Y Brython

c- j OWING TO THE GREAT SUCCESS OF OUR SHORT TERM STOCKTAKING SALE and in response to the numerous requests of our patrons, we arc compelled and have decided to extend, during next week, the exceptional opportunities afforded by such sale This SALE must positively end MARCH 3RD. LIVERPOOL'S FOREMOST CASH HOUSE, where one may FURNISH OUT OF INCOME IF DESIRED Telephone 5220 Royal f Lino. rLE e' 4 I OR Telegrams Sideboards Liverpool- 9 to 19 Bold Street, Liverpool. I

Gwib i ganol y Shonis a Chymrodorion y De I. LLITH 7 I 1—Y Gweddiwr yn mynd ar ol ei weddi. CYN mynd ati i nyddu gweddilHhanes yr ymweliad & Merthyr, goddefer imi ddatgan y gofid a'r syndod a gefais pan ddaeth cerdyn yma'r dydd o'r blaen oddiwrth Hyfreitlion yn dweyd fod Samuel Potts—un o'r pedwar gweddiwr gafaelgar a glywswn yng Nghwm- afon-wedi ei ladd yn y gwaith alcan. Ni welswn ac ni chlywswn mohono erioed cyn y nos Lun hwnnw, ond anturiaf gredu'n bur ddibetrus ei fod bellachTyn yrfunfan a'i weddi wlithog, ac y gellir gosod llinell Islwyn am un tebyg iddo-" Lle'r aethai'i weddi, y gweddiwr aeth,"—ar garreg fedd Samuel Potts hefyd. Pob parch i anerchiadau grymusaf dyn, ond credaf, gyda'r Parch. Wm. Davies, Aberdar, mai yn ei weddi y mai dyn ar ei oreu, a bod mwy o fiwsig i glustiau'r Nef yng ngreddfau a deisyfiadau gweddiwr taer a gwylaidd nag sydd yn yr harangues hyotla'u dawn a choetha'u fiurf. "• Y mae hwnyna'n wirionedd amlwg ac ar yr wyneb," meddwch. Ydyw, mi wn ond y mae digon o eisiau ei gofio serch hynny, Gweddiwr gwan a diafael fum i bob amser, a dyna'r pam fy mod yn eiddigeddu wrth ymbiliwr mor daer a diragrith a Samuel Potts, ac a roiswn fy holl gynheddfau gweiniaid yn gyfnewid am ei fiydd ef. Nid am fy mod yn coegio crefydd yr wy'n sdn am weddi Samuel Potts, ond am y rheswm syml fod fy nghalon yn mynnu dweyd y buasai'n well gennyf fod yr un fath ag o na bod yr un fath a'r galluocaf a'r enwocaf yn y wlad os heb ei ddefosiwn a'i afael ysbrydol ef. And Satan trembles when he sees The weakest saint upon his knees ebe Cowper yn ei Olney Hymns; ac mi ddaliaf fi fod ei ddwy glun duon yn clecian o gryndod ac ofn pan weddiai Samuel Potts a'i dri chydymaith yngNghwmafon y nos Lun hwnnw. Go brin y buasai'r un golygydd lygad-barcud yn gollwng ei weddi i'w Ffetan o ran godidowgrwydd ei hymadrodd a chywirdeb ei gramadeg ond "Hands o?' ebe'r Nef, a'i llygad yn fflam arnaf Fi y gweddiai?r gweithiwr cyrniog, ac nid ar dy sych-ramadeg di; ae os mai'r Fasged fuasai ei Ile pe'i hanfonesid hi i'th bitw papur J di, gwybydd fod Golygydd Mawr ac Anfeidr- 01 y Calonnau wedi codi Samuel Potts a'i weddi i'w fynwes 0." Nid pethau gwlatgar a chenedlaethol yn unig a ganodd Ceiriog, canys clywch ei ddau bennill i'r weddi daer :— 0 weddi daer gwyn fyd y fron A fedro dy anadlu, Yng nghalon edifeirwch gwir Y cuddiodd Duw dy allu. Yr isel lwch yw'th gartref di, Ac mewn sachllan gwisgi, Gwyn fyd y llais crynedig gwan Djrwallto'i hun i woddi. 0 weddi daer ni chaeodd nos Erioed ar fro euogrwydd Nas gellir, wrth dy lusem di, Gyfeirio at yr Arglwydd. Dyddheir y nos gan wyneb Duw, Y truan wel oleuni '<If41 -iI>'X II Fe ganodd llawer un cyn hyn Am iachawdwriaeth gweddi. Mi gredaf mai wedi clywed l'hywunrtebyg i Samuel Potts yr oedd yr Archdderwydd Dyfed pan englynodd fel hyn Fr Gweddiwr Ei lawn galon i'w gwaelod—o'i fonwes Ddaw i fyny'n gawod !ld'lt, I A cha beichiau ei bechod-trwy daerni Yn awr eu dodi tucefn i'r Duwdod Gobeithio'n wir fod fy rhai innau yno, Dyfed annwyl! canys fe ddwedodd un o hen bregethwyr Cymru nad oedd Duw hyd yn oed ddim yn gweld tu ol i'w gefn. Ond pob parch i Ceiriog a Dyfed a phob bardd Cymraeg arall, ni threchodd neb ohonynt mo Tennyson ar ganmol gweddi, canys Battering the gates of Heaven with storms of prayer. ebe fo yn ei St. Simon Stylites. Tybed na fuasai crynhoi'r bwledi hyn ar geurydd Germani'n terfynu'r rhyfel yng nghynt nag y mae'n Howitzers ni yn debyg o wneud ? Dichon y clywsoch sylw'r gwalch eoer; lyd hwnnw a ddywedodd beth tebyg i hyn ar ol clywed y diweddar Ddr. Parker, Llundain, yn gweddio'n gyhoeddus It was a case offone deity addressing "another Deity as if the Latter were a little inferior to the former." Chwi en go ryfedd i neidio o gorun neb, ond rhaid bod rhywbeth yn null ac agwedd y Dr. i'w pheri, canys nid y fo oedd yr unig un a glywyd cyn hyn yn dictatio i'r Anfeidrol. 2— Gwybeta o gwmpas. Sut bynnag, nid wyf fi am ofyn maddeu- ant neb ohonoch am ymdroi cyhyd o gwm- pas gweddi Samuel Potts, canys rwy'n eithaf sicr na wnaiff o ddim drwg i chwi na'r Brython eich cadw am rhyw bum munud fel hyn ym mhersawr gweddiwr on Cwm- afon cyn i chwi fynd i'ch gwely ac i minnau aros' ar fy nhraed y nos i nyddu gweddill hanes f'ymweliad a Merthyr Tydfil. Gwrando'r ymgom lenyddol-gerddorol 4yr oeddem wrth ddibennu Llith 6 bythefnos yp ol, sef o flaen tanllwyth siriol Mr. a Mrs. John Lewis yn y Foelallt, Cromwell Street. Nos Fercher, Tach. 28, 1916, ydoedd honno a dyma dreulio bore drannoeth hyd hariner dydd i wybeta ol a blaen drwy'r dro, heb raglen osodedig na dim, ond a 'mhen yn y gwynt i weld beth a ddigwyddai. 'Doedd hi ddim yn glawio o drugaredd, ond yr oedd yr heolydd yn Ilaith iawn eu llaca, a hwnnw'n glynu mor dyn yn 'sgidiau dyn nes bod raid imi faeddu llawer ar riniog glan y Foelallt pan ddychwelais, ond ni thafododd Mrs. Lewis ddim arnaf. Un go sal ydyw hi ar y gwaith hwnnw. Ond y mae gan Ferthyr bethau glanach i'w cynnyg ichwi os bo gennych lygad i'w gweld a'u gwerthfawrogi. Deuwn at rai ohonynt cyn cloi'r llith. Ond serch ne d oedd hi'n bwrw glaw, yr oedd hi'n niwliog ddigon, a rhyw surbychni prudd yn cuchio atoch oddiar y bryniau sy'n amgylchu'r dre. Ond ni fum i ddim yn hir cyn gwybod mai ymddygiad Pwyllgor Addysg Merthyr at y Gymraeg wrth benodi athrawon ysgol °edd y rheswni fod yr hen fynyddoecid yn sbio mor brudd, canys yn ol a glywais ac a weiais wedyn yn Y Darian ymgreiniodd Y Cymry gwan eu cluniau i'r estroniaid cry1 eu tafod a'u mympwy, nes gosod athrawon uniaith ac estronol eu gwynt lie y dylasai fod rhai Cymreig eu calon ac yn medru'r ddwy. Pa ryfedd felly, fod yr hen fynyddoedd yn eu du wrth sbio i lawr a gweld Merthyru'r hen iaith a siaradwyd wrth eu godre ers cyd o ganrifoedd ? Gelwais heibio swyddfa'r Tyst, ond nid oedd yjjGolygydd yno, na neb o'r staff- Gresyn, canys yroedd arnaf awydd gweld rhai ohonynt a chymharu'n profiadau. Chwiliais yn hir iawn cyn gweld siop lyfrau Gymraeg, ac mewn llofft gefn yr oedd pob un o lyfrau Cymraeg honno, er bod y rhai Saesneg yn ffenestr y ffrynt, ac yn sgleinio'n bob lliw, yn enwedig y rhai mwyaf merfedd a fflim fflam ohonynt. 13-Ym Mhulpud I Pontmorlais, Gwelais Soar, capel yr Annibynwyr, lie byddai'r diweddar Barch. John Thomas, mwyn ei wyneb, a'i bregeth. Ond yr oedd yr addoldy ynghau, ac ni chafwyd ei weld oddifewn. Bron gyferbyn, dyma weld enw David Jones ar siop ddillad, a phwy oedd hwnnw ondyr ymgomiwr diddan agwrddaswn yn y Foelallt y noson cynt. Y mae ei siop y"drws nesaf i gapel M.C. Pontmorlais— eglwys y mae efe'n flaenor ynddi, ac yn gwestiwn prun ai yn y siop ynteu yn y capel y treulia fwyaf o'i amser, ac yn medru addoli hyd yn oed wrth gadw cyfrifon y seti a'r casgliad at y weinidogaeth. Un o'r pethau mwyaf diddorol a welais ers talm oedd Llyfr Bedydd Pontmorlais, ac ynddo law (signature) rhai mor gu ac enwog a Wm. Havard, John Evans Llwyn- ffortun, Morgan Howells ac Evan Harries Clywais fy hen gyfaill—y diweddar Thomas Jones, Sun Street, Birkenhead,—yn dis- 'grifio Evan Harries nes cyfodi blys arnaf i fod yn ddigon hen i'w glywed, gan mor feiddgar ei ddychymyg oedd o, ac mor ddibris o'i goler a'i giw pi," nac yn malio ffeuen am y gwastadeiddiwch gwisg sy mor bwysig gan Mr. Pin mewn Papur. Esgynnais i'r pulpud, a buan y camfum mor gampus ei godiad ydoedd. Addoldy helaeth, ac ynddo le i bymtheg neu ddeu- naw cant wrando'n hwylus a'r gwr a'i gwnaeth yn gwybod sut i gael y llawr a'r llofft i fod yn ymyl y pulpud heb bwyso ar wynt y pregethwr. Dyma'r ysfa'n cripio drosof, a finnau'n ceisio bod yn Evan Harries am rhyw bum munud, ac yn gweld y deunaw cant yn plygu fel brwyn dan apeliadau'r hen efengylydd ff raeth a didderbynwyneb hwnnw. Buasai'n eithaf peth gennyf gael dal ati a gorffen fel y gorffennai ef; ond dod i lawr fu raid, ac wrth gyd-gerdded a David Jones, fe'i clywais yn bras fynd dros helyntion yr eglwys o'r cychwyn. Un o'r pethau a'm gogleisiodd fwyaf oedd yr hanes a ddwedai am yr ymraniad a barodd un o bregethau Henry Rees yn yr eglwys. Yng nghwrs ei bregeth, sylwodd y difein angyl- aidd hwnnw mai Nid prynu personau ddarfu'r lesu yn ei Wfywyd a'i farwolaeth, ond prynu bendith- ion i bersonau. Y fo'n gwarchod dyna gnec a helynt a barodd y sylw. Buwyd yn dyrnu'r pwnc— a'i gllydd, bron !—yn y seiadau a'r Ysgol Sul am hydodd, a phoethodd yn ffrae mor fil-n nes yr aeth Plaid y Personau allan, gryn hanner yr eglwys bron, i godi capel newydd, gan ymgroesi rhag cyfeillachu dim a Phlaid y Bendithion mwy na pha baent fagad a wahangleifion. Y mae'r graith a'r briw wedi hen gau a sychn bellach. 4-Yn Siambr I Thomas Stephens. Gadewais Dafydd Jones, er mor ddiddan y fo, ac anelais am siop y dyn mwyaf a roes Merthyr i'r byd—Thomas Stephens, awdur The Literature of the Kymry ac ymchwil iadau llenyddol eraill a'i gwnaeth yn enwog led Ewrop, heb gymorth coleg na dim ond ei athrylith ddisglair ei hun. Miss Davies, chwaer ei briod, sydd yno'n byw, ac yn dwyn y busnes fferylla ymlaen. Gwelais y ddesc lle'r arferai sgrifennu, ar dipyn o slant hyfryd fel un Anthropos yr oedd yno rai o'i gelfi a'i greiriau ond ei bapurau a'i lyfrau wedi eu cyflwyno yn eu crynswth i Lyfrgell Genedlaethol Aberystwyth. Dang- osodd Miss Davies gadair hen ffasiwn iawn ei ffurf imi, lle'r eisteddodd ei mamgu ynddi ddengwaith a mwy i ymddiddan a lolo Morgannwg, a eisteddai yn y gadair freichiau fawr oedd nesaf ati. A dyna ymgom ydoedd honno, mae'n ddiau. Ni welais i yr un gofgolofn i Thomas Stephens yn unman ym Merthyr fe ddylai fod un, ar bob cyfrif. A phe'i lun gennyf, fe'i dodaswn yma, gael i'w genedl heddyw weld wyneb y dyn y dylasai ei lafur a'i lyfrau fod yn llawer mwy hysbys iddi nag y maent. Gan gofio, Eisteddfodau Dirwestol Merthyr a gododd yr Hen Wyl o'r dafarn lie byddai gynt. Diolch i'r gwyr selog hynny dri chwarter canrif yn ol. 5-Pregethwr a Phasiffist. Gelwais i edrych am y Parch. J. Morgan Jones, M.A., bugail eglwys Saesneg fawr yr Hen Gorff, a phasiffist anhyblyg a meddyl- braff yn erbyn y rhyfel Ar ganol llunio pregeth yr ydoedd, a'r Beibl Hebraeg yn agored ar fwrdd y study. Erfyniais faddeu- ant am shywio meddyliau mor werth- fawr, ond gwyddwn na ehedent ymhell, ac y dychwelent i glwydo dan y gwallt lie nythent gynted ag y ciliwn i anllythrennog o ystafell mor ddyfnddysg. Os oedd y bregeth a luniai heddyw hanner cystal a honno a glywais ganddo yng Nghymanfa Sulgwyn Lerpwl lawer biwyddyntyn ol, hi wna'r tro. Dau wr a aeth i fyny i'r deml i weddio, un yn bublican a'r llall yn Pharisead," dyna destyn honno, a dyma rai pethau a ddwedodd Graddegu a refinio'v gwahaniaeth moesol sy rhyngom a'n gilydd y bydd dyn, ond reducio pobl i ddau- y byddai Mab y D. Cerddai tvrfa tua'r Demi y tro hwnnw gwnai, mi wn ond dim nd dau ddtn oedd yno, wedi'r owbl. yng ngolwg yr 161.1: publican gonest a Pharise 'a I rhagrithiol. Dau ddyn sydd yma'n fy ngwrando i heno,—publican gonest edifeir- iol a Pharisead balch, hunan-gyfiawn. Dau bregethwr ddaeth i Gymanfa'r Sul- gwyn yma i bregethu. Dau! Be chi'n son, ddyn Yn 'does yma ugain wedi dod, rhwng rhai'r De a'r Gogledd. Dichon fod ond dim ond dau sydd yma, serch hynny, sef y publican gonest ei fwriad a'i genadwri, a'r Pharisead afiach ei syched a'i hunan yn cuddio hynny o Grist oedd yn ei bregeth. Nid wyf yn cofio'r eiriau,—dim ond bras- rediad y bregeth, ac ynddi drwch o'r un gonestrwydd di-ofn ag a nodwedda'i draeth- iadau chwyrn heddyw yn erbyn y rhyfel, A oes acw broffwyd wedi ei adael o gwbl ar Lannau y Mersey acw ?" ebai wrthyf. Oes, un. beth bynnag," ebwn innau. Pwy yw hwnnw ?" ebe yntau. "Yr lesu," ebe finnau. Tybed ?" ebe yntau mewn pwyslais amheus. Dim tybed o gwbl am- dani." ebe finnau, gan ffarwelio am rhyw hyd ag un o'm hoff bregethwyr, a'i ollwng yn ol at ei Feibl Hebraeg. 'Doedd mo'r amser bellach, onite aethwn i weld Amgueddfa Cyfarthfa, ac i holi cy- maint allwn am Lady Charlotte Guest, Ysgoten a gyfieithodd y Mabinogion i Saesneg, a chyfieithiad a ledodd y drws i Mathew Arnold a Tennyson a Swinburne a llenorion eraill Lloegr ddeall a gwerth- fawrogi'n hen ramantau diguro. Gwedi cinio, a dwedyd Dawch a Diolch wrth Mrs. Lewis y Foelallt, aed am dren a'm cludodd at Gymrodorion Aberhonddu'r noson honno a dichon y'm gogleisir maes o law i ddywedyd gair neu ddau am yr hyn a welais ac a deimlais wrth sefyll gerbron y gwyr mawr ac enwog sy'n golofnau i'r i'r Gymdeithas honno. I Llygad y TV awr. {)- J.H.J.

PILOTS' CONCERT, PHILHARMONIC HALL. Mr. KINGSTON JONES was responsible for some ot the BEST FEATURES of the entei-tainment.- Courser. XMAS CONCERT, CEFN MAWR, 1917.-The recitals both Welsh and English, by Prof. Kings ton-J ones, were the feature of the evening He is a born entertainer He was enthusiastically recalled after each item.-Cefn Cb-orzicle. KINGSTON-J ONES Gold Medallist, Professor of Elocution Concerts.. Entertainer-A djudicatcr Entertainments given by self for whole evening (2/a- hours) in Welsh or English. English Programme includes PART I-" Story of Enoch Arden (Tennysor.),full of drama, pathos and human interest; lastingii houro PART II includes dramatic & humorous, Recitals, and a selection of Recitations at the piano. Concert promoters may select any of the following for Part I in place of Enoch Irden- "Together" (John Otenham). "The Going of the White Swan" (Sip G. Parker) "A Golden Wedding" (Delectable Duchy) Send for Press Opinions and Testimonials from various Churches, and specimen Programme. Welsh Programme will appear next week PUPILS TAKEN TERMS MODERATE. 27 Clifton Road East, Tuebrook, LIVERPOOL. 0. W. HU(;HES,(J. L.T.S C Orwoinfpid p calls in# JF#Asvfl N.C. Priem Be*$ Arweinydd Cymanfaoedd Canu Beirniad, ac Arholwr. Parotoir Ymgeiswyr at Dystvagrifmu utoeka) Coleg ? Bolla. Hen Nodiant a Solffm, 70 K!NGSLEY:ROAD LERPVO J. HALTON MORRIS, Popular Welsh Tenor,. For terms, apply 7 GRAMPIAN ROAD, Fairfield, LIVERPOOL Athrofa Aberystwyth (UN O'R CoLBOAtT TM MHWFTSOOL CYMBU). Prifathraw-T. F. ROBERTS, M.A., LL.D. DECHREU A'R Tymor nesaf ar Ddydd Mercher, Hydref 3ydd, 1917. Paratoir yr efrydwyr ar gyfor Arholi&dau Prifysgol Cymru. Cynygir amryw o ysgoloriaethau (amryw o honynt yn gyfyngedigi Gymry) y flwyddyn hoa. Cymer yr arholiad le yn Aberystwyth ar y 18fed o fis Medi. 1917. Am fanylion pellacb, ymofyner & J. H. DAVIES, M A. Cofrutrydd