i dro, ar dudalennau'r BRYTHON. Melys, moes mwy. —Yr eiddoch yn bur. Gwrecsam J. H. OWEN Llanarmon a'i Cheiriog. At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Difyr iawn i mi, ryw fis yn ol, oedd darllen llythyr y cyfaill caredig R. Vaughan Jones yn eich eolofnau, ar ol bod ohono am dro yn yr hen bentref bach anwylaf yn y byd i mi, sef Llanarmon Dyffryn Ceiriog. Neges ei lythyroedd ceisio codi tani i gael rhyw arwydd gweledig yn yr ardal mai yn an.aethdy Cymreig yr olwg Pen y bryn y ganwyd Ceiriog, mab i Phoebe Hughes, y fam a lefarodd y frawddeg ddiangof honno Ti wyddost beth ddywed fy nghalon." Yn sicr ddigon, gwych o orchwyl fyddai gosod cof- golofn iddo yn y fan; meddyliais i fwy nag unwaith y buasai ar waelod yr allt, ym mhen draw y bont, yn Jmyl y pentref, yn lie da bur i'w chyfleu. Buasai yno newn lie amlwg, yn gyrchfan pererinion lien, ac yn ysbrydiaeth i lu ieuenctyd agH'ru..wynhad a'r fraint o ganu Nant y Mynydd ac adrodd Alun.Mabon. Byddai'r golofn ar lan yr afon Ceiriog bron, ac yng ngolwg Cwiri wrth ochr cwm yn gorwedd, Nant a nant yn cwrdd ynghyd II A chlogwyni gwyllt aruthredd Wyliant uwch eu pennau'n fud. Diolch yn fawr am y llythyr a gododd y peth i'r gwynt, ac i chwithau am ei gyhoeddi.—Yr eiddoch, Bootle J.D.R. I Diridano ac yn y blaen. At Olygydd Y BRYTHON SYR,—Yr wyf wrthi hi ers rhai blynyddoedd bellach yn casglu geiriau a dulliau yrnadrodd a glywir ar dafod y werin ym Mon. Y ffordd oreu i lwyddo yn y mater yw mynd i sgwrs efo hen bobl-goreu po hynaf y bôut-ond gofalu na boch chwi ddim yn dywedyd beth fo eich neges, onite chwi a'u dychrynwch ac a'u teflwch oddiar eu hechel, a bydd yn anodd cael dim ganddynt. Cynmvys fy rhestr liaws o eiriau ac ymadroddion y carwn gael help rhai o'ch darllenwyr dysgedig i ddehongli eu hystyr a clod o hydi'w bonedd. Beth yw has ygeiriauhyn'?—(1) Strytin. Felynayseinir y gair ym Mon, ond weithiau clywir strut. Paid a gwrando ar ei strytin," Mi fu wrthi hi'n deyd ei strytin am all an o hydau," term go ddiystyrllyd am stori dyn, rigmarole, tittle- tattle. (2) Gythau. Mae arnaf eisio mynd i g'thau ngwallt," "Mary, c'tha ngwallt i," Mewn rhai rhannau o'r Sir than a glywir, Tha ngwallt i," cribo, trin, trefnu, gwneud. Ni wn o bethau'r byd beth yw bonedd y gair hwn a glywais ganwaith gynt. Hyd y sylwaf, thau gwallt merch yn unig y byddys. (3) Chwadal. Gymaint doethach oedd John chwadal ei gefnder," "Meddyliwch am fan- teision y bobl ifanc chwadal yr hen bobl." "Yrhen gyfamod chwadal y newydd." Fel y gwyddys, y mae chwadal arall i'w glywed yn ami, ond chwedl yw'r chwadal hwnnw ond ystyr y chwadal yr ymholaf yn ei gylch yw rhagor, o'i gymharu a. (4) Diridano. "Mae Wil yn beth diridano iawn," 'Ntydi Tomos Tomos yn greadur diridano iawn. Gwys fod y dyn diridano yn un eithaf dymunol i fod yn ei gwmni. Hwyrach y dylem oil amcanu at fod yn bobl ddiridano. Un diddan, siriol, nwyfus lawen, a thipyn o ysmalhawch yn ei sgwrs, yw'r diridano. Pe gofynnech i ddyn o Fon egluro i chwi ystyr y gair, rhywbeth i'r perwyl uchod a gaech. A glybu rhai o'ch darllenwyr ddywediad tebyg i hwn, Byw ar ddannedd y giybin ? Os do, ffasiwn fyw yw hwnnw ? Byddwn ddiolchgar am ateb i rai o'r holion hyn.—Yr eiddoch, etc., Valley, Mon. R. HUGHES. Cleian: Pastwn Gwyddel I At Olygydd Y BRYTHON I SYR.—Yn Y BRYTHON am Dachwedd y 9fed, gofynnid an. esbomad ar y gair cleian oedd yn yr hen bennill yng ngholofn y Bara Brith. Yn fy nhyb i, gwna un o'r geiriau dilynol y tro i'w egluro pastwn, ffon gref, glas onnen, gwroden, iordan (y Deheudir), neu osmynnwch, bastwn Gwyddel (sh-illelagh). I. BROTHEN J

MEDDYLIAU'R GALON. Tawch Wedd. DETL ambell ieithydd ffansiol mai Tftwch. wedd ydyw ystyr Tachwedd, am ei fod, at ei gilydd, yn fis mor niwlog. Cawsom enghraifft o'r niwl ar ei drwchaf bron yr wythnosau diweddaf,-ar yr afon yn enwedig ac wrth edrych oddiar gorun Bidston ar Lerpwl dan ei chwmwl tew, cofiwyd englyn y Parch. Robert Owen (EryronGwyllt Walia) i Lundain, dan un tebyg Anoddefus gan ddufwg—yw Llundain, Ei llond o dywyllwg Diffwys yn arllwys mwrllwg,- Dinas fawr dan nos o fwg. Naw wfft i'r tarth taglyd, ac ami i frest wan yn gwichian ei phrotest yn erbyn dyfodwr mor atgas. Ond diau ei fod yntau'n dda i rywbeth, pe buasem ni'n deall labo ratory fawr ein Creawdr yn well. I Y Gwyndud hybarch. Y Parch. J. Gwyndud Jones, Penrhyn Deudraeth, yw gweinidog hynaf Bedyddwyr Cymru-y mae'n bump a phedwar ugain mlwydd oed, a dyma blic bach o'r llith- bortread ohono sydd gan Mr. Parry, Aber- dulais, yn Seren Cymru'r wythnos ddi- weclclaf Erys pob blewyn ar ei ben, sydd mor wyn gwlan, ac yn swp mawr, hardd, ar ei g(Ilpa- Mae ei olwg a'i glyw-'n rhagorol, a cherdda'n hoyw ac ysgafrlProed. Saif mor syth a ffon, er ei fod yn cario baich 85 o fiynyddoedd. Nid oes pall ar ei gynheddfau meddyliol mae ystorfa ei "gof yn anghyffredin, a honno'n berwi'n aflonydd, a hen englynion cymalog a digrif, a, gyfansoddwyd ganddo drigain mlynedd yn ol, ac eraill a ddysgodd tua'r "un adeg o waith Cynddelw, Hiraethog, Caledfryn, ac eraill, yn cael eu hadrodd "ganddo'n rhwydd a hawdd, fel pe heb yn wybod iddo'i hun." Dyna ddarlun go dda o'r hen lenor toreithiog ei sgrifell, ac a bair iddo edrych yn debyg i Kilsby. Cafodd lai nag a ddylasai o sylw gan ei enwad a'i genedl. Na phoened. Yr ochr yma y caiff llawer un ei gwpan gwynfyd a chlod gwell gan y rhai goreu a bhebycaf i Grist aros nes mynd Hwnt i'r Lien a chael drachtio o'r gwin hwnnw sydd yn Matthew xxvi, 29 Ac yr ydwyf yn dywedyd i chwi nad yfaf o hyn allan o ffrwyth hwn y winwyddon "hyd y dydd hwnnw pan yfwyf ef gyda chwi yn newydd yn nheyrnas fy Nhad. Dalied y Gwyndud hybarch me r syth a'i ffon, a'i feddyliau mor wyn a'i wallt. Llun Europ yn yr Apocrypha. i I Y mae gennyf fi fy marn fy hun, pe ba bwys am hynny setlwch chwilhau bwnc e) ysbrydoliaeth fel fynnoch ond y mae yna ami i berl o wirionedd gloyw yn Llyfrau'r Apocrypha, hwn, er enghraifft, o Ail Lyfr Esdras, xvi, lie y cewch cystal llun a'r un a dynnwyd o'r fel y bydd Ewrop toe, oni ddar- fyddo'r Armagedon :— Canys llawer o'r rhai sy'n trigo ar y ddaear a fyddant feirw o newyn, a'r lleill a ddiango rhag y newyn, y cleddyf a'u difetl; a. A'r meirw a deflir dlan fel tail, ac ni bydd neb i'w cysuro hwynt canys y ddaear a anrheithir, a'i dinasoedd a fwrir i lewr. Ni adewir neb i lafurio'r ddaear, ac i'whau. Yprennau a roddant ff rwyth, a phwy a u cynhaeata hwy ? Y grawTiwin a addfedant, a phwy a'u sathr ?' canys pob man fydd yn ddi-bobl. Fel y dymuno'r naill wr weled y llall neu glywed ei leferydd ef. Canys o ddinas y gadewir deg, a dau o'r maes, y rhai a ymguddiant yn y tewgoed ac yn ogofeydd y creigiau. Fel ped fai dair neu bedair olewydd wedi eu gadael arbob pron mown perllan olewydd. Neu fel pan gasgler gwinllan, y rhai a chwiliant y winllan yn ddyfal a adawant rai o'r grawnwin ar eu hoi. Felly yn y dyddiau hynny y gedy'r rhai a chwilio eu tai hwy a chledd- "iYf, dri neu bedwar ohonynt. A'r ddaear a adewir yn anghyfannedd, a'i meysydd a heneiddiant, a'i ffyrdd a'i holl lwybrau a dyfant yn llawn o ddrain, am nad ymdeithio neb drwyddynt. Y moryn- ion ieuanc a alarant heb briod-feibion iddynt, y gwragedd a wnant gwynfan h eb eu gwyr, a'u merched a alarant am nad o oes amddiffynwyr iddynt." Syniad arswydus fyddai gweld Ewrop mor wag o bobl a hyn Fel y dymuno'r naill wr weledyllallneuglywedeileferyddef." Onid oedd Esdras yn froddegwr cryf Cymraeg Cyfrif.01, I Y cyfaill craff J.W.B. o Wallasey a yrrodd hwn yma, gan feddwl y bycldai'n ddiddorol i ni. Wei, y mao felly, a diau y bydd i chwithau :— The Staffordshire children's counting-out rhyme, which was published in the' Echo a. few days ago (say T.W.G.) seems to me to show a marked Celtic influence. The rhyme ran as followsl:- Ainy, tainy, tethery, fethery, fim, SithurA, lithum, dithum, do rum, dik, Ainy dik, tainy dik, tehery dik, fethery dik, bunkit, Ainy bunkit, tiny bunkit, tethery bunkit, fethery bunkit, jaggun. In Welsh the numbers one to twenty run Un, dau tri, pedwar, pump, Chwech, saith, wyth, naw, deg, Un-ar-ddeg, deuddeg, tri-ar-ddeg, pedwar ar-ddeg, pymtheg, Un-ar-bymtheg, dau-ar-bymtheg, tri-ar- bymtheg, pedwar-ar-bymtheg, ugain. Nid eu hela i gyd i Gymru a gafodd yr hen Gymry, pan drechwydhwygany Saeson, eithr eu cadw man yr oeddynt, nes ymhen cenedl- aethau lefeinio'r gelynion. Tybed ai dyna'r pam fod cystal lleisiau a chorau yn swyddi Stafford a Yore ? Ac nid oedd bugeiliaid Cumberland (Cumber land, bro'r Cymry ) wedi I, darfod cyfrif eu defaid yn Gymraeg rai blyn- yddoedd yn ol, beth bynnag. Yng Ngwlad Daniel Owen. Dyma ddau neu dri o bethau diddorol i ni —sut bynnag amdanoch chwi-a welsom yn yr Wyddgrug a'r cyffiniau wrth dreulio egwyl fer yno dair wythnos yn ol. Tariem dan nenbren y Parch. J. H. Williams a'i briod ym Mynydd Isaf, o fewn rhyw filltir a hanner i'r dref. Ffwrdd a ni yno'rprynhawn, gan alw i weld y bwthyn lie ganed Daniel Owen-No. 53 —a'r unig dy yn yr heol ag iddo dwll derbyn llythyrau. Saeson sy'n byw yno'n awr, nac yn deall dim ar iaith Mari Lewis nac ar gyng- horion Wil Bryan. Gyferbyn ag o, wrtho'i hun ar dipyn o go diad tir, pur ddel, y mae'r ty helaeth a gododd y Nofelydd iddo'i hun at dreulio nawn ei oes ynddo, ond y methodd ag aros ynddo fawr, ac a aeth i letya at Mrs. Evans yn fwy i fewn yn y dref. Cafodd bob ymgeledcl a charedigrwydd yno gan Miss Jones oedd yno'n housekeeper. Gwelsom hi hedd- yw, yng nghapel Bethesda, a chawsom rai manylion amdano oedd mor werthfawr' am y deuent o lygad y ffynnon. Y hi a'i gwyliodd arhyd ei gye.tudd a'i ben ar ei braich hi y bu farw ac yntau, i ddangos ei ddiolch- garwch am ei thirioni, a adawodd royalty dau o'i lyfrau-Y Dreflan a Straeon y Pentan-yn gymunrodd yn ei ewyllys iddi. Un o Lan Ffestiniog yw Miss Jones, ac yn falch ryfeddol o gael ei clewis gan Ragluniaeth i'r gwaith o esmwytho gobennydd creawdydd anfarwol Rhys Lewis, Y Siambr Snec- Peth arall a welsom y tro hwn ydoedd y siambr fach snec honno sydd yn y Mostyn Hotel. Yr oedd a wnelo'r diweddar fardd ac Eisteddfodwr pybyr Andreas o Fon (Mr. Brereton) a'rgwesty aphan ddaeth yrWyl Genedlaethol i'r Wyddgrug yn 1873, neilltu- odd yr ystafell hon yn hollol at wasanaeth y pwyllgor nid oedd hawl i neb ond yr ethol- edigion eisteddfodol frathu ei ben iddi; paentiwyd y cyswyneiriau a ganlyn ar ei phedwar pared, ac y maent yno'n blaen hyd h eddyw Heb Dduw heb ddim Wrth ben y A Duw a digoll j drws. Mold National Eisteddfod, 1873. Y Cymry a'u Gorsedd am Byth. England, Scotland, Ireland and Wales. Y Gwir yn Erbyn y Byd. Ac wrth eistedd ynddi heddyw'r prynhawn, ehedai meddwl dyn at ambell i siambr gyffelyb sydd yn Llundain, lie y cwrddai Shakespeare a Marlowe, Dryden a Phope, Johnson yr haul a Boswell ei leuad, ac eraill 0 hynny hy d h eddyw3i straeo a chynghaneddu i ladd y neb a fynnent a chadw'r neb a fynnent yn fyw, a rhoddi'r byd a'r betws llenyddol yn ei le. Ond y mae Dirwest a Barddas yn llawer nes at ei gilydd heddyw, o drugaredd ac nid mewn tafam y cyferfydd Pwyllgor Ei&teddfod Birkenhead, ond mewn High School. Bor beirdd a bir a bwyd, ebe rhyw walch direidus am fan cyfarfod cyffelyb yn y Deheudir dair neu bedair canrif yn ol, gan gil-awgrymu lie bynnag y byddai bardd, mai yno hefyd y byddai bir a bwyd. Ond chwarae tog cofiwch eu hoes a'u harferion Dirwest heb ei geni, a Llwyr- ymataliad yn cael ei ystyried yn chwilen bechadurus ac nid yn ras. Ystyr y gair bor, yn ol y Geiriaduron, ydyw focus, set cyd- gyfarfyddiad pelydrau, ac ymhle y caech air gwell i ddisgrifio'r Twr Tewdws o athrylith ac anaxth gwladgar oedd o amgyich rswrdd y Mostyn yn 1873 ? Y mae'r byrddaid yn y bedd bob un ond Mr. Alun Jones, y cerddor- lenor pedwar ugain mlwydd oed a mwy sy'n treulio'i brynhawn ar odre'r dref, ac yn araf- ddisgyn i lawr gallt yr henaint dan sbio drach ei gefn ar y blynyddoedd dedwydd a dreuliodd wrth Eisteddfoda a chanu yn yr Wyddgrug. I O'r naill le i'r llall. I- Cafwyd ymgom hefyd a Mr. David Arthur, yr alltud o Geredigion a fu'n cyd-deilwra a Daniel Owen yn yr gweithdy am ddeuddeng mlynedd, ac a fedrai ddywedyd yn dda ac yn ddiddan iawn amdano. Gwyr craff a chofus fel efe sydd yn gwneuthur yr Wyddgmg yn werth cerdded iddi i loffa ffeithiau y byddai'n resyn eu gollwng i ebargofiant. Ond y mae'n diolch pennaf yn ddyledus i'r Cynghorydd Thos. Roberts am fynd a ni i bobman diddorol yn y dref a'i hamgylchoedd. Y mae popeth o bwys yn y dref a'i dynion yn ei ben, a chanddo yntau y galon a'r medr i'w dweyd wrth bawb a ofynno ganddo. Diolch yn fawr i chwi, Mr. Roberts, am hebcor cymaint o'ch amser gwerthfawr i dywys y merlyn chwil- frydus o gwmpas rhyfeddodau Metropolis Dyffryn Alun. 0 ie, gwelais y ty-ond ei fod wedi ei ail wneud odd\ar hynny—lie ganed John Blackwell (Alun) ym Mhont Erwyl ar gyrion y dref, ac a syllais yn hir ar hen gartref y llyfnaf o'n holl feirdd. Gwelsom Eglwys y Plwyf, ac a wleddem ar ei hardclwch ø'i symbyliad i ddefosiwn buom wrtli fedd Richard Wilson yr arlunydd bydenwog, ac a resynem i wr a welodd y fath lwyddian.t i phoblogrwydd a chyfoeth orfod dibennu ei oes mor dlawd a diystyrllyd. Dyma'r hyn sydd ar garreg ei fedd The Remains of Richd. Wilfon, Efqr Member of the Royal Academy of. "Artifts. Interrd, May 15th, 1782. Aged 69. 0 foreu'i yrfa eirian,—rhoi oleu Ei athrylith allan, Darluniaj, dilynai'n Ian I'r linell ar ol anian. Yn Haw ei oes bu'n llesol—dyg iddi Deg addysg grefyddol; A'i gywair waith geir o'i ol A syna'r oes bresenol." Gwelswn gofgolofn Daniel Owen droeon o'r blaen, ae a siaredais lawer a'i ysbryd ef ac Ellis Edwards wrth eistedd un tro ar y fainc gerllaw iddi asbio ar ei wyneb cu a'i het Gym- reig ei chantal. Ond heddyw oedd y tro cyntaf imi weld y painting hardd o Ambrose Lloyd a roes ei fab-Mr. C. F. Lloyd, Mus. Bac., Newcastle—yn rhodd i dre'i febyd, ac sydd ynghrog yn ei phrif adeilad. Cyn cau'm nodyn' amyud o'r Wyddgrug, goddefweh im ■■■■■ V; ddiolch i'r Parch. G. Parry Williams, M.A., am ei groeso, ac i'r chwiorydd dirwestol am eu cwpanaid a'u croeso hawddgar. Yr oeddwn fel petaswn i'n cIywed atal dywedyd Roger Edwards wrth fod ym Methesda, canys clywais dipyn ar y pregethwr a'r golygydd campus hwnnw. Y mae rhyw bersonoliaebh -rhyw inditiduality-yn perthyn i drefi fel i bobl; rhyw mental and moral atmosphere, chwedl y Saeson ewch i Lansannan, a dyna aroglsweet Wm. a Henry Rees i'w deimlo yn y funud; ewch i Lanfair Talhaiarn, a dyna chwi'n teimlo presenoldeb ffri a rhadlon leuan Brydydd Hir a Thalhaearn dyna Ddinbych a'i Thwm o'r Nant a'i Thomas Gee; a champ i neb sy'n Gymro gwerth ei halen droedio heolydd yr Wyddgrug heb deimlo fod Roger Edwards ac Ambrose Lloyd a Daniel Owen a Glan Alun. yn troedio'n ddau a dau o bobtu iddo. I At Wr y Delyn i Dreuddyn Adref a ni i'r Mynydd Isaf at y nos, ac i'r Gymdeithas Lenyddol-nefoedd dyn bob amser lie bo hi'n un debyg i Gymdeithas Moria yng Nghaernarfon ers talm. Pistyllodd y glaw hyd ganol dydd drannoeth ond dyma'r wawr yn agor ei llygad glas a ninnau'n dau yn troedio hyd i Dreuddyn, lie y mae'r Parch. T. Miles Jones, egwan o nerth ond awenawl ei lygad, yn bugeilio tair o ddiadell- oedd y Corff yn nyddu darlithiau ar y delyn a'n hen benhillion, heb feddwl gronyn yn llai o delyn a Sahnau Seion wrth wneud hynny ac yn cadw'r cenllif Seisnig rhag gubo pethau gwellnaf, ef ei hun oddiar y ffordd. Y mae ganddo ef well siawns nag sydd gan efengyl- ydd Mynydd Isaf, canys y mae'r Treuddyn yn uwch i fyny, ac un sal fu'r Saesneg erioed am ddringo gallt a mynydd. A'i gweld hi'n colli ei gwynt ar y topiau yma oedd yn gwneud y gwpaned yn nyth Miles Jones mor felys ei bias. Gwelsom y pafiliwn campus-ac ynddo le i ddal wyth cant o bobl-sydd wedi ei godi ynglyn ag addoldy'r Treuddyn. Hwnnw'n corrugated iron, wedi ei lwyfannu a'i feincio a'i gadeirio'n hafal i dd-in sydd ar Lannau'r Mersey yma ac yn cael cynnal Eisteddfod a Chymanfa Ganu a Dramau ynddo, fel bo'r galw. Cronfa Gynorthwyol y Corff wedi cyfrannu canpunt at e; draul, a'r adeilad yn glod i bybyrwch y gweinidog ac i weledigaeth ei braidd a'r ardalwyr. Dyna hen Gymro diddan yw Llwyd Ty'r Capel, ac yn tywallt siarad a mi mor ddilol a diragymadrodd e phe'n fy adnabocl ers trigain mlynedd. Gwell ffordd o'rhanner na'r rhith-funudio gnvneud-a gosod sydd mor boenus o oer a gwastad. Fe alwaf heibio'r hen Lwyd eto gynted y caf gyfle, ermwyn ei glywed yn ail fynd dros stori y erocodeil honno. Cerbydu'n ol i'r Mynydd Isaf, a dychwelyd drannoeth drwy Fwcle, a synnu sut erioed y medrodd EIfE d ac Emrys James gadw'u hawen mor lan ei haden mewn lie mor llawn o Saesneg a llwch glo. Ac wrth adael Gwlad Daniel Owen, a cherdded i lawr am orsaf Bwcle, dacw weld Morfa Mawr Caer yn dod i'r golwg, claow Fro Maelor a Chyda'r Clawdd, sef Clawdd Offa, sy'n edrych oddiyma fel hem ddu ar odre gwisg Cymru Lan, lie y mae'r ddwy iaith yn ymafiyd codwm ers cyd, a'r hen Gymraeg, er cymaint yn hyn na'r Saesneg, yn dal ei hanadl mor wyrthiol. I ni, y mae'r olwg ar y ddwy yn ymaflyd codwm megis y gwelem sarff atgas y boa constrictor yn cyrdeddu'n farwol am wddf llew myngfras. I Llygad y Wawr J.H.J.

AR GIP. DEW I SOL MOSS SIDE --Mae enw'r Parch J H Lloyd Williams B A Clynnog wedi ei gyflwyno i aelodau eglwys Moss Side Manchester i'w ystyried a phleidleisio arno ynglyn a dewis bugail Dyna'r Bwyd i Blatit.-Dyiia olygfa werth ei gweld oedd yn Aberdar y nos o'r blaen— rhwng pedwar a phum cant o blant wedi dod ynghyd i weld a chlywed Miss M. A. Watkin, B.A., Miss Gwen Lewis, B.A., a merched Ysgol y Sir, yn darlunio, adrodd, a chanu Altn Mabon Ceiriog. Dan nawdd Cymrodor- ion y Plant y cynhelid y cwrdd y dramatis personce wedi eu gwisgo'n Gymreig a gwledig a'r dyrfa'n gwrando glust a genau. Rhiain ddysgedig yw Miss Watkins,, a phe bai'n holl athrawesau mor wladgar, dyna genhedlaeth a godai o'n hysgolion Yn Y Darian y gwel- som yrhanes. Ceiriog fuasai wrth ei fodd yn gweld ei Alun Mabon yn cael ei throi i amcan mor odidog, Penodiadau.-Y mae'r Parch. J. Davies, rheithor y Bala, wedi ei benodi'n ficer Llan- rhaeadr, Dyffryn Clwyd a'r Parch. D. Lloyd, Pentrefoelas, yn mynd i'r Bala yn ei le. EI y Parch. J. W. Thomas, M.A., curad Lland$a|as, i reithoriaeth Llandegla, yn lle'r Parch. Hope, sydd wedi derbyn bywoliaeth Bodel- wyddan. Givahaniaeth Barn.—Trafod Dirwest y buwyd yng Nghyfarfod Misol eglwysi M.C. Dyffryn Conwy ddydd Mercher diweddaf, lIe y gofidid fod medclwi a r gynnydd ymysg merch- ed tren' r So rdd honno, ond morched y parthau gwledig yn ymgadw rhag y pwll tra angelulol," hwn. Daliai'r Parch. Hugh Edwards, Hen Golwyn, yngryf drosGenedlaetholi'r Fasnach. ond y Parch. O. Evans, Colwyn Bay, yr un" mor gryf yn erbyn, ac yn methu gweld pa gysondeb oedd mown gofyn i'r Llywodraeth fasnaehu mewn peth yr arswydem rhag masnachu ynddo'n hunain. Arian pobl eraill.-Gadawodd y ddiweddar Miss Annie Thomas,. Bodrinallt, Conwy, Sll,939 ar ei hoi; a Mr. John Thomas, Bodeilio, M6n, £ 1,556. Wrth Allor Llanfair.-Llan llonydd, at ei gilydd, ydyw Llanfair Dyffryn Clwyd ond yr oedd yn bur effro ac ar ben y drws ddydd Mercher diweddaf, i weld priodi Capt. J. C. Wynne Edwards-unig fab Capt. T. A. Wynne Edwards, Nantglyn—a merch y ckrafeddar Gapten Touzel, Bryn Mair, Rhuthin. Esgob Llanelwy, Canon Basil M. Jones, a'r Parch. J. A. Wynne Edwards, Leeds, yn gweinyddti; gwisg y briodasferch a'r morynion yn destyn syndod a gwynfydedd y benywod a rythent mor eiddigus arnynt, a'r pwyddion yn lluosog a heirdd tuhwnt. Yn awr am bregeth !-Dywedir fod y Parch. John Williams, Brynsiencyn, er fin troi am Ffrainc, sef at y milwyr Cymreig. Gyda'i bulpud mor agos i'r gwaed, a'i wrandawyr mor agos i ddifrifwch tragwyddoldeb,/ dyna bregeth a glywant-1 Stori'r Drych.Dyw-ed Y Drych (Utica) fod y Parch. P. H. Griffiths, Llundain, yn debyg o fynd i fugeilio eglwys M.C. Bryn Gwyn, PatNonia--hou eglwys y Pareli. U, JI ■ Jones, Twr gwyn, Bangor, a'i dad o'i flaen Tybed ? Beth am Y Deyrnas pe'r elai'r gweledydd o Lundain mor bell oddiwrthi t Un gwerth ei godi.—Da gennym weld fod y Parch. J. Fisher, B.A.,B.D.. wedi cael ei benodi'n ganon mygedol eglwys Gadeiriol Llanelwy yn lle'r diweddar Ganon Owen, Bodelwyddan. Brodoryfoo Sir Gaerfyrddin, ysgolhaig o fri; Celtydd eyfarwydd iawn wedi cydweithredu a'r Parch. S. Baring Gould ym mharatoi'r llyfr pedair cyfrol gwerthfawr hwnnw, The Lives of British Saints, ac efe olygydd y Oejn Coch MSS. a gyhoeddwyd gan y diweddar Mr. Isaac Foulkes (Llyjrbryf), lie y mae stor o waith Tomos Prys, Plas lolyn, ac eraill o feirdd Hiraethog a Dyffryn Clwyd a gyd-'Jodeuai tua'r umser yr oedd Bess yn teyrrasu. Swyn y Nyrs.-Saesnes o Hastings yw'r nurse ieuanc sydd wedi ennill calon Syr W. J. Thomas, y miliwnydd dihyabydd o'r Deheudir ac un o Gymry mwyaf graslon ei oes. Wedi dod yn assistant matron i ysbyty Caerdydd yr oedd hi. Gwyn ei fyd ynddi," ebe pawb sy'n adnabod yswain hael Ynys Hir. Loes Caergybi.-Y mae'n dyn ar fil o bun- nau wedi eu cyfrannu at weddwon ac am- ddifaid y trueiniaid a foddwyd oddiar y Connemara,—pobl o Gaergybi a'r amgylch- oedd bron i gyd. Y mae Mr. R. J. Thomas, cyn uchel-siryf M6n, wedi cyfrannu pum cant o bunnau ei hun, bendith arno Cynhaliwyd odfeuon-coffa yn y capeli ac yn eglwysi y plwyf, a'r cynulliadau'n fawrion a dwysion tuhwnt. Ciiiio fel arfer.-Y mae Gwarcheidwaid Undeb Llanelwy wedi pasio fod cinio Nadolig y rhai fyddo yn y tloty i fod cystal ag arfer eleni eto, heb fymryn llai ohono na gwaelaoh arlwy chwaith. 88 sydd yn y ty,-llai o 17 na'r adeg hon y llynedd. Mario Sydyn.—Bu Dr. T. Williams- Hughes, Trevor, Llanaelhaiarn, Sir Gaemar- fon, farw'n sydyn iawn ddiwedd yr wythnos ddiweddaf, yn ddeunaw a deugain oed. Y Glewddyn o Glwt y Bont.- Y mae Mr. H. Lloyd Williams, mab Mr. John Williams, Helen Villa, Clwt y Bont, Sir Gaernarfon, wedi cael ei gymeradwyo i gael comisiwn ar gyfrif ei feiddgarwch dewr ar faes y rhyfel. Chwefrol diweddaf yr ymunodd o Wrecsam, lle'r oedd yng ngwasanaeth Cwmni Yswiriol yr Alliance; aeth i'r ffrynt yng Ngorffennaf; cymerodd ran ym mrwydrau gwaedlyd Mametz Wood ac eraill cafodd ddiangf4ugwyrthiol o ganol y gethern; a dangosodd y fath wroldeb nes cael ei enwi'n ddibetrus gan y swyddogion am yr anrhydedd sydd wedi disgyn i'w ran. Diangfa Wyrthiol.-Dyna gafodd Mr. John Jones, fferm Nant Fawr, Abergele, nos Iaul ddiweddaf, canys wrth deithio adref, tybiodd fod y tren wedi sefyll yng ngorsaf Abergele. Camodd allan a hithau'n mynd llusgwyd ef am lathenni rhwng y tren a'r platfform ysgodd fynd dan yr olwynion, o drugaredd, ond cafodd ysgegfa niweidiol iawn. Y Wyddfa Wen.—YroeddyrWyddfa a holl res mynyddoedd yr Eryri-sydd fel pedwar mesur ar hugain o'i chwmpas—dan gnu o eira ddydd Sul diweddaf; hwnnw wedi bwrw'n ddistaw hacb: nos Sadwrn, a'i chael yn glaer. wyn erbyn bore dydd Sul, gael i'r bobl gael gwers sut i gael eu calonnau hwythau'r un j rno r J) aro dr un mor wyn. Bendith ar ei ben !—Yr oedd Cyngor Tref Caernarfon wedi methu dodi ddealltwriaeth ag Ystad y Faenol parth, pwrcasu Neuadd y Farchnad, a'r tenantiaid, felM, tan rybudd i ymadael a chau eu stondi^?" ond rhag digwydd y fath drychineb a cholled, daeth y Cynghorydd J. Pritchard i'r adwy, drwy gymryd tenantiaeth y Farchnadfa arno'i hun am y pryd, nes y daw gwelediad pellach ar bethau. Pe clywsoch y bendithion a ddisgyn. ntii ar ei ben o enau pob ceidwad stondin Priodi mewn Khaki.—Ddyckl Sadwm di- weddaf, yn Eglwys Plwyf Cricieth, priodid Sergt. Major J. Cecil Burnell, R.W.F., mab hynaf prifathro Ysgol, Gyngor y dref, a Miss May Jenks, Burley, Rutland. Bu'rpriodas- fab drwy ymladd y Dar danels, ac a grybwyll- wyd am ei wrhydri. Mebyn Dolerw. --Y mae Major H. M. Pryce- Jones, M.C. Coldstream Guards, a mab ieu- engaf y Cyrnol Syr Pryce Pryce-Jones, Dol- erw, Sir Drefaldwyn, wedi cael ei godi'n Assistant Adjutant and Quartermaster General. Y mae yn y rhyfel o'r cychwyn, a bu yn un Affrica hefyd. Gwledd i Glwyfedigion.—Cyaurwyd a gwleddwyd cant a hanner o filwyr clwyfedig-— Cymry agos i gyd—gan y Clwb Rhyddfrydol Cenedlaethol yng Ngwesty Westminster, Llundain, ddydd Sadwrn diweddaf. Disgwyl- id Mr. Lloyd George yno. Methodd fynd ond anfonodd y wifreb a ganlyn i ddangos fel yr oedd ei feddwl gyda hwy :— Cyflwysctwch fy ngofid dwysaf am fethu ohonof fod gyda'r bochgyn dewrion y cewch yr anrhydedd a'r hyfrydwch o'u diddanu yn y Clwb Rhyddfiydol Cenedl- ? aethol heddyw." ?n Dirprwyaf,tlt Y-qg C?/?rM.—Eisteddodd Tion ymhellach 'N?hwedd 16-17 yn Swyddfa Addysg Llundain. Gwrandawyd tystiolaeth- au parth Prifysgol Cymru gan Argl. Kenyon. Syr D. Brynmor Jones. Ar ran y Senedd, gan Proff. Arnold (Bangor) a'r Proff. Trow (Caerdydd). Ar ran y Bwrdd Diwin- yddol gan y Prifathrawon Evans. O. Prys, a T. Rees. Ar ran Urdd y Graddedigion gan y Proff. Trow a Mr. J. Mortimer Angus, cof- restrydd y Brifysgol, yn bresennol hefyd.