Y Darian

Y Naill Bo-tb neu'r Llall. I Mae'n bleser gennym gyhoeddi y feirn- ladtícth a ganlyn o eiddo Mr. D. Emrys Evans, M.A., ar vr hyn a ysgrifenasom yr "Wythnos ddiweddaf dan y pennawd nehod (AT OLYGYDD Y DAltfAN.) I Annwyi Mr. Jones, — Adroddweh eich barn ar y rhyfel, ei acho&ion a'i effeitlnau, yn onest a dilloesgni yng ngholofnau cvn- taf y DARIAN, ac y mae'n ddiau geixnyf y eaniateweh hepgor rhan o ofod eich papur i era ill a gais hyd y inae ynddvnt dddyn datblygiadau cyflyni y tragedi a t'eddiannodd'Iwyfan byd cylan, ac ymofyii Pa hetli a fydd y diwedd. OWJl am lawer milwr Halle a fu ae v sydd ym mherfeddion poethaf yr ymladd heb golli ohono gydbwysedd barn nac anghofio gwcrth eymharol gwalianol ag- weddau bywyd drwy'r eyfan. Clywais hwy'n dweyd mai gwaeth na dim a fycldai i hynny o olfeunau ysbrydol sydd yn aros Ylly wlad fynd ar ddifaneoll, ac i'r sawl a gymhwyswyd yn arhennig i fod yn gYllg- horwyr yslnydol ac yn "oriiehwylwyr ar ddirgeledigaethavi Duw" ymatal rhag cadw ° flaen wynel) y liobl yr egwyddorion Crist- nogoI a dymheia ryw gymaint ar y nwydau esgor rhyfel arnynt. Diau y gwrthyd nifer fawr o'n milwyr, a iiifer FIN-Y o bleid- wyr selog rhyfel nad ydynt filwyr eu hnn- ain, osod cymaint pwys ar y gwaith a gyflawnir gan einidogion yr ef engyl. Eithr nid liynny a ddigalonna y rhai hynny ° bononi ni leygwyr, a gred ym mhwvsig- ''Wvdd anhraethol y gwaith, ond yn bytrach yr ambeuaeth a. ddigwydd inni weithian na chydolygir a, ni hyd yn oed g;an l'ai o'r gweinidogion eu liunain. Nid amheuwn onestrwydd eu .syniadau pan dtlywedont na ddylesid erioed eu gadael y tn allan i gylch gweithrediad y mesurau gorfod. Credant yn ddiau ma i'r gwaith pwygicaf a ellir ei gyflawni gan y neb pwy oynnag sydd gymwys o ran corff ydyw ym- ladd o dan arfau. Eithr pan fyneger barn 0'1' fath gan weinidogion ieuairic, e "11 temtir i egluro iddynt ganlyniad rhesymol eu safle. Nid anghysondeb ydyw'r elfen waethaf a ddeuai i'r golwg pe cymherid en harn ar y naill law a'u gweithred ar y Haw arall. Nid yw'ch safle chwithau ychwaith yn hollol eglur i mi. Pe delai rhaid arnoch, gwrthodech, meddwch, ddwyn arfau. Eto eondeinniwch yn ddiarbed y rhai hynny a dnedda i w€?ed osgo gor-ryfelgar yn rhai o'n llywodraethwyr. Ymnnodd miloedd ar hlocdd o fechgyn y wlad er unioni'r cam dybryd a wnaed â chenedi feehan, ?gwan. Fd y dywedwch, aeth y wlad i'r rhviel o'i bodd, ond aeth o'i bodd oddia? yr ystyr- iaeth hon. Pa gysylltiad bynnag y sydd rhwlIg rhyfel a Christnogaeth, rhodder i'r wlad y credyd a lyglydda; yr oedd liv hys- bryd haelioni, yr oedd i'w henaid fawrfryd- edd yn y dyddiau hynny. Onid oedd Bel- gium yn ddim aingen na rhyfelgri cyfleus er denll'r bobl, os oedd y tu ol iddo a thano wane afiaeh anheilwng rhyw alluoedd cudd ym mywyd y wlad, yna hwyr neu hwyrach yng ngoleu cyson, treiddgar yr heddweh a ddisgwyliwn fe ciclinodhir y galluoedd hynny, a daw Nemesis erch i'w gorddiwes. Dygant ynddynt eu hunain hadau eu tranc "CyfJog jiechod yw marwolaetli Nid er dim y'n dysgir gan gvfrolau hanes y gorffennol. Hyd onid adferer Belgium nid odrychwn am heddweh. Efallai nad cywir moiionom, ond ni all rhai ohonom na chrodom y gallesid hynny cisoes. Nid oes le son am heddweh ychwaith tra bygyth- ier i, bodolaeth y wlad. Eithr na chollwn olwg ar hosihilnvydd heddwcJb y tn fewn i gyfnod rhesymol, ac na thrown vji bro- ffwydi gwae annirnad. "Hawdd yw myned i ryTel, ond nid mor hawdd dyfod o honi." Gwir a ddywedwch, ac nis gwueir fymryn yn haws gan y safle a gymerweh. Gredwch na byd'd heddweh heb gyfnewidiad trwyadl o un gwerth, ond "yr a difrod yn ei ?ia?u hyclnes y bydd raid dechreu o'r neW- ydd ar y Ibiwr." Yr ydych yn dedfrydu i fanvolaeth adran oreu poblogaeth y gwlec? ydd—yr wnenchd diniwed, a ymunodd law?r ohonynt yn ysbryd dyledswydd uchel a sii'.tlri mwyn diddvfnu oddiwrth en InlJumgait, a'u Imnaugar?'ch yr adran arall-—y gwyr ua elwir byth arnynt i witeud yr aherth iiwyraf y sydd ar law dvil i'w wnend. Yr ydych am briodoli'r fath ambosibih wydd i "Gn a lywodraetha mewn c^ fia wilder" A oes olion yn rhywle fod y rhyfel yn afldo. eylfawnrr fath buredigaethr1 A [-ii i-livfi,l erl'o&l a' i cyflawnoddOs hyth y di<]'i\ !'nii dynion* oddiwrth y pech- odan n v rhai .sydd yn esmwyth aihuit j it .,vf« nac yn yr egiwys ychwaith a (ldiddyfnir, nid henwyr a gwyr (aiiol oed y hwrlwyd eu hywyd t'ii buchedd er's blyn- yddotnld i fold anhyblyg a ddiddyfnir, eithr yr ieuenctid, y sydd yn barod i d'der- byn argraffiadau newyddion, ac y sydd yn bendiiaddeu yn ell derbyn yn ffwrnais di ii- IIyd y brwydrau. Ond yn ol y feddygin- iaeth a gynhygiweh, hwy, ysywaeth, a gy- merir, a'r lleill a adewir. Wele darneg Yr oedd rhyw deulu yn trigo mewn tv; a'r teulu oedd liosog, ac iddo lawer o aelodau, I o d laii, rhai mewn gwth o oedran, eraill ar ganol oed, eraill yn ieuainc. Am ry" ioI hefyd oedd y teulu, rhai yn cam bunan un fwy na dim, ('am yn ceryddu a chynghori, ?raiti yn stfrth, anystyriol. a'r ieuainc yn rhadh)U ddiofal. A'r ty oedd helaeth iawn, feJ y gan?ai pawh o'r teuh) ynddo. A cher Maw'r ty mawr yr cedd bwthyn bychan, ac ynddo dcrdu tlawd. A'r gelvn a ddaeth trwy frad, ac a fwriodd dan i'r bwthyn bychan. A mawr y cyffro yn y ty mawj' a'r teulu lliosog. A'r ieuainc rhadlon ddiofal a ddug ffyn a chcrrig, ac wedi encyd o amser a yrrodd y gelyn allan o'r bwthyn. Ond cynhyddu a wnai'r tan, a. rhai o'r ieuainc rhadlon ddipfal a lapiwyd gan y fflatiiiaii, ac eraill nad oeddent ddi- ofal mwyaeh a waeddai ar cn brodvr yn y ty mawr am ddwr i ddiffodd y tan. Ond yr hunangeuswyr gan gymaint eu gofal am eu hunain ni ofalent am yr ieuainc hyn, a'r swrth anystyriol a gysgai'n esiAwyth, a'r ceryddwr a goryddai'r rhai a fynnai ddwyn ehn i ddiffodd y tan, gan ddjTwedyd "O'u hodd yr aethant iddo, a diwedd ni bydd arno by oni ddihuno'r swrth ac y diwygio'r liunauol." A'r bwthyn a syrthiodd, a'r ieuainc ni welwyd lllwyaeh-, Ond y tan a gcrddodd rliagdVio,—a'r ty mawr oedd yn ymyl y l)wihyn bach.—-Yr eiddoeb, etc., D. EMRYS EVANS. E.1N fJATEB. d o l I Gydolygwn yn hollol a Mr. D. Emrys Evans parthed pwysigrwydd "hynny o el- fen nan ysbrydol sydd yn aros yn y wlad," ond dicbon y gwahaniaethem oddiwrtho gyda golwg ar yr hyn sydd yn ysbrydol. oft-IAVII y gelwir yn ysbrydol bethau nad ydynt felly mown gwirionedd. NI(I YxN, canu mav.l, na phregethu, na gweddio o angenrheidrwydd yn ysbrydol. Gallant fod "felly; dihynna hynny'n hollol ary sawl a ii ymarfer a hwynt. Mae'r gwir ys- brvdolrwydd yn y weithred a gymhellwyd "-an gariad ac ysbryd hunanaberth. Credwn do na ddylai gweinidog gymell neb arall i yinuno a'r fyddin, oni fydd yn harodi ymuno'i bun, od yw'n gymwys o ran oed ac iechyd. Fe wel ein cyfaill Felly nad di-- brisio dylanwadau ysbrydol a wnawxx, eitllr yn bytrach eu pwysleisio, trwy hawlio na ddylai neb aiuiog eraill i wneud yr hyn itas gwnaxxt eu hunain. Teiiiil(,iii, wrtli ,!Iywed ciblii'j- Nveiiitdog- aeth, fod rhai wedi lleisteirio'i dylanwad ysbrydol eu hunain a'r weinidogaeth, a hynny a barodd i ni ysgrifennu. A ydych yii givele(i Ile'r ii,ii-el'iia yr amheuaeth parthed y priodoldeb i weinidog ddwyn ar- fau P Gwelwn mai ein sylwadan ar ymddygiad Gol. y Daily News and Leader a gynhvrf- odd eich llythyr. Gwyddoch yn dda na edy'r gwr hwnnw garreg heb ei throi na chraclien heb ei chrafu os gall mewn rhyw fodd boenydio Mr. Lloyd George a chren rhagfarn yn ei crbyn. Proffwyda bob drwg iddo, a phriodola iddo bob aHwydd. Gellid meddwl wrth ddarllen y Daily News mai gyda dyfodiad Mr, Lloyd George at vr awenau y dechreuodd ein hanffodion a'n evfyngderau! Ni charem ni byth weled ei'n cael y driniaeth a cydwladwr oddiar law A.G.G. A oes neb yn ei svn- hwyrau a gred y dygai Mr. L?oyd George y rhyfel ymlaen am ddiwrnod pe gweIai ?'orddigacfterfyuarMiafyddai'nnnot a meddwl ac a bwriadau'r wlad. Gydolygwn a chwi i fechgyn Prydain yn'mnoWrth y miloedd cr unioni'r "Cam a wnaed a Ch(?nedi fechan, egwan," a imvy na hYll credwn mai'r petb disgleiriaf yn hanes y rhyfel fydd parodrwydd ein bechgyn i ddioddef ac i aberthu en hunain. Gwvdd- om am eraill o safle a ddywedodd yn ddigel mai achosiori eraill oedd i'r rhyfel, ac nad oedd a fynnai amddiffyn Belgium a In. Ni thynii hynny ddim oddiwrth werth dcwr- der ein bechgyn yn y uac oddiwrth yr amcan oedd ganddynt hwy mewn goJwg. ,Nid oes ond gobeithio mai'r amcanion goreu a gyrhaeddir yxx y diwedd. Nid proffwydo gwae a wnawn iii, ac nid ydym "yn dedfrydu" i iarwolaeth adran oreu poblogaeth y gwledydd," feI y dywed- wch, "er mwyn diddyfixi oddiwrth eu hunangais a'11 liunangarwch yr adran arall," nac ychwaith yn priodoli anallll i "Un a lywodraetha mewn cyfiawnder." A allwn wneud ein lililllill yii egliii- í chwi fel hyn: (1) Credwn ei fod o'r pwys niwyaf yn ystod rhyfel i graftu ar yr egwyddorion a'r tueddiadau oedd ym mywyd dynoliaeth gyfan yn arwain i gyflafan. (2) Fod vr egwyddorion a'r tueddiadau hyn wedi eu datguddio .yn eu gweddau erchyllaf yn ys- oes dim alian le mewn'protcstio yn e.u hcrbyn. (3) Fed yr amgylchiadau yn gyiryw fel mai annheg i'r eithaf yw ceisio creu rhagfarn. a chu erw- der yn erbyn rhai sydd a phwys erchyil y rhyfel ar eu hysgwyddau. Nid ydym yn dellll "Tangnet'edd«yi" o gwbl yn ymyr- racth ac yn rh\vystro meint in odd y gwydd- axit a l'ydd yn anfuddiol. (4) Creclwll fori Un a lywodraetha mewn cyfiawnder ae fod egwyddorion itioesol ac ysbrydol ei lywodr- aeth ef yn sicrliau na fydd neb ;1 fallterisiodd ar ddydd cy?afan yn ddigosb yn y diwcdel. (5) Credwn fd cin cyfaill mai aneffeithiol a fu rhyfeloedd i sicrhau "puredigaeth hyd, oud yn sicr y mae'r rhyfel lion wedi dat- guddio'r "dyn pechod a'r anwir hwnnw" yii amlycaeh na'r uh a fu o'i blaen, ac y mac hynny'n rhywhcth a enillwyd. Credwn vii all,-(Tl'* broflwydi sydd a'a ffydd mew n dvhtnwadan moesol ac "ysbrydol ac nid mewn arfau. Yn ein barn I ni, hyd yn oed pe ceid rhyw fath ar derfyn arygyHafan,rea?!UdetotrwyddyIan? wada" t'wch wneud popeth y methwyd pi wne?dganryici. Ty1)pd nad yr anffawd fwyaf ynglyn a'1' rhyfel yw fod rhai y gellid disgwyl pethau gwell oddiwrthynt yn di- brisio gaIIuoedd moesol ac ysbrydol. (G) Yn wyneb fod llais yr eglwysi mor gymysg- amhosibl yw (iisgwyl i'w llywodraeth- wvrfedduarweledigacthuwch. Cawsant hwy fel pawb eraill eu hunain yng nghanol rhyferthwy, a'r syndod yw eu bod wedi o Egiwys y lie y syi'tliiodd o bono, a_ plian ddychwel i safle yr Egiwys gyntefig, fe ddaw goleu ar fyd, ar fe lioffir nid heddweh "Ail nnig ond yr egwyddorion anhunangar a phur a wnant ryfel yn amhosibl. Gyda golwg ar y dda meg, y mae'n gyn- liwyshiwr a tlilos, ond y mae un petb yn ei handwyo. Nid yw'n bachu yn yr am- gylchiadau. Nid oes air ynddi am filitar- Iliiiiio dameg arall, ac y mae eisieu un i ddangos mai'r gwan sv'n ddieithriacl yn dioddef nxewn byd a- ddibynlia ar filitariaeth.. Ni fu erioed allu mor ansicr o fedru cyflawni ei addtnvidion, na dim y mae'n fwy o berigl i'r gwan ymddiried ynddo. Daw rhyw gryfü.ch a' I' cryfarfog i' I' amlwg hellllYclcl, a gwae i'r gwan .a to rhyngddynt yn PU eymhelri hwy. ln-

V BWRDD Y GOL. A Quire of Rhymes.—Llylr o farddoiu iaeth Saesneg \Vi I Ifan yw hwxx. Gwelor liysbysiad mewn colofn arall. Addawa Moelona dynnu ei llinvn mesur drosto un o'r dyddiau nesaf. Rharnant Hanes Cymru: Gan v Senedd- wr W. Llewelyn Williams, K.C. Cofiadur Caerdydcl. Pris 2g. Cyhoeddwyd gan Gwmni'r ostein Mail. Llyfryn yw hwn yn cvnnwys areithiau byrion a draddodwyd gan v itlii-ylitligit- oddiar Faen Llog yr hh'steddfod Genedlaethol. Ceir yma ehwech o honynt. Cyflwynwn y llyfryn syJ, r Cymdeithasau hynny sy'n rirfcr a darllcn rhyw lyfi yu ystod tymor y gacal. Nid ocs gcnnym llch a Ni-ell na Liywolyn, na neb yn fwy medrus i roddi gwedd ar lianes ei wlad a l'ydd yn debig o wneud calon Cymro'n fflani. Tramp Resolfen—Daw eich. gohehiaeth yn y nesaf. D.W., Hebron Ton.-I),A-g gennym fod y nodiad byrr wedi ei argraffu 'pan'ddaeth yr banes llawnach i law a bod" y Fonesig Ellen Evans, B.A., wedimynd yn Owen yn hwnnw..Daw'r adroddiad ]Ia\vnach yn y nesa i.

DAN Y CWMWL. (Cydymdeimlad a Defynnog yn nydd ei alar ar ol el annwyi briod.) Dclefymiog hoff, daeth cwmwl I dduo'r n'en oedd glir, 'A tlielfl i bol) lilill Dros wyneb mor a thir. O'r golwg apth yr heulwen Y dydd daearwyd hi, A throi yn acaf wnaetlx yr hat Fit'n -gwisgo cymaint bri. Nid oes yu nwr ond wylo Ac oehoneidiorii brudd, Mae'11 rhaid i hiraeth calon droxn Gael llii'o dros y rudd. Heb fronfi-aith na mwyalohen, Ac cos her ei ehan, Mae by w yd wedi troi yn lleddf Ar lwyhr;¡ n'th fywyd gIftn. Ond dyw, yng nghwmni engyl Mae hi, nid yn y bedd, Mae e-to'n fyw, a'i byd yu wyn Yiig ngwlad tragwyddol liedd; Am byii paid torri'th galon 0 dan y cwxxiwl du, 0 v wlad Lile jJht'V l)iJ)Cgu. Mae bore, gwyir" aduniad 1 ddod ryw ddydd a ddaw, A hynny ar amodau gwell Yn nhir v bvwyd draw. Y gamp vW ymdaweiu Dan law Rhagluniaeth fa'wr,— I ti a'th faehgen fhoer y fraint 0 edrych tua'r wawr. IMICDDWA \YK.

1. EISTEDDFOD TRECYNON, SADWRN NESAF. Pryddest Coffa.f,l,,iis o oror llys hir- aeth, Alon yr Helyg, Y Pren Crin, Dagnau'r Demi, Aeen Drist, Gwlith y Salm y Dyffrvn, Atgof, l yr Cysegr, Ei Ddisgyljl, Cwrr ei Fantell, Felice Ywen, Atenioria, Jonathan, Gorfod Canu—14. Englyn.-Dyn y Stryd, Briallydd, Wil y Felin, Peredur, Y Bara Du, IIir poh aros, Wrth y Drws, Scuborwag (1 a 2), Merch un-ar-ddeg, F.ai:ly Bird. nriallll-1, Ap Hefin.

I Aelwyd y Beirdd. I,. Anfoned y Beirdd eu cynhyrchion i Ap Hefin, 11 Seymour Street, Aberdar. Daeth coflaid i law o'r Hendre, yn cynmvys hi li a u i Frynfab am gann, brann, a blawd haidd. dda gennym weled oddiwrth y "receipts" fod Brynfab yn arfer tain am bethau felly'n brydlon. Nid yw'n rhyfedd fod beirdd wecli eu pesgi mor dda dan ei ofal ef. Mae yn y biliau hyn stori go ryfedd hefyd. Yn Ebrill, 1914, ceid dwy sachaid o flawd haidd am 25s" dwy sàchaid 0 fmnn am 10s., a sachaid o gann am 17s. 9c. Onid ydym wedi cerdded 'mhell oddiar yr amser dedwydd liwnnw! Nid oes amser heddyw ond i gymryd dan neu dri o'r pethau nesa i law. Murmurydd: Mae'ch ,1'Jpa'n ddiogel, ond ei fod wedi gorfod aros yn y "gwt" yn y Swyddfa, ac wedi eolli'i "<lro." Eilionydd: < 'ynnyg da ac yn fyrr. Ben- ywaidd yw Llaethfereh, ac felly "gyda i hernyn sy'n iiiwn, ae nid "gyda'i emyn. Nid oes eisiau h yn "caiigan." Telweh sylw i dreigliad y cydseiniaid—"Cofiaf gariad," etc., ii (I "cariad." Ehuddwawr: Penilion tlysion ar ol un yr oedd ei marw'n golled i Gyrnru. Mae ei clioffa h i'll deilwng 0'1' penillion, a Defynnog yn haeddu cydymdeimlad "dan y cwmwl." Sylwch na ddylai "y" ddod rhwng III-)aii" (i'i- ferf i fyddo'ji dilyli., Anfonir y rhai hyn i'r Swyddfa. n,S,-Cofiecl y Beirdd am fyrdra. Pethau hirion sy'n peri angliyfleustra. Ymdrechwn glirio'r bwrdd yn gyflym, a gofalwn can belled ag' y gellir fod nodiadau bob wythnos uwchben y pethau a fyddo yn y golofn.

A HWY DDI0IS YR HAF. Gweld y wawr yn g'wenu Ar y bryniau hardd; Bywyd tlws yn tyfu < 1 ivenu yn yr ardd. Clywais odlau mwynber N7 fivyiilelieii fraf, Ar y gangeu dyner Yn croesawu'r haf. >'r lbu-dhfercli hoew aeau glan. k iciuyn gioew j l;iwnsia'r blodau man. Deued bywyd blodau 1 fy mywyd i; ( ofiai' dan y cangau ("iariad mawr fy Rhi, Y Graig. EILIONYDD. EPA. Llais ocraidd, rhy gall i siarad—cywrain, Ac arwr am ddringiad; Yn ein tir caf ganiatad I'w roi yn rhes dirywiad. Ni leddir ef gan ludded,—yn ddidrwst Aj ddeudroed gall gerdded; Un .o olwg anhyled, 'O'mae'n creu annin mewn cred. Cilia j;liag J la fur ealed,—i'w gynnal Mae'n gonest ragwylied; Treiddiwr yw, Ha! trwyddo rhod Ddawn iraidd at ddynwared, Cryf, engur mewn crafangau,-—a g'wasga I gysgod pob nwyddau; Ac un brwd am gnwd o gnau, i'n fythol, dvna'i foefhau. MURMURYDD.

Bydd yn llawen gan hi o ddarllenwyr v DARtANwyhod iod Mr. Arnold James. mab Defynnog, Ysgrifennydd Cymdeithas yr faith Gymracg, a Phrit'-Athro Ysgol Tre- herberl', wedi myned drwy arholiad olaf v Gymdeithas Gyfreithiol, a chael trwydded i wasanAetb fel cyfreithiw r. Dymunwn boh llwydiant iddo.