Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Y Brython

Nid yw statws neu berchnogaeth hawlfraint yr adnodd hwn yn hysbys.
Cuddio Rhestr Erthyglau

4 erthygl ar y dudalen hon

Advertising

Gwib i ganol y ShonisI a Chymrodorion…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

Gwib i ganol y Shonis a Chymrodorion y De LLITH II Ynl hart Talbot. I Bort Talbot y cyrhaeddwyd yn niwedd Llith I, sef no's Iau, Tachwedd 2t. i lenwi cyhoeddiad gyda Chymdeithas Lenyddol Eglw js M.C. Grove Place, cnrlan Gymraeg a fugeilir Lan y Parch. J. E. Rees (Ap Nathan). -■fryr fab brawd i'r Arclidderwydd Dyfed a thorreth o awen y teulu hivunw'n fflacliio o'i lygad ac o'i sgwrs a'i stori yn y seiat ar ol a gafwyd ar aelwyd dirion yr Erw Wen, lie y 'tariwn. Y Gogleddwr W. P. Williams (Bottivnoy) biau nenbren yr Erw, ond y mae ef v ma ers cyd o flynyddoedd nes bod Cym- reeg llydan Lleyn yn cael ei llyfnu a'i Gwent- eiddio'n dlws ar ei ddeufin. Un o rianedd y De yw ei briod a phan ymadawem dran- noeth, ac yr estynwyd yr album i'r bwrdd, nid oedd llai diolchgarwch na hyn i'w sgrifennu yn ei Chof-a'i Chadw :— Pa beth yw'r croeso a gafwyd yn Erw Wen Port Talbot ond sampl ac enghraifft o'r croeso sy'n aros Bottwnog a'i briod yn Erw Wen dragwyddol Duw Tu draw i'r Lien." Yn y Porth, Rhondda. Arfaethai gwr y ty cl-i rnellu Hyfreithon a minnau draw ac yma i hynocl-fannau'r Sir hyd y prynhawn, ond yr oedd yr hin yn rhy h yllig a niwlog. Bodlonwyd ar seiat o flaen y t hn ac wedi cinio anelwyd am dren i'r Porth, Cwm Rhondda, cwm culach na cham •"iliog," fel y dyfynnai rhyw Iberiad banner dnvil oedd yn yr un cerbyd a mi. Dyna weld Cymer, Blaengwynfi, Treherbert, Tre- orci, cartref Ben Bowen, y bum wrth ei fedd y tro o'r blaen y teithiem y ffordd yma, ac Yn wir, mi garwn orwecld, Er ei fwyn, yng nghwr ei fedd, chwedl yr englyn sycld ar fedd a1'all ym mynwent Llanbeblig, Caernarfon. Os tyf- odd Isaac Newton i'r fath daJdra meddwl mewn rhyw drigain mlynedd o fyw yn anial- weh y ddaear yma, faint ydyw ei daldra meddyliol ac ysbrydol erbynheddyw, tybed, ar ol cael dros dri chan mlynedd o dyfu ym MharadwysDuw ? ebe'r Parch. Wm. James, Aberdar, ar bregeth yn Birkenhead acw un tro. Ac wrth i'r tren fynd a ni'n raddol, raddol, o olwg mynwent gu Treorci, rhyw ddyfalu'r oeddwn innau faint oedd taldra'r- bardda dyfoddmorgyflym nes cracio'i babell bridd ynbedairar hugain oed: er mwyn cael cylchoedd anfarwoldeb i ddal ei enaid mawr ac anesmwyth am fwy o le nag oedd yng Nghwm Rhondda na'r ddaear. Yn Ysgoldy Calfaria yr oedd aelwyd Cym- rodorion y Porth a'r cyntaf un a welwyd yn y dyrfa oedd Mr. Evan Williams, cc dwr y gan ymMheniel, Llan Ffestiniog, efe a'i deulu ac ami i Ffestiniogyn arall wedi gwladychu yn y De ers ysbaid bellach, ond a'u calonnau wedi nacau dod gyda'u cyrff, ac yn dal i aros a ehuro wrth sodlau'r Moelwyn a'r Migneint o hyd. Cynhulliad cydnaws, ac yn deallgwich- iadau'r Gadair bob un. Ni waeth pa mor ddamhegol y frawddeg, gwelent ei hystyr ddwbl a'i phen draw. A dyna braf ydyw teimlo hynny. Ar ol mynd adref o'r cyfarfod, gwelais gopi yn nhy Mr. Wm. Jones, M.A. (lie y tariwn) o'r Rftondda County School Magazine 61 golygu da anio pytiau pert yn gymysg ag ambell ysgrif hwy cr bwnc go drwm. Yn y cylchgi" wn hwn y gwelais mai dyma'r ysgrif Lladin sydd ar garreg bedd Syr Edward Anwyl :— Cambria clilecto plorat caruisse xnagistro^ Nomine qui caro carior ipse fuit. Gresyn i'r hen ryfel cethin yma beri i ddyn morfawrac morddlnviol gad clianc Drawmor ddisylw rhagorddylasai. Ac yny Cylohgrawn rai pethau talcen slip o waith bechgyn direidus yr ysgol, ac un chonynt yn medru llifeirio doniolwoh wrth y llath unwaith y codo'r caead oddiar grwc ei Gericlwen. Ym Mifont y pridd, Wedi dywedyd Da b'och wrth Mr Jones a'i briocl a'u Morfydd fach wylaidd ac addawol, trarniwyd i lawr i Bont y pridd bore drannoeth-dydd Sadwm, gan anelu am swyddfe Mr. Ellis Owen, yr Official Receiver, j ac un o'm cyfeillion cuaf innau byth o'r adeg pan gysociai ef yn swyddfa'r Genedl,Caci-n.-ir- fon, ac y cysodwn innau drwstan yn swyddfa'r Herald. Y mae ef wedi llwyddo'n wych a gorchfygu'r ddau fyd, a finnau'r fan hyn wrth droed y grisiau, heb orehfygu'r un o'r ddau. Ond er uched y mae, ni edrychodd Ellis eriJed ilawrarnaffi, er fy mod i bob amseryn edrych i fyny ato fo. Efe yw lly wydd Cymrodorion y Bont eleni, t; fo, heb os nac oníbaÎ, ydyw. un o'r nwyr c raff a'i farn a diogela'i gyngor drwy'r De i gyd. Dyma gyswyneiriau Cymrodorion y Bont Bid ben, bid bont, a Mac (Jymru 1:fyv) ar aden y Ddmig.. a d')rma'u rhaglen eleni :— HycU 2!—laith a (Jhenedlaetholdeb, gan y Athro D. Miall Edwards, M.A., Aberhonddu. Canu ac Adrodd, etc., gan Ferc-hed YsgoI Gau' Jraddol Pont y pridd, a Chami Penhillion gan Ferched y Cymer, Port Talbot. Tach. 1. —No son jryda'r Awen, dan arweiniad Mri. D. R. Jones a Dafydd Phillips a'r Cyng. H. T, Ricliards. Rhag. 15--Trafodaeth ar Lyfrau Plwyf Llanwonno (Glanffrwd) a Pererindodau Penrhys (y Parch. H. M. Jones. B. A. ). I agor Mr. A. Ifor Parry. Ion. l--Lerture by Misf: Morfudd Owen. Mus. Bac., Royal Academy o f Music. Subject, Welsh Folk Song. Chwef. 16—Darlith gan Brynfab Oes y Car Llwlg. Mawrth I-Dygwyl Dewi Sant 16-Dadl: Pa un ai Mantais ynteu Anfantais i ffyniant laith ydyw bod dan nawdd y Wlad. wriaeth ? Cad.-y Cyng. H. T. Richards,; Nac.-Idris Price. A dod yn ol at lywydd y Cymrodorion, beth ) pe clywsech rediad yr ymgom, yn enwedig pan eid yn ol ddeng mlynedd ar hugain i Gaemar- fon ac i son am rai o dramatis per son oe. yr hen dref daD gamphonno. Byddblysynybysedd yma weithiau nyddu'r ymgomiau a fu rhyng- om yn hen gartref Ellis yn gyfrolen ddeuswllt, wedi ei harlunio, a'i galw'n Rhyngol Ti a Ftnnau. Arffurt dialogue y byddai llawer I ohoni, sef y fin gofyn cwestiynau, a'r EliR yn eu hateb, tan wylio'r mwg yn cyrdeddu'n golofnau amryffurf o'i getyn. Gresyn fod yr amseV yn rhy fyr i mi fedru picio i'r Hendre, sy mor uchel ar fron y mynydd, i weld Mrs. Owen eithr pleser mawr oedd cael cip ar eu mab Hugh, oedd heddyw yng ngwisg swyddog y Fyddin. ac yn edrych mor dda a chof,.o'r goriieliwyliaethau meddygol poenus y bu trwyddynt er pan y'i gwelswn o'r blaen ddwy neu dair blynedd yn ol. Yn Aberdar a'r Glais. I Yr oedd y cyhoeddiad y noson honno yn y Glais, ac anelwyd yno o Bont y Pridd yn gynnar y prynhawn drwy Aberdar, lie y dis- gynnwyd i weled y Parch. Tywi Jones, golyg- ydd y Darian, a Mr. Rowlands, un o berchen- ogion y papur gwladgar hwnnw, sy'n cyn- hyddu yn ei raen a'i fri ymysg Cymry'r De. Melys fuasai cael aros yn hwy mewn tref mor newyddiadurol ei thraddodiadau ag Abertawe —tre'r Gwladgarwr ac yn y blaen, y bu Llew Llwyfo'n ei olygu yno ar un adeg.ac o'r hon v bu'r Darian yn dylifo fesur pymtheg neu ugain mil yn yr wythnos am flynyddoedd lawer. Ond nid gwiw aros bu raid gado ymhen yr awr am dau gydymaith yn y trên a deithiai drwy ddyffryn tlws Glyn Nedd nes cyrraedd GIan Dwr, ar bwys (gwelwch fel yr wyf yn Hwntweiddio ar gan lleied esgus) Abertawe oedd Tywi &'r Parch. Eli Evans, Lerpwl gynt, ac yn dda gennyf gwrdd cyfaill a'r ias englynu yn gwreichionni mor.'gryf ynddo. Dyma ichwi bump o'i ddeuddeg englyn i Fwthyn ei Febyd, lie y dyry dafod i deimlad calon miloedd heblaw efe'i hun Fwthyn braf dy fath i'n bryd—ni welwyd Anwylaf gell mebyd Y gwr hwn, ga'dd ynot gryd, Aeth o'i anfodd o'th wynfyd. A gwynfyd i gyd a ges-dan dy d6 Hen dy del, dirodres 0 bell, draw, di-ball dy wres, I f enaid ddaw o'th fynwes. O'th fynwes gynnes eanwyd—hen donau Ai'n dan i'r hen gronglwyd ) Pur foes i fy oes yn fwyd. A'diliau fu dy aelwyd. Gwelais, drwy'th eurdeg ole,—angyles A ngwyliai yn fore Mwyneiddlan fam yn noddle, Gweled nawdd—golud y Ne'. Golud LNe" oodd gweld y nhad—yn hawlio Mewn hwyl o'r nefolwlad Y goreu, 'ngryan ei gariad, O'i dil mel, i'w deulu mad. Wedi'r ddarlitli yng nghapel Bedyddwr y Glais-sef corlan Tywi-cafwyd fod rhai o Gymrodorion Abertawe wedi cyrraedd, sef Mr. D. Rhys Phillips, y llyfrgellydd Cymraeg Mr. R. R. Hughes (Porthmadog, ac un o wyr ieuainc selocaf David Street, Lerpwl, flynydd- oedd a fu) a Mr. Wm. Davies, yr ysgolfeistr mwyneiddlon o Dreforris. A pha ryfedd i'r amserfynd fel gwennol gwehydd wrth swpera a seiadu a thrwp mor ddiddan a Ilengar ? Cefais gopi o A Forgotten Welsh Historian) (TV illimn Davies, Cringcll, Neath, 1756-1823 or The Fringe of a Glamorgan MSS., gwaith Mr. Phillips, ac sy'n,glod i'w ben a'i galon am dynnu'r llwch oddiar ddyn mor deilwng o fod fwv yng ngolwg ei wlad. Na ddo, ni chlywais ilam yr un enghraifft o. ysg.Ihaig clasurol mor gyflawn ac aeddfed, cyfieithyddmor feistrolgar ar farddoniaeth Gymraeg i' r t Saesneg, ac awdur Uawysgrif mor werthfaw a'i History of Morgannwg, yn cael dianc mo* ddisylw gan j rhai hynny a sgrifennodd liane" enwogion Cymru, gan ddilyn ei gilydd, bras- ddyfynnu o'r naill y llall, ac afre,du gormod lawer o le i geisio gaJfaneisioanfarwoIdeb i fewn i gofiant rhai cymaint llai Nmhob yatyr na Wm. Davies y Cringell. Y mae Wm. Davies yn sicr o le cymaint a dwsin ohonynt ymysg enwogion Llyfr y Bywyd, sydd i ddod allan Fore'r Farn. Dyma'r bwyth net a ddyry Llyfrgellydd Abertawe i'r sawl a ddew i. olwg cjmdeithas am eu bod Yn sefyll ar ben rhyw bilson neu hoelen sgriw Adapting the words of the poet to the case of the retiring artist in letters, and contrast- ing with it the man who stalks to fame and fortune through the lucky concoction of a pill, or the invention of a screw or an um- brella, it may safely be said that The noblest minds are often those Of whom the noisy world hears least. Oes, y mae eisiau Byd Arall, petase dim ond er mwyn i lenorion a gwir gymwynaswyr y wlad gael a haeddant o dal a chlod oddiar y byd ffol a phendwp sy'n lluchio'i filoedd o bunnau i bocedi ei Charley Chaplins a'i Seuqahs a'i Pastor Russell. Pan dariwn yn y Glais yma o'r blaen, rhyw dair blynedd yn ol, yr oedd yna fam yn fren- hines dirion ar aelwyd Tywi, A guardian angel, o'er his life presiding Doubling his pleasures, and his cares divid- ing, chwedl Rogers am un debyg iddi; ond chwilio heb ei chael hi a wnawn heddyw, er fod ei dwy ferch fach yn gwneud eu, goreu i lenwi'radwyachau'rgraith ddofn oedd yng nghalon eu tad. Cof gennyf am ddyn yn cwyno wrthyf ers tro mor annifyr oedd hi arno-fod ei briod yng Nghymiu'n treulio egwyl ers mis. ac fod yn hen bryd ganddo'i gweldhigartref. Taw a dy duchan, ddyn," ebr finnau wrtho, a hynny braidd yn gibog hefyd, xyf,e 'mhriod i yn bellach lawer na Chymru,ac ergmwynamis, canys y maehiyn y fynwent oer yna ers wyth mlynedd, na gobaith byth cai gweld hi'n dychwelyd." Fe hurtiodd ac a yswiliodd drwyddo, megis y dylasai hefyd. Yn gwrando Tywi'n pregethu o'i bulpud ei hun y bum bore Sul, aca gefais nad oedd golygu newyddiadur, trin gohebwyr dreiniog, a chadw'r Darianmor loew ar gyrfer hufen Cymry'r De, ddim wedisychu dim arno fel pregethwr na gweddiwr. Rhaid ei fed yn ddyn go gryf mewn gras, onite fe wnaethai. Ar fy eithaf y byddaf fi yn medm dal i gredu yn y natur ddynol wrth geisio gwneud yr un gwaith ag ef, ac ymron a'i rhoddi hi i fyny ambell ddiwrnod, nes y cofiaf an sydyn am fy hen fam a 'Mrawd Hynaf. Byddaf yn medru diodde'n well a bodloni mwy ar ol cofio am- dani hi ac edrych dipyn amo Fo a llai amaf fy hun a 'mrodyr tebyg i mi. Yn Nhreforris y dechreuir y llith nesaf. Llygad y Wawr J.H.J. o

10 Lofft y Stabal.

08 AM --SYLGHGRAWN.