Papurau Newydd Cymru
Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru
5 erthygl ar y dudalen hon
Y Cywro a'r Rhyfel.' i . i
Y Cywro a'r Rhyfel. i Ysgrifennu'r Hanes: CynJIun Arglwydd Treowen. GAS WLATGARYYl?. Ychvdig yn ol y-sgrifennais air i'r Darian" ynghylch hanes Cymrn ynglyn a'r rbyfel a'r paratoadau a wnaed i'w gyhoeddi. Mae'n hysbys hellach fod Arglwydd Tre- owen wedi ymgymeryd a golygu'r gwaith a bod Cymro am 11 vvedi neilltuo deng mil o bunnoedd er digolledu'r argralfwyr, os .try'r cynllun yn fethiant mewn ystyr ar- iannol. Mae'r oyhoeddwyr hwythau wedi ymrwymo i ddwyn y cyfrolau allan a'u gwerthu am bris rhesymol a pheidio gwneud yr un geiniog o elw c'r anturiaeth. Os digwydd fod peth arian yn weddill wedi taliir ti-euliiii fe'u trosglwyddir i Gronfa Cofeb Genedlaethol Gymreig ynglyn a'r jhyfel. Dyna amlinelliad bras o'r cynllun. Teg dweyd iddo gael ei gychwyn er's amryw fis- ocdd. Owblhawyd y trefniadau er's tro, mae Arglwydd Treowen a'i staff yn prysur gasglu defnyddiau, a'r cyhoeddwyr yn harod gyda'u holl drefniadau hwythau. Ni fwriedir dwyn y gwaith allan yn ystod y rhyfel, ond fe ymddengys gynted ag y bo modd ar ol cyhoeddi heddwcli. Bu son betli anuser yn ol fod Pwyllgor Llyfrgell Genedlaethol Cymru yn symud i'r un eyfeiriad ar gais yr Uchgapten David Davies, A.S., Uandinam. Nid yw'r (-,yn l liin liwi-i, fodd cynllun hwn, fodd bynnag, mor ehang ei gylch a'r llall, ae nid oes sicrwydd, hyd y gwn i, a fwriedir ei ddwyn i ben. Pan soniwyd wrth Arglwydd Treowen am awgrym Cyngor y Llyfrgell, atebodd yntau: "Yr unig eglurhad y gaJlaf fi feddwl am dano yw bod dau ddyn wedi meddwl am yr un-peth. Cefais lythyr gan Mr HalJin- ger, y Llylrgellydd yn Aberystwyth. Son- iai am y peth wrthvf, ond hanes yr Adran Gymreig o'r Fyddin (sef y catrodau Gymreig fu'n cydymarfer yng Ngogledd Cymru cyn mynd i Ffrainc) sydd ganddo ef, a. hynny yn unig. Mae'r gwaith a ym- ddiriedwyd i mi yn 11awer elnmgach na hyn, gan ei fod yn cynnwys hanes pob .wrfflu o Gymry yn y Fyddin a phob Adran Gymreig yn y Llyriges, ynghyd a phob mudiad a gyehwynwyd yng Nghymru ynglyn a'r rhyfel." Ysgrifennodd Arglwydd Treowen at Mr Ballinger gan fynegu mai peth hollol afreidiol oedd cychwyn mudiad newydd, ac un arall wedi ei gychwyn er's amser ae yn gwneud yr un gwaith. Ymgymerais a bod yn olygydd yr hanes cyn belled yn ol a'r haf diweddal," vchwanegai Arglwydd Treowen, a gwneuthmn rai paratoadau ynglyn ag of cyn i mi fynd drosodd i'r Cyfandir yn yr Hydref. "Bum hefyd yn At-- kinson, y gwr sydd yn gof,-tl,ii am gofnod- ion milwrol yn Swyddfa Rhyfel, ac mae'n debyg bod y Swyddfa wedi hysbysu awdur- dodau'r Wyfrgell fy mod i eisoes wedi dechreu ar y gwaith a awgryment hwy. 0 bosibl mai dyna para yr ysgrifennodd Mr. Ballinger ataf ii. Yr oeddwn i cyn hynny wedi tynnu braslun o'r gwaith ac vmgynghori a'r„ cyhocddwyr (set Cwmni'r "Western Mail") yn ei gylch ac yn arb en- nig ynghylch y darluniau. Bwriedir i'r rheiny fod gryn lawer yn well na'r cvfFredin." Cafodd gohebydd ymgom a'r Uchgap- ten David Davies vnghylch vr un mater. "Pan alwyd sylw Pwyllgor y Llyfrgell at y peth," atebai, "ni wyddwn i ddim am v mudiad arall. Rwy'n cydolygu'n hollol a'r hyn a ddywedwyd ynghylch gwneud yr un gwaith drosodd drachefn. Y rheswm [Jam y ceisiais i gan Bwyllgor y Llyfrgell symud yn y mater oedd fy mod yn ofni, os na wneid v gwaith yn awr, y buasem yn colli'r cyfle am byth. Mae angen beunydd vn dwyn ymaith y rhai a wyddant fwyaf ,ii-ll. orchestion gwroniaid Cymru, ond hI cilid trysori'r hanes pe ymgymerai rhywun a. chasglu'r defnyddiau yn awr. Diameu D'cnnyf y cyflwynir y peth eto i sylw'r yllgor, ac v rhydd yntau ystyriaeth bellach iddo modd y galJom oil gydweithio: Mae hwn, wedi'r cyfan, yn gyfnioldeb sy'n pwyso arnom oil fel eenedl." Da gennvf fod y naill ochr fel y llall yn a wyddus am gael coifadwriaeth deilwng « u asanaeth Cymru yn y rhyfel, ac yn barod i crydweithio a'i gilydd. Gan nad yw c w. ariannol ddim yn y cwestiwn ma^n ddi- amen y ceir undeb a chydweithrednul rhwng pawb a alio fod o wasanaeth i i mudiad.
Advertising
pr¡e¡,- i'1lJ'.   ??'K3B??? ? Mwy gwerthfawr y'nt i mi na'r aur coeth-arbedasant fy mywyd." A^wyddion Cyffredin Piles alt- Gravel. Poen yn y Cefn, y Lwynau a'r Coluddion, Dwfr Poeth, Dwfr Ataliad, y Bledren yn gyffrous a phoenus, Gwaew, Colic, y Cylla yn chwyddo, Rhwymedd, Diffyg Traul, Surni ynvrYs- tumog, Cwsg Anesmwyth, Teimlad Marwaidd a Chyse-lyd. Bias Annymunol yn y Genau, Biliousness, y Bendro, Nychdod, Diffyg Anadl, &c. 17 FIFTH AVENUB, QUEEN'S PARK. LONDON, W, Rhagfyr 17eg, 1913. I ANNWYL SYR i Yn y dyddiau hyn, pan y ceir diluw o dysfciolaethm i Wa',Ianol F^ddysjin- iapthau, teimlaf nddiar yr hyn a wn trwy brofiad pprsonol, arn dros ddpng nalynedd ar bngain, y dylwn ddwyn tystiolaeth ffvddlcm i'ch Pelenati gwir werthfawr at y PILES a'r GRAVEL. Dro ar ol tro bwriadais ysorifennu atoch, ond oedais hyd yn )-an. Gwn am eich P^lpnau er's dros ddeng mlynedd ar hngain, a chymeiadwyais hwy i ddwsinau o bnh1. gan roi amryw flychau i eraill er mwyn eu ftymud i roi prawf arnynt a dywedaf yn ddifl^esgni na welais hwy'n ropthu a rhoi iachad priopd, pa.n rodd 4i y e'Af brawf teg arn- ■vnt. Yn yrbwanegol, credaf yn gydwybodol ei bod y feddyginiaeth oreu ar y farchnad heddyw at y PILES a'r GRAVEL, ac nid wyf byth heb Flwch o No. i yn y ty. Gellwch dd foyddio'r llythyr hwn fel y mynoch pqrod wyf i wynebu unrbyw un i dystio i werth mawr eich pelenan. Teg yw i mi ddweyd yr ypgrifennir byn gennyf yn hollol o honof fy hun, heb fy nghymell n ewn nnrhyw ffordd gan neb. Ni wyr neb fy mod yn ysgrifennu atoch. Cynhvrfwyd fi i I ysgrifennu gan y llu mawr o gymeradwyaethau i feddya;in »ethau diwerfch at y Piles a'r Gravel a ddaeth o dan fy sylw personal droion. Hyderaf na ystyriwch fy llythyr yn orfatth, gan mai un gwael wyf am ddweyd fy meddwl yn gryno. yn gryno. Ydwyf, yr eiddoch yn gywir, WILLIAM TYLER. Y mae y Feddyginiaeth werthfawr hon i'w chael mewn tri ffurf No I., George's Pile and Gravel Pills 'label wen No. 2. George's Gravel Pills (label las) No 3- Pills for the Piles (label goctO Gwerthir y Pelerii Byd-glodus hyn ymhob man, mewn Blvchau 1/8. a 3/. yr un. Gyda'r Post am 1/4 a 3/2. Goohelwch Dvjyllwyp I E. George, Successor to J. E. GEORGE, imv.R.P.S., HIRWAIN, hMmm, 0604M A A Bapur. Rhoddir 5/6 y cant am Bapur cJmysg unrhyw liw neu ansawdd GAN Mri. 1 hoi. Owen a'i Gwmni, Cyf, GWEITHIAU PAPUR ELY, CACiRDYOD (ELY PAPER WORKS, CARDIFF). Rhoddir benthyg Sachau a thelir y cludiad. Anfonwch am fanylion.
HEOIYCYW. I HeolycyW.I
HEOIYCYW. I HeolycyW. I Nos Fawrth. y Pasg bu cyfarfod cystad- leuol ym Methel Newydd dan nawdd y boeligyn ieuainc. Buddugwyr: Adroddiad i blant o dan 14: 1, Howell Edwards; 2, lOvan Idwal James. XTruuvd i blant dan 10. j <)ed • 1 Katie Owen; 2, Vivian Mias Owen. Ystori: 1, .T. L. Morgan. Unawd Soprano: 1, Miss Maiy r. Thomas. Dar- j l?n: cyd?ddugol_ T. M Owen a William Thomas. Unawd Tenor: Mr. W. H. John. l r T). leyshon, Araith ar y pryd: 1, Mr. D Ley-shon. j Bryncethin. Pedwarawd: 1, T. L i Uwen a'i gyfeillion. Canu r don, (Jwilym." i rai dros 40: 1, J. L. Morgan. rnawd bass: 1, Mr. T. M. Owen. Dcuawd- I. Misses Mary a Jennet Edwards. Ad-, ioddiad agored: 1, Howell Edwards. IJvthyr Caru: 1, Mr. Morris Meredith. Her-unawd: cydridd, imri. T. M. Owen a f) Levshon- Un parti ddaeth ymlaen i irvstadlu ar y don, "Min yr Afon," dan \veiniad Mr. T. M. Owen, a chafodd y wobr. LIcngyFarcnwn Gor IIeolycyw AR eu; gwaith yn eipio'r wobr a'r gadair yng' vnocfwr Gwener v Groglith o dan ar- "lurviad ifr. Evan Howell, allan o bedwar n gGrau.-Creuddyn,
. Beirniadaethau. !
Beirniadaethau. EISTEDDFOD HERMON, TREORCI, Sroglith, 1918. Beirniadaeth ar y Tonau ar Emyn 60 yn y Caniedydd Newydd." Daeth 23 o donau i law. Y mae eiddo Emlyn y Miiwr, Pererin, T'yrd yn Nes a i Duleisydd yn wallus mewn cynghanedd a chynllun, a dim yn neilltuol yn yr alaw. Y mae eiddo St. Tydvil, Haydn, Emlyn, Gwitym, Ap Tawe, Viking, Clement, Glan Ogwen, Silurian, Ap Gwilym, Schubert, Caradog, Odlau, Glan Tawe, ac Elvey yn cynnyg yn uwch. Y mac ganddynt alaw mwy pwrpasol i'r geiriau, yn gywiraeh yn eu cynganeddion, er yn wallas mewn cyn- llun. Yn y dosbarth blaenaf y mae A Cap- pelia, Umana, Darren a Bugail. A Ca,ppella.- Y mae gan hwn don a llawer o urddas yn perthyn iddi. Gallasai fod mwy o amrywiaeth yn yr alaw, ac o'r braidd mae yn suitid y bedwaredd li, nell. Y mae y gynghanedd ar y cyfan yn dda. Y mae gau berthynas yn bar 29. Y mae y cynllun yn dderbyniol. Umasna.—Y mae gan hwn don dda—alaw rvmus a naturiol. Y mae rhai gwallau y ii ei gynganeddion—7fed heb ei adfer yn bar R, 5au dilynol yn bar olaf ond un. Kawdd canfod mai esgeulustod sydd yn gvti'iol am hyn. Y mae'r cvnllun yn deln. Darrel1.-Ton dda eto. Camgymeriad ydoedd rhoddi yr un gerddoriaeth i'r 3 a'r 4 linell a'r ddwv gyntaf. Y mae'r gyng- hanedd yn lied dda. Dengys gryn dipyn o allu yn yr ail adran. Y mat'r cynllun yn weddol. Bugail.—Y mae gan hwn don wir dda- yr alaw yn llyfn a phwrpasol, y cynganedd- ion yn amrywiog a chywir, a'r rhannau iuewnol yn felodaidd ac; nid megis cerrig Hanw. Hefyd, mae ei gynllun yn foddhaol. Ton Bugail yw'r oreu, ac y mae yn wir deilwng o'r wobr. J. Bp WEN. Perth, Rhondda. I EISTEDDFOD HI R WAIN. I Llythyr Milwr o Faes y Cad at ei Cariad. Fe ddaeth deg o gyfsansoddiadau i law fe farnodd y rhan fwyaf ohonynt mai eu gwaith oedd ysgrifennu hanes macks y gad -gyinaint ohono ag a allai basio'r Censor. Ycliydig iawn ohonynt hefyd sydd yn ym- atal rhag yr hen ffordd ystrydebol o ben- tyrrii ymadroddion chwyddedig am eu car- iad cynnes tuag at y ferch 'hyd angeu,' etc. Anhepgor llythyr da ar gyter Eis- teddfod ydyw anghofio'r Eisteddfod a'r beirniad; ac yma i ddyn ei osod ei hun yn milwr yn Ffrainc yn meddwl am ei riain yng Nghymru. Wedyn ni a garem weled ac adnabod y milwr Cymreig Pry- deinig yn ei wir gymeriad; ei afiaith, a'i obaith, a'i ddewrder distaw. ;Pa syiinwyr sydd mewn ysgrifennu traethawd o'r ffos- ydd neu daflu hen hanesion am frwydrau yn eu waed o flaen ei riain? Dyna'r hyn vn bendant na wna'r un milwr. Dyna'r unig safon i farnu llythyr o fath hwn wrtlii. A rhaid dywedydyd mai siomedig yw'r gystadleuaeth. Y mae yma gyfan- soddiadau purion, o ran iaith, a phethau felly. Mae'n wir y ceir hen gyfeillion fel rhiaint am rhieni, a pa rai fel rhagenw perthnasol a phethau eraill y mae heirn- iad yn blino eu dywedyd drosodd a thros- odd. Y mae wyth o'r cyfansoddiadau hyn vn eu rhannu eu hun i ddau ddosbarth o ran safon lenyddol er nad oes cymaint o wahaniaeth rhyngddynt yn yr ystyr honno ag a geir weithiau. Ni a ennwn ynghyn-j taf Llais o'r Ffosydd, Madog, Victor, John, Caradog. I Yehydig yn uwch, eiallai, cavvn 1 ini, Trefor, ac Alun Mabon. Y mae tipyn mwy o swn llythyr yn ys- grif Owain Wyn, ac iddo ef felly yr ydym ni'n dau'n dyfarnu'r wobr. FRED JONES, J. TYWI JONES. Q,N.—Y mae'r pwyllgor. wedi gorchymyn fod llythyr llaydn Davies allan o'r gys- tadleuaeth am mai llythyr Saesneg yw. BEIRNIADAETH Y DON GYNULL- I EIDFAOL. Uerbyniwyd pymtheg o donau. Mae rhai o'r tonau yn ganadwy ac yn ar- (klang-os gallu yn y gelf o gyfansoddi. Murmur Cynon.—Nid ydyw Murmur Cynon wedi ysgrifennu ei don yn gywir, parthed nodiant. Mae y llinell olaf yn hollol anghywir. Astudied y ffordd i ys- grifennu yr Hen Nodiant yn briodol. Oeir gwallau cynghanedd yn y don hefyd. LIew y Waun.—Y mae hwn eto yn gyfaill calon i Murmur Cynon. Nid ydyw wedi bod yn ddigon gofalus gyda'g ysgaifennu y don yn gywir mewn nodiant. (Gweler y copi). Gwallau mewn cynghan- edd, megifi pumedau dilynol. Ymgais dda am alaw. Gwersyll Hedd.—Ymgais am alaw ganadwy. Ac y mae hwn eto yn sefyll yn i? i lawr yn y gystadleuaeth nag y buasai, am mad ydyw wedi ysgrifennu ei don yn gywir. Credwn ei fod wedi gadael octave marks allan, neu os nad ydyw y mae y don fel y mae yn ymddangos fel trefniant i leisiau meibion. Lennard.—Dechreua efe gydu- llinell gyfan o don arall. Hefyd mae ganddo wallau meis. pumedau cudd a phumedau dilynol. Mae yn dechreu ei don yn y major mode, ac yn gorffen yn y minor mode, yr hyn a gondemnir gan ramadeg- wyr cerddotol. Utica.—Hen a llwydaidd ydyw'r wisg yma, a chynnwys y don rai gwallau. Hefycl y mae yn ansicr yn rhai o'i gordiau. A .B.C.—Y mae tine y don gynulleidfaol yma, ond ceir amiywiol wallau ganddo. (Gwel y copi). Student.—Rhannau gwan ac anniddorol sydd yn I-OTI. Nid yw'n gafael. Hefyd nid ydyw y gynghanedd yn glii* oddiwrt/i wallau. Br hynnv y mae "melodic I ymu. Aelwyd Cyunu -Gormod o arddull y rhangan sydd yn y eyfanseddiad hwn Ail- aroddir y rhan olaf, ae nid oes dim ar- bennig yncael ei gyriaedd wrth4 wneyd hynny. Cordiau gwan Dewi.—Alaw ganadwy, ond cyn'ghanedd wallus niowi. rhai llineliau. Ceir ynddi gyffyrddiadau diddorol. A-iawydd.—Dim tarawiadol, ac nid ydyw yn adfer y dominant 7th yn gywir. Er hynny gall hwn wneud cyfansoddwx der- byniol ond iddo astudio. Dyniuniad.-lb-m.i ni mewn hyd llwch yn awr, ac y mae ei adnoddau yn fwy cyfoethog. Gwna ymgais am newydd-deb yn nhrefniant ei don. Esgenlus ydyw mewn cywirdeb cynghanedd. Alford.—-Ton weddol gywir parthed cynghanedd, ond yn colli mewn effeithiol- rwydd. Ctolomen yn Trytiar.-Ceir rhai gwallau mewn gramadeg cerddorol yn y don hon eto. (Gwel y copi). Alaw esmwyth ac o symudiad canadwy, feallai ddim yn hollol wreiddiol, ond y mae na.ws y weddi gan hwn. Hefyd cawn ddatblygiad yma. Wagner.—Alaw fwy gwreiddiol na "Colomen yn Tiydar." Ac y mae yn nod- weddiadol o'r don gynulleidfaol. Nid ydyw y ffurf bob amser yn foddhaol. Cawn gynganeddion celfydd ganddo, datblygiad ac esgyneb a. gorffen y don mewn di- ddordeb Giraldus.—Ton naturiol, weddigar ei harddull- Digon syml i'w chanu yn y cyfarfod gweddi, ac eto yn cynnwys el- fennau coethder. Gallai yr awyrgylch fod yn fwy gwreiddiol o. bosibl yn yr alaw, ond y mae yn don gywir, yn cynnwys ad- noddau cynghaneddol, datblygiad, ac y mae yr arddull' yn gysegredig a defosiynol. Wagner ydyw'r meistr mewn celfyddyd, ond Giraldus ydyw'r cerddor awengar. Ac y mae Mr. W. J. Evans, Aberdar (fy nghyd-feirniad) a minnau o'r farn fod teilyngdod y ddwy don yn gyfartal, felly yn cyhoeddi Wagner a Giraldus yn gyd- fuddugol.—Yr eiddoch, T. J. Morgan, Gwmbach; W. J. Evans, Aberdar. Mr. AbTaham Watkins, G. ac L.T.S.C., Aberdar, ydyw Wagner, a iVr. Eddy J. Davies, Hirwann,, ydyw Giraldus.
! IGlan nan Plena.
Glan nan Plena. Nos Fawrth, y SCain o Fawrth, calwyi. cyngerdd o radd uchel ym Mrvn Scion, Tonmawr, dan naw d d Pwyllgor y Milwyr a'r Morwyr. Cadeiriwyd gan Mr. J. Ilogers, ysgolfeistr. Trefnydd y gyngerdd ydoedd Mr. George Llewelyn, Mus. Hac.. Port Talbot, ac mae'r enwau a ganlyn yn sicrwydd o wledd bob amser, ac felly y bu yn Tonmawr: Soprano, Miss May liees contralto, Miss Louise Llewelyn; tenor. Mr. James Pascoe; baritone, Mr. J). A. Davies; bass, Mr. George Llewelyn. Yn adrodd yr oedd Miss Clarice Pees, yn canu ar y crwth Mr. Emlyn Thomas, ac ar v piano Miss Gwyneth Jenkins. Gyflwynodd y cadeirydd, ar ran y pwyllgor a'r ardal, ddarlun hardd o'r ddiweddar Pte. John Fisher a syrtbiodd ar faes y gad yn Ffrainc i'r weddw, sef Mrs. E. A. Fisher, fel ar wydd o'u parch a'u hedmygedd o'r milwr ymadawedig. Wrth gyflwyno y darlilri dywedodd y cadeirydd eiriau tyner a char edig. ———— Dydd Sul a nos Lun, y 7fed a'r 8fed. cynhaliodd Siloh, Efailfach, sef y gangen eglwys, sydd dan nawdd Bryn Seion, Toi)- mawr, ei chyfarfodydd blynyddol, pryd gwasanaethwyd gan y Parchn. James Wil- liams, Sardi", Efailfach, a D. Rees, Rock, Cwinaron. Blin gennym glywed fod Private D. ;1" Pritchard, Efailfach, wedi ei glwyfo yn Ffrainc, ac yno y gorwedd yn un o'r ysbytai. Mah ydyw i Mr. J. Pritchard. M. R Yn canlyn wele newydd mwy trist yn | ryrra-edd y pentref, sef fod Gunner John Helson wedi syrthio yn y frwydr fawr, ae wedi cael bedd, yn naear Ffrainc. Gadaw- odd weddw a saith 0 blant bach yn en galar. Nawdd y nef fyddo drostynt. Llawen gennym ddeall fod Pte. Sam Hobbs, Tonmawr, wedi ei adfer i'w lechyd arferol. Clwyfwyd ef yn Ffrainc. Bu. o ysbyty i ysbytv yn y wlad hon, ae o dan driniaeth Haw feddygon. Hono, y 4vdcf cyfisol, cychwynodd am Ffrainc i air ymuno a'i gadrawd. Nodded y nef a fyddo dros- to ef a'r miloedd o'i gyd-fiiwyr.—Plena.