Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
Y PRIFATHRO i J. H. DAVIES.…
Y PRIFATHRO i J. H. DAVIES. Mwy o arogl y Grug bellach,a llai o j ddfygsawr y Twrch Trwyth. Mr. J. H. Davies, M.A., sydd wedi ei ddewis yn brifathro Coleg Aberystwyth ac wele fraslun o'i yrfa a'i gyraeddiadau Fe'i ganed ynLlangeitho-ac y mae rhyw- beth eu iawn yn enw'r lie byth er pan anfarwolwyd ef gan Daniel Rowlands a phererindodau crefyddwyr moliannus y dydd- iau gynt. M1", Robt. J. Davies, Y.H., y Cwrt Mawr—a brawd i'r diweddar D.Chas. Davies, M.A.,—oedd ei dad, ac yn nhy ei daid-Robt. Davies, Aberystwyth-yr ysgrif- enwyd Cyffes Ffydd y Methodistiaid Caltinaidd, Mawrth 1823. Aeth Mr. J. H. Davies o Goleg Aberystwyth i Goleg Lincoln, Rhydychen, gan raddio'n M.A. ag anrhyd- edd mewn Jurisprudence. Aeth wedyn i Lundain i ddarllen gogyfer a'r Bar, a bod dan gyfarwyddyd y Barnwr Bryn Roberts. Ymgydiodd a Chylchdaith Fargyfreithiol Deheudir Cymru, ond heb bracteisio nemor ddim, eanys yr oedd iasau mwy cydnaws yn dechreu eripio drosto—ias durio llen- yddiaeth a llyfryddiaeth Cymru, yn hen a diweddar. Y fo yw un o'r awdurdodau uchaf a fagodd y genedl erioed ar ein llyfr- yddiaeth, ac nid oes fesur byth ar fawredd ei lafur yn achub hen gyfrolau a hen law- ysgrifau anhraethol eu pwys rhag difancoll. Cafodd gydweithiwr a chynorthwywr tan gamp gyda hyn o waith da yn Syr John Williams, a ffrwyth ymroddiad a galluoedd unedig y ddau wladgarwr diledryw hyn ydyw Llyfrgell y Genedl yn Aberystwyth. Mr. Davies oedd un o hyrwyddwr gwres- ocaf Urdd Graddedigion Cymru, a fo olyg- odd amryw o gyhoeddiadau'r Urdd honno —Gweithiau Morgan Llwyd yn eu mysg, ac y mae ei Ragdraeth i'r gyfrol honno yn enghraifft o Iwyredd ymchwiliadol yn gystal ag o swyn wrth gydio'r ffeitliiau yn ei gilydd. Gwnaeth ei ran yn helaeth iawn gydag addysg Cymru fel is-gadeirydd Bwrdd Canol Cymru, fel aelod o'r Pwyllgor Adrannol penodedig gan Lywydd y Bwrdd Addysg i chwilio i fewn i addysg eilradd Cymru. Y fo ydyw Cofrestydd Coleg Aber- ystwyth er 1905, ac y mae iddo enw da rhagorol am ei waith pwysig yn y cyswllt hwnnw, fel trefnydd a meistr ar bob man- ylion, allanol ar arall. Yn ystod cystudd y diweddar Brifathro T. F. Roberts, ar ysgwyddau Mr. Davies y disgynnai toreth y gwaith, ac ni fydd ei benodiad llawn i'r swydd ond helaethiad a chadarnhad ar y cymhwyster a ddangosodd eisoes i'w Ilenwi. Gwyr bopeth am amaethyddiaeth ymar- ferol, a dyna'r pam fod y ddysg bwysig honno'n cael sylw mor ddyladwy yn y Coleg. At hyn oil, y mae Mr., Davies yn Gymro eiddgar wedi cydweithio'n glos ei gyswllt a'r Prif Weinidog, a'r diweddar Tom Ellis, A.S. (ei frawd yng nghyfraith) ac a phob apostol gwir anfonedig sy'n pregethu cenedlaetholdeb a chrefydd Cymru. Y fo yw trysorydd Cymanfa Gyffredinol y Methodistiaid Calfinaidd nid yw'n briod ac o ran hoen ac oedran, y mae yn ei anterth-hanner cant. Caffed iechyd i len- wi'r swydd bwysig am fiynyddoedd lawer. ac i gadw'r Brifysgol ag arogl grug yr Hen Wlad ar ei beehgyn ac nid drygsawr atgas y Twrch Trwyth oddi tros y Clawdd. -:0:-
BOB YN BWT I
BOB YN BWT I Daeth gair i Benrhyndeudraeth, ddydd Mercher diweddaf, fod Pte. John Williams, Church Place, a R. Lloyd, 13 Griffin Terrace, wedi cael eu lladd yn ddamweiniol yn Ffrainc; a John Hughes, Glan Llyn, wedi ei niweid- io'n dost yr un adeg ac yn yr un lie. Wrth hartoi pryd o fwyd, tarawsant yn erbyn shrapnel cuddiedig yn y ddaear, a chwyth- odd y tri i'r entrych. Yr oedd Ystad Castell Rhuthin (Major Cornwallis West) ar ocsiwn yn y dref honno ddydd Mercher diweddaf. Gwerthwyd gwerth E76,000 rhwng y ewbL Aeth y sewerage farm i Gorfforaeth Rhuthin am £9,000 • a rhan fwyaf y ffermydd eraill i'w tenantiaid. A bu'n oesiwn ar yr eiddo a ganlyn yn Llangollen yr un diwmod :-Cwm Allis, Hafod y Coed, a Hafod Isaf. Mr. Thos. Fisher, clerc ac ysgolfistr yng Ngharchar Walton, Lerpwl, a ddewiswyd yn bennaeth Carchar Caernarfon. Mr. D. Morgan Jones, bargyfreithiwr ar Cylchdaith y Deheudir, sydd wedi ei ddewis yn ysgrifennydd Undeb Amaethwyr Cymru sythai cryn haid am y swydd. Mr. J. R. Chambers, Llanrwst, yw'r trefnydd; Mr. W. Jones, Plas Newydd, Coedllai, y trys- orydd ac y mae. Syr R. J. Thomas, A.S., yn un o oruchwylwyr Seneddol yr Undeb. Mr. Rees Jones, blaenor eglwys M.C. Saesneg y dre (canys does yno'r un achos Cymraeg) ydyw maer newydd y Trallwng- Welshpool yr iaith fain. Y mae pob cynhebrwng yn brudd, ond un milwrol yn bruddach na'r ewbl. Dyna welid yn y Rhyl ddydd Iau diweddaf, se f claddu L.Cpl. Norman Parry, mab Mr. a Mrs. Ellis Parry, Vale Road, a laddwyd yn Nublin yn ddamweiniol. Wrth iddo lan- hau'r dryll, dyma'r ergyd allan ae yn ei n'i- weidio'n angeuol, druan. Y mae Iarll Bradford wedi rhoddi hanner acr o dir yn rhad i bobl Llanymynech godi cofadail i'w dewrion rhyfel arno. Yn Rhuddlan, ddydd Gwener, cleddid Mr. Williams, fferrp Pen y Ffordd, un o amaeth- wyr mwyaf hysbys Dyffryn Clwyd, ac aelod o deulu sydd wedi ffarmio rhwng Rhyl a Rhuddlan ers canrifau rai. Lladdwyd- David Lewis, Ty Nant, Sun Street, Ffestiniog, yn chwarel Maenofferen yr wythnos ddiweddaf. Pan elo'r tad dros y rhiruog y bore, pwy a wyr a ddychwel yn fyw'r nos ? Dyna ydyw hi efo'r chwar- elwr yn anad yr un orchwyl, bron. Y Parch. J. D. Jones, D.D., Bourne- mouth. oedd y prif siaradydd gwahoddedig yng nghyfarfod Undeb Eglwysi Anriibynnol Saesneg Sir Gaernarfon, a gynhelid yng Nghohvyn Bay. Gwraig-sef priod y Parch. Thos. Lloyd, bugail yr eglwys Annibynrsol Saesneg yn y dref honno—yw llywydd yr Undeb, a hi oedd yn y gadair, ac yn cyf- lwyno'r Dr. praff o Bournemouth.
Advertising
| Telephone 1157 Royal Established 1884 ROBERT ROBERTS, i ESTATE AGENT i 33 Netherfield Road South Has Property to Let in various parts of the town. Mortgages arranged. Valuations made Established 1884 Bootle Estate Office, 149 STANLEY ROAD. BOOTLE. T. W. Roberts, F.A.I. W. D. I itt, FJU. VALUERS and ESTATE AGENTS. TELEPHONE. BOOTLE* (2 Wires). Telephone No. 7909. J. LEWIS JONES, ESTATE AGENT & VALUER, 60 Victoria St. Liverpool. Properties carefully managed. Rents per sonally collected. Purchases and Sales ne -otiated. Mortgages arranged and Insur ances effected. THOMAS JONES, ESTATE AGENTS VALUERS, INVESTMENT BUILDINGS. 6/ Lord Street. Liverpool. TelephonO N 0.-3868 Bank. Properties Bought and Sold. Mortgages arranged. Valuations made. Rents collected Henry Jones, ESTATE AGENT, VALURR PROFERTYAUOTIONEER 3 Lord. Street, Liverp.. asm a. jones mmui Us J",It n LAmU1 ft!L H mTATB Amm & v&wm9 i "k Boundary Place, Moss Si Liverpool. {.i UIS. '<TeJ@J1hon.. åU n B. t HOOtlKJs. .&tatd6 Ageui, Surveyor$Valw«» Iross, BirtanfifeatiL o k o '.? 0ofeSM to Let M.? ? &1. In YIU!' gmm t ?bo Tows and t, distriaw Also L&n? fa &w -?? ?- B?fM&g tHiæD, Ad?msoeN mw. St <m?r3. BBia??Xaido?t. Advanow made ft O'10.,n;¡.  H16HES& JONES' ILLUSTRATED LIST Sent FREE on written request, Choice Selection of Residences for Sale. WIRRAL, CHESHIRE, NORTH WALES. fic. relephones 156-157. Toletcraxms-" Eefttoo." O?Rcea—t & 2 HAMILTON ,qYAR'. DIRKENNEAD. I Ofetivp Hughes & Hughes ESTATE AGENTS. Property Bought and Sold. Mortgages Arranged. — Rents Personally Collected. Cledwlln Hughes. 161 Duke St. Liverpool. 0, R Hughes Telephone- -Royal 4095. YN BAROD YN FUAN. COFIANT Y DIWEDDAR D. EMLYN EVANS, GAN El FRAWD Y Parch. E. KERi EVANS, M.A., ac yn cynnwys ysgrifai1. gan Dr. Protheroe, Mr. Owen Jones, Mus.Bac., a Mr. Tom Price.- Rheolir y nifer argreffir gan nifer y Tanysgrifwyr. Pris, 4/6, mewn Llian hardd. Trwy'r Post, 4/10., Telir cludiad hanner dwsiu. ac uchod. Anroned pawb sydd eisio copi o'r Cofiant diddorol hwn, a phawb sydd yn casglu enwau yn ddioed at y Parch. E. Keri Evans, M.A., Priordy, Caerfyrddin. iIr EVERY WOMAN Should send 2 stamps for our 32 page Illustrated Book containing valuable information how all Irregularities and Suppressions may be entirely avoided or removed by simple means. Recommended by eminent Physicians as me only Safe, Sure and Genuine Remedy. Never faib6 Thousands of Testimonials. Established 1862. Mr/PAUL BLANCHARD, Belmont House. Dalston Lane, LONDON Hiraeth Cymru am HEDD WYN Post Card Lliwiedig oddiar ddar- lun gan Mr. J. KELT EDWARDS. Pris 2g., trwy'r Post 210. I'w catl yn Swyddfa'r Brython."
Beirniadaethau Corwen.
Beirniadaethau Corwen. Traetnawd "Edward Samuel: ei, Oe-s a'i waitii." Anfonwyd wyth. o draethodau i'r gystad1- euaeth ar y testun hwn, yn dwyn y ff ug- enwau Ael Gyfarch, Gwynodl, Is Eryri, Llwydfryn Meirion, Meudwy Midian, Sar- annon, Ún or Hendre, a Via Media. Dylid llongyfarch Pwyllgor Llenyddol yr Eistedd- fod ar ei ddewisiad o Edward Samuel ei oes a'i waith fel testun un o'i brif draethodau eleni. Gwnaeth wasanaeth gwir angen- rheidiol i fywgraffiaeth a hanes lien Cymru trwy'r dewisiad hapus hwn. Anfri nid bycnan arnom oedd yr anwybod dybryd a ordoai hanes gyrfa a helyntion llenyddol un o benseiri rhyddiaeth Gymraeg. Yn ffodus symudir mesur helaeth o'r gwarth hwn bddiarnom ar gyhoeddiad traethawd arobryn y gystadleuaeth ragorol hon. Yn geiriad y testun, disgwyliwn dri pheth fn y traethodau (1), cipdrem ar y teulu y codwyd Edward Samuel ynddo, yr addysg a gafodd, y dylanwadau a effeithiodd ar ei fywyd, darluniad o'i gymeriad a hanes ei d^ulu (i), Braslun o hanes ei oes, a'i ran ef ynddi (3), ei waith llenyddol, ei nod- a'i werth. SjH^^cmaeth y mwyafrif o'r cystadleuwyr ion clodwiw i chwilota cofnodion HFreiddiol y plwyfi, yr esgobaethau, a'r leg y bu Edward Samuel ynddynt yn .Btod ei oes ac er na ddihysbyddodd yr 1r un, na'r cwbl, ohonynt yr holl ffynonellau, llwyddodd pump ohonynt i ddadenhuddo llu o ffeithiau newydd, hynod ddiddorol, am Samuel a'i blant ac i grynhoi ynghyd lawer o i ddarnau barddonol a i lythyrau oedd o'r blaen ar wasgar mewn llyfrau prinion a llawysgrifau. Cyn gwneuthur sylwadau ar y traethodau'n unigol, buddiol feallai fydd gwneuthur ychydig sylwadau cyffredinol. Mae'r cys- tadleuwyr wedi casglu llawer o ddefnyddiau o bob math, ac wedi ysgrifennu traetho dau helaeth. Wrth eu darllen teimlwn mai un diffyg cyffredin ynddynt yw eu dull o drin a threfnu eu defnyddiau. Wedi crynhoi ei ddefnyddiau gorchwyl cyntaf y byw- graffydd a'r hanesydd yw eu profi, eu pwyso a'u cymharu'n ofalus. Y mae cryn lawer o ddefnyddiau yn y traethodau hyn a ddif- lannent dan brofion beirniadaeth hanes yddol pe buasai'r cystadleuwyr wedi ei- chymhwyso'n briodol. Gwneir defnydd hel- aeth o lyfrau argraffedig, yn neilltuol o eiriaduron bywgraffyddol, llyfrau ar hanes ei oes, a llyfrau cyfeiriadol eraill. Mae llawer o'r hen awdurdodau yn cynnwys traddodiadau a chwedlau disail, a Hawer o ddamrcnu yn gymysg a'u ffeithiau gwerth- fawr. Dylai'r defnyddiau hyn gael eu profi. Nid yw'r mwyafrif o'r cystadleuwyr yn gwneuthur cynnyg at wyntyllu'r us nac i ddidoli'r efrau. Er enghraifft, dyf- ynnir cryn lawer o weithiau Ellis Owen Cefn y Meysydd, Alltud Eifion, Gwilym Lleyn, D. Silvan Evans, Gweirydd ap Rhys, Meudwy Mon, a Charles Ashton, ar hanes gyrfa Edward Samuel. Yn y rhan fwyaf o'r awduron hyn sonnir am dlodi rhieni Edward, am nawddogaeth a chymwynasau'r enwog Esgob Humphreys tuag ato ef a bechgyn tlodion eraill yn ardal-Ellis Wynne yn eu plith. I fesur mwy neu lai, derbynnir y chwedlau hyn am yr Esgob Humphreys a'r bechgyn tlodion gan y rhan fwyaf o'r cystadleuwyr heb unrhyw fath o brofion, a cheir damau helaeth o hanes yr Esgob yn eu traethodau. Cyn belled ag y gwelaf fi, nid oes fymryn o sail hanesyddol i'r storiau hyn am nawddogaeth Humphreys i Edward Samuel nac i Ellis Wynne. Cych- wynnwyd cyhoeddi a lledaenu y chwedlau gan Ellis Owen ac Alltud Eifion, fel yr ymddengys. Yn awr, ni wyddai Ellis Owen nac Alltud Eifion ddim am rieni Ed- ward Samuel. Ni wyddent hyd yn oed briod enwau ei dad na'i fam, chweithach y swm o dda'r byd hwn a feddent. Yn gym- harol ddiweddar y deuthpwyd i wybod enw ei dad trwy gofnodion Rhydychen. Ni wyddis enw ei fam eto. Nid oes un o'r cystadleuwyr wedi llwyddo i leoli eu trigias yn derfvnnol. Nid oes tystiolaeth ben odol dros Cwt y Defaid. Yn wir nid oes sicrwydd mai ym Mhenmorfa y'i ganed. Nid yw'r ffaith i Edward Samuel gael ei urddo'n ddiacon ym Mhenmorfa'n profi dim ond fod yr Esgob Humphreys yn yr ardal ar y pryd. Yr oedd dau arall yn cael eu hordeinio'r un adeg a'u cartrefi'n mhell oddiyno. Er i amryw o'r ymgeiswyr grynhoi cryn lawer o fanylion am wraig a phlant, a rhai o ddisgynyddion Edward Samuel, nid oes un ohonynt wedi penderfynu'n derfynol a fu ganddo frodyr, chwiorydd, ewythredd a modrybedd. Ac er crybwyll o amryw y Samueliaid sydd yn rhestri'r tanysgrjf- wyr o flaen ei dair cyfrol ddiweddaf, nid oes un wedi llwyddo i sefydlu'r berthynas rhyngddo a Samueiiaid Caer a Chroes Os- wallt. Gan mai yn y cyfeiriad hwn y mae un o'r addewidion goreu am oleuni pellach ar haniad y Samueliaid, dilyned y cystadl- euwyr yr awgrymiadau hyn. Yn Holl Ddledswydd Dyn 1718, ceir Mrs. Dorothy Samuel of Chester." Yn Prif Ddledswyddau Christion 1723, ceir enwau Mrs. Dorothy Samuel of Chester," a Mrs. Dorothy Samuel of Oswestry." Yn Athrawiaeth yr Eglwys ceir enwau wyth o Samueliaid, pump ohonynt yn hawdd i'w hadnabod, a "Mrs. Dorothy Samuel of Chester," Mrs. Dorothy Samuel of Oswestry," a Magdalen Samuel of ( Chester." Y Mrs. Dorothy Samuel of Oswestry oedd Dorothy, pedwaredd merch Edward Samuel. Priododd hi a gwr o Groes Oswallt yn 1732. Dyma gofnod eu priodas: 1732 May 1. Joseph Davies Corviser and Dorothy Samuel married." Y mae cofnodion bedyddiadau eu plant yno hefyd. Y peth sy'n ddiddorol yw fod yng Nghroes Oswallt welygordd o'r Sam- ueliaid er yn fore, ac mai at ei pherthyn- asau yr aeth Dorothy Samuel i Groes Os- wallt. Gwelir ei bod yno cyn 1723, a bu yno'n hir wedi 1731. Yr oedd Mrs. Dorothy Samuel of Chester yn berthynas- agos i Edward Samuel ati hi yr aeth Mag- dalen Samuel i aros yng Nghaer. Chwech- ed merch Edward Samuel oedd y Magdalen hon, priododd hi A Roger Jones. Bu farw U Mrs. Dorothy Samuel, Spinster of Chester yn 1745; ac y mae ei hewyllys ynghadw yn swyddfa'r ewyIlysiau yng Nghaer. Y mae'r adran ar hanes oes Edward Samuel 1673-1748, yn amrywio'n fawr, yn ei maint a'i gwerth yn y gwahanol draethodau. Crynhodd amryw lu o ffeithiau o bob rhyw i'r adran hon, ond y mae llawer ohonynt yn amherthynasol. Mewn amryw o'r traeth- odau y mae'r defnyddiau ar hanes bywyd a gwaith Edward Samuel yn brinion iawn. Gwiieir i fyny am hynny trwy chwyddo'r adran ar hanes ei oes. Rhoddir llawer mwy o fanylion nag sydd yn angenrheidiol am rai o'i- gydoeswyr. Y canlyniad yw fod yr adrannau'n anghymesur iawn. Edward Samuer: ei oes a'i waith yw'r testun. Yr awdur, ei waith a'i oes yn eu cydbepthynas a'i gilydd. Y mae awdur a'i waith yn rhan a chyfran o oes benodol ac er mwyn eu gwerthfawrogi'n briodol, rhaid gwybod prif nodweddion yr oes, ei syniadau, ei theimladau, a'i gweithrediadau -ei hysbryd mewnol a'i hactau allanol. Dylai'r braslun o hanes yr oes is-wasan- aethu'r adrannau ar fywyd a gwaith yr awdur, oblegid rhoddi bywgraffiad ohono ac eglurhad ar ei waith, ac nid ysgrifennu traethawd hanesyddol,yw'r amcan. Gwendid yr adran hon yn y traethodau'n gyffredin yw nad yw'r defnyddiau na'r driniaeth arnynt yn cynorthwyo'r darllenydd i weled y cyd-berthynas byw oedd rhwng Edward Samuel a'i oes ac i weled yr elfennau hynny sydd yn ei waith yn adlewyrchu nodweddion ei oes i ni heddyw. Yn wyneb ein ham- ddifadrwydd o lyfrau safonol ar hanes y cyfnod hwn, gwnaeth amryw o'r traethod- wyr gystled ag y gellsid disgwyl oddiwrthynt. Nid oes un ohohynt wedi chwilio nemor ddim yng nghofnodion gwreiddiol yr amser hwn, ac y mae rhai ohonynt heb ddarganfod y cyfraniadau diweddaraf a wnaed tuag at oleuo'r cyfnod cymharol dywyll hwn yn hanes ein gwlad. Yn yr adran ar waith Samuel, y mae cryn amrywiaeth eto. Y mae dau neu dri wedi casglu bron ei holl weithiau barddonol- argraffedig a Ilawysgrifenedig-a'i lythyrau; y mae eraill wedi bodloni ar rannau fel siamplau, neu; i egluro'i fywyd. Y mae amryw na wyddant am fod y darnau sydd yn y llawysgrifau. Y mae'r feirniadaeth ar ei weithiau barddonol yn bur dda mewn tri o'r traethodau, yn y lleill gwan ydyw'r adran hon. Syrth rhai o'r cystadleuwyr i amryfuseddau rhyfedd ynglyn a dyddiadau rhai o weithiau argraffedig Samuel. Nid yw'n syndod am yr amrywiaeth ar ddadl sydd ynglyn a dyddiad cyhoeddi rhan gyntaf Prif Dyledswyddau Christion. Dywed Gwil- ym Lleyn a Charles Ashton, ac eraill ar eu hoi, i'r rhan honno ymddangos yn 1722. Amryfusedd yw'r honiad hwn yn ddios. Y mae nifer luosog o gopiau o'r gwaith wedi bod yn fy nwylo i, ac yr wyf yn sicr mai 3 wedi colli ei rhan isaf sydd ar y copiau y tybir mai 1722 sydd ar y ddalen enwol. Gwelir hyn yn fuan os edrychir ar y ffigur 3 yn nhudalennau'r gwaith. Y mae nifer ohonynt yn darllen fel 2. Camgymerodd Gwilym Lleyn, a Charles Ashton ar ei ol, wrth ddarllen y ffigyrau dyrchafedig a darostyngedig mewn achosion eraill tebig, Fel y sylwa Silvan Evans "lonawr 15fed 1722-3 sydd wrth y cyflwyniad i'r gwaith. Yn 1723 y cyhoeddwyd yr holl waith. Er mwyn cwtogi'r nodiadau ar y traeth- odau'n unigol, euthum i'r drafferth i gywiro llawer o wallau, ac i roddi eyfeir- iadau at y ffynonellau ar ymyl dail y traethodau. Ymranna'r traethodau yn dri dosbarth. 1. Is-Eryri Llwydfryn Meirion Sar- annon Un o'r Hendre a Via Media.-5. II. Gwynodl a Meudwy Midian.-2. III. Ael Gyfarch (Anorffenedig). Y TRYDYDD DOSBARTH-Ael Gyfarch.— Traethawd anorffenedig o 77 td. wythplyg. Y mae olion brys mawr ar y gwaith hwn drwyddo. Er fod yr awdur yn ysgrifennu'n llithrig ac mewn arddull gymeradwy, nid oes yn y gwaith hwn ddim ffrwyth ymchwil- iad. Nid yw'n gyfarwydd a'r ffynonellau a gynhwysant ddefnyddiau bywgraffiad Ed- ward Samuel. YR AIL DDOSBARTH—Gwynodl.—Gwaith o 73 td. unplyg. Crynhodd yr awdur hwn lawer o ddefnyddiau, ond nid yw'n gallu eu trin a'u trefnu i'w bwrpas, am nad yw'n gyfarwydd yn hanes y cyfnod. Di- bynna ormod ar farnau eraill, a llithra i waJIau difrifol weithiau'n hollol ddiarwybod iddo'i hun. Cred yn ddiysgog fod cyflwr y wlad yn druenus cyn codiad y Methodist- iaid, a naturiol yw hyn i un a ddibynna gymaint ar farn hen awdurdodau. Yn y bennod ar Edward Samuel Y Dyn," a ddylai fod y fwyaf toreithiog mewn ffeith- iau newyddion, nid oes dim newydd. Nid yw'r awdur wedi chwilio dim ar gofnodion y plwyfi, &c., nac wedi meistroli llyfrydd- iaeth gweithiau Edward Samuel eto. Mae'r sylwadau ar iaith ac arddull Bucheddau'r Apostolion yn dda iawn. Amherffaith iawn yw'r casgliad o weithiau barddonol Samuel. Nid oes s6n yn y gwaith hwn am y llaw- ysgrifau a'r Ilythyrau-sydd ynddynt. Aed yr awdur ymlaen a'i ymchwil, a diameu gen- nyf y newidia lawer ar ei farn am lawer o bethau sydd yn y traethawd fel y mae'n bresennol. Meudwy Midian.Traethawd o 73 td. unplyg eto, mewn wyth o benodau. Y bennod gyntaf, ar baratoad a datblygiad rhyddiaeth Gymraeg," yn bur dda mewn mater, ond bod ei threfn yn ddiffygiol. Mae'r bennod ar sefyllfa'r wlad yn un weddol dda hefyd, ond y mae'r bennod ar fore oes Samuel yn brin iawn o ffeithiau newyddion. Eglur yw na wyr yr awdur hwn am lu o'r cofnodion sy'n cynnwys elfennau byw- graffyddol Samuel. AmhosibI cadw wyneb gwastad wrth ddarllen damcaniaethau, &c:, am ddigwyddiariau a benderfynir mewn cofnodion pendant sydd o fewn cyrraedd pob ymchwiliwr. Mae ei gasgliad o weithiau Samuel yn amherffaith iawn. Nid oes s6n yn hwn eto am y Ilythyrau a'r gweithiau sydd mewn Ilawysgrifau. Ni ddichon neb ysgrifennu'n fuddiol ar awdur heb gydnab- yddiaeth a helyntion ei fywyd a chyn- hyrchion ei athrylith. Diffyg mawr Gwynodl a Meudwy Midian yw nad ydynt yn gwybod am y defnyddiau sydd ar gael i ysgrifennu cofiant Edward Samuel. Y DOSBARTH CYNTAF.—Mae pob un o'r traethodau yn y dosbarth hwn yn tra rhagori ar y rhai a grybwyllwyd eisoes. Mae'r awduron wedi chwilota mwy o lawer ar gofnodion gwreiddiol. Llwydfryn Meirion.—Traethawyd o III td. pedwarplyg, wedi ei deipio'n ddestlus. Dosrennir y gwaith hwn i un bennod ar ddeg. Yn y bennod gyntaf ar hanes Ed- ward Samuel derbynia'r awdur y chwedlau am yr Esgob Humphreys fel ffeithiau. Llithra'n fynych oherwydd esgeuluso profi ei ddefnyddiau. Er fod yr awdur yn rhoddi cofnodion genedigaeth holl blant Samuel, nid yw'n adrodd dim amdanynt amgen y cofnodion noeth. Pennod egwan yw'r un ar oes Samuel. Mae nid yn unig yn wallus ond yn ddiffygiol yn ei phrif amcan, sef dangos cyd-berthynas Samuel a'i oes. Mae'r bennod ar ei gyd-oeswyr yn colli yn ei gwerth am yr un rheswm. Ond y mae'r penodau ar Y Bardd a'i Farddoniaeth a'r Lienor a'i Waith yn bur dda. Priod- olir y bregeth ar Adgyfodiad Crist" i'r tad yn lle'r mab. Edward Samuel, ieu., dilynydd ei dad yn Llangar, biau'r bregeth honno. Pennod wir dda yw'r un ar Y cylieithydd a'i lafur," er fod amryw wallau ynddi. Mae'r penodau ar ei le yn llenydd- iaeth Cymru, a'r defnydd a wneir o'i weith- iau gan eiriadurwyr Cymru, yn rhagorol. Dim ond un o'i lythyrau a geir ynygwaith hwn. Ceir broddegau ac ardeb o'i lawysgrif._ Nid yw'r awdur wedi cynnyg at gasglu gweithiau barddonol Samuel, fel y gwneir mewn amryw o'r lleill, ac nid yw'n hysbys o'r ffaith fod cryn dipyn o'i weithiau a'i lythyrau mewn llawysgrifau. Ar y cyfan gwaith pur dda yw traethawd Llwydfryn Meirion. Via Media.—Gwaith o 119 td. unplyg. Rhennir y gwaith yn dair rhan. Yn y rhan gyntaf ceir darnau ar fywyd Cymru yn amser Edward Samuel. Ceir Ilu o ffeithiau, a chrybwyllir am fudiadau'r oes, ond nid yw llawer o'r ffeithiau yn egluro perthynas Samuel a'r cyfnod ffeithiau didol ydynt fel ag y maent. Yn yr ail ran rhoddir hanes bywyd a gwaith Samuel yn bur dda, er fod llawer o gofnodion sydd ar gael yn absennol. Mae'r driniaeth ar waith llenyddol Samuel yn dda iawn. Yn y drydedd ran o'r gwaith rhoddir casgliad o'i waith barddonol a'i lythyrau. Dyma ran oreu'r gwaith. Onibai gwendid y ddwy ran gyntaf safasai Via Media'n uwch nag y mae ar y rhestr. Cyn belled ag yr a, gwaith teilwng yw traethawd Via Media. Un o'r Hendre.-TrAethawd o 55 td. unplyg. Rhennir y gwaith hwn yn ddau lyfr. Y cyntaf ar fywyd a'r ail ar waith Samuel. Rhydd yr awdur gipdrem feirn- iadol ofalus yn y bennod gyntaf. Nid yw'n fodlon ar Cwt y Defaid na phlwyf Penmorfa fel ffeithiau yn hanes Samuel —dim ond traddodiadau ydynt. Chwiliodd gofnodion y plwyf, ond methodd sefydlu lie genedigaeth na pherthynas i Samuel yn Eifionydd. Awgryma y gallai mai "pobl ddwad oedd ei rieni i'r ardal. Derbynia'r awdur gofalus hwn y chwedlau am yr Esgob Humphreys. Y mae hyn yn syndod i mi, wedi darllen ei feirniad- aeth ar y defnyddiau. Rhydd le mawr i'r Esgob Humphreys heb reswm yn y byd. Ychydig o hanes plant Edward Samuel a geir yn y gwaith namyn Edward a Wil- liam. Mae'r feirniadaeth ar Adroddiad y Deon Gwledig yn dda iawn, er y cararwn weled arferion y oes yn cael eu dehongli'n eglurach i ni heddyw. Y nodiadau ar lyfrau rhyddiaethol Samuel yn dda iawn -yn gampus. Nid yw'r casgliad o'i weith- iau barddonol yn gyflawn, ac nid oes yma un llythyr. Ymddengys na wyddai'r awdur am y Cwrtmawr Manuscript 35 Traeth- awd da, gofalus, ydyw gwaith Un o'r Hendre. Sarrannon.-Gwaith o 116 td. unplyg, mewn chwech o benodau. Pennod dda ragorol yw'r bennod ar fywyd Samuel, er fod yr awdur yn fyr o nifer o ffeithiau pwysig. Nid oes un o'r cystadleuwyr mcr ofalus a Sarannon i brofi a chymharu ei ddefnyddiau. Y mae wedi ei ddisgyblu'n dda mewn hanesiaeth, ac y mae'r rheswm hanesyddol yn gryfach nag yn yr un o'i gyd- ymgeiswyr. Derbynia'r awdur y cliwedl am yr Esgob Humphreys Penodau da iawn yw'r rhai a geir yn y gwaith hwn ar y llyfrau a gyhoeddodd Edward Samuel, ac ar ei farddoniaeth. Nid yw'r awdur yn rhoddi'r gweithiau barddonol yn gyflawn, —dim ond cyfeiriad at y ffynonellau. Dyma'r awdur a ysgrifennodd y bennod oreu ar. hanes oes Edward Samuel. Un o lythyrau Samuel a geir yn y gwaith hwn. Pe buasai Sarannon wedi cael gafael ar holl gofnodion bywgraffyddol Samuel buasai'n Hawn cytsal a'r goreu, ond fel y mae, er cystal yw rhai o'r penodau, y mae'r gwaith ychydig yn is na'r goreu yn y gystadleuaeth hon. Is Eryri.-Traethawd o 203 td. pedwar- plyg, wedi ei deipio'n ddestlus. Cynhwysa'r gwaith hwn ddeuddeg o benodau ar oes. ardal mebyd, bywyd Samuel a'i deulu, ei blant, ei wyrion, a'i berthynasau ei yrfa addysg ei yrfa weinidogaethol Ed. Samuel fel Eglwyswr a Phrotestant fel bardd fel lienor a chyfieithydd bardd- oniaeth gyhoeddedig anghyhoeddedig E.S. marwnadau a beddargraffiadau ar ei farw- olaeth ei lythyrau. Mae'r bennod ar oes Samuel yn dda, ond yn rhy eithafol mewn rhai pethau. Nid oes eisiau gorrnod- iaeth. Y bennod ar ardal mebyd Edward Samuel yn dda iawn, gan un hollol. gyfar- wydd a'r wlad. Y bennod ar fywyd a theulu Samuel yn llawnach nag eiddo un o'i gydgystadleuwyr. Chwiliodd Is Eryri gymaint allai gael o ffeithiau am deulu Edward Samuel, a llwyddodd i ddod o hyd i lawer o ffeithiau newyddion. Dyma'i brif werth. Teifl oleu newydd ar hanes Samuel a'i deulu. Nid yw Is Eryri'n gystal beirniad JIenyddol a Sarannon ac Un o'r Hendre, ond y mae'n well chwilotwr o gryn lawer nag un o'i gydymgeiswyr, ac wedi mynd i drafferth dirfawr i grynhoi a threfnu ei ddefnyddiau. Nid yw'r traethawd heb lawer o frychau mân, ond ar air a chyd- wybod gwaith Is Eryri yw'r goreu yn y gystadleuaeth hon. Coleg y Gogledd. T. SHANKLAND. [Mr. Bob Owen, Llanfrothen, oedd y budd- ugol.-Y Gor..]
Advertising
rynir Dodrefn Outright for Cash, Distance no object. GRKFTHAM & SON fFst. 1848). Probate Court Valuers 'y&rlcwe Boad. 18 Byclal Pank. and 27 Newipgf-nn, Liverpool. Tel. 846 T^oto!,