Y Brython

Caffaeliad Parkf ield. I Bras bortread o I Dr. Motlwyn Hughes- I Y Parch. (e. y gwyddis, yw bugail dewisedig eglwys Parkfield, Birkenhead. Y mae i ddechreu ar ei waith yno'r wythnos gyntaf o Jbrillti ac wele ira. bortread o'i yrfa Pe'i ganed yu yr Hen Siop, Tan y Grisiau, Bl. Ffestiniog. Ei dad yn chwarelwr, ac yn ddihareb fiordd honno am gyfoeth ei laig a grym ei weddiau hwyliog. Y mae thai o'r hen frodorion yn aon hyd. heddyw am ei weddiau'i ddyn ifanc yn Niwygiad '59, -ail yn unig i weddiau Dafydd Rees, Chwibren Isaf—tad Wm. a Henry Rees. Y fo hefyd oedd gyda'r mwyaftianllyd yn Nhan y Grisiau adeg Diwygiad Evan Roberts yn 1904-5. Gwraig lednais, dawal oedd ei fam, a phruddglwyfus iawn ar adegau. Ac i'w dylanwad hi y mae'r Dr. yn fwyaf dyledus. Y mae o wehelyth enwog, a'r ddwy ftrwd-barddoj". a phre- ethu-wodi eronni ynddo, canys o du e dad y mae'n diagyn o hil seraffaidd-, Robert, Roberts, Clynnog, a Michael Roberta, Pwll. beli, ac felly o'r un tylwyth hefyd a'r Parchedigion Robert Owen (Eryron Gwyllt Walia), awdur dwys-emynj Bydd gweld gofoniant Iesu, Wm. Jones (Trawsfynydd} a David Roberts y Rhiw a Mr. John Owen, Siryf Caerlleon. A thebyg mai o'i berth. ynas & Glasynys—y mwyaf subtle a'r mwyaf melodaidd o'n beirdd-yr etifeddodd y gyfriniaeth sy mor chwannog iddo. Dyma riaiau'i addysg :—O ysgol Bwrdd Tan y Grisiau i Yagol Ramadeg Clynnog; yna i Athrofa'r Bala, Prifyagol Bangor, ac wedyn Brifysgol Leipzig, Germani. Dechreuodd bregethu yn Eifionydd pan yn glere cyntaf i Mr. Lloyd George yn swyddfa gyfrsithiol Porthmadog. Cafodd bob help gan ei feistr—y Prif Weinidog erbyn hyn, I a deil cwlwm eu cyfeillgarwch heb ddatod na llacio dim. Atgofion am glercio Porth. madog yw testyn pennod gyntaf Llewyrch t; y Cwmu4, un o gyfrolau diweddaf y Dr. ;1 Hwdiwch damaid yn enghraifft o weddill y bennod Ibsus :— 'Rwy'n cofio'n dda am un tro digrif iawn a ddigwyddodd pan y gwnawn 'wyllyf rhy* hen frawd. Edrychai Mr. George trosti cyn i mi fynd a hi i'w harwyddo ac er ei syndod, beth a welai yn ei chanoJ ond fy englyn i Freuddwyd Aeth yr gidyll gwylJt pan ganfu'r diffyg; a rhaid fu imi fynd ati i ail ysgrifenun. Gall ei fod yn un go hir bum wrthi'n ddygn yn ysgrifennu am oriau-yn talu'r penyd am farddoni. Nid dyma'r tro olaf imi ddioddef oherwydd ymgyfathrachu a'i Awen. Wele'r onglyn Arweinydd un pan yn huno-i oltcg | Sylwedd, yna'n twyllo, | Yw Breuddwyd, heb roi iddo | Un dim ond ei weled o. I Bu'r digwydd yn achlyaur trannoeth i | Mr. George a minnau ddoethinebu llawer ar freuddwydion, a'u lie priod ym mywyd t dyn. Daethom i'r penderfyniad mai nid gweddus rhoi breuddwyd yn ewyllys neb | ond bardd. Ond, gan gofio, anfynych iawn y bydd gan fardd ddim i'w ewyllysio, oddieithr a ewyllysir ganddo yn ei gan. Awen yw ei unig etifeddiaeth ef, ac fe gymer honno i'w ganlyn hwnt i'r niwl. Arian ac aur nid oes ganddo aeni fedd ddim i'w adael ar ei ol ond —breudd- wydion. Ac ymhen blynyddoedd ar ol hyn, clywyd y Dr. yn dywedyd mai'r tri gelyn caletaf a'i eyfarfu i'w trechu ar lwybr bywyd oedd tlodi, cystudd, rhagfam-y tri hyn, a'r mwyaf o'r rhai hyn, rhagfarn. Y mae'n berchen meddwl praff, athronyddol, a hwnnw wedi ei lefeinio a'i liwio gan ddychymyg byw'r awenydd. Y mae yn rhy annibynnol ei ysbryd i ymostwng i fod yn gludydd arfau i'r un Saul, ac yn rhy gyfoethog a gwreidd- iol ei adnoddau y rhaid iddo ddynwared neb. Y mae ei orwel yn eang, canys heblaw y tair blynedd a dreuliodd yn yr Almaen, gan deithio'r wlad honno gwr bwy gilydd, mae hefyd wedi crwydro drwy Ffrainc, & olland, Belgium, Hisbaen, yr Bidal, Port. ugal, y Swisdir, Afirig, Ynysoedd y Canary, Madeira, ac yn y blaen. Y mae'n fardd uchelryw, er nad yn un cystadleuol, to-order; a mawr y cip a fu ar ei bedair cyfrol olynol o Ganiadau gan ddarllenwyr coethaf a mwyaf meddylgar y wlad. Pan ddaeth y gyfrol gyntaf o'i Oaniadau allan yn y fl. 1894. anfonodd rhywun gopi i Daniel Owen, ac fel hyn y ffrydiodd awen oreawdydd craff Rhys Lews yn syth cyn codi o'r gadair Un nos Lun o'r mis yn Hades, Cyngor gaed o'r beirdd a fu Yn gwefreiddio pen a mynwes Cymrataaacamrywiu; Ialwyn ydoedd yn y gader, Gyda gwedd freuddwydiol brudd, Ac etateddai ar ei ddehau Ceiriog fwynaidd, welw rudd. At ei aawy 'roedd Mynyddog, A direidi lond ei groen Ac ya pwyao ar gefn y gadair 8'oedd Golyddan—fel mewn poen, Yn eu hymyl o'r tu cefen," GlanSrwd ddel ymwthio wnai, A Glasynys, a'i glô8 enwog, 0 wneuthuriad Trebor Mai! Yn uwch i fyny ar y llwyfan Gwelid torf o feirddion syn— Sbea Fafdd, Hiraethog, Emrys, Goronwy Owen, Dewi Wyn, Glan Geirionydd, a Chaledfryn, A Nieaader, wridog dew, Cawrdaf, Blackwel, a Glan Alun, A Thalhaiam hir ei flew. Trebor Mai gyfrifai'i fyaedd, Wrth wneud englyn pert a thlws, 1'1' enwoeaf o'r porthorion- lktyn-oadd yn tendio'r drws O'r naill ochor, wedi pwdu, Yr oedd bardd ar ben ei hun- Ni chymerai sylw o unpeth, Dafydd Ionawr oedd y dyn. Ar y Hawr o flaen y llwyfan Yr oedd tyrfa gymysg iawn, Rhai talentog a fu enwog, Eraill hynod fyr eu dawn,— Twm o'r Nant a'i frawd y Cwper, Wil Shon Saer, fel pe o'i bwyll, Robert Dafis. Bob y Nailer, weo a Die D'wyll Ar yr oriel fawr ardderchog, Lle'r oedd organ fAl ei sain, Pob eisteddle wedi ei gwisgo a chlustogau o sidan main, Yr oedd twr o wir brydyddion II Roisant Gymru gynt ar dan, Ac a ladratasant filwaith Swyn y nef i'w melys gan. ri!îA..iI1?: Pantycelyn oedd y peimaf, Ac Ann Griffiths ar y dde, Edmwrid Prys, Hugh Jones Maesglasau, Charles Caerfyddin, yn eu lie, Maes y Plwm a Roger Edwards, Morgan Rhys a Phedr Fardd, Morus Dafis, a llu eraill, Wnaent i fyny dyrfa hardd. /1', ¡q:; "tfif' :"t,¡í Yn y man cyfododd Islwyn Ar ei draed, ac ebe fe— Frodor awenyddol, 'steddwch, Bawb yn daclus yn ei le- Y rlieswm am eich galw yma Sydd yn achos digon câs. Ac mi geisiaf oreu gallaf Ei osod ger eich bron i ma's Bore ddoe derbyniodd Ceiriog Gwyn o Gymru, gwlad y gan, Fod yr awen, dduwies hawddgar, Wedi 'madael bron yn Ian Ond fod yno ddigon eto Dan enwau beirdd yn llenwi'r tir. Yn rhigymu awdlau sychion—" Ebe Ceiriog, Dyna'r gwir "Gofyn wna," chwanegai Islwyn, Pf Inni beidio bod mor fEo! ? f." A chadw'r Awen fwyn yn Hades [' Yn lle'i hanfon hi yn ol." Wedi hyn bu dadl wresog, Os anfOnid hi yn ol, Pwy gai'r fraint o gael yr Awon1 Pwy gofleidiai yn ei chol ? "i Yna Ceiriog a gynhygiodd, A chefnogodd pob yr UIlf Yrru'r Awen wen i Moelwyrt," Llefai'r cwmwi, Dyna'r dyn Dyma gyfrolau a sgrifednodd :—Ger- man Grammar, ar gyfer plant yr Ysgolion Canol; Cojiant a Phregethau Griffith Davies, Aberteifi; Yr Athro o Ddifrif, llawlyfr Addysg Grefyddol; Anfarwoldeb yr Enaid Llewyrch y Cwmwl, a'i ryddiaeth yn en- ghraifft o Gymraeg cryf, rhywiog, a chartref- ol ei briod-ddull. Fe'i nolir i ddarlithio lawn mor fynych ag i bregethu, a dyma rai o'i destynau gerbron y Cymrodorion, Dde a Gogledd :-Ceiriog, Islwyn, Browning, Goethe* Kant, Glasynys, Victor Hugo, Atgof a Gobaith, Vhwaeth, Y Darlun Diweddaf, Y Dychymyg, Breuddwyd y Bardd, etc. A dyma rai o'i liaws ysgrifau i'r cylchgronau a'r newyddiaduron :-Ar Undeb Eglwysig, Morgan Rhys, Evan Phillips, Ar y Traeth. j Pa foddj y tywyllodd yr Aur J (sef dwy ysgrif ar y rhyfel), Dameg y Fflam, etc. Ei lyfr ar Egwyddorion Addysg a rheolau hyfforddiant, ynghyda'i ysgrifau ar y pwnc ¡om Y Goleuad, a ddug y gelfyddyd gyntaf ■ sylw Cymru nes creu diddordeb yn y mater jwysig. Y mae amryw lawlyfrau gan awdur- on eraill bellach ar y maes, a'i un yntau wedi ei brynu gan Gyfundeb y M.C. Y mae'n eiddgar dros addysg yr Ysgol Sul, ac yn rlebyg o fod yn adfywiad i effeithiolrwydd ei haddysg a'i dylanwad ar Lannau yMersey; Er praffed ei aden ac uched ei hediad i fyd egwyddorion a diwinyddiaeth, nid oes neb agosach at y plant a'r ieuenctid, ac os ca'u gwen hwy, pin draen am wg neb arall. Y mae iddo ef a'i briod saith o blant, yn dwyn yr enwau tlws Gymreigaidd a ganlyn :—, Gwyndaf Meirion Emyr Alun, Aneurin, Goronwy, Moelwyn, Gwallter Meurig, a Rhiannon. Daw o Aberteifi wedi bugeilio'r eglwys yno am un mlynedd ar hugain, a bydd dyfodiad lienor a bardd, pregethwr a chenedl- aetholwr mor gryf, yn gaffaeliad i'r holl gylch, ddau tu i'r afon.

O'R DE I Dadl Rhyng-Golcgol Prifysgol Cymru yng Nghaer Dydd.-Cafodd Coleg y De y fraint eleni o wahodd y Gynnadl flynyddol i Gaer Dydd. Cynhelir hi yn y tri choleg yn ei thro, a chredwn fod iddi amcan gwir deilwrig, sef symud ymaith y pellter daearyddol rhwng y Colegau a'u huno mewn ysbryd. Y mae gan y tri choleg eu Cymdeithasau Cymreig, a mawr yw eu sel dros yr hen iaith. Llawenydd yw canfod y teimladau da a'r cariad cenedlaethol a ffyn rhyngddynt,— ffaith a welir yn amlwg yn y disgwyl mawr sydd am groesawu cynrychiolwyr y cyd- golegau i'r Gynnadl flynyddol. Bu Cym- deithas Gymreig Coleg Caer Dydd yn edrych ymlaen am wythnosau lawer at y diwrnod, ac fe'u gwobrwywyd yn dda. Ni arbedodd yr ysgrifenyddion llafurus-y Fonhesig Annie Rhys Davies a'r Bonwr D. Charles Morgan—nao amser nao egni yn eu paratoad- au, a chyda chydweithrediad y pwyllgor ceisiasant wneuthur -arhosiad yr ymwelwyr yn ein mysg mor gysurus a chartrefol ag y medrent. Nos Fercher, Chwef. 28, cyn- haliwyd y ddadl yn y Coleg. Lluddiwyd Cadeirydd y Gymdeithas-Dr. D. Evans, yr Athro Cerdd adnabyddus—i fod yno gan ei fod yn Aberystwyth ynglyn a'r Brifysgol, a llywyddwyd gan ein hathro newydd a'r bardd enwog, Gwili. Testun y ddadl, Mai mantais i Brydain Fawr fyddai i Gymru golli lei H iaith. Agorwyd ar yr ochr gadarnhaol gan y Bonwr W. W. Davies, B.A., a'r Fon- hesig Annie Owen, Aberystwyth, a chefnog- wyd gan y Bonwr Andrew Williams, Caer Dydd ac ar y nacaol, gan y Fonhesig Gwen Griffith a'r Bonwr R. T. Evans, Bangor, yn cael eu cefnogi gan y Fonhesig A. Rhys Davies, B.A., Caer Dydd. Ni chlyw- som well papurau erioed. Dangosent lafur mawr a meddwl clir, a'r ymdriniaeth o'r testun yn wir alluog. Wedi siarad pellach gan aelodau Cymdeithas Caer Dydd, pender. fynwyd mai colled i Brydain Fawr fyddai i Gymru golli ei hiaith, a mawr hyderwn i bob un ohonom,lheno, dyngu llw newydd o ffyddlondeb i Gymru, ei hiaith, ei ll-wyddiant a'i dyheadau uchaf a phuraf. O'r Coleg, cyrchwyd i Gafe'r Frenhines i fwynhau gwledd a barat6dd y pwyllgor. Wedi bwyta, cafwyd cyfarfod o adrodd, areithio a chan. Estynnodd Mr. G. Sirton Davies wahoddiad cynnes i'r ymwelwyr ar ran y Gymdeithas. Hyderai y teimlent yn gartrefol yn ein mysg ae y dychwelent adref gan gario dymuniadau goreu Caer Dydd i'w colegau eu hunain. Ateibodd y Fonhesig Annie Owen, gan gyf- lwyno cofion cynhesaf Coleg Aberystwyth a'r Fonhesig Gwen Griffith eiddo Bangor, a thystient yr arhosai eu hymweliad hwythau yn un o atgofion melys eu dyddiau coleg. Diolchodd y llywydd i'r dieithriaid am eu dyfod cyn belled, a sicrhaodd hwy nad buan yr &i y cyfarfod hwn a chrynrych- iolwyr y Colegau Cymreig o gof myfyrwyr Caer Dydd. Er mor hapus y teimlem, crogai cwmwl uwch ein pennau. Trist gennym fod yr Athro Powel yn analluog i fod yn y cwrdd oherwydd afiechyd, ac eiddunwn iddo adferiad buan. Hefyd hedai ein meddwl dro. y don at ein hathro a'n cyfaill annwyl, y Sub. Lieut. W. J. Gruffydd, M.A. Cyfeir- iwyd ato yn dyner gan y Bonwr R. T. Evans, Bangor, ac adroddodd y delyneg swynol honno o'i eiddo- Y Wen Goll. Terfynwyd y cyfarfod drwy ganu Can Coleg Caer Dydd a'r Anthem Genedlaethol. Bore trannoeth cyfarfu'r pwyllgor a'r ymwelwyr ac aeth- pwyd i leoedd o ddiddordeb yn y cylch. Yn y bore aethpwyd i Eglwys Gadeiriol Llan Daf. Yno gwelsom yr adeilad gwych, y cerfiuniau ami, y bedyddfaen hynod a hanes Arch Noa wedi ei gerfio arno, ac ar y muriau gofebau am Gymry enwog a gwas- anaethgar yn eu dydd. Mewn agen yn y mur dangoswyd inni enau llwybr tanddaearol yn arwain hyd at Afon Taf. Nid oes ond ychydig ddyddiau er pan ddarganfuwyd hwn Yn y prynhawn aethpwyd i Neuadd y Ddinas i weled y colofnau marmor hardd a roes Argl. Rhondda iddi. Gwelsom Reception Room a'r gweithwyr yn prysur baratoi ar gyfer ymweliad Mr. Neville Chamberlain a ddis. gwylid yno y noson honno i areithio ar Wasanaeth Cenedlaothol; gwelsom Ystafell y Cyngor a'i cherfwaith addurnol o waith y saer cywraint, ac ynddi y Human a gyf- Iwynodd Dinas Caer Dydd i Capten Scott ar ei antur i Begwn y De gwelsom neuaddau yr aelodau a darluniau o'r cistiau a gyflwynwyd i'r Prif Weinidog ac ereill wrth roddi'r ddinasfraint iddynt, a hefyd gwelsom y neuadd ginio a'i muriau wedi eu haddurno a llawer crair. Treuliasom awr felys yno. Ond daeth amser y gwahanu, a chyda theimladau hiraethus yr ymadawyd a'n cyfeilion newydd, ond teimlwn i'w hymweliad fod o les mawr er cadarnhau cyfeillgarwch Cymry y tri choleg cenedlaethol PENCLA WDD, MORGANN WG.~ Cynhaliwyd Eisteddfod Gadeiriol flynyddol y lie uchod dydd Sadwrn Gwyl Ddewi. Beirniad, y Parch. D. J. Clement, Treforris, a'r Parch. J. Jenkins, M.A (Gwili). Cys- tadleuaethau lluosog iawn. Buddugwyr :— Her-unawd, Mr. G. Williams (Llew Morris), Ponthenri. Yr her adroddiad, Mr. John Francis, Penclawdd. Traethawd Y Rhyfel yng goleuni'r Efengyl, y Parch. Caron Rees, Abertawe, 14 yn cystadlu. Ystori gerdd, sef testyn y gadair a'r ddau gini, Mr. Seth P. Jones, Ysgolfeistr Penclawdd, 21 yn y gystadleuaeth. Cawd hwyl fawr wrth gad- eirio bardd-gerddor y lie. Y cor buddugol, Cor meibion Gowerton. Nos Wyl Ddewi cynhaliodd plant yr ysgol bob-dydd eu cyfarfod blynyddol. Cafwyd Alawon Cym- reig, adroddiadau, perfformio dwy ddrama- un ohonynt yn gyfansoddedig gan yr Ysgol- feistr. Cynhulliad rhagorol a brwdfrydedd tanbaid.—Goh. CAERFFILI.—Cynhaliwyd Eisteddfod Gwyl Ddewi dan dawdd y Cymreigyddion nos Fercher yn Neuadd y Dre, pryd y cafwyd gwledd wir Gymreig a neuadd orlawn. Cymerid y gadair gan Mr. E. T. Griffith (cad- eirydd y Gymdeithas) ac arweinid yn ddoniol gan y Parch. Tafwys Jones. Y Beirniaid: Cerddoriaeth, Cynon Evans, Ysw., a Byron Jones, Ysw. Barddoniaeth, Brynfab; ad- roddiadau, y Parch. J. N. Jones,Y Twyn, a'r Parch. E. J. Evans, Ton y felin. Cystad- leuaethau clasurol a rhaglen faith, a mawr ddiolch yn ddyledus i Miss Gwen Rowlands, B.A., yr ysgrifennydd, am ei llafur. Wele brawf o'r hyn a all merch ei gyflawni wedi ei meddiannu & chariad at yr iaith Gymraeg a delfrydau goreu Cymru. Ni chaniata gofod i ni enwi y buddugwyr, ond hyderwn nad yw hyn ond dechreu cyfres o. Eisteddfodau cyffelyb yn y dref i wrth- weithio y llif Seisnig. Y Cadeirydd, E. T. Griffith, Ysw. Onid teg oeddcael E. T."—i'r gadair, A'i gydio'n dyn wrthi ? Llyw heb rwysg yn ennill bri I'w linach a'i haelioni. Cod arian ein cadeirydd—at alwad Teilwng sydd ddi-hysbydd; Chwim ar air a Chymro rhydd Yw E. T. ym mhob tywydd. Y Llywydd, Tafwys I Tafwys rhof bwt hefyd,—byw esgob Wisga wen drwy adfyd Hael a siriol y sieryd, A'i awen fwyn lonna fyd. Gwen Rowlands, B.A. I Miss Rowlands mae oansill-o wir fawl Yn rhy fyr o bennill; Ei dawn sydd wedi ennill A mynnu parch mwy na pill." Syw Gymraes—gem aur yw hi,—byw yw'r Yn ein bro o'i chwmni, iaith Deil hon hawl ein cenedl ni Ar hoff aelwyd Caerflili.-Celyit -CyniialioddMacwyaid yr Y sgolU chelfeullol eu cwrdd blynyddol i ddathlu Gwyl Ddewi. Beth amser yn ol sefydlodd Mr. Rees, yr Uchathro.. a Miss Gwen Rowlands, B.A Gymdeithas Gymreig y Plant, a ffrwyth eu llafur oedd y wledd Gymreig a gafwyd ar Wyl y Nawddsant. Caed drama fer o Cyinru'r Plant, caneuon, dawns Gymreig, ac unawdau.-Cymerwyd y gadair gan Mr. Penri Davies, Cadeirydd Cymdeithas y Plant.-Celyn. CWMBACH, ABERDAR.-Nos Fa wrth ddiweddaf rhoddwyd cyngerdd uchraddol yn y lie uchod gan Barti y Proff. T. J. Mor- gan, Mus.Bac. F.T.S.C., R.A.M. Sopranos, Miss May Roberts, Aberaman, Miss Ada Palmer, Cwmbach. Contraltos, Miss Frances C. Jones, Maerdy, Rhondda, a Miss Tydian M. Rees, Aberaman. Tenoriaid, Proff.T. J. Morgan (Pencerdd Cynon) a Mr. D. Lloyd. Morgan, Cwmaman. Bass, Mr. John Jones, Aberaman. Canwyd y Piano gan y Proff. Morgan, a Miss Grace Bennett, A.R.C.M., Caer Dydd. Cynhwysai y rhaglen ddarnau clasurol. Gwnaeth pawb eu gwaith yn anrhydeddus, yn arbennig Miss Frances C. Jones, Maerdy, a Miss Grace Bennett, A.R.C.M. Teimlwn yn ddiolchgar i'r Proff Morgan am baratoi y fath wledd. Llywydd' wyd yn ddeheig gan y Parch. R. H. Davies* £ .A.j> Cwmbach. Yr elw i gronfa y milwyr.*