Y Darian

Oddiar Lechwedd Penrhys. Y TADAU, PA LE Y MAENT HWY ? Yr oedd y parch a roddwyd i goffa- dwriaeth J. Ambrose Lloyd yn ddi- weddar yn wir deilwng, ac fe genir ei donau yn ddibendraw. "Ni fedr cynnwrf drycinoedd-eu dymchwel, A'u rhoddi yn isel, fvrddiwn o oes- oedd. "Y Marseilleuse." —Ceir bias ac hwyl rhyfeddol ar anthem wladgarol Ffrainc y dyddiau hyn, sef Mar- seilleuse. Bydd y don hon yn ferw yng ngeneuau byddinoedd a chynulliadau mawrion, ac yn wefreiddiol yng ngwvthiennau dynion dros oesoedd y ddaear. Bydd Marseilleuse mewn bri pan fydd rhyferthwy amser wedi llwyr dreulio y gbfgolofn sydd ar fedd ei hawdur. Yr oedd hwn yn ddramaydd- wr, bardd, crythor, a datganwr o nod. Joseph Harris.—Mae y genedl Gym- raeg yn ddyledus i olygydd a chy- hoeddwr cyntaf "Seren Gomer," sef y Parch. Joseph Harris, am gasglu llawer o emynau aeth yn anghof, a chyfieithodd rai o'rSaesnig i'r Gym- raeg. Llafuriodd y Parch. D. Rhys Steven hefyd lawer yn yr un cyfeiriad. Ganed y Parch. J. Harris ym Mhlwyf Llantydewi, Penfrcr, 1773. Ni chafodd fawr manteision addysg foreol, ond daliodd bob cyfle i ddiwyllio ei fedd- wl. Cafodd ami gerydd gan ei dad am esgeuluso ei waith er mwyn dar- llen. Ymunodd a chrefydd yn ddeu- naw oed, a thrwy anogaeth daer eglwys Llangloffan dechreuodd bre- gethu, a daeth yn un o'r pregethwyr galluocaf. Ond fel Golygydd a Chyhoeddwr "Seren Gomer y cyflawnodd efe ei wasanaeth pennaf i'r Dywysogaeth. Ymsefydlodd yn Abertawe yn y flwyddyn 1799, He y treuliodd y gweddill o'i oes, a bu farw yn 52 oed. Ceir hanes ei fod yn draddodwr cvflvm a nerthol. Cronicl- odd rai o emynau Christmas Evans, sef, "Y fraich fu'n hollti'r mor," etc £ a "Draw yn afon yr Iorddonen," etc. Howel Harris.—Credwn y dylid cadw coftadwriaeth canmlwyddol o barch i Howel Harris, gwr a ddioddef- odd yn fawr, ac a beryglodd ei fywyd yn y gwaith o ddwyn goleuni Efengyl i'w genedl. Efe oedd y Methodist cyntaf i bregethu yn y Bala, sef yn flwyddyn 1739. Pregethodd wrth dalcen yr hall. Yr oedd y bobl yn credu mai adrodd ryw weledigaethau a wnai, ac fe gawsai roesaw gan- ddynt yn y dafarn pe buasai hynny yn dderbyniol. Daeth yno yn fuan wedyn. Safodd y tro hwn wrth gefn yr hall, ond bu yn arw iawn arno; rhai am ei dynnu i lawr, ac ereill am roi Uonydd iddo. Y drydedd waith cafodd yr amharch mwyaf. Sobrwyd amryw wrth ei wrando o'r blaen, a daethant i'w wrando drachefn. Daeth byddin liosog o wrthwynebwyr yno, ac anogasai y person y plwyfolion i amddiffyn yr eglwys. Arweiniodd y person ei fyddin feddw at y ty lle'r oedd Howel Harris yn pregethu., Ei destun oedd "Saul, Saul, paham yr wyt yn fy erlid i?" Ni chafodd ym- adroddi fawr. Torrwyd y ffenestri yn ebrwydd, a dringodd rhai i ben y ty i'w dynnu i lawr. Aeth ereill i mewn, ac a ddwrdiasant Mr. Harris yn fawr. Allan y bu rhaid iddo fyned. Yr oedd rhai gwyr cryfion ym mhlith ei wrandawyr, yn sefyll o'i deutu i'w amddiffyn hyd y gallent, ond yr oeddynt yn rhy wan i'w achub rhag y dorf fileinig hon. Archollwyd ei ben, nes disgyn o'i waed ar yr heol. Bu dan eu traed dros beth amser, a thybiodd yr aent a'i fvwvd. Daeth tri o ddynion cyfrifol o'r ardal, a chaw- sant dro ar rai o'i erlidwvr i'w achub. W. BASSETT.

Ieuan Glan Geirionydd. Bardd natur ac un yn dal cymundeb agos a'r anweledig oedd Ieuan Glan Geirionydd. Yr oedd er feddwl yn fyw ac effro i weled natur yn ei man gore, a gwelai Dduw tu ol i'r cwbl. Yr oedd murmur melys y gornant yn deffro awen y bardd i ganu yn hyfryd y meddwl cyfrin a geisiai fynegi ei hun trwyddi. Er i Ieuan dreulio llawer o'i amser ar Ian afon Conwy, yn ymddiddan a hi, ni adawodd iddi fyned rhyngddo a'i Dduw, eithr yn hytrach gwasanaethai i'<V arwain at ei Chreawdwr ac at ffeithiau bywyd i'w gynorthwyo i'w dehongli. Ganed y gwr da hwn yn Nhrefriw mewn amaethdy o'r enw Tanycelyn ym mis Ebrill yn y flwyddyn 1795, sef y mis y ganed Milton, Shakespeare, ac Oliver Cromwell. Nid rhyfedd fod y bardd hwn yn canu am natur, oblegid agorodd ei lygaid ar y byd pan oedd natur yn atgyfodi o fedd y gaeaf ac yn gwisgo ei dillad newydd, pan oedd y gan yn deffro yn y goed- wig a grym ynni natur yn adnewyddu y byd o'i svrthni. Fel y dywedwyd bardd a fu byw ar lan yr afon oedd Ieuan; yno y cafodd ysprydiaeth i ganu am "Yr Iorddonen ddofn. Mae ei emyn anfarwol, Ar lan yr Iorddonen ddofn wedi bod yn gysur i'r pererin ar daith yr anial, yn enwedig pan yn nesu at ei stormydd enbyd. Er teimlo ei fod yn suddo, wrth gadw ei olwg ar fynydd Seion, a gweled ei gyfeillion sydd yno, y mae wedi gallu anturio yn wrol trwy yr afon. Yr oedd yn hollol iach yn y ffydd, a'i syniad am Dduw yn glir. Paham yr ofnaf mwy? Y Duw a'u daliodd hwy A'm dyga innau drwy Ei dyfroedd dyfnion. Er chwyrned y drycin a dyfned y dyfroedd yn yr olwg ar allu ei Dduw, ca achos i gymeryd calon. Y mae miloedd wedi cael nerth i fyned trwy y glyn a chroesi yr afon wrth ganu y geiriau hyn. Canodd Ieuan bryder y galon yn wyneb amgylchiadau profedigaethus bywyd yn y byd hwn, ond nid fel dyn yn y tywyllwch. Gwelai Waredwr yn ei Dduw, a ffordd ato yn yr orsedd fawr. Nid yw honno yn myned ar goll hyd yn oed pan yn wynebu yr afon. "Pan yn wynebu ymchwydd yr Iorddonen ddofn ei Hi, A theithio'n unig trwy y glyn, 'Wi 0 Dduw, na wrthod fi." Na chwaith ni chollir mohoni pan yng nghanol yr afon, ac ni phalla yr un sydd arni a'i gynhorthwy. "A phan fo'i hymchwydd yn cryfhau Fy angor sicr yw; Y dof yn ddiogel trwyddynt oil, Fy Nhad sydd wrth y llyw." Wrth edrych, o'i amgylch a gweled cynhifer o gymdeithion bywyd wedi eu colli yn yr afon hon, nid yw yn anobeithio. Gwyr nad ydynt wedi suddo ar y daith am fod un vn gwneud ffordd o'u blaen. "Er colli ein cyfeillion hoff Yn yr Iorddonen gref, Mae'n felys meddwl, eto ynghyd Cawn gwrddyd yn y nef." Mae hyn yn gysur i filoedd y dyddiau hyn sydd wedi colli tadau a meibion yn y rhyfel ofnadwy hwn. Er ymwahanu o ran y corff, y mae cymdeithas y saint yn parhau, a'u gwaith yn un y ddwy ochr i'r afon, sef canmol yr Hwn a fu farw. "Adgyweirir pob 'rhyw delyn Drwy y ddafiar faith a'r Nef, Er cyd-daro'r anthem newydd Heddyw a gyhoeddodd Ef; Gorffennwyd, Dyma gan na dderfydd byth." I Rhaid tewi gan annog ein cyfeillion i yfed yn helaeth o'r ffrydiau gloew sydd yn rhedeg trwy ei weithiau. Daw profiad y bardd hwyr neu hwyrach yn eiddo pob dyn, a gwynfyd pan fyddwn yn gallu adnabod y gwr y canodd efe iddo yn gwneud y ffordd o'n blaen. "Pan fo pawb yn cefnu arnom Yn y dyffryn tywyll du, Pan fo pob daearol undeb Yn ymddatod o bob tu; Saiff e'n ffyddlon y pryd hyn, Ac a'n dwg yn iach trwy'r glyn." Diolch mae miloedd wedi cael nerth yn y geiriau uchod. Er fod dros gan mlynedd oddiar pan gyfansoddwyd ei ganeuon par- hant mor felys a gwerthfawr ag erioed. Byddant byw tra pery yr iaith Gymraeg. CRWYDRYN.

Treherbert. Nos lau diweddaf, yng Nghapel Blaenycwm, cynhaliwyd cyfarfod i anrhegu Mr. W. Heber Evans, y cerddor ieuanc, 23ain oed, mab y Parch. W. Evans, gweinidog yr eglwys. Er ei fod yn ieuanc y mae wedi ennill y radd anrhydeddus o Mus. Bac. ar ol tair blynedd yng Ngholeg Cerdd Caerdydd, dan ddis- gyblaeth yr Athro Doctor David Evans. Cyflwynodd yr eglwys "cap and gown." Daeth llawer o gantor- ion, areithwyr, a cherddorion ynghyd. Cymerwyd y gadair gan y boneddwr hawddgar, Enoch Davies, Ysw., Y.H., Brynfedwen. Rhoddodd bennill allan i ganu, sef "Marchog Iesu y'n llwyddiannus," ar y don Moriah, ac yn hwylus iawn y canwyd hi. Cafwyd gan y llywydd araith lawn o gymeradwyaeth a chefnogaeth i Heber. Dywedodd os y caiff einioes y bydd yn seren ddisglair yn y ffurfafen gerddorol, ac yn glod nid yn Blaenycwm a Rhondda, ond i Gymru benbaladr. Darllenodd Mr. Saunders, yr ysgrifennydd, amryw lythyrau oddiwrth rai o brif gerddorion Gwalia a fethent fod yno. Cafwyd unawd gan Mr. H. R. Hughes, cyfansoddedig gan Mr. W. Heber Evans. Anerchiad ar ran yr eglwys gan Mr. John Roderick. Unawd ar y crwth gan Mr. T. Phillips (cyfansoddedig gan Mr. vV. H. Evans eto). Anerchiad gan Mr. James Roderick, Aberafan. Unawd gan Mr. Todd Jones, a gorfu iddo ail ganu. Mrs. Lloyd, ar ran yr eglwys, a gyflwynodd y "cap and gown." Atebodd Heber yn naturiol iawn. Unawd gan Miss Cissie Thomas, "Fly unto me, pretty bird." Cafwyd anerchiad gan Dr. David Evans, Caerdydd. Saradodd yn uchel iawn am y dyn ieuanc talentog, ac os yr anfonai yr eglwys a'r ardal ef yn ol ato i'r ysgol, gallai sicrhau yr enillai radd uwch cyn bo hir. Gwyddai beth sydd yn y bachgen yn well na neb arall. Unawd gan Mr. Tom Bonnell. Unawd ac atebiad ar y piano gan Mr. W. Heber Evans. Terfynwyd trwy ganu "Hen Wlad fy Nhadau," Mr. Tom Bonnell yn arwain.—J. Duncan.

Dywedwch wrth bawb I' Y nae DAVIES'S COUGH MIXTUFZ-C yn rhydd(vu Peswnfc," AN WYT), PESWCH. INFiJHEN?* —Mae rhai'n gyda ni bob arxippr hinsav/dd gyfnewidio! fod llawer o ddir ddef oddi wrth Beswoh, Bronchitis V* Dolur Gwddf, Crygni, Caefhdra. Di^yi Anadl. Ymae -vr hen Feddygini^fif 11 Davies's Cough Mixture etto^sr » blaen, ac yn cael ei gverthfawrogi y fwy nag erioed, bob-ameer wrth vt felus. yn cynnheBU y frest, ac yn rhydd hau y phlegm. Bydd dose mewn pryrf vn ddigoD- l/ll a 2/9 (postage. 3c. )- HUGH DAVIES, Chemist. MAOHYN LLETH.

Idwal yn ymadael o'r Rhondda. Trefnwyd cwrdd yng Nghaersalem, Llwynypia, i ddymuno yn dda i Idwal yn ei faes newydd yn y Rhosllanerch- rugog, nos Lun, Gorff. 26. Dechreuwyd gan y Parch. J. Frimston. Llywydd- wyd gan Mr T. Rees, un o'r diaconiaid. Dywedai fod teimladau cynnes yn ffynnu rhwng y gweinidog a'r eglwys, a'i fod yn ymadael gyda'u dymuniadau da. Y Parch. Christmas Jones a ddy- wedai fod Idwal yn dychwelyd i'w hen gynefin ac i fysg cyfeillion lu. Myneg- odd Miss Gwlad/s Phillips ei theim- ladau da ar gan. Dywedai y Parch. D. D. Hopkins fod anhawster i sefydlu rhai dynion am fod cymaint o fynd ynddynt. Yr oedd y Parch. Idwal Jones yn frwd, defnydd- iol, a diddorol ymhob man. Gofidiai y Parch. D. C. Jones golli brawd o natur dda. Yr oedd yn ddyn c^dalent a medr eithriadol, ond yn ddiniwed fel plentyn. Yr oedd ganddo galon fawr, ac yn credu yn dda am bawb. Collid grym at-dyniadol o'r Rhondda. Credai y deuai yn ol eto. Caed can arall gan Mr. J. Jones, ac yna deuwyd at beth gore'r cwrdd, sef cyflwyno arwyddion sylweddol o deim- ladau da pobl ei ofal a chyfeillion. Caf- odd Mrs. Jones lestri arian a phwrs o aur, a ffon i'w phriod ynghyd ag aur. Esboniad y Parch. T. T. Jones fod ei gymydog mor symudol oedd am ei fod mor Ilawn o fywyd. Yr oedd yn debyg i Christmas a Waldo-hwythau yn chwannog i symud; ond ar yr un pryd yn gadael argraffiadau dyfnion ar ol. Y Parch. Pelidros Jones a'i cymharai i gomed yn goleuo, syfrdanu, ac yna yn cilio gan adael argraffiadau arhosol da. Y Parch. E. W. Davies a honnai ad- nabod Idwal o flaen neb yno. Gresyn- nai oherwydd afiechyd y merched, a hy- derai y caent adferiad yn awyr iachach y Rhos. Gobeithiai y Parch. W. S. Jones y bendithid Idwal a chyfeillion yn y golwg ac o'r golwg yn y Rhos. Ar ol can gan Mr D. J. Davies, cyflwynwyd anerchiad ar ran y gwein- idogion gan Dr. Morris, Treorchy. Her- iai neb i ameu gwirionedd dim a ys- grifennwyd yn nystiolaeth yr annerch hwnnw. Atebodd Mr. Jones gan ddiolch i bawb am fod yn garedig. Ei esboniad ei fod mor symudol oedd i dren gyr- raedd Llangefni pan ddaeth i'r byd, ac i'w fam-fyned ag ef gyda'r tren yn dri- mis oed. Naturiol iddo byth wedyn oedd eisieu mynd. Diweddwyd cwrdd hynod hapus a llawn dymuniadau da gan y Parch. R. Griffiths, Pentre. CYFAILL.

"OULLETS, Thousands. March hatch, 30s. dozen; three months old, 15s. dozen; two months old, 10s. dozen. List free. Hummell Farms, Stratford, Essex.

Adolygiadau. "Plant yr Haul," gan Eluned. Pris is. 3c. net. I'w gael yn unig oddiwrth Eluned, Noddfa, Cardiff. Croesawn y llyfr newydd hwn gan Eluned. Gwyr hi pa fodd i ysgrifennu yn swynol ac mewn iaith bersain. Gyda "Phlant yr Haul" y mae yn ei chynefin, oblegid trigolion Peru ydynt. Y mae'r llyfr yn arlwy flasus i bob Cymro llengar, a gwna lyfr darllen campus i ddosbarthiadau Cymraeg yn ein hysgolion nos, ac i'r dosbarth-' iadau uchaf yn ein hysgolion canol- radddl.-H. W. "The Millgate Monthly Pris 3c. —Cylchgrawn yw hwn 0 eiddo y Cym- deithasau Cydweithredol. Y mae yr un am fis Awst yn cynnwys ysgrifau tra gwerthfawr. Diddorol i Gymry fydd darllen hanes Dr. Pan Jones; y mae fel rhamant. Ysgrif wech arall yw yr un ar Dr. Saleeby a'i genhad- aeth. Ceir -rif fer ar Mrs. Lloyd George, a darlun ohoni ynddo. Y mae ynddo bethau ereill gwir ragorol.

Llansamlet. Cysegriad Twr yr Eglwys. Cynhaliwyd cyfarfodydd i'r diben hwn yn y plwyf, Gorff. 15, a'r Saboth eanlynol. Pregethwyd gan y Parchedig Esgob Tyddewi, ac eraill, gyda'r Parch. J. Martin Griffiths, Ficer. Adeilad- wyd yma eglwys blwyf newydd yn 1878 gan y diweddar Barch. Dr. Walters, yr hon a gynnwys o eisted'dleoedd i tua 700. Llafuriodd efe yn galed i ddi- ddyledi yr adeilad a chodi eglwysi eraill yn y plwyf. Cadwyd lie wrth ochr yr eglwys i godi twr y gloch. Dechreuwyd adeiladu y cloch-dy newydd, tua blwyddyn yn ol, a gorffennwyd y gwaith yn llwydiannus. Y mae y twr hwn i'w weled bron o bob cornel o'r plwyf, gan ei fod yn blwyf heb lawer o godiadau uchel ynddo. Mae yn y twr gloch ac awrlais. Clywir yr awrlais yn taro yr oriau a'r hanner oriau gan atgofio yr amhrydloniaid o amseriad y gwasanaeth crefyddol yng ngwahanol addoldai y plwyf, yn enwedig ar y Saboth. Rhwng awrlais Capel y Tabernacl, Treforris, ac awrlais Eglwys Blwyfol Llansamlet, a oes bosibl na deffroir yr amhrydloniaid yn y cylch- oedd i ddyfod i'r gwasanaeth crefyddol yn brydlon. Prydferthwyd yr Eglwys hefyd a rhoddion er aoffa am Mrs. Martin Griffiths, diweddar briod Mr. Griffiths, ac am y ddiweddar Miss Ayl- win, a phethau eraill. Rhwng yr organ a gafwyd yn y blynyddoedd di- weddaf, nwy i oleuo a chynesu yr adeilad. a'r cloch-dy newydd, yr awrlais a'r gloch, yr oedd yma dros 2,000 o draul, a thebygol fod yr oil wedi eu ddiddyledu ar ddydd yr agoriad. Rhoddai'r Parch. J. M. Griffiths air da i'r ysgrifenydd am ei ymroddiad. Tynesid yr hen eglwys i lawr yn fuan wedi adeiladu y newydd. Bum yn yr hen adeilad lawer gwaith yn angladdau yr hen frodorion a pher-erinion i'r wlad well, ac yn ceisio cydganu gyda'r hen frawd serchog John Thomas, a elwid yn gyffredin John dre'r gof. Dyn mawr o gorff ydoedd, ac un o'r dynion mwyaf serchog, ond y canwr rhyfeddaf sydd eto wedi bod dan yr haul-canai gyda math o hec a cham a naid, a ninnau gantorion y gwahanol addoldai yn ceis- io ei ddilyn goreu medrem,—ac yn wir yr oedd hynny yn orchwyl pur anodd. Bum yn gwrando yn yr hen eglwys enwogion yn pregethu ar gyrddau diolchgarwch, megys yr enwog Parry, o Lywel, a Griffiths, Llandeilo, a Griffith, Castell Nedd-gwyr rhagorol a dyn- ion da eu gair. Cadwyd yr hen gloch-dy i fynny hyd yn ddiweddar. Yr oedd yn wasanaeth- gar yn ei ddydd, a swn y gloch yn tonc- ian i adgofio y bobl am amseriad y gwasanaeth, a'i chnul alarus pan fyddai yr angladdau yn nesu at y gladdfa. Y mae ei swn wedi aros yn fy nghlyw cr pan oeddwn yn ieuanc iawn, ac yn peri hiraeth trwm am berthynasau agos a chyfeillion lu, yn hen ac yn ieuainc, yr hen frodr a'r hen chwiorydd. Mae lluoedd maith ym mlaen." Heddwch i'ch llwch, hyd nos Sadwrn amser. WILLIAM O'R DE.

Gadawodd y Cynghorwr W. Jones, Fforchneol Arms, Cwmaman, Aber- dar, 11,009 ar ei ol.

» Him in ■ irn ■■ fig SARZINE BLOOD MIXTURE. OROEN IACH A GWAED PUR.— Dyna yr hyn y mae Sarzine Blood Mix- ture yn ei sicrhau, a dim arall. Nid yw yn honi gwella pob peth, fel yr Yankee Patent Medicines, ond os blinir chwi gan groen afiach, ysfa, pimples, toriad allan Scurvy, doluriau, pen dynod, etc., yn tarddu o waed drwg ac anmhur, mynwch botelaid o 'Sarzine Blood Mix- ture' gan y-Druggist nesaf atoch, llll & 2/6 y botel, neu gyda 3c. at y cludiad yn ychwanegol, oddiwrth y perchenogf HUGH DAVIES, Chemist, MACHYN- LLETH.