Y Darian

I Nodion o Abertawe. I I GAN DALNANT. I CRWYDR Y MABINOGION I BEN Y DRUMA A CHROESO YM MHARCYDERI. (Parhad.) LIed hawdd, ar y cyfan, yw y ffordd o orsaf Llansamlet i Groes- ffordd Glanbran, ond dyma ni bellach yn gorfod wynebu y "gerbyn. Troellog yw y ffordd i fyny'r mynydd, a da oedd hynny ar brynhawn mor eithafol boeth, a chawsom gysgod ami i goeden lydan frig a llwyni tew- ddeiliog y rhan gyntaf o'r ffordd. Fel y dywedodd yr Henadur, "Dringo sydd orchwyl llafurus ar ddiwrnod poeth, ond wedi cyrraedd plas Glan- bran mae yr olygfa oddi yno- yn ddigon o dal am y chwys a'r trybini." Wrth Glanbran cawsom ychwaneg- iad arall at y fintai, sef DewrChwef- ror, Lewis Jenkins, a Rees Llewelyn. yr olaf yn Fabinog sionc pedwar ugain oed, a'r tri yn fonwyr difyr eu parabl, ac yn gaffaeliad i'r cwmni.. Dilynasom yr Henadur i gael golwg ar hen balas Glanbrin, cartref flyn- yddau yn ol, Capten Jones, un o wroniaid brwydr Waterloo, am yr hwn y mae ami i stori ddifyr yn aros ar lafar gwlad. "Gwr tal a syth oedd," meddai ein harweinydd, "a llais croew eras, ac yn filwr bob modfedd o hono, a phawb yn wylaidd a dalent war- ogaeth iddo. Diddorol oedd ei wrando yn adrodd rhai o'i helyntion cyffrous, a'r modd yr oedd ei^ fywyd wedi ei achub trwy ei gaseg, "Black Bess," a'r hon a gadwodd hyd y diwedd gyda'r parch mwyaf. Yn wir, tystiodd unwaith mai gwae fuasai i'r sawl a'i hysbysai o'i thrancedigaeth. Ar ben bore cafodd ei was hi wedi trengu, a mawr oedd ei flinder pa fodd oedd gwneud hyn yn hysbys i'w feistr. Yn ei gyfyngder daeth "Dai Glyn-gloff," y "gwas bach," i'r adwy. Rhedodd at ei feistr gan waeddu fod rhywbeth pwysig o Ie ar "Bess, ei bod yn wahanol heddyw i'r hyn a fu erioed o'r blaen. "Beth sydd ami," meddai'r Capten yn sarug. "Wel, syr, nid yw yn bwyta dim nac yn yfed dim. Mae yn gorwedd ar y Ilawr, a'i llygaid wedi sefyll, ac y mae yn hollol ddigyffro. "Am y ffwl," atebai'r Capten yn groch ei lais, mae'r gaseg wedi marw." "Y chi wedodd hyna, syr," meddai y gwas bach. "Wedes i ddim hono." Yn ei dristwch ni fedrai yr hen wr lai na gwenu am y dull cywrain a gymerodd yf gwas bach i'w hysbysu, yn neill- tuol pan gofiodd yr haeriad byrbwyll a wnaethai y dydd o'r blaen. Wedi mwynhau traith, a stori tuallan i'r ty, cawsom ganiatad Mrs. Jones, y pres- wylydd presennol, i fyned i fewn. Y mae iddo neuadd, ac ystafelloedd eang a sefyllfa ddymunol. Yn y neuadd sylwasom ar hen rod nyddu fawr na welir mo'i thebig yn fynych lieddyw, ac ar y mur ddarlun o'r enwog Dr. Priestley, am yr hwn yr ysgrifenodd Dafis Castellhywel y beddargraff nodedig hwnnw, a'r unig un yn y cwmni oedd yn ei gofio oedd ein cadeirydd, y Beili Glâs, a dyma fe mewn argraff unwaitlÎ eto:- "Here lie at rest, In oaken chest, Together pack'd most nicely, The bones and brains, Flesh, blood, and veirffe, And soul of Doctor Priestley." Diwallodd Mrs. Jones, gyda pharod- rwydd, y llu sychedig o'r ddiod oreu- "dwr glan, gloew," a diolchwyd yn gynnes iddi. Wedi'r seibiant a'r torri syched, ail gychwynwyd i'r daith, yn fintai yn awr o bymtheg o wyr ac un fonesig. Y lie nesaf y daethom iddo oedd Glanbrân fach, a' chredwn i'r amaethwraig, yr hon oedd Saesnes, frawychu tipyn wrth weled cynifer yn- dyfod i gyffiniau ei thy, a lied hwyr. frydig oedd i'n gadael i fyned heibio, gan led awgrymu nad oedd yha ffordd gyhoedd. Ond i fyny yr aeth- pwyd dros lwybrau culion'y caeau, a Chilfrdn yn y golwg fry. Pan gyferbyn a hi dyma ddyn yn croesi atom o gae erfin a hoe ar ei ysgwydd. Pan nesaodd gwaeddodd—"Yr oedd- wn yn ofni mai haid o Germans oedd yn dyfod i fyny'r mynydd, ond yr wyf yn gweld yn awr mai cyfeillion y Parch. Tvwi Jones ydych. Y mae ef am i mi ddweyd ei fod yn eich aros wrth y Garreg Bica. Ewch yn groes i'r cae acw, a chwi gyrhaeddwch y fan yn fuan." Mr. W. Leyshon, preswylydd Caredig Cilfran, oedd y gwr, ac un o ddeiliaid y Parch. Tywi Jones. Dilynnwyd y cyfarwyddid, ac wele big y Garreg yn dod i'r golwg, ond rhaid oedi ychydig, dyma "gwtsh" o lus duon bachj (I barhau.)

Glennydd yr Ogwr. I Da gan luaws yw deall fed y tri wyr, Mri. Willliam Lewis, Abel Jones, a William Squire, o Tynewydd, sydd yn Ysbyty Caerdydd ers cryn amser yn hybu yn addawol. Mae y blaenaf yn y cwm ers 45 mlynedd, ac efe yn aelod hynaf Bethlehem (B.). Hefyd efe oedd ysgrifennydd medrus y Cor Meibion a ddygodd' gymaint bri i'r ardal dan arweiniad Mr. Myrnach Davies, a bu ei wybodaeth o amodau rheilffordd yn hwylusdod teithiol' i'r Cor ami dro. Mewn Cymdeithasiaeth Ddyngarol ni fu ei hafal yn y lie. Bu dan oruchwyliaeth y gyllell oherwydd anmhariad organaidd, ac ar gyfrif ei oed mae ei adferiad yn fater o syndod. Brawd yw Mr. Abel Jones i'r Parch. Grawys Jones, Aberdar, yr hwn er loes i'w eglwys eangfrydig, sydd fregus ei iechyd ers talm. Dam- wain erchyll a oddiweddodd ein cyfaill yng nglofa y Wyndham gan anafu ei ddwy glun a'i fraich ddeheu. Cludwyd ef yn ddiatreg i'r ysbyty tdri mis yn ol, lie, yn ddiau, y cyfyngir ef am yspaiU cyffelyb os nad mwy etc. Efe yw hyfforddydd ac arweinydd y Gerddorfa yng Nghapel Annibynnwr Seisnig Tynewydd, ac yn wr o dd'iwylliant a chwaeth. Enynna tAn Seion oherwydd distawrwydd ei dant amlwg, a'i llais diffuant yw. "Tyred ar frys o'r caethiwed." Gwr a berchid gan ei gyd-weithwyr oedd y Cymrawd Squire. Anafodd ei arenau yn yr un lofa ar yr un adeg, ac ofnwyd ei ffawd, eithr mae yntau dan heulwen addewid i sangu ei hen lwybrau a sirioli ei deulu. —1 Y tri wyr sydd i annerch Cym- rodorion Nantymoel y, gaeaf nesaf yw y Parchn. Rhys J. Huws, Glan- aman; Dyfnallt Owen, Caerfyrddin, a Myfenydd Morgan, Aberteifi. Parhau yn Ilesg mae y Parch. J. Hughes (B.), Nantymoel, er mawr ofid i'w bobl a'i edmygwyr Iluosog. Dwfn yw sang 35 mlynedd ar lwybrau rhinwedd ac yn ei absenoldeb clywir a chanfyddir iaith arall dylanwad ei uniondeb. Mae y Parch. R. T. Gregory (A.), Nantymoel, newydd ddychwelyd o Benfro, lie bu yn gweini i reidiau efengylaidd milwyr a ddisgyblir yno. Pan oedd y Parch. Charles Williams a'i deulu annwyl dan don erwin marw Arthur mewn ysbyty yn Ffrainc, wele newydd arall yn hollti ei obeithion ac yn ysigo ei galon oedd yn friw eisoes fod ei annwyl fab, David, 19ain oed, wedi marw dydd Sul, Awst 13ed, yn Sanatorium y Cymla, ger Castellnedd, wedi pum wythnos o ymdrech yno a'r darfodedigaeth. Fel ei .frawd Arthur hyfforddwyd yntau. yn Ysgol Ty- newydd, sydd dan /Gyngor Llyw- odraethol yr Ogwr a'r Garw. Mae ei dad yn glerc i'r Cyngor hwn oddiar ei ffurfiad, ac yr oedd cyn hynny dan Fwrdd Ysgol Plwyf Llangeinor, ac yn uchel ei barch ar gyfrif ei ragorion. Paif yn hogi ei gynheddfau yn Llundain ar gyfer ysgolfeistriaeth gafaelodd y gelyn llechwraidd yng nghyfansoddiad David, a buan y canfuwyd yn rhychiau y rudd fod perigl. Gwnaed pob ym- drech i orchfygu'r drwg, a bu am dymor yn Yelverton, De Lloegr, lie yr enillodd gryn adgyfnerthiad, ac ym- arferodd yn ei hoff waith fel ysgol- feistr gartref, eithr ebrwydd y canfu- wyd eto nychdod yn difwyno y wedd nes ei gyfyngu i'w wely. Ar gyngor ei feddyg yr anturiodd i awyr hylifol y Cymla, a thra. yma daeth y newydd alaethus am Arthur ei frawd i'w glustiau, ac megis daeargryn y bu i'w babell frau. Y dydd Iau canlynol ymgasglodd tyrfa o edmygwyr galarus yr ym- adawedig i hebrwng ei weddillion i gladdfa y lie, a háwdd oedd canfod fod y gwr ieuanc yn ddwyn yn serch y llu, ac mai ing calon oedd colli un mor hawddgar pan oedd ei gyfleusterau yn ymagor. Yn y ty gwasanaethwyd gan y Parchn. E. M. Evans, Blaengarw; L. Goronwy Lewis (B.), o'r lie, a D. Mathias, B.A. (E.). Ar lan y bedd talwyd teyrnged uchel i ddelfrydau a chymeriad y brawdt annwyl gan y Parchn. M. J. Mills, Nantymoel (yn llaw yr hwn yr oedd y trefniadau) a J. G. Jones (A.), Bethania. Cymerwyi rhanau eraill y gwasanaeth gan y Parchn. T. H. Thomas, B.A. (E.), Tonyrefail; J. Camlais Evans (A.), Brynmenyn; R. Jones (B.), Tondu, a W. Mollin (B.), Nantymoel. Gwelwyd yn bresennol hefyd y Parchn. R. T. Gregory (A.), Nantymoel, ac E. W. Hough (M.C:), o'r lie. Derbyniodd Mr. a Mrs. Williams lu mawr o lythyr- au yn datgan hiraeth ar ol David a chydymdeimlad diffuant a hwythau yn eu gal&r. Bu farw pan ydoedd gobeithiori o'i gylch Fel blagur yn gwasgar persawrion, Ond mor wahanol yn awr ydyw'r drych Yn serch a disgwyliad cyfeillion. Bu farw mewn hyder, bu farw mewn hedd, Heb arswyd nac ofn i'w ddychrynu, Yn dawel wynebai ar angeu a'r bedd Gan orffwys ar haeddiant yr Iesu. Drwy ei oes ei brif drysor-fu y Gair, Fe garai'i holl gyngor; Deddfau, cyfreithiau yr lor Wnai ddilyn i'w ddu elr. t Y(}Sul cyn marw ei un annwyl gwas- anaethai y Parch. C. Williams yr eglwys ym Mhencae, Aberafan, a manteisiodd ar yr agosrwydd i'r Cymla i fynd yno yn y prynhawn i ganfod seren o ffurfafen ei gysuron yn cilio i'w gorwel; eithr yn yr holl ymddiddan prif, air David oedd cadernid ei ymddiried- aeth ar ei Geidwad. Teilwng o'r gwir arwr oedd geiriau ei frawd Arthur yn Ysbyty Ffrainc wrth gyfaill mewn ymgom parthed y posibilrwydd i'r gelyn ddyfod arnynt yn ddisymwth. "Well, Owen," meddai, "I have come to defend the right of my dear land, and my life is to be sacrificed to that end. I may live at home 70 years old without bringing my country any credit, but my ideal is to die here in the endeavour to re-, deem justice, and here I wish to end my days." A oes angen symbyliad tryloewach i amddiffyn iawnder 1 Pa ferthyr gwell

Nodion o Lannau Aman. Da gennym fod pob peth yn ddy- munol yn y dyffryn hwn ar hyn o bryd; y glofeydd yn mynd bob dydd, a dim hamdden i gael diwrnod i newid awyr. Yn sicr y mae y gweithwyr sydd yn y glofeydd yn deilwng o ychydig ddiwrn- odau o wyliau. Dylai pob mwnwr a phob gweithiwr arall sydd wedi llafurio am flwyddyn gron gael mis o wyliau yn yr haf a thai am dano. Y mae digon o gyfoeth yn cael ei wastraffu yn y wlad i ddarpar ar gyfer hyn. 0 ddedwydd ddydd, pa bryd y daw 1 'Dywedai Gwili yn ei nodiadau yng ngholofn Gymraeg papur Dyffryn Aman yr wythnos o'r blaen:—" Tra yw Rhyd- aman yn hepian ynghylch yr Eistedd- fod, y mae Porthcawl yn effro. Cas- glwyd dros bedwar can punt o arian y guarantee mewn cyfarfod yno nos Wener diweddaf. Diau mai i Borth- cawl yr a'r wyl am 1918, ond dylai Rhydaman feddwl yn brydlon am wyl 1920." Y mae yma ddigon o frwdf:'yd- edd yn y Dyffryn; dim ond cael rhyw- rai i symud, a byddai yn beth rhagorol i'w chael yma i gofio'r cewri gynt yn myd lien a chan. Diddorol oedd darllen tri penill Gwilym Myrddin yn y papur wyth- nosol yr wythnos hon i Sam Jenkins, Ysgrifennydd y Y.M.C.A., Ammanford, ar ei uniad mewn glan briodas a Nyrs Margaret Jones: Er cymaint ei nwyf, 'Roedd Sam o dan glwyf, A'i galon mewn poen a nam; Ond ddiwedd yr haf Daeth Nyrs at y claf, A dechreu gwella, mae Sam. Bu pobl ato fe I'r Y.M.C.A., Yn dyfod a mynd ar lam; Ond hon iddo roes Ei Haw am ei hoes, A dechreu arwain mae Sam. Bu'n canu yn hir Ar for ac ar dir, Ond gwelodd ei fun ddinam, Ac wele! daeth tan Hwyl newydd i'r gan, A dechreu canu mae Sam. Mae "Myrddin" a'i awen yn ieuanc o hyd, er. ei fod tu allan i'r byd." Dywed Alarch Ogwy hefyd: Nid rhyfedd i feinir Mor deg a Mai Ei wneud yn garcharor Heb ynddo, fai; Bu wrthi'n ei waedu Yn ddistaw fach; Ond Nyrs fu'n ei glwyfo, Mae'n awr yn iach. 4 Pob llwydd i Sam i ddal i ganu 'mlaen, .er mae'n anawdd gwneud hynny wedi priodi, meddai Betsi" Briste. Eisteddfod Penygroes. -1 Cynhaliwyd Eisteddfod fawreddog mewn marquee ar dir Bryncwar. Daeth torf ynghyd. Llywyddwyd gan y Bon- wyr T. Morgan, M.E., Penygroes, ac Aeron Thomas, Abertawe. Clorian- nwyd y gerddoriaeth gan y Bonwr P. R. Daniel, A.R.C.O., Llandilo, a chlor- iannwyd y beirdd a'r adroddwyr, ac ar- weiniwyd gan ysgrifennydd y nodiadau hyn. Trodd yr hin allan yn ffafriol, a chafwyd gwledd mewn lien a chan. Y prif ddarn corawl: Tri cor yn cystad: lu, y goreu, Pontyberem. Yr ail ddarn corawl: Penygroes, dan arweiniad y Bonwr T. Davies. Her unawd: goreu, W. Dyfnant Davies, Penygroes. Deu- awd* agored: goreu, Bonwyr Tudor Rees Beynon, Ponthenry, a Joseph Wil- kins, Ponthenry. Unawd soprano neu tenor: Y Fonesig Blodwen Jones, Cross Hands. Unawd contralto neu bari- tone, wyth yn gystadlu, rhannwyd rhwng y Bonwr Dyfnant Davies, Peny- groes, a, G. Evans, Cross Hands. Un- awd i rhai heb ehnill dros 7s. 6c.: Goreu, y Fones Nicholas, Penygroes; ail oreu, David Davies, Penygroes. Unawd i blant' dan 16 oed: Y Fonesig Mary A. Harris, Cross Hands. Unawd dan 12 oed: 1, Y Fonesig A. Child, Pen- ygroes; 2, Y Fonesig F. Phillips, Loughor. Pryddest, Magdalen yn yr Ardd," saith yn cystadlu; buddugol, y Bonwr D. R. Griffiths (Amanwy). Prif adroddiad, rhannu rhwng y Bonwr John Morgan a'r Fonesig Miriam Evans, Glanaman. Adroddiad dan 12 oed: M. A. Thomas, Cwmgwili, a Elwyn Pugh, Penygroes. Ysgrif i blant dan 14 oed, The Daylight Saving Bill" Goreu, y Fonesig Laura Davies, Sunny Bank, Penygroes. Pedwar pennill, Deled dy deyrnas Goreu, y Bonwr Ben Jones, Penygroes. Englyn, testyn, Dychymyg Goreu, "Ceredig, allan o wyth. Wele'r englyn: Dawn i feddwl dyn feiddio,—y tuhwnt I fyd hen ei gylchdro; Enaid taer yn anturio, A brwd fryd i'w briod fro." Gofalwyd am yr ysgrifenyddiaeth gan Rhydfab, Hendre, a Nicholas, ac aeth pob peth ymlaen yn hwylus. Penllech, Betws. Nos Sadwrn diweddaf cynaliodd Ysgol Sul Penllech ei gwyl de. Daeth tort ynghyd i fwyta o'r darpariadau. Cynhaliwyd cyfarfod yn yr hwyr, pryd y llywyddwyd gan ysgrifennydd y nod- iadau yma. Cafwyd rhaglen faith, a chafwyd gwledd mewn adrodd achanu. Cymerwyd rhan gan y rhai canlynol: Miriam Davies, Penllech; Mary Gwen Davies, Llandilo; Lizzie Mary Davies, Pantyffynon; Annie Mary Julian, Bet- tws; Essie Davies, Bettws; John Bevan, Pantyffynnon, a, chafwyd dad- ganiad gan y crythwyr, dan arweiniad, y Bonwr George Evans, Bettws, arwein- ydd y pedwarawd a enillodd yn Aber- ystwyth, a chanwyd "HenWIadfy Nhadau gan y Fonesig L. Davies, Bettws, yr hon hefyd a enillodd yn yr Eisteddfod Genedlaethol, Aberys- twyth, a therfynwyd prynhawn hapus wedi ychydig eiriau pwrpasol gan arol- ygydd yr Ysgol Sul. Da gennym longyfarch y Bonwr Willie Jones, Iscoed, Bettws, a David Bowen, Rhosyfedwen, Bettws, ar eu ddychweliad yn ol o'i gwyliau haf. Deallwn fod y ddau frawd wedi cael eu swyno yn rhyfedd gan ferched ieuainc Aberystwyth ac araith Ysgrifennydd Rhyfel. Llongyfarchiadau cynnes i feib lien a chan am wneud mor lan yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni o'r dyffryn hwn. Llongyfarchiadau i Gwili hefyd am ei araith rhagorol yng nghyf- arfod y Cymdeithasau Cymraeg bore dydd Iau. Disgwyliwn eto am yr araith mewn du a gwyn, a gwn y bydd galw am dani. Rhydaman. IRLWYN.

Brynaman. Daeth cor plant y lie, dan arweiniad Mr. Gomer Williams, Rhiwddu, a'r wobr flaenaf o Eisteddfod fawr Cwm- Ilynfell, ynghyd a chanmoliaeth uchel oddiwrth y beirniad, Mr. John Price, Rymni. Enillodd Miss Esther Ann Davies, Llandilo, Road, ar yr unawd soprano, a'r wobr arall i Miss M. H. Jones, Brynaman Road. Bu darlith yn Siloam Sadwrn, Awst 19, er cynorthwyo y brawd John Llewelyn, Tinman'r Row, yr hwn a fu'n wael ei iechyd erys amser maith. Y darlithiwr ydoedd y bardd-bregethwr, Parch. T. E. Nicholas, Llangybi. Ei destyn oedd "Y Gwrthryfelwr Cym- reig." Cadeiriodd Mr. Edward Phillips, Station Road.

"CRAIG YR HESGL" Gwyrth, a geir dan 'greithiog wedd- neu ddwys dwr, I dd'istawrwvdd'eistedd,- Lie y dig, ddychrynllyd hedd, A thrig hen, uthr ogonadd CARN ELLIAN. Printed and Published for the Pro- prietors, The Tarian Publishing Co., Ltd., by W. Pugh and J. L. Rowlands, at their Printing Works, 19 Cardiff St., Aberdare, in the County of Glamorgan