Y Darian

Gwlad y Datguddiad. 1 GAN T. WILLIAMS, A.C. (EFELL 11 TREFOR. d'IDPPA, NEU JAFFA. I °Ppa ? prif borthladd Palestina ar Fo Y Canoldir, ond nid yw wedi ei fre'ntio 'r cyrnwysterau naturiol goreu 1 ffapl? anc^ng stage gyfaddas heb draul ?fer??. ?enyrhaidwrthwasanaethy ♦ cychod bychain i gludo'r teithwyr, rhwng dannedd y man greigiau i'r lan. Fel arfer yr oedd haid o fadau bychain o gwmpas y llong, a'r badwyr antur- iaethus yn disgwyl yn ddyfal a, phry- derus am yr awgrym lleiaf oddiwrth y teithwyr fod eu gwasanaeth yn angen- rheidiol. Yn fuan daeth i'r golwg un bad a baner goch yn chwifio yn yr awyr, ag enw Cymro gynt o Betws-y-ceod ami, Hughes' Hotel, Jerusalem." Tyn- nodd honno sylw y parti Cymreig yn fwy na dim arall, a phan welodd llyw y bad ni yn gwenu ar ei faner, gofynnodd ai Parti Hughes oeddem 1 Atebwyd ef y gadarnhaol, ac ymhen ychydig funud- au yr oedd yn y llong yn gofyn am ein luggage, ac yn ein harwain i'r bad, a chludwyd ni i'r lan yn ddiogel. Twr o fadwyr taeraf odwedd—erchi Am orchwyl i'r diwedd, LI awn i gyd—a lion eu gwedd Yn rhwyfo i'w glan ryfedd. Dyma ni bellach yn cael y fraint o sangu yn ysgafn ar ddaear gysegredig a dychmygem glywed yng nghol yr awel o gyfeiriad Jerusalem, eiriau yr lor, wrth Moses gynt, Na nesa yma, diosg dy esgidiau oddi am dy draed, o her- wydd y lie yr wyt ti yn sefyll arno, sydd ddaear sanctaidd." Ai tybed, meddwn, mai dyna sydd i gyfrif fod cymaint o'r trigolion yn droednoeth hollol, a'r lleill yn gwisgo sandalau a slippers esnfwyth 1 0 na, mi goelia, mai nid y pethau sydd o gwmpas y troed sydd yn halogi ei hwyneb sanctaidd, ond y pethau sydd yn bwrlymu allan o'r genau chwyddedig. Mae Joppa yn edrych yn well yn y pell- ter nag ydyw yn agos ati-eu hamgylch- oedd yn rhagori ar ei chanol. Mae rhai o'r strydoedd yn gulion, bawlyd, ac afiach. Yr oedd olwynion ein cerbyd yn claddu cymaint mewn ambell fan nes sefyll, a ninnau yn gorfod neidio allan i'w ryddhau o'r tywod. Aethom i weld hen dy enwog Simon, barcer, oedd yn sefyll yn ymyl y mor, ac i fyny i'w nen, lie yr oedd Petr, pan gafodd y weledigaeth ryfedd honno, Llenllian fawr, yn Hawn o bedwar carnolion y ddaear. Mae baich blyn- yddoedd wedi gadael ei ol ar y ty, a'r to, er fod ei berchennog yn gwneud ei oreu i'w gadw i fyny, a'i adgyweirio, er mwyn elw iddo ei hun, ac enwogrwydd. (I barhau.)

Cymru a'r Fyddin. (GAN OHEBYDD ARBENNIG.) PA LE MAE'R AELODAU CYM- REIG? ACHOS Y CADFRIDOG OWEN THOMAS ANAr TAFOLOG. Mae wedi dod yn amser bellach i werin Cymru ddeffro o'i hun a deffroi hefyd ei chynrychiolwyr yn y Senedd. Nid gormod yw dweyd na ddioddefodd Cymru erioed o fewn cof neb byw gymaint o gam ac o sarhad oddiar ddwylaw yr awdurdodau, a'r Cabinet yn Llundain i lawr hyd yr ysbrigyn iselaf dan enw swyddog milwrol ag a ddioddefodd o fewn corff y ddwy flynedd. Nid gormod ychwaith yw dweyd na welwyd o fewn y 60 mlynedd diweddaf yr Aelodau Cym- reig yn fwy difater am fuddiannau ac anrhydedd eu gwlad, yn fwy esgud i wrando ar ei chwynion nac yn fwy diyni mewn ceisio symud achos y cwynion hyn. Yr wythnos hon cyflwynaf i sylw darllenwyr y "Darian" dri achos ydynt, yn an- ffortunus, yn hollol nodweddiadol o'r dull yr ymddygir at Gymru a'r Cymry gan yr Awdurdodau, ac yr anwybyddir gan. ei chynrychiolwyr yn y Senedd y cam a wneir a hi. Y CADFRIDOG OWEN THOMAS. Mae achos y Cadfridog Owen Thomas wedi bod yn destyn siarad yn y wlad er's amryw wythnosau. Nid oes odid gyngor cyhoeddus gwerth ei halen yng Nghymru nad yw wedi pasio penderfyniad cryf yn ,galw ar yr Awdurdodau Milwrol i gadw yr ymrwymiad pendant a wnaed a Chymru gan Arglwydd Kitchener, ac a gyflwynwyd iddi gan Mr. Lloyd George pan grewyd gyntaf y Fyddin Gymreig. I'r Cadfridog Owen Thomas ac i Mr. Lloyd George, yn anad neb, y mae Byddin Prydain yn ddyledus heddyw am fodolaeth Byddin Cymru. Ac nid oes yn yr holl Ym- erodraeth ragorach na glewach y 250,000 a ddanfonwyd o Gymru—a'r mwyafrif mawr o honynt yn wirfodd- 'olwyr-i fo,d yn asgwrn cefn i'r pum miliwn sydd heddyw o dan faner Prydain. Heb gwyn o fath yn y byd i'w erbyn ac heb sail i unrhyw gwyn y gallesid ddwyn i'w erbyn, ac yn wyneb gwrth- dystiad Cymru gyfan, symudwyd Owen Thomas o'i swydd fel Pennaeth Byddin Cymru yng Nghin- mel, a gosodwyd yn ei le Ysgotyn o genedl, Sais o dafod, gwr nad oedd yn meddu hanner profiad milwrol Owen Thomas, na dim o'i gydym- deimlad a Chymru na'i wybodaeth ef o'i delfrydau cenedlaethol; gwr a ym- neilltuodd o'r Fyddin pan n'ad oedd ond Is-gapten (lieutenant), nad yw ond 36 mlwydd oed, ac y sydd felly yn ieuengach na phob un o'r milwr- iaid Cymreig fydd yn gwasanaethu o dano yng Nghinmel, megys Ifor Bowen, Lloyd Evans, Wynn Ed- wards, ac eraill. Er cywilydd iddynt rhaid dweyd ddarfod i'r Aelodau Cym- reig un ac oil adael i Sais ac i Aelod dros Etholaeth Seisnig godi yn Nhy y Cyffredin y cwestiwn o'r cam a'r tori amod gwarthus a wnaed a Chym- ru. Rhoddodd Syr Arthur Markham, A. S., rybudd1 i'r Prif-Weinidog o'r cwestiwn a ganlyn:- "A wyr y Prif-Weinidog ddarfod i'r diweddar Arglwydd Kitchener mewn ymgom a roddodd i'r Cad- fridog Owen Thomas, ac ar gais y Cadfridog, tra Mr. Lloyd George hefyd yn bresennol, roddi addewid bendant i'r Cadfridog os ymgymerai ef a chodi North Wales Brigade i Fyddin Cymru, y caffai'r Cadfridog yr hawl i benodi yr holl swyddogion i'r adran honno, a'i bod yn ddealledig mai Cymry o ran iaith a fyddai'r swyddogion hynny ymhob amgylchiad posibl. "Fod Arglwydd Kitchener wedi awdurdodi y Cadfridog i hysbysu Cymru fod yr ymrwymiad hwn wedi ei roddi. "Ai gwir yw fod y Cadfridog, ar waethaf yr ymrwymiad hwn, wedi cael ei droi o'i swydd, a bod Ysgotyn Milwriad y Tiriogaethwyr, a fu gynt yn Is-gapten (lieutenant) yn y Fyddin, wedi cael ei benodi yn ei le. "Ac a wna'r Prif-Weinidog yn wyneb yr ymrwymiad a roddwyd gan Arglwydd Kitchener roddi ystyr- iaeth i'r achos?" Wedi i Syr Arthur Markham roi rbybudd o'r cwestiwn uchod, ac i hynny gael ei gyhoeddi yn y newydd- ion, rhoddodd Syr Herbert Roberts, Cadeirydd y Blaid Gymreig yn y Sen- edd, rybudd o ofyniad o'i eiddo yntau sydd yn darllen fel a ganlyn — "A wyr y Prif-Weinidog fod i penderfyniadau wedi dod o bob rhan o Gymru yn amlygu gwerthfawrogiad o wasanaeth y Cadfridog Owen Thomas ynglyn a chodi a dysgu Byddin Cymru ? Ac yn wyneb y cyfnewidiad a wnaed yn llywyddiaeth y Fyddin yng., Ngwersyll Kinmel, a all y Prif Weinidog roddi ei air y parheir gwas- anaeth y Cadfridog Owen Thomas mewn safle o gyfrifoldeb cyfartal yn y Dywysogaeth ?" Gwelir fod gwahaniaeth mawr rhwng y ddau gwestiwn. Pwys- leisio'r Sais, Syr Arthur Markham, yr addewid bendant i Gymru; pwysleisia'r Cymro, Syr Herbert Roberts, nid hawliau cyfiawn Cymru a hawliau milwyr Cymru, ond y pwysigrwydd o gael rhyw fath o swydd "gyfrifol yng Nghymru i'r Cadfridog Owen Thomas. Er cymaint yw parch Cymru i Owen Thomas ac er cymaint yw serch ei gyd- genedl am dano, nid sicrhau swydd i Owen Thomas yw y cwestiwn. Nid er mwyn sicrhau swydd i Owen Thomas, ond er mwyn sicrhau cyfiawnder i Gymru, chwarae teg i filwyr Cymru, a pharch i ymrwymiadau difrifol vr awdurdodau milwrol y pasiodd y Cynghorau a'r Cynadleddau cyhoedd- us y penderfyniadau. Mae anrhydedd Cenedl y Cymry a'i safle ymhlith cenedloedd Prydain yn anhraethol bwysicach na chael "swydd gyfrifol i Owen Thomas." Sarhawyd Cymru drwy ei symudiad; athrodwyd Cymru drwy yr ateb a roddwyd yn y Senedd i gwestiwn Syr Herbert Roberts. Dywedodd Mr. Tennant fod Owen Thomas wedi cael ei symud o'i swydd "er mwyn sicrhau effeithiolrwydd milwrol. Ai drwy benodi ysbrigyn o Ysgotyn ieuanc, na fedr siarad ein hiaith, na wyr ddim am ein dyheadau fel cenedl, nad oes ganddo gydymdeimlad a'n daliadau j a'n harferion crefyddol y sicrheir "effeithiolrwydd milwrol ym Myddin Cymru ? Athrod ar bob milwr o Gymro a fu o dan ddysgyblaeth Owen Thomas, athrod ar goffadwr- iaeth y dewrion dywalltasant eu gwaed, ac a gollasant eu bywyd ar y Cyfandir yw dweyd fod "effeithiol- rwydd milwrol" bechgyn Cymru i'w sicrhau yn unig drwy droi Cymro o fod yn Gadfridog arnynt, a phenodi estron o ran iaith, a gwaed, a syniadau yn ei le, a hwnnw yn llawer llai profiadol fel milwr na'r Cymro a ddisodlwyd ganddo. I UGAIN 0 SWYDDOGION CYM- REIG WEDI EU DISWYDDO. Yn yr ymdrafodaeth yn Nhy'r Cyffredin hysbyswyd fod ugain o swyddogion milwrol "commanding officers" mewn bataliynau Cymreig— wedi eu symud o'u swydd, a'r rhai I hynny oil yn medru siarad Cymraeg, Saeson o ran iaith a benodwyd yn eu lie—a hyn oil "er mwyn sicrhau effeithiolrwydd milwrol!" Ac eto yn wyneb yr athrod cywilyddus hwn ar 1 holl Genedl y Cymry, ni agorodd cymaint ag un Aelod Cymreig ei enau mewn gwrthdystiad! "Pa fodd y ]1 tywyllodd yr aur, y newidiodd yr aur coeth da!" (I barhau.)

I Soar, Dinas, Penygraig. j Mae hanes dechreuad yr achos yn yr eglwys uchod yn cyrraedd yn ol dros gan mlynedd, sef i'r flwyddyn 1813. Y pryd hwnnw yr oedd y Bedyddwyr, i y Methodistiaid, a'r Annibynwyr yn cyd-addoli "yn un a chytun yn yr un lie. Cofiaf yn dda amryw o'r hen dadau tangnefeddus hynny, sef, Mor- gan Richards, Evan Morris, o Soar; Dafydd Terry, John Williams (Shon Waunadda) a William James, o Eben- ezer; Lewis Edwards, o Bethania, Dinas, ac amryw eraill. Cawsom lawer ymgom felus a diddorol am helyntion yr hen amser gynt gyda hwy. Mae eu coffa yn persawru yn yr ardal hyd y dydd hwn, a chredwn y parha felly hyd byth. Ond ein ham- can yn bresennol ydyw ceisio rhoddi crynhodeb o'r helyntion diweddaraf ynglyn a Soar. Adeiladwyd y capel am y drydedd waith yn 1902, yn ol cynllun Mri. R. S. Griffiths a Jones, archadeiladwyr, Tonypandy, gan Mri. C. Jenkins a'i Gyf., adeiladwyr, Porth. Costiodd ^>5>7°5> a thystiolaeth pawb a'i gwelodd oedd ei fod yn un o'r capeli mwyaf cyfleus a harddaf oedd gan y Bedyddwyr yn y Dywysogaeth. Ond er cystal y gwaith oedd ar y capel dechreuodd roddi ffordd, a dadfeilio yn 1906, sef ym mhen pedair blynedd ar ol ei adeiladu, ac aeth yn waeth, waeth o hyd nes yr oedd erbyn 1913 yn rhy beryglus i fod ynddo. Parodd hyn lawer o ofid a phryder ac aflwydd i'r eglwys. Cydymgynghorwyd ag amryw bersonau a feddent brofiad mewn materion o'r fath, ac o'r diwedd barnwyd mai y gwir achos oedd fod gweithiad y glo, odditano yn peri ym- i ollyngiad yn y tir. Wedi dyfod o hon- om yn unfarn am yr achos o'r dad- feiliad, buom mewn gohebiaeth a pherchnogion y tir a Chwmni Glofaol y Naval er ceisio dyfod i ryw gyd- ddealltwriaeth ar y mater. Cynnwys eu hatebion i ni ydoedd, "Nad oedd- ynt hwy yn ystyried eu hunain yn gyfrifol o gwbl." Methasom er pob ymdrech a chael cydymdrafodaeth a hwynt ar y mater. Felly nid oedd gennym ddim i'w wneud ond gosod yr achos yn llaw cyfreithiwr. Profwyd yr achos ym Mrawdlys Abertawe Tachwedd 7 a'r 8, 1911, ac enillodd yr eglwys y dydd, a'r ddedfryd oedd "Fod Cwmni Glofaol y Naval i dalu i'r eglwys dreuliau yr achos, sef ^1,500, a thalu am atgyweirio y capel, a'i osod mor agos ag y gellid i'r hyn ydoedd cyn i'r dadfeiliad gymeryd lie, ac hefyd os digwyddai roddi ffordd eto y byddant yn gyfrifol am hynny drachefn. Penod- ) wyd Mr. R. S. Griffiths gan y Llys yn "sole arbitrator and architect i ddwyn y gwaith i derfyn. Erbyn hyn mae yn bleser mawr gennym hysbysu fod y gwaith wedi ei orffen er bodd- lonrwydd i bawb. Mae y capel yn bresennol yn edrych yn llawn cystal, os nad gwell na'r hen. Nos Sul yn ddiweddar pasiwyd pleidlais o ddiolch gwresog i Mr. Griffiths am ei ffydd- londeb diduedd ac amhleidiol ynglyn a'r helynt. Hefyd diolchwyd i Gwmni Glofaol y Naval am y modd anrhyd- eddus y safasant at y cytundeb. Deallwn fod y Cwmni wedi datgan ei llwyr foddlonrwydd i weithrediadau Mr. R. S. Griffiths, ac fod y gwaith wedi costio iddynt dros ^"4,000. Mae'n flin gennym na buasem wedi gallu arbed y costiau cyf reithiol. 'Roedd y rhai hyn yn fwy na chostiau atgyweirio y capel. Dydd Sul y Sulgwyn a'r nosweith- iau canlynol cynhaliwyd ein cyrddau ail agoriadol, pryd y gwasanaethwyd gan y gweinidogion canlynol Parchn. D. Hopkin, B.A., Trecynon, Aberdar; W. S. Jones, Llwynypia: W. Mortis, D.D., Treorchy; C. Davies, Caerdydd; J. Griffiths, Aber- dar. Nos Sul bedyddiwyd wyth gan y Parch. D. Hopkin, B. A., Trecynon. Cawsom gyfarfodydd rhagorol ymhob ystyr, y brodyr yn traddodi gyda nerth ac o dan ddylanwad yr ysbryd. Nid ydym hyd yn hyn yn gwybod: y manylion am dreuliau y gyfraith o'n hochor ni ynglyn a'r capel. Ond gwyddom fod ein cyfreithiwr ni wedi derbyn at ein treuliau oddiwrth y Cwmni, yn ol y ddelfryd, ,Ci)soo, ac wedi derbyn oddiwrth yr eglwysi trwy law y diweddar Mr. Gibbon, y I trysorydd yr Undeb, £ 312, yn gwneud 91,812. Bu haelionusrwydd a chefnog- aeth yr Undeb yn ysbrydiaeth a nerth ma,wr i ni i fynd ym mlaen a'r achos. Pan ar orffen ein hysgrif daeth y newydd galarus i law am farw sydyn Mr. J. P. Gibbon, J.P., Maesteg Tarawyd ni a'r syndod difrifolaf wrth ddarllen yr hanes blin a galarus. Yr oedd Mr. Gibbon wedi cymeryd rhan flaenllaw iawn yn achos y capel, a bu yn un o'n prif gynorthwywyr wrth ddarpar ar gyfer y "case." Yr oedd ei wybodaeth eang fel "mining engineer" a'i wybodaeth o ddaeareg yn werthfawr. Efe oedd un o'n prif dystion yn Abertawe, yn enwedig ar yr effeithiau tanddaearol. i i SOARIANNYDD. I

(JYMERWCH IJYN yN DDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich bunain A un a ddylai Parotc.d, gan b& :.¡. y mae Enw da yn ei wlad ei t,U1# ac yn mhlith ei bobl ei hun yf& mhob man, bwyso gyda chwi 'v prawt o'i Werth Gwirioned<w a'i Adnoddau lachaol ar ol ug'iti 4t oilynedd o Boblogrwydd cynydl ol, neu feddyginiaeth ddieitbi wedi ei pharotoi gan dramcrwp anadnabyddus, gan beidio rhoddi enw i'r cyfansoddiad, a dim oei dirgelwch i'ch harwain? Y PWNC 0 IECHYL* Y mae hyn yn fat r sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- ser neu gilydd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- dic, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er ùdw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef a dan ei ddylanwad helbulus, ac y* neillduol ar ol ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansQdd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint. fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf peryglus r" anhwylderau.. Mae .] QUININE BITTERS GWILYM FjVANS yn cael ei chydnabod gan bawfet sydd wedi rhoddi prawf teg idat fel y feddyginiaeth hysbysol oret er delio a'r Anwydwst yn ei we. hajaol ffurfiau, gan ei bod yr, Barotoad sydd wedi ei barotoi ya fedrus a Quinine yn nghyd a phethau cyfoethogol a Gwaag burol ereill, addas i'r Afu, Treul. lad, a'r holl anhwylderau iydt ya galw am Adgyfnerthydd cry*- baol ac adnoddau giaugynyddul Y mae yn anmhrisiadwv paD., iii dioddef gan Anwyti4 Pneuciosiift, cwsg neu bryder o unrhyw fittk, pan y mae teimlad cyffredin ? wendid a lludded ar y corff. aeu unrhyw afiechyd difrifol ecu iesgedd wedi ei achosi gan ddiffyg pEIDWCH 0EDL YSTYRIWCH YNAWR. Gyrwch am gopi o bamphied y tystiolaethau, a darllenwcb y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch yn dda, yna prynwch botelaid gyda'r Fferyllydd neu yn yr Ystordy agw. af, ond pan yn prynu mynwch weled fod enw "Gwilym Evans" ar y label, stamp, a'r hotel, oblegid beb hyny nid oes dim yn virion- rddol. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN -4 ewn Potelau, 2S. 9C. a 45. 6cl1. yr Unig Berchenogit>rt.- QUININE BirTERS MANUi4CTU4119 COMPANY, LIMITED, CLANELL boctk v/gica.