Y Darian

Glyn Nedd. I Yr oedd dydd Iau diweddaf yn ddydd gwyl yma, a'r lie wedi ei ar- wisgo yn ddestlus, er dangos parch i. dros ddau cant a hanner o filwyr clwyf- edig o Ysbyty Milwrol Castellnedd. Daethant i fyny mewn modurau (motor cars), a chyfarfuwyd a hwynt wrth y Lamb and Flag gan y Seindorf Arian. Cawsant dderbyniad cynnes ar y ffordd, yn enwedig gan blant y tair ysgol, y rhai a siriolodd yr ymwelwyr a'u banllefau uchel. Cafodd y gwa- uoddedigion giniaw a the mewn cae Serllaw Abernant Fach, a difyrrwyd "wynt drwy y prynhawn mewn gwa- nanol side-shows, canu, areithio, a chystadlu, pryd y eymerwyd rhan gan amryw o'r clwyfedigion. Yn gynriar yn ,yprynhawn ffurfiwyd "carnival," ac Wedi cerdded i Pontwhalby aethpwyd ol i'r cae, lie yr edrychent yn dlws lawn yn eu gwisgoedd o bob lliw. j/"ae'n debyg fod y milwyr wejdi mwyii- hau y diwrnod yn fawr iawn.

-= Dan y Goeden. Mae rhai pethau a'r rhai hynny yn bethau pwysicaf bywyd nad oes angen na gallu mawr na gwybodaeth eang i ffurfio barn l arnynt. Dibynna barn gywir o barthed iddynt yn fwy ar Ansawdd Ysbryd j nag ar gyrraeddiadau meddyliol. Mae I amgyffrediad o egwyddorion Teyrnas Nefoedd yn bosibl i'r distadlaf yn y tir. Mae rhywbeth yn hanes helynt dechreuad Cristnogaeth yn awgrymu hefyd fod y gwr cyffredin mewn gwell mantais i gael gweledigaeth gywir o'i hegwyddorion hi na rhai a freintiwyd yn fwy a chyfleusterau a bendithion byd. "Eithr Duw a etholodd ffol- j bethau y byd," etc. A'r hyn a'n synn ni yw y dirmyg a bentyrrir o rai I cyfeiriadau ar y Gwrthwynebydd Cydwybodol a hynny heb ystyried. y gallant trwy hynny fod yn gwneud un o'r cam- gymeriadau mwyaf. Nid ydym ni mewn oed milwrol, fel y mae gwaethaf y modd, nac yn dod dan y Ddeddf Orfod, ac o ganlyniad nis gellir cymhwyso atom y ddihareb—"Iacha croen," etc., ynglyn a'r rhyfel nac ynglyn a dim arall, gobeithio. Ond. fel un sydd yn ceisio barnu rhwng y naill beth a'r llall yng ngoleu dysgeidiaeth lesu o Nazareth, nis gallwn lai na theimlo fod y gwrthwynebydd cyd- wybodol yn derbyn triniaeth sydd yn groes i ysbryd Crist, triniaeth sydd yn anfri ar yr Ymerodraeth fawr nad yw'r haul byth yn machlud arni. A chan- iatau fod y gwrthwynebydd cydwybod- ol yn cyfeiliorni yn ei farn, ie, hyd yn oed a chaniatau nad yw ei broffes o gydwybod yn ddim ond ffug, fe erys y driniaeth a dderbynia yn dystiolaeth yn erbyn rhywrai yn nydd barn. Mae'n ddiau fod llawer wedi Ffugio Cydwybod, I Ond yr ydym yn sicr nad yw y rhai hyn liosoced agy tybir. Gwyddom am rai, nad oedd gennym amheuaeth am eu cydwybod—eu hysbryd, fel eiddo'r dis- gyblion gynt, yn barod ond y cnawd yn wan, a llwyddwyd cael ganddynt, naill ai trwy drais neu hudoliaeth, anwybyddu eu hargyhoeddiadau a mynd i'r fyddin, ond sydd heddyw wedi dyrysu yn eu synhwyrau. Beth bynnag yr oedd ddechreu Awst "DDWY. Fil I wedi profi fod dewrder o'r tu ol i'w proffes. Wynebasant wawd a dirmyg, aberthasant bopeth oedd yn annwyl yn eu golwg, dioddefasant gam-drin anhygoel, rai o honynt, ac y maent I heddyw mewn carcharau. le'r ddwy fil!" Dyma un o'r ymadroddion cyntaf a glywsom. Bu coffa'r "ddwy fil" yn gysegredig yng Nghymru un adeg, ac ni anghofiwn byth mo'r deigryn tlws a welsom yn ymwthio i'r golwg yng nghil llygad tad a mam ar yr aelwyd wrth son am danynt. Gyda gwyleidd-dra a pharchedig ofn y siaradent am rai a feiddiasent herio gallu gwlad er mwyn cydwybod. Ond yr oedd y rhai hynny yn eu. dydd mor ddigyfrif o honynt a'r gwrthwynebydd cydwybodol heddyw. Pwy yw'r Bechgyn? I Beth yw eu hanes Ai llwfriaid ydynt 1 Nage, y maent wedi profi'n wahanol. Ai rhai wedi darganfod eu cydwybod pan ddaeth perigl iddynt gael eu galw allan ydynt ? Nage, nid rhai felly yw y rhai a adwaenom ni o honynt. Yr oedd rhai o honynt wedi gwrando llawer ar wleidyddwyr yn nyddiau eu gogoniant, a hyawdledd y rhai! hynny wedi llosgi argraffiadau annileadwy i'w henaid. Gwrandawodd llawer o honynt ar brif-bregethwyr Cymru yn traethu gyda sel anorch- fygol syniadau am filwriaeth a milwyr na feiddiem eu dyfynnu heddyw rhag cael Deddf Amddiffyn y Deyrnas ar ein gwarthaf. Mae'r gwleidyddwyr wrth waith arall heddyw, ac y mae'r pregethwyr hynny, y tybid yr elent at y stanc i drengu, ac i huno yn. y fflain wrth eu gwrando, wedi mynd yn gefnogwyr aiddgar i ryfel. Dichon mai'r areithwyr a'r pregethwyr oedd yn iawn, ac mai troi oedd eu dyled- swydd hwy. Ond, a chaniatau hynny, a, ydyw'n deg beio'u disgyblion am fethu troi gyfia hwynt. Nid peth ys- gafn, allem eddwl, yw Cyhoeddi Melltithion I uwchben anffyddlondeb i gydwybod, ac yna geisio gan fechgyn dreisio'r gydwybod a feithrinwyd ynddynt. Cyfeirir yn ami at y canlyniadau i'r wlad hon pe nad aethai i ryfel; ond ai nid un o brif erthyclau ffydd pulpud Cymru oedd ufudd-dod i lais cydwybod a gadael y canlyniadau i Dduw. Eto, ar wahan i rai oedd dan ddylanwad y pwlpud, yr oedd gwrthwynebiad i ryfel yn un o brif erthyclau ffydd bechgyn ieuainc a gyfenwent eu hun- ain yn Sosialiaid. Yr oedd yn ein hymyl nifer o rai felly yn cwrdd ac yn pregethu yn erbyn rhyfel mewn amser ac allan o amser. Buom mewn ymra- fael a hwynt ar lawer mater, ond gwyddom mai athrod ar y rhan fwyaf o honynt yw dweyd mai yn ystod y rhyfel y cawsant hyd i'w cydwybod, a byddai'n chwith iawn gennym feddwl fod rhai o honynt yn y ffosydd yn hytrach nag yn y carchar. Hawdd yw diystyrru y bechgyn hyn, can hawdded bob mymryn a diystyrru'r dyn ieuanc hwnnw o Nazareth. Nid oedd yntau ond dyn cyffredin, nad oedd dda i ddim ond i'w fflangellu a'i grogi gyda lladron a llofruddion, am fod ei gyd- wybod anarferol ef wedi taro yn erbyn cydwybod lygredig gwlad. Ond ni wyddai neb o honynt beth yr oeddent yn ei wneuthur. Ar y milwr—y can- wriad hwnnw y gwawriodd gyntaf y 'I gallai fod Camgymeriad wedi ei wneud. Gwylier rhag i'r wlad hon gael cam- gymeriad tebig wrth ei drws. Mae yng ngolwg yr Hen Goeden yma hen wr a hen wraig ar fin eu bedd. Mae eu hunig fachgen o garchar i garchar, a hwythau heb glywed dim oddiwrtho ef nac yntau oddiwrthynt hwy. Mae efe'n un o'r "ddwy fil," ac y mae eisioes yn arwr yn y cylch. Cynorthwy- ir yr hen bobl gan gymdogion. Mae plant bach am y-parotaf i lanw iddynt le'r un sydd yng ngharchar. Y Carcharor yng ngolwg y plant heddyw yw arwr y lie. Nid oes derfyn ar eu hed- mygedd o hono, a phan ddaw'n ol bydd yma groeso iddo na fu mo'i debig. Bydd Cymru eto'n ymffrostio yn y "ddwy fil" yn gynt nag y tybir. Nid ydym wedi gorliwio dim ar y ffeithia-u ydym wedi eu nodi. Ofn sydd a,rnom, yn wir, am y canlyniadau a fydd i'r gwawdio sydd ar gydwybod heddyw. Mae'n dda gennym weled, er hynny, gyfnewidiad yn nhon rhai gwyr o nod sydd yn ysgrifennu am rai a lyn- ant wrth eu argyhoeddiadau. Dywed Mr. Alfred Noyes, y gwr sydd a'i enw wedi bod yn amlwg yn y papurau'n ddiweddar, ynglyn a hanes diddorol yr ymgyrch yn erbyn sudd-longau Germani, Nid yw dilyn ei gydwybod bob amser yn hawdd i ddyn. O'n tu'n hunain, yr ydym yn awyddus yn y cyfwng mawr hwn i an- rhydeddu pawb o'r rhai hynny a ddilyn- ant y goleu, pa un bynnag ai i'r ffosydd ai i garchar yr arweinia hwynt. Mae'r dynion a ddewisant y blaenaf yn an- turio eu cwbl oil, a'r dynion a dderbyn- iant yr olaf yn wrthrychau gwawd a dirmyg heddyw, a olchir ymaith yn y dyfodol gan y wybodaeth iddynt hwythau hefyd wneud eu rhan yn yr ymdrech am wir ryddid.

Ltith Partnar Dai. I Mishdir y Darian,- Mae Dai yn cretu'ch bod chi wedi'n anghofio ni, ond o'n i yn gwed wrtho fa mai arnon ni'n dou oedd y bai. Ond y gwir am dano ma Dai yn chwyddo dicyn oddiar pan glywws a fod Gwili wedi atrodd am dano yng NgyrSanfa'r Baptiss yng Ngwm Garw, a ma pry- gethwrs erill hefyd yn lico atrodd am dano i," menta Dai. "W i yn itha bolon iddi nhw atrodd am Dai dim ond iddi nhw acto hefyd fel Dai." Dwy i ddim yn siwr nag os na lawer un yn pry- gethu nad i nhw ddim mor barchus o'u mam a Dai nac yn gofalu am foys bach i brawd, fel y gwneth Dai, a wara teg i Dai ma fa yn para i bregethu efengyl y gyflog ar tai, a hynny i bawb yn ddi- wahan, ac nid i blaid neilltuol o ddyn- ion. Mae Dai yn para yn fyw iawn o hyd i fuddiant y werin, ag odd yn dda gyta fa fod Gwili yn cario'r tan i ganol Cymanfa'r Garw. "A fe elli di fentro os dilyniff y boys ma Gwili, fe fydd y capeli ma yn llanw yto. Dim ond i'r gwithwr gael teimlo fod yr un parch iddo fe yn y capel ac sy i'r shopwr a'r gaffer, fe sticiff y gwithwr yn y capel fel glue. Oddiar pan sgrifenson ni air i chi o'r blen i ni wedi bod yn Llanstephan ein dou, ac fe eth y Bardd sydd yn gwitho yr ochr isha i ni am wthnos i'r Eistedd- fod yn Aberystwyth. Ag yn Llan- stephan odd Dai fel ta fe wedi eel i ollwng yn rhydd o'r jail. Fe, gyrhaedd- son yma un bore ffein am hanner awr wedi deg, ond cyn cino oedd Dai wedi trio'i laish ar y platform yn y Sties; a wara teg iddo, ma fa'n ganwr lied dda ar "Mentra Gwen," "Plas Gogerddan," a "Baner ein gwlad," ac fe ganws y tair cyn dod off oddiar y platform nes bod pawb yn synnu pwy odd 'no. Ar ol cinio eth Dai i gocsa, er cael cocs i frecwast fore trannoth; ac am whech aff ol te odd Dai yn aros am Steddfod y Sties. A wyadoch chi, Mishdir y "Darian," ma na atarn bidir yn dod i Lanstyffan, ac fel 'ny odd i yr wthnos hyn. Odd na, fachan bach o Gwmtwrch yn gadeirydd, llywydd ac ar- weinydd. Un bach byr odd, a, dicyn bach yn gloff, ac yn Gynghorwr Sirol hefyd, a dicon yn i ben a i ffido'r Stedd- fod Genhedlaethol am wthnos gyfan. Odd a, yn ddicon 0; grwth a thelyn, ac yn cadw pawb i wherthin spo nhw yn yfflon. Fe ynillws Dai hefyd ar ganu Mentra Gwen," ag odd pob merch yn cretu fod Dai a'i lycad arni nhw pan odd yn canu, ac wrth gwrs fe eth yn ffefrat ar unwaith. Fel gwetas i wrthoch chi, lie bidir am sport yw Llanstyffan, y petha gora odd yn mynd ma odd areithio ag atrodd ys- toriaus. Odd ma flaenor Methodis o Gwm Rhondda yn ennill ar areithio, a bydda neb yn meddwl am dano fe wrth i weld a ar y platform fod a ariod wedi bod yn seriws, a,c yn wir odd yno bre- gethwrs Methodis fel ta fa wedi "let loose" am bythefnos, y nhw odd yn ennill am atrodd ystoriaus. Odd ma brygethwrs Sentars a Baptiss yn ddwl i gwala ma, hefyd, a J.P.'s a Miners' Agents fel ta nhw wedi colli y ticyn odd gyta nhw. Welsoch chi shwd le ariod am sport, pawb ar-i gora i gatw Ii melancoli i mas o'r wlad. Fe geson or- sadd a steddfod ma bob wthnos, a dicon o gystadlu bob tro ami ddou a I thri diwrnod. Odd bechgyn galluog yn I beirniatu ma hefyd. Odd na foy bach o Glytach Vale, yn L. T.S.C., yn beirn- iadu yn net, a School Master o Nant- garedig, mab Beriah Gwynfe Evans, yn beirniadu yr amrywiaeth gystal a'i dad, I a dicon o gystadlu, a'r cwbl yn Gwmrag croew. Odd y cwpl Saeson odd ma yn teimlo out o place altogether. Fel na fe alws Dai a fi bythewnos wrth y'n bodd, yma. I ni wedi bod yn comparo notes yma; a'r wthnos nesa fe gaiff y bardd ma wed i farn am yr Eisteddfod, a chretwch chi fi, ma na bethach rhyfadd ym mocs y bardd hefyd. PARTNAR DAI. I

» Eu Hiaith a Gadwant. I UNDEB Y CYMDEITHASAU I CYMRAEG. Tymor 1916-1917. I Agoshau yn gyflym gyflym y mae'r tymor hyn eto. Rhyfedd fel yr eheda amser! Cynt ydyw na gwennol gwe- hydd! Yr unig gysur a ddeillia i ni yw yr ymdrechwn lanw pob munud i'w hymylon a gwaith dros iaith, gwlad, a chenedl. Rhyfel maith, a'i waith yn wir, A'i ing hefyd, anghofir," medd Hiraethog yn ei awdl ar "Hedd- wch." 0 gan Dduw! nad felly y bu- asai pethau cyn agor drysau cyfarfod- ydd y Cymdeithasau unwaith eto. Da gennym i lawer Cymdeithas drwy rym ei hewyllys anghofio ing a gwaith y rhyfel maith y llynedd. Mawr hy- derwn y pery pob Cymdeithas i hyr- wyddo ei hamcanion yn ystod y tymor hwn eto. Y mae elw lawer mewn llafur dros oreu gwlad. Dywedir mai hawdd .cynneu tan ar hen aelwyd, ond nid mor hawdd yn wir ydyw atgyfodi Cymdeithas a ganiata- wyd i farw. Am hynny y taer erfyniwn ar i bawb ymdrechu, er garwed y ddrycin, gadw'r tan i losgi'n eirias ar ei haelwyd hi ei hun. Trefner fel arfer raglen a yrr i ffoi am awr neu ddwy bob wythnos yr holl son sydd am gyflafan waedlyd y Cyfandir. Meddyl- ier am arwyr Cymru Fu ac am y rhagorfreintiau a feddiannwn ni drwy aberth y tadau. Cofier yn wastadol na fu un o'r dewrion farw Cyn i'w ysbryd gwladgar gadw Cymru'n fyw ar faes y gad." Gwyddom am rai Cymdeithasau a'u rhaglenni eisoes yn ddygyfor o bethau da. Gobeithiwn y gyrrir yma gopi o honynt. Parod fyddwn i gynorthwyo ynglyn a sicrhau darlithwyr a ry d foddlonrwydd llawn i gynulleidfa. I Cymdeithasau Newyddion. I Oni ellir sefydlu ycMydig o honynt e,leni ? Anfonasom t eisoes at ryw chwech, mwy neu lai, o leoedd, ond ni ddaeth dim ond un neu ddau air mewn atebiad. Digon digalon yw pethau felly, ond cofiwn mai ami done a dyrr y garreg. Yn ddiweddaf oil, anfonasom at Gymry Porthcawl parthed sefydlu Cymdeithas yno. Aiddgar iawn ydynt am groesawu'r Eisteddfod Genedlaeth- ol, a pha beth a arloesa'r tir yn well na Chymdeithas Gymraeg gref a brwd- frydig? Gall Cymdeithasau sy'n gymdogion i'r Cymry hynny sydd heb Gymdeitljas, wneuthur Ilawer er hyrwyddo sefydliad Cymdeithas newydd. Da chwi, gwnewch eleni fel yr elo'r Undeb ar gynnydd fwy-fwy. Y Dyfodol Agos. Cynhelir Cynhadledd fawr ym Mhont- ypridd Hyd. 21. Y mae'r argoelion yn ffafriol am le da. Hyderwn y deffrown yr eglwysi i ofalu'n amgenach :am y Gymraeg fel iaith crefydd y Cymro. Hon fydd y gynhadledd gyntaf o'i bath a gynhaliwyd erioed. Y maie, Pwyllgor y Bont fel arfer yn 'ben y byd.' Trefnir pethau yn dra deheuig. Rhoddir He amlwg i'r plant yng nghwrdd yr hwyr. Pwy na lawenha wrth feddwl am y wledd? Daw'r manylion gynted ag y'u trefnir. Cofier y dyddiad a pharatoer cynrychiolwyr.

CYMERWCH gYis YN DDIFRIFOL Ystyriwch drosoch eich hunain p&\ un a ddylai Parotc .d, gan ba BE y mae Enw da yn ei wlad ei hue ac yn mhlith ei bobl ei hun yw mhob man, bwyso gyda chwi fill prawf o'i Werth Gwirionrddo* a'i Adnoddau lachaol ar ol ugais mlynedd o Boblogrwydd cynydi- ol, neu feddyginiaeth ddiekfcs wedi ei pharotoi gan dramcrwyf anadnabyddus, gan beidio rhoØi enw i'r cyfansoddiad, a dim out dirgelwch i'ch harwain? Y PWNC 0 IECHYD Y mae hyn yn fat r sydd yn sicr o fod a fynoch chwi ag ef ryw am- ser neu gilydd, yn neillduol pan y mae yr Anwydwst mor gyffre- din, fel y mae ar hyn o bryd. Y mae yn dda i wybod beth sydd i'w gymeryd er udw ymosodiad o'r anhwylder mwyaf gwanhaol hwn ymaith, ac i frwydro ag ef o do ei ddylanwad helbulus, ac ye neillduol ar ol ymosodiad, oblegid y pryd hwnw y mae y cyfansodd- iad wedi rhedeg i lawr gymaint fel ag i'w wneyd yn agored i'r mwyaf peryglus anhwylderau. MAMS QUININE BITTERS GWILYM EVANS ym cael ei chydnabod gan bawfc, sydd wedi rhoddi prawf teg illit fel y feddyginiaeth hysbysol ores er delio a'r Anwydwst yn ei wa- faanol ffurfiau, gan ei bod jar Barotoad sydd wedi ei barotoi ya fedrus a Quinine yn nghyd phethau cyfoethogol a Gwaetl- burol ereill, addas i'r Afu, Treuf- tad, a'r holl anhwylderau aydl yo galw am Adgyfnerthydd cryl- itaol ae adnoddau giaugynyddui. Y mae yn anmhrisiadwv pan yis dioddef gan Anwyti, Pneucos)iz. cwsg neu bryder o unrhyw ftii, pan y mae teimiad cyffredin ft wendid a lludded ar y corff. kieu unrhyw afiechyd difrifol nxm lesgedd wedi ei achosi gan ddtffyg pEIDWCH QEDI. YSTYRIWCH YN A WR. Gyrwch am gopi o bamphled y tystiolaethau, a darllenwch y cyfryw yn ofalus ac ystyriwch ya dda, yna prynweh botelaid gyda'r .Fferyllydd neu yn yr Ystordy ag,4- af, ond pan yn prynu mynweh weled fod enw "Gwilym Evans" at y label, stamp, a'r botel, oblegid heb hyny nid oes dim yn -mirion- eddoJ. GWERTHIR YN MHOBMAN GWERTHIR YN MHOBMAN iSewa Fotelau, as. gc. a 4s. 6ch. yr asi Unig Berchenogion:- QUININE BITTERS MANUFACTURINO COMPANY, LIMITED, iLANCL^Y, Sortli Wiln.