Y Brython

Y GOLYGYDD ODDICARTRL 1. Llenllian Llansilin. YMDEOWYD cybyd efo hanes Llanannou Dyffryn Ceiriog yng Nghyfres Llithoedd Pranciau'r Merlyn nes nad oedd He ar y pryd i ddweyd dim am y gyda'r nos rhyfedd honno a dreuliwyd yn Llansiiin adeg y wib felye i wlad Huw Morus a Cheiriog a Chynddelw, Charles Edwards a Morus Kyffin a John Davies,Achydd y Display of Heraldry o Riwias gerllaw. Gwell dwedyd gair hoddyw, rhag iddo fynd i ogleuo a llwydo'n atgas fol y bydd bara pryn y aiopau ymai-i troi ei liw, a Mewio a bradychu beth a rowd ynddo. I ddechreu, diolch i'r amaothwr tirion hwnnw o ymyl Trogeiriog a roes fenthyg ei ferlen a'i gerbyd i gludo Mr. a Mrs. Roberts, Minffordd, a minnau o Lanarmon i Lansilin, Ile'r oodd Roberts i ganu penillion yng nghwrdd croesawu a gwledda cryn bedwar cant o filwyr dychwoledig o'r rhyfel. A dyna gwrdd ydoedd hwnnw Ni welais yr un cyn foithod a chyn 'fiered yn foes. Ni ddaliai'i yagoldy mo draian y dyrfa oedd wodi hoi tuag yno,—o bellter, lawer ohonynt. Byrddeidid a bwydid hynny a fedrid ohonynt ar y tro, ac yna allan a hwy, gael lie i resiad arall. Deohreuwyd difa'r danteithion am saith ar y gloch golygid i'r oyngerdd dilynol gychwyn tuag wyth, eithr hawyr bach erbyn eu bwydo hwy a'u parthynasau bob yn ddeugain neu hanner cant, hir frygawtha a chlodfori i'r entrychoodd, anrhegu ac yn y blaon, aeth yn ddeg ar gloch a chwedi cyn i'r sbleddach seigio ddarfod. Ond am y cared- igrwydd a amlygid, yr oedd hwnnw'n ddi ben draw. Yr oedd bwthynwyr bach ac amaethwyr mawrion y cwmpasoedd wedi bod wrthi era dyddiau'n partoi; pob un yn rhoddi a roddai yn rhad ac am ddim ao yn ei gludo, rai mown basged, rai ar gefn y ferlen, rai mown cerbyd, rai mewn fledog a phapur, nes oedd y neuadd mor Hawn ac amrywiol ei chynnwys ag Arch Noa. Un teulu wedi dod a mochyn cyfa wedi ei roatio; lliawa wedi dod a phwysi u bwysi o'r oyfarfod amrywiaethol hwnnw ft eilw'r 003 hon yn sosej digonedd o gnawd buch a dafad; da pluog na wn i ddim faint; tociau aneirif o deisennau y pwdin hwn a'r pwdin arall; ac am y sigi donnen a elwid yn jelly, yr oodd hwnnwyno'n bob lliw, ac yn orynnu mor ddi asgwrn cefn ag y crynnai'r chwarelwyr t> flaon atiwart Oedd, yr oedd yno gymaint o amrywiaeth dysgleidiau ag oedd yn llenliian Podr era talm, a medr pen a charedigrwydd calon wedi peri nad oedd yno'r un dim yn aflan, eithr wedi eu hulio'n IAn a hudol tuhwnt nes temtio dyn i ymollwng i lythineb a gorseigio. 2. Synfyfyrio uwchben llwch Huw Morus. But bynnag, fe'm dodwyd i i eistodd rhwng Mr. Williams, pennaeth Yegol Eglwys- ig y Llan, a'i briod a dyna ddau ddiddan a thirion i fod rhyngthynt Cadwent y felin i falu heb sefyll eiliad, o ran ymborth ae ymgom, a buan y cefaia fod Williams yn bur hyddysg & hanes a thraddodiadau Henyddol yr ardal. Crybwyllais wrtho mai f'amcan yn dod i'r Llan oedd col cip ar garreg fedd Huw Morus, bardd Pont y Meabion ac wadi ein digoni o drugareddau'r bwrdd, flwrdd a fo a Major Jehb, tirfedd- iannwr hawddgar iawn o'r Rhiwlas, i'r fynwent; gan roi hwb cam a naid heibio'r naill garreg ar ol y Hall nes dod at garreg Huw, sydd yn ysfclys yr Eglwys, a'i lweh. o dan y llwybr. Yng ngoleu'r gannwyll a nolsai'r Major y medrwyd darllen hynny o fanylion oedd ar y garrog, yn cynnwys y llinell a ganlyn, o un o'r englynion a gunt. I. Painter, cyhooddwr Gweithiau Barddonol H.M. :— Yn nhelyn Huw, Duw a roes dant." Yr Huw cu tostun darlith mor dda a wnaethet i'r cyfarwydd A'th oes a'th deithi dydi dy hun; ao mor ddiwybod amdanat a diyatyr ohonot yw'r to ey'n tyfu o gwmpas dy garreg y dydd sydd ohoni heddyw. Fe'th aned yii 1622—gan mlynedd union o flaen Goronwy Owen buost farw yn 1709, yn saith a phedwar ugain oed, wedi gweled ehwe brenin yn dilyn ei gilydd ar Orsedd Prydain, gweled chwech o ficeriaid yn dilyn ei gilydd yn eglwys Llanailin, lle'r oeddit gymaint dy barch nes bod y ficer, yn llo cerdded allan o'r eglwys o flaen pob un o'i braidd, megis y gwneid ym mhob eglwys arall, yn rhoddi'r He blaenaf bob amaer i Huw Morus—arwydd o barch tuhwnt i'w athrylith a'i gymeriad. A gwybydd, yr Huw da, nad wyt yn anghof na dibarch ychwaith gennym ninnau, or fod yn dynn ar dri chan mlynedd er pan wyt fan yma Yn y pridd yn pereiddio," canys y mae yna gofgolofn wedi ei chodi iti ar fuarth dy hen gartre ym Mhont y Meibion draw acw,—iGadfany mae'r diolch am hynny y mae yna Neuadd Goffa i ti a Chynddelw a Cheiriog yn y Glyn; ac y mae ambell yagolfeiatr llengar a gwlatgar fel J. G. Jones y Rhiwlas yn gofalu fod y naill do ar ol y llall o blant a ddaw dano yn cael eu gwreiddio yn dy hanes a'u cynefino & theleidion dy farddoniaeth. Cymaint a hynyna, Huw, rhag ofn nas gwyddet, ac i godi'th galon wrth feddwl nad ydyw tri chan mlynodd ddim yn ddigon i eychu'r gwlith oddiat dy gywyddau. 0 ie, hwyrach y caret wybod y bu'r braddug rhyfedd George Borrow heibio'th gadair a'th hen gartre blwc ar ol i ti farw iddo ddwodyd pethau gogoneddus a hyfryd amdanat; a dweyd y gwir iti, fe Ion fedclwodd arnat ti a Dafydd ab Gwilym. Ond paidii meddwl gormod o ganmoliaeth Borrow, canys yn nhrwyth John Heiddon y trochai ei bin, gan beri i ddyn gofio onglyn Cynddelw i r hyawdl ei bregeth ar y Sul ond a fyddai'n sotgi drannoeth Creadur cymysgryw ydoedd,—i ddia,wl Ac i Dduw'n was cyhoedd; Angel a mul ynghlwm oodd, Mown afiaoth am y Nefoedd." Y mae yna bobl sobrach a sadiach ou barn nag awdur Wild Wales yn meddwl yn fawr ohonot, Huw. Un o'r cymwynasau mwyaf a wnaeth Gwallter Mechain oedd casglu a golygu dy weithiau ao os yw hynny'n rhywbeth gennyt, 'd oes odid i'r un o'r llyfrau aydd ar fy estyll i wedi ei fodio a'i farcio'n amlach na'th gyfrol di, Huw. Ao er mai yn y Gogoniant. yr wyt ti, ac yn bur bell draw yno hefyd mi w'rantaf, hwyrach nad wyt ti ddim uwchlaw y caret wybod. prai yw'r darnau a'r cwpledi a'r llinellau sydd wedi eu tanlinellu yn dy gyfrol. Dyma hwy :— O'th Gywydd Marwnad i Syr Thon: Mostyn yn y fl. 1692 Ymrwygodd y Gymreigiaith Am gladdu'n ymgleddwr iaith. Ac ebe ti, wrth ganmol ei doatun wrtn y tlawd: Mae gwyr sir (mwy garw s6n) Fflint yn waeth na phlant noethion. Golygwr, byw, yn glog i'r wlad." Ar ol Edward Morus, bardd Porthi Llwyd- ion, a fu farw yn Eeecs, wrth ganlyn anifeil. iaid i Lloegr:- Ai clai Sais yw'r cloiau ayddj Ar wyneb yr awenydd ? Hwn oodd dad oynghanedd deg, Eos doethder yatwythdeg Ni ddae bwnc newydd o'i ben, i iys hwylus, heb flaa halen Am eiriau mel, angel oedd, Clain Brydain glan-ber ydoodd. Mor dlwa dyner yw'r cyffyrddiad a ganlyn am Wm. Ellia, boneddwr ieuanc, hynod am ei haelioni, a gleddid yn bed air ar bymtheg oed yng Nghroesoswallt:— Clai'r bedd yn cloi ar ei ben, Cain ei agwedd cyn ugain Ag ar ei rudd, gro 'roddid, Gwiwlwya ran, Ile gwelais wrid, Gweithred dost fu'r gaethrwyd hon, Gau'r min ar y geiriau mwynion Gait,4 oodd, cau wely dflr, Clog orcliudd, mown cul garchar Rhwymo'i ddwylaw, braw i'm bron, A fu rydd, fwya'i roddion Rhwvmo'r traed a'r gwaed gwiwdeg, Rhoddi to ar yr Hydd tog; Gwaedd oer wel'd gwedd erwin, Graean gwael ar ei groen gwyn. Ac mi fedret tithau bwytho i'r byw, oni fedrot, yr Huw ? lie caot gyfle, megis hon a roddaist i syched anniwall Rolant y Cobler, wrth iti ganu cywydd i ofyn cap mownturo iddo gan Tomos Challinor:- yfodd win, Draw i'w fol a droe felin. Ac or dy fod yn Frenhinydd—yn Royalist i'r earn, medret roddi crafiad i'w chwant a'u llosgach hwythau, canys ehe ti, wrth ganu i lodes dlos a hudol ei phryd Pe byddai iti ryddid I rodio llo'th welid Dy lendid a brynid i'r brenin. Aros yn hon lencyn di briod a wnest ti; ond 'd oedd mo dy well am gyngor ar garu- hwn yn enghraifft o liaws cyffelyb :— Gwell i barhau, yn dwy galon glau, Na dwyfll o bunnau, yn dyrrau rhwng dau Etc 0. Attolwg HtlW Morna, wr dawnus at ? dwyn, Derbyniweh trwy gariad fy nghaniad a 'nghwyn I Rhowch gyngor pa gangen yn oreu i mi fydd,- Neu reswin i ruao—a rhodio yn wr rhydd. H. Cais fwynferch naturiol, naws duwiol da ei 'stad, Mwy cynhea ei mynwea na mwnws ei thad; Gwell na'i chynhysgaeth, fudd helaeth fydd hi,— I Wei dyna berl einioee, at hir-oes i ii. Wyddost ti beth, yr oedd yna rhyw st6r o goegni direidus yn ymchwaro ynot pan genaist fel hyn i ofyn caseg tros Sion Robert o'r Cefn Canol gan Riaiart Fychan o Gora y Gedol Fe gluda fawn a glo am gyflog, 0 bell i gynnull ambell geiniog Cnau, ac eirin, a phob siabas, Afalau, ihwnyn, a rhai crabaa; Cludo weithiau bynau o benweig, 0 wlad N cfyn. ffar ammeuthyn i flair y Mwythig Gwell pob peth nag ciste'n segur, Wrth borthmonaeth, fe fyn gyfoeth i fyw'n gywir. Swydd ei safn yw bwyta ac yfed, I yru'r ennill ar i waored; Y mae fe'n gwerthu cnwd ei dyddyn, Nid gwair nacyd, ond grug a rhedyn A gwerthu had yr eithin ffreinig, I brynu bara, gwyrthiau rhy.dda, a gwerthu'r huddyg. Fe werthai'r wraig aydd iddo yn pobi, Pe cae fo'n dirion, ammod union, ddimai am dani. Nid yw fo'n disgwyl march o'r ryfel, Mewn brya awchua o bris uchel; Nao un ceffyl gwych i brancio, Rhag ofn, hir gyn, ei ddwyn oddi arno Sion aynhwyrol, wrol, ara' 0 cheiff Ian anrheg, a fyn gaaeg, i negeea; A'i chefn yn gadarn a'i haelodau, Ac yn hwylu's, i ddyn poenus, i ddwyn pynau. A chlywch y gwalch wrth ganu i ofyn feiol gan Wm. Salbri, o Rug, troa Wm. Robert, o Lyn Dyfrdwy yn lle'r hen viol ddrylliog oedd ganddo :— Ym mhen pob twmpath cael codymau, Syrthio'n gluder, ar fol y dyner feiol deneuj Ond da'r ymd'rawodd, dirym droiad, Cadw ei wddw, ar ol ei gwrw, eiriol gariad 1 Dryllio'r Drebel,aill gymmalau, Llawer archoll ay'n ei hystlysau, 'Sigo ei dwyfron, torri ei llen-gig, Anrheithio oslef moesau miwsig Ceisio meddyg, casa moddion, Mae er's dyddiau, 'n trino tannau'r esgym tynion I Ei lliw, a'i Hun, a'i llaia anynad Sydd aflawen, ail hwyaden wael ei hedia J Er bod y oerddor per leferyddj Yn medru canu a chwalu ei choludd, Mae diffyg anadl yn ei ffroenau, Yn dwyn y swn o dan ei 'senau Mi a ddyfala ei fwa a'rfeiol, I lais anniddig gtfydd ar farug, gwaedd arferol; Lleag iawn ydyw, Ilais ci'n udo Fel llais olwyn, neu lais morwyn ar lee- meirio J Llais hwch ar wynt, Ilais lli wrth hogi; Uaia padell brea wrth dderbyn defni; Llais cath yn canu clul y llygod, Ditvniau diflas dan y daflod Oer ei pharab' yw'r offeryn, Yn llefaru, gwych i ganu i gyehu gwenyn; Ni chlywyd gwraig erioed yn grwgnach, Pan fae'n gruddfan, yn yatytian anwaatataoh! Ni wrondy neb mo'i nad anhawddgar, Ond rhy feddw neu ry fyddar Naws nac ennill ceiniog wrthi, 0 fewn ei blwy gael dwy am dewi. Wrth geiaio cymodi tad a mab a euthai i ymgyfreithio:— Ac oni wnewch ar fyr dangnefedd, Hi eiff yn rhy hwyr ffrwyno eu fioledd Eiff gwkr y gyfraith wrth eu synwyr, A'r mel o'r cwch, cant hwythau'r cr-w-ybyr; A gwerth y tir, yn wir, yn arian, 0 ddnvg ewyllys, awydd farus, a ddyfowrian Fel dau lwdn noeth, anwydog, Pan eu cneifir, adre' eu gyrir i Dre-Geiriog Wrth weld Thomas Roberta o Lyn Ceiriog wedi cael adwyth yn ei lin Mi a fum yn llanc llawen. cyn sythed a derwen, wy'n awr megis ceubren helygen ar lawr Trwy gur fe'm cyatuddiwyd, cyn myned yn bonllwyd, I'm cym'ryd o'm haelwyd i'm helawr. Yr ] oedd dyj gyfaill John Foulkes yn isel ei ysbryd, a chware teg iti, 'r Huw, am godi ei galon a geiriau fel y rhain:- Mae'r iacha' ei oes ar fyr yn dirwyn, A'r cla'n cael einioes lawer blwyddyn Cymmerwch feddwl, fllwr grymua, A gwnewch eich calon yn gyaurus Trowch bob tristweh di orfoledd I ffwrdd o'ch meddwl. yn dra manwl, drwy amynedd: Ffydd yw'r ffisyg goreu a gym'rwch, T'ch cyauro—dol a ddelo—Duw addolwch Nid rhaid i Gristion, da ei grediniaeth, Byth bruddhau rhag ofn marwolaeth Path daionus ydyw angau, Yn rhyddhau dynion o'u cadwynau; Fe a'u rhyddha, oddi wrth bob rhwydau, Maglau Satan, a phob aflan ddairogan ddrygau; Fe a'n dwg o ddyffryn y trueni, I Scion eanctaidd, He mae anrhydedd a mawrhydi. Yr wyt ti o'r un farn a Young pan ddwedai yn ei Night Thoughts nad oedd gan yr un dyn da hawl i fod yn drist It 'Ti8 impious in a good man-to be sad." Ond bach a wyddai'r Young na Huw Morus am y nerfau sy gan ambell un, a buasent yn fwy tawedog ac yn llai, chwannog i gynghori mor godog pe gwybuMent drwy brofiad am bwyaau 'r hunllef ellyllig a flinodd Charles Edwarda (awdur Homes y FJydd) am lawer blwyddyn. Hawdd i'r iach, a fo'n ddi ddolur Beri i'r claf gymeryd cysur." ebe'r hen bill. Yr oedd gennyt ormod o feddwl lawer, yr Huw, o Siarl y Cyntaf pan englynet fel hyn iddo ddydd ei ddienyddio :— Dydd blin, dydd cethin, dydd ese-dydd diriaid, Oedd dori pen Siarlas; Pydd du i rai-dydd di rai, v diwniod i'r dejnrnM I ) helpo 1 "oara diwmod i'r doymes oedd dydd dienyddio John Penri, oedd yn ganmil mwy o goUed amdano nag am yr un brenin anllad. Wedi Seianigo'n arw y mae Llansiiin &'r cylchoedd er pan wyt ti dan y dorlon, a John Bull a aothach cyn saled ar eu byrddau lIe byddai Beibl Eagob Morgan a'th Weith- iau dithau, 'r Huw, A fedret ti feddwl am fwy o gwymp ar flaa gwlad ? Ond er cystled gennyf fuasai aros yma i siarad a thi, Huw Morus, y mae'n rhaid i mi fynd, a hynny gan gofio dwy linell olaf dy englyn i Sian Jonea, Pen y Graig, Llansilin. wrth feddwl fel y bydd rhywun yn edrych ir fy ngharreg innau toe :— Yr un fath, i ddwy lath le, Diau daith, y doi dithau." 3. Y Cewri a gawsom gan blwy Llansiiin. 1 Awd yng ngoleu cannwyll Major Jebb drwy'r eglwys, i weld llu o greiriau cu a henafol iawn,—yn eu mysg gofadail a delw o Syr Wm. Williams, mab y Syr Wm. Will- iams, Llefarydd Ty'r Cyfiredin, a sylfaenydd teulu Wynniaid Wynnstay. A thuallan, gwelsom y llinell goch am ei phared, y sydd yno er yr amser, pan chwareid pel ar bared yr eglwys y Suliau ac y byddai raid ei tharo tu ucha i'r llinell; a hyd y gwyddai Mr. Williams, dim ond dwy eglwys arall sydd a'r llinell goch yn aros amynt, drwy'r deyrnas i gyd. Biim wrth fedd y Parch. David Richards (Dc wi Silin), ficer y Llan hwn ddechreu'r ganrif o'r blaen. Y fo oedd ysgrifennydd Cymrodorion Powys, ac yr oedd yn fardd ac yn lienor amlwg yn ei ddydd. Buasai'n anodd cael rhes o goed yw harddach nag sydd yn y fynwent hon- ymeatynnent mor gaeadfrig droa y lie, a -pharent ddistawrwydd mor ddwfn yng nghalon dyn nes peri ichwi glywed 8 dibetrus y Byd Arall. Dychwelwyd i'r ysgoldy gan ddisgwyl y buasai'r sbleddach ar ben eithr hawyi bach nid oedd eto ond tua'i hanner. Seigio y buwyd hyd ddeg ar y gloch ac yr oedd yn anodd gwybod wrth bwy i ffromi fwyaf-wrth bwyllgor y cyfarfod am eu blerwch a'u ffordd bendwp o lunio rhaglen, ynteu wrth y llanciau talgry' oedd yn clegar mor uchel droa y lie ac yn ymrwyfo drwy'i gilydd fel dynewaid, newydd eu gollwng o'r Llansiiin yw'r pentre glanef a welais erioed y mae pob man yn dwt a sweet; a phe buaaai eu Cymraeg cyn laned a hynny, buasai fy mwynhad yn berflaith. Dyma'r ^wah&niaeth rhyngthynt A, phobl Llanarmon 9" maent yn medru rhyw fath ar Gymraeg yn Llansilin, ond Saesneg a eiaradant; y maent yn medru Saesneg purion yn Llan. armon, ond Cymraeg rhywiog, a awn clec 8\1 clogwyni ynddo, a siaradant. Ac felly, er fod Llansilin yn eithaf lie i ymweld ag o, Llanarmon yw'r lie i fyw ao aros ynddo. « Ond meddyliwch am y glewion iaith a Hen a gafodd Cymru o bIwy Llansilin y dyddiau g)71t. Heblaw yr Huw yma yr wyf wrth ei garreg fedd,dyna Charles Edwards Rhyd y Croesau gerllaw, yr offeiriad duwiol ond helbulua ac isel ysbryd hwnnw a sgrif' ennodd Hanes y Piydd-eyfrol y mae dyn yn hoffi troi iddi am noddfa i gael gwared a'r pwys a ddaw droeto ar ol darllen y Cymraeg cafn buarth 8y mewn cyfrolau diwinyddol diweddaraoh. Y mae'm copi i o'r gyfrol honno hefyd wedi ei thanlinellu ar amldudalen, megis Ffrwythlondeb y pren afalau y WDeifi ergydio eyramaint o bastyanau ato A byddaf yn hoffi ami un o'i eiriau unigol fel brithgoelio ac yn y blaen. Ond i beth yr wy'n son ? Onid mab y Glasgoed, yn ymyl LlanBilin yma, oedd Morus Kyfim, awdur y Cymraeg dihafal aydd yn Deffyniad Ffydd Eglwys Loegr, iaith nad oes mo'i gwell na'i rhywiocach ym Meibl yr Eagob Morgan. nae yn Llythyrau Goronwy Owen nac yng Ngweledigacthau Elis Wyn, nac yn Nhri Aderyn Morgan Llwyd, nao yn Nrych y Prif Oesoedd Theophilus Evans,5 nae unman arall-hyn yn engliraifft:- J?-' Doctor William Morgan a gyneythodd y Beibl drwyddi yn hwyr o amser,— gwaith angenrheidiol, gorchestol, duwiol. dyscedig: am yr hwn ni ddichyn Cymry fyth dalu a diolch iddo gymaint ag a haeddodd ef. Cyn hynny hawdd yw gwybod may digon Ilese oedd gyflwr yr iaith gymraeg, pryd na cheid clywed fynychaf ond y naill ai cerdd faswedd ai ynte rhyw fath arall ar wawd ofer heb na dysc na dawn na deunydd ynddi. 0 damweinie i ryw brydydd, ryw amser, geisio bras-naddu ychydig dduwioldeb ffr ^erdd, ef a balle mewn llawer pwne eisieu dysc a gwybodaeth; gan hynodi i'r bobl ryw hen chwedl neu goel gwrach ar gwrr y barth, a hynny wedi ei dynny allan (y rhan fwyaf) o lyfr y Myneich celwyddog gynt, yr hwn a elwid Legenda aurea, ag a ellir ei alw Traethawd y Celtvyddeu. Y mae'n fy meddiant i beth o'r fath gerdd Gymraeo iw dangos, ag y mae'n dostur iawn gan fynghalon i feddwl ddarfod twyllo ac anrheithio llawer enaid dyn drwy'r fath erchyll ynfydrwydd. E ddar- fuessid cyfieuthu'r Testament newydd ynghylch yr wythfed neu'r now fed flwyddyn o Deyrnas eyn harglwyddes frenhines Elizabeth, ond yr oedd eyfled llediaith a chymaint anghyfiaith yn yr ymadrodd brintiedig, na alio clust gwir Gymro ddioddef clywed mo'naw'n iawn Ac felly, codwn ar ein traed, a rhown glap uchel droa bob man i blwy Llansiiin am roddi inni ddynion mor dda a llenorion mor wych a Huw Morus a Charles Edwards a Morus Kyffin. Ac mi soniais amdanynt ac mi godais ychydig o'u teleidiqn i breseb y Merljn, er mwyn codi blya ar bobl y eyfflniau i ymgydnabyddu mwy a'u hanes ac â'u gorcheation llenyddol a barddon- ol, canys onibai am ambell ysgolfeistr fel Jones o'r Rhiwlas a Williams o Lansilin yma, prirt y gwybuasai'r ta sy'n codi gymaint ag y bu neb o'r glewion hyn erioed. 'Diolch yn fawr i'r ddau; i Major Jebb am ei gannwyll a'i hawddgarwoh; i ddeuddyn Minffordd am eu ewmni a'u ettredigrwyd4 i ferlen Tregeiriog am ein cludo droa gynifer o elltydd serth heb nogio na gweryru wrth basio eeunant yr ellyll; ac am gael cyfle i sjufyfyrio'n brudd-hyfryd wrth garreg fedd Huw Morus. Y mae'n rhaid dweyd gair-a dim ond gair-y tro nesaf am Ben y Cae a'r Wyddgrug a'r wib i Siambr Siarad Llundain. Ii. Llygod y Warn, i.a.i.7 I