Y Darian

Myfyrdod mewn Cystudd. a gwynt yn rhuo, ac mae'r nos yn ddu, Mae 'storm yn ymyl, clywaf swii ei throed; Aderyn bach, s.'i ben o dan ei bin, Sy'n c-wynfan draw yn drist ar frig y coed. Mae'r dail yn cwympo boh yn un aiC un, Nes gwneud y dderwen liardd yn nonth a llwm, A llithro wnant rel gwanwyn dros y ffin I'w beddau'n grin yng ngwaelod oer y Cwm. Mi welais rosyn ddoe, fel angel gwyn, Yn gwenuarnafocleli ar glawdd fy ngardd; Ond heddyw wedi gwywo yn y glyn, A llwydrew ar ei ruddiau gwynion hardd. Ai tybed y gostega swn y gwynt, Ac y daw sercn i oleuo'r nos, Ac y cawn glywed eta- megis cynt. Draw yn y coed, gi iiiada LI'l- fronfraith dlos. A ddaw y dail yn ol, yn gawod werdd, L ltar d ( l .ii *l ) ??ii ol, ?,n gtwo d werd d T. liarddu'r dderwen eto pan ddaw haf- Y goedwig oil yn gartref dedwydd eerdd, A minnau gyda hwy yn moli'm Naf. Ai tybed y car ft tu draw i'r bedd, Ar fryniau gwynion teg y byd a. ddaw, Gydfyw a dinasyddion gwlad yr hedd A thelyn euraid newydd yn fy 11awr Pwv v/yr na cliaf, y mac trugaredd Duw Yn llifo at hechadur, fel y mor; Am hynny pwy all ddweyd na byddaf byw r anthem eto gyda'r cor. Tieimrrjs. T R.LEVUS.

'4 Myfyrion ar Ddydd Gwener y Groglith. •> • f- Onid hwn Gwr cyffredin oedd Efe, edliwiwyd iddo mai Mab y Saer ydoedd. Methwyd ad- nabod Brenin mewn tlodi. Gwrthodwyd ef gan y rhai a ystyrrid yn bobl ddoethaf a. mwyaf cyfrifol eu hoes—llywodraethwyr cenedl. Fel "gwr dibris" y gwrthodwyd ac yr hoeliwyd ef ar bren, er i Pilat, gwr oedd mor gynefin a, phrofi troseddwyr fethu a chaellll1 bai ynddo. Do fe'i gwrthodwyd yn enw crefydd a Duw. Mae un dydd mewn hJwyddYII it elwir yn Ddydd Gwener y Groglith ac a fwriadwyd i'n hatgofio o'j farw Ef. Wrth gofio, tybed nad doeth a fydd,i.i lioll--I)e daethai eto yn y enawd, megis ag y daeth gynt, a dderbynid Ef heddyw ";ui arw«?inwvr byd ae eglwys ? Ai nid oes le i ofni y hyddai llewyrch ei air ar hunangarweh a- bydolrwydd yn creu cymaint gelyniacth inag ato heddyw a chynt? A advuaenai Ef ei hun? Dichou yr atebai rhywun y gwyr pawb bopeth am dano heddyw ac fod llu mawr ymhoh gwlad wareiddiedig ar ei enw ef He na. fyddai anhawster i'w aduabod a'i dder- hyn. Nicl ydym mor sicr o hyn. A chyd a hyn nid yw'n debig yr adwaenai ef mo'i hunan mewn nac egiwysyddiaeth na chre- doyddiaeth, na diwinyddiaeth. Alae'n eiwr y cai ganlynwyr, fwy llaggafocld y tro o'r lilaen o iiiith gwerinwyr syml, ond mae iiior siwr a, hynny na chredai nemor neb or penaethiaid na swyddogioll byd ae eglwys iddo htnlflyw mwy na clvynt. Y Cwesthiwr. Nid ydym yn synnu t'cthu o arweinwyr ei -oes gredu ynddo Ef. Fe olygai hynny y fath ehwyldroad yn (-it hegwyddorion a n hymarweddiiul. Uoedd mor anodd cael ganddynt gredu mai plant o'r un tad a hwythau oedd v publicanod a'r puteiniaid, ac y gallai hyd yu oed y rliai hynny fod yn nes i Devrnas Dduw na hwynt. Nid yw n beth i synnu ato y teimla urddasolion byd yr un anhawstra lieddyw. Oiid it* allwn 3ai na synnu at weithwyr a gwerin gwlad mor ddali i ystyr ac arwyddocad byvsyd a marvv'r croeshoeliedig. Nid yw'n frenin i r •gweithwyr. Y Groglith a'r Rhyfel. Pwysa cyHafan y cenhedloedd yn drwm ar feddwl byd heddyw, ond le a. hon heibio yn y, man, a goren po gyntaf yw dvmuniad pawb. Oji(I v mae'l' Groglith yn cin hat- gofio o rvfel arall, rliyfel a hory we-di i bob milwr ddycliwel i'w wlad. Ma.e'r wir frwvdr, wedi'r eyfan, yn ecrbyn drygau moesol ac ysbrydol—yn erbyn drygau a wnaed yn amlyeaeh nag erioed yn ystod y rhyftl hon. Ni wnaed "y dyn pec bod a'r anwjr hwnnw" erioed mor amlwg. Ni welwyd hnnangai'weh a hunangais yn ei gvveddau erchyllat mor benuchel. N i wd- wyd anfoesoldeb erioed mor ddigywilydd. Mae'r pren melitith a dylai ym mywyd byd yn plygn daa <'i hag!' ffrw;nh. Mae'r 'Groglith eleni yn ein hatgofio'n fwy nag erioed o'r hyn v bu raid i lesn o Nazareth farw o'i herwydd. Nid vw'r hyn a welwn gartref yn dpihvng o'r marw ar faes y gad I heh son amJod yn deilwng o'r abertli hwn- nw a wllaed ar Galfaria fryn. Rhagymadrodd. Ni alhvn Jai nag edrych ar v i'hyieJ fel rhagymadrodd i bethau nnvy. Hu'n ach- lystir i ddatguddio drygau, i ddadlennu'r twyll, yr hunangais, a'r trnVrliwant oedd yn llygru bywyd byd. Datguddiodd nod y bwystfil yn nhalcennau llu y meddyliwyd petliau gwcll am daziynt. Fe edy y vhyfel hon y rhai sydd yn y rhyfel uwch mewn cryfach safle i wvnelm ar y galluotxid sydd i'w herbyn. Byddant wedi cael tir new- ydd i sefyll arno, min newydd a1" f'uhari'an, a golwg newydd ar ddichell drygioni a'r di- frod yr anveinia iddo. Cwelliant. Prin yr aeth Groglith heibio er cof nym heb i ni synnu at yr anghydnawsedcl oedd rliwng yr hyn a welid ar y dydd a'r hyn y'n hatgolid o hono. Gwelitl dynion ieuainc, a i o ran liyany, a'i pennau yn y gwynt, ac yn ymdrabaeddu mewn peehod ar y dydd hwn heb iddynt gymamt a meddu l paham y gelwid y dydd yn Wener y Groglith. Ni chai Dyn leuanc y Groes mo'u J1)ed,(lwl am gvmaint a munud. Yr oedd yn well eleni can belled ag y gall em ni fii-iiii. Tybed a yw'r gylfafan yn dec-h- reu sobreiddio byd? Beth a ddywed y Groglith am y dyfodol? Son am ad-drefnu ar ol y rhyfel a glywir a r boh llaw. Nid oes o bosibl ormod o son I am hynny, onel yn ddiau y mae rhy ych- ydig o son am ail-eni. Yn y berw clywir weithiau sisial am hawliau cylalaf, Itryd arall am hawliau Llafur a Gwerin, ac am frwydro a. l'hyfela rhwng y naill elfen a'r llu.lt wedi'r el y rhyfel heibio..Buddian- nan bnddiannau! yw gair mawr pawli. Ni fu erioed well gair, na. gwell arwyddair, pan ddeallir ef a plum edryehir arno yn awyrgylch glir ac eang dynoliaeth gyfan, ond pan dynnir ef i lawr i ffosydd hunan- garwch a hunan-gais, y golygu rhvwbeth sy'n ddae.arol, yn anianol, yn gythreulig..Sonir llawer am "werin" heddyw. Beth a ddywed y Groglith wrthi hi? Dyma ddvwed Y mae ganddi devrnas fawi s wertMawr, ogoneddus, yn ei hym t" 'r; tViiannii heb na eliteddyf ifa • im aKi. <!all tynd i mewn iddj a gwoddi a gras yn diferu ar ci gwefus- au, Nid cyfalaf, na brenin, nac ymer- awdwr, na, rneiwtr na budr-elwyi- sy'n gyfrffol am y tyngu a'r rhegu a'r iaith aflan a lygra fywyd ienanc. Nid unrhyw orthnnll o'r tu ailan i ddyn sy'n gyfrifol am buteindra sydd mor gyff'redin, nes mae meddygoI1 yn griddt'an oherv.ydd yr afleii- did y rhaid iddynt ei drin. Nid unrJiyw orthrwm o'r tu all an i ddyn sy'n peri fod yn rhaid cael deddf i gau tafarndai am ddeg lieu un-ar-ddeg o'r gloch ar nos Sadwrn rhag i weithwyr gwlad dreulio'r nos i wario'r hyn a ddyIai fod yn gysur i'w gwragedd a'u plant. Y mae teyrnns ogoneddus gan y werin nad ydyw wedi ei gweled yn werth i'w meddiannu. A heth os oes i'r hyd Un sydd uwchlaw pawb eraill yn llywodraethu, a'i ewyllys ef ar i ddyn feddiannu'i deyrnas ei hun yn gyntaf dim. "A gelwir ei enw ef tesu, oblegid efe a wared ei Ijobl oddiwrth ei peehodau," oedd yr hyn a ddywedwyd am dano, "ac am beehod efe a gondemniodd bechod yn y enawd." Gwir orthrwm dyn yw pechod, a bydd raid iddo sylweddoli hyn. Cenad- wri'r Groglith yclyw-ymddatoclwc-h oddi- wroth rwyrnau eieh gwddf, cerweh yr hyn sydd dda a byddweh farw drosto os bydd raid. Bydd y rhan fwyaf o orthrwm byd wedi 4 symud pan ymedy a'i ■bechod, ac y rliydd gyfeiriad newvcld i'w fywyd, ac ni fydd yr helbul ynghylch bnddiannau yn llawer o Hinder ar ol hyn. Mao gorthrwm yn gadarn am mai gwerin lygredig, hunan- geisiol, gaetli i'w nwydau ei hun, sy'n pi wrthwynebu. Dywed un heddyw mor groew a ehYllt-" Ni fynnwch chwi ddyfod a taf Fi." Mae lien stori Eden yn ddigon gwir—na ellir bwyta o'r ddau hren. Dilynwyd Gwener v Grog gan y dydd cyntaf o'r wythnos,- a'r Tesu'n codi. Pan edy'r werin hithau ei jiheehod, ac y hydd Calfaria'n ddell'j-yd iddi, fe dyrr gwawr atgyfodiad arni. Dechreu Atgyfcdi. Roedd Iesu'n dechreu atgyfodi cyn iddo farw. A fu neb yn y fath helbul a rhai a geisiant gael y cyfiawn oddiar eu ft'ordd? Seliasai'r Sanhedrim ei dynged eisoes a thvhient y byddai'n esmwyth arnynt byth wedi ei farw Ef. Ond mor fuan y dec-h- reuodd eu blinder. Daeth protest Pilat a.c hyd yn oed Herod ar on traws—nad oedd- ent Iiwy'n cael ynddo Ef ddim bai. Edrychodd y milwyr ar "yr hwn a wanas- ant," a thystiai'r Canwriaid yntau—"Yn wir Mab Duw oedd hwn." Yr oedd egni bywyd yn gwefreiddio awyrgylch >■ Groes. Daeth nendefig i geisio'i gorff i'w fedd new- ydd ei hun. Bu raid i'r Iddewon druain ar ol ei ladd gael milwyr i wvlio'i fedd. Ni fu en goruchafiaeth dybiedig hwy ond dech- renad gofidiall newydd iddynt. Dilynwyd y dydd Gwener hwnnvr gan y "dydd cyntaf o'r wythnos." Pan ddel v werin at v Groes. a dilyn yr Hwn a fu farw arni, fe sigla seiliau hen garcbarau eto. ac fe syrth- iant o honynt eu liunnin. Ku eaethiwed eu hunain i'r enawd sydd VI1 cymiat y gorth- rwm yr ochneidia'r bob! dano.

Y Cymdeithasau Cymraeg. i I CYMREIGYDDION GORSEINON. r Bu Gwyl Ddewi yn fwy poblogaidd yn I ('in harclal elení nag erioeci. Cynhaliwyd cyfarfod y Cymreigvddion yn y Taber- nacl, Capd y Methodi.stiaid Calfinaidd Seis- nig, a daeth yno lond yr adeilad. Nid 11 i bawb eistedd, er gwthio a dyfeis- o(?c i d le i io. LIawen iawn iyddm gennym weld cyf- ¡ arfodydd v Gymdeithas banner cystal ?, hyd y gaeaf. Llywyddwvd gan y Bonwr T. Jones, Llywydd y Gymdeithas, ac ysgol- feistr vr ardal. Cymerwyd rhan mewn un- a.wdau, deuawd. gan y Bonesau M. -It. Thomas a L. M. John, a'r Bonwyr J. M. Thomas a. H. Roberts. Adroddiaclau gan y Fonesig M. Afan Jones. Er mai leuanc yw hon, mae ei ehyflawniadau yn addaw petha gwych. Canwyd ar y erwtli gan y Bonwr W. J. Looker, arweinydd cerdd Brynteg. Datganwyd nifer o Alawon Cymreig gan Gor 0 Ferehed .yr Ysgol Ddyddioi, dan arweiniad y Ponesig Wil- Hams, yr ysgo)feistn's, a'r Fonesig Bowen Y'n cyieilio, yr hon héyd a i,oclclod(-i unawd ardderchog, nes ei gorfodwyd i ail- ganu. Yr oedd saith-ar-hugain o'r merch- ed bach hyn mewn gwisgoedd Cymreig o r hen ddull. I CYMREIGYDDION MERTHYK. DARLTTH GEIlDDOliOL Ali "ALAW DDU." Nos Wener, y 22ain, yn Hope Hall, Merthyr, traddodwvd darlith gan Mr. V\ J. Canaid Thomas, Merthyr, ar y cerddor adnabyddus, "Ala w Ddn," yn cael ei gynorthwyo gan barti o leisia u cymysg detholedig. Rhoddwyd gan Mi-. Thomas bortreiad byw o hanes y gwrthrych fel cyfansoddwr, arweinydd, a golygydd. Canwyd yn ystod y eyfarfod ddetholion o waith Alaw Ddu fel y canlyn: — Ion, "Glanrhoudda," gan y Parti. Can, Cur- weh yr Jlaiarn," gan Mr. Curtis, Peny- darren. Canig, "Y Gwliihyn,- y Parti. I Can, "Y Bwthyn yng nghanol y wiad," gan Mrs. Meredith. Canig, "Ffynnon ger fy mwtii," y Parti. Adroddiad, "Yr i lesu," Madam Curtis, Ponydarren. Can, "Gwenü Fwyn." Mr. Tom Morgan, Aber- eanaid- d&kiv# "Cledd fy Nhad," Mr. D. H. Walters, Ab^ivan'aul, ac hefyd rhkngan newydd (ysgrifenuwyd i'r amgylchiad), "Nos Delao" ganMr. Canaid Thomas. Cyn- liigiwyd pleidlais o ddiolchg'arwch i'r dar- ) lithydd gan Mr. Tom Price, Merthyr, yr hwii hefyd a adroddodd amryw o'r diddan- ion a fu rhyngddo ef yn bersonol ag Alaw Ddu, ac eiliwyd gan y cerddor ad- llabyddus. Mr. Richard Davies, Gellideg. Cafwyd hefyd air gan Mr. W. O. Joneii (Eos y Gogledd) yn ystod y cyfarfod. Ter- fynwyd gyda "Hen Wlad fy Nhadau. Cadeiriwyd gan Air. J. B. Lewis (loan Bydir). Rhoddwyd y ddarlith hefyd ar nos Fereher, yr 20fed. o flaen Cymdeithas Cymreigyddion Heolgerrig, Merthyr.

At Feirdd y Darian." Annwyl Gyfeillion,—Gwelsoch fy mod wedi penderfynu l'hoddi clorian farddol y "Dariiiii" yng ngot'al rhywun. arall. Yr oedd Watcyn Wyn yn arfer dweyd fod yr hwyl a'r a-bri llenyddol a barddol yn deehren gwanhali wedi i'r bardd ncu'r Henor fynd dros ei banner cant oed. Bid a fynno am hynny, iiiae YT) sicr o fod yn ffaith wedi taflu ugain mlynedd arall y tu- draw i derfyn Watcyn. Credaf nad oes neh ohonoch yn barod i warafun i mi ymddiswyddo. Yv wyf wedi dal clorian fai-ddol y DAIMAN ers dros ddeugain mlyn- edd bellach—cyfnod meithach na nemawr neb yng Nghymru mewn cysylltiad a'r un newyddiadur. AVrth roddi y glorian 0 m Haw, yr wyf yn dymnno diolch i chwi i gyd am eich ffyddlmldeh ac am eich am- ynedd mynych o dan amgylcliiadau prysur yma. Ond mae mwy o feirdd y DARIAN wedi mynd yn rhy bell i dderbyn fy niolch- ?arwc]i presennol. Faint o feirdd deugain mlYlwdd yn ol sydd yn fyw heddyw? Cyfnod cynhyrchiol ar faes yr awen oedd hi pan ymgymerais a gofal clorian farddol y DARIAN yn llefnyn 28ain oed. Y pryd hwnnw yr oedd wn yn gorfod gwyntyllu yn galed, er mwyn cadw lie i bethau eraill. ond credaf i'r gwyntyllu eaied hwnnw fod yn foddion i loewi liawer awen, a ddaeth yn anrhydedd i'n gwlad wedi hynny. Yr wyf weithiau yn ceisio eofio pwy oedd beirdd y DAnIAN ddeugain mlyjiedd yn ol. Ond mae yn hawddach cofio pwy o honynt sydd yn fyw lieddyw. Ycyhdig yw en nifer —Tawenog', y Di-yw, Tewit. Ben Davies, Pennar, Ciymlyn, Eilir Mai, Ap Valant, Toan Dulai's, Cynffygwy.son, Dyfed. Merfyn, Carw Cyn on, Cadifor, Perllannog. Dyna nhw hron i gyd, mi gredaf. Ofer ceisio enwi y llu a. hnnasant yn ystod y cyfnod maith. :lIne bylchau mawr yn rliestr beirdd Cwm Tawe aJr cylch yn unig. Oddiyno y deuai y Ilifeii-iaiit barddol ddeugain mlynedd yn 01. Ond waeth yn y byd i ba gyfeiriad yr edrycliaf gallaf ddweyd gyda Cheiriog: — "Mae eonedlaeth wpdi niynd, A chenedlaefh wedi dod." Yr oedd y beirdd oedd am "weI'd eu henwau mewn print" yn llawer lluosocach ddeugain mlynedd ynol nag ydynt yn awr. Yr oedd gormod o waith caboli y pryd hwnnw i gael y golofn vn deilwng. Yn ystod treigliiyl y hlynyddoedd, daeth vr (-L).,iii hpirdd i wneud eu gwaith vii well. "V n ystod blynyddoedd cyntaf y DARIAN yr oedd y gyngbanedd yn oriiiod o ddirgel- wch i hanner y beirdd ienainc. Ond daeth- pwyd trwy y rhwystr hwnnw. Yn ystod y blynyddoedd diweddaf ychydig iawn o feirdd ieuainc sydd yn 1aro ell crimogau yn erbyn rhwywtrau y gynghanedd. Nid yw beirdd y DAHIAN wedi rhedeg ar ol y breuddwydwyr diweudar, a gallaf eich sicrhau fy mod wedi ymt'alchio yn hyn laweI" "iith. A,L-io yr amser yn rhy brin yn awr i bendronni nwchben barddae cyn y gellir ei dehongli. Gyfeillion annwyl, derbyniweh eto fy niolchgarwch trylwyraf, ac os y caf ychydig flyuyddoedd dros ben yr addewid, ni gawn nmbell ymgom eto ar faes y DARIAN. —Yr eiddocb, BRYNFAB.

Colofn y Celt. GAN DDYFNALLT. Misolyn Celtatdd. Daeth yma air v dydd 0'1' blaen oddiwrth yr Anrhydt.ddus Erskine, o Marr, yn datgan fod yn ei fryd yn iinol a dyinuniad caredigion y dclfryd Celtaidd i gychwyn cy- hoeddiad ruisol Celtaidd yn union wedi y deloli- i-hyf'(,l i ben. Bydd a fvnno'r misol- yn a diwylliant ac a g^ leidyddiaeth Gelt- aidd. Bydd ei gynnwys mewn Cymraeg, y Wyddeleg, y Gaeleg, y Lydaweg, ynghyd a rhyw gymaint mewn Ffrangeg a Saes- neg. Bydd ei wleidyddiaeth yn 1101101 Geltaidd, heb fod a fynno nemor ddim a'r math o wleidyddiaeth y sydd mewn bri yn y byd Seisnig. ac yn sicr, bydd ei ergyd vn Uym yn erbyn pob dim ag arno ddelw imperialiaeth. Y mae'r hyrwyddwr gwiat- gar wedi sici-hiit cydymdcimlad a chefnog- aeth mawr yr Iwerddon a Uydaw, a cheisia gennym ymholi a fyddai'r anturiactb yn dehig o gefnogaetL yug Nghymrn. A fyddai'n orrnorl i mi ofyn i'r Golygydd, Bora, Sam yr Halier, Ap Heiin, etc., i ddatgan en barn modd y gall ein cymrawd ymorol ati i barotoi. Yn sicr, yn yr ail- adeiladu mawr bydd angen JIenyddiaeth I addas. Safle a Rhagotygon yr faith. Y papur cyntaf yn Adroddiad y Cyngor Celtaidd yn Birkenhead yn eiddo'r prifardd Gwynn Jones ar "Safle a Khagolygon ltitli ( a Lien C-ymru ar hyn o bryd." Ymdrill- ia'n gyntaf oil ar later yr iaith, a rbvdd i hi y;ipohvg 'wr a nniiiwl ar gweitiwn nad yw'n hawdd traddodi arno yn ddiragfarn. Und gan y dyfynna'r Gwynn y ffeithiau a'r Ifynonellau yn famd, nid oes modd osgoi'r gwir plaen. Seilia'i gasgliadau yn lieunaf ar Gyiriliad 1911. Gallasai, yn hawdd, gael defnyddiau ycliuanegol a gwerthfawr dros ben yn Adroddj'adau Cwrdd Misol v Metliodistiaid ynt Ylorgaiuiwg a Chwrdd Chwarter y Bedyddwyr yn yr I un Sir. Sut bynnag, y mac')- fFoithian yn ddigon taraw- iadol, yn ol y eyfrifiad ei hun. Nodwn vn unig rai o'r prif ffeithiau, gan fod ei iiiiig rai 4) 1)1 1 1 gasgliadau bron yn liollol vi, iin peth a'r eiddom ni mewn pamffled a gyhoeddwyd gan Mr. E. T. John, A.S. ryw dair blyn- edd yn ol. Allan o 2,420,921 o bobiogaeth yng Nghymru yn 1911, yr oedd 85 o bob mil yn siarad Cymraeg yn unig, a 350 o bob mil yn siarad Cymraeg a Saesneg. Yr oedd felly tua 1,052,700 yn siarad Cymraeg yn 1911. Yr oedd y cynnydd yn nifer siaradwyr Cymraeg yn 1911 o gymharu a 1891 yn 142,411, ac yn 123,376 0 gym- harn a 1901. Ond ni chynhwysir liyd yn oed amcangyfrif o siaradwyr Cymraeg y tu allan i Gymru yng Nghyfrifiad 1911. Ar sail Adroddiad Southall y tyn y Gwynn ei gasgliadau ar v pen liwn. Tybia fod am- cangyfrif Southall o 1.40,176 o'r dosbarth yrna yn Yn ychwanegol at y nifer yma y mae fan leiaf 5,000 o Gymry ym Mhatagonia. Yn sicr, -nid yw felly ymhell o'i le wrth llOuni fod dwy filiwn heddyw yii siarad Cymraeg. Diddorol iawn yw'r pwynt a bwysleisir yn y pa pur fod carictoi- iaith iafar trw v Gymru pa un bvn- nag ai Cymraeg ai Saesneg y .))o yn nod- eddiadol Gvmreig. Arddull (Aviiii-eig sydd hyd yn oed yn y parthau hanner Seisnig. Ar y llaw arall y ma(> olion lawer o arddull Seisnig ar iaith lien. Dyna wendid amlwg llawer o weithiau llenyddol y ganrif o'r blaen. Yn sicr, nid yw dadl y tsawl a ddywed mai Saesneg hiau'r oruehaiiaeth yng Nghymru heb rym. Y mac'n fitel- dyrys pan roddir iddo ystyriaeth fanwl.

Dr. Ivor Thomas. Dydd Gwener diweddaf. yng Nglanaman, claddwyd gweddillion Dr. ]-or Thomat- Arolygydd Ysgolion Ej Fawrhydi, Aber- tawe. Un o fechgyn hoffusai' ei genedi oedd efe, ac ni fu gan yr lesu na Chyraru well If rind. Gresyn i'w haul fachlud, ac efe ond tWl 40 oed. Clywsom am da;w'n ddiweddar stori dlos iawn sy'n werth ei chroniclo. Gwehvyd ei fod wedi newid ei eisteddle yn ei ac ni wyddai neb mo'r rheswm, ond dargani'uwyd ymhen tipyn fod o gwmpas ei eisteddle newydd rai hen chwiorvdd yn i-istodd nad oedd yn rhyw dda iawn arnynt; deallwyd mai boti gerllaw i'r rhai hynny oedd ei amcan ac na wyddai mo'i law aswy beth a wnelai ei law ddeheu pan vsg.vdwai law a hwynt. Fel Un arall nesaodd efe at y tlawd yn hytrach na phellhai: eddiw'rtbo. Diptli llu o wyr goreu ei genedi i'w angladd. Trefnwyd y gwasanaeth gau y Parch D. Price, Bethtvs- da, Abertawe.