Y Darian

CWRS Y RHYFEL. AOOLYCi A J YR WYTHNOS. G AN BEEIAH. Ar y brwydro yn Ffrainc y mae llygaid byd yn syllu, canys yno mae Y Frwyar Fawr o Hyd yn parhau mewn poethder digyffelyb. Ar Fyddin Prydain y mae'r gelyn yn dal yniosod mewn grym raor fawr nes y cyl'x- asid ef yn anwruiwynebadwy gan unrn;. -• wrthwynebydd llai dewr a llai penderi'yiu; nag y profodd Bechgyn Prydain eu huna; Ar Fyddin Prydain y mynn y Cais dywallt ei lid; dim, strio, difetha, difcdi Prydain yw yr amcan i'r hwn y mae weui ymdynghedu trwy lw. Ca'r darllenj d ryw syniad eg wan am brawf tanllyd By da, Prydain oddiwrth y ifigyrrau a ganlyn, a j gasglwyd oddiwrth adroddiadau swyddog- ol o faes y gad yn Ffrainc. Ceir o hyd i'r j ffigyrrau drwy ddarganfod oddiwrth y car- ) charorion, ac ar gyrff y lladdedigion? i ba adran o fyddin y gdyn y perdiynant—a gwyddir yn bur ages pa nifer o iilwyr oedd yn perthyu i bob adran pan ddechreuodd y brwydro. Oddiar pan ddechreuodd y Frwydr Fawr Mawrth 21, mae dros ddwy filivvn a chwar- ter <> fihvyr y Caisar wedi bod yn ymladd mewn rhyw rall nell gilydd o'r maes yn Ffrainc, naill ai yn ein herbyn ni neu yn erbyn y Ffrancod. O'r ddVv filiwn a chwarter hynny, mae miiiwu a hannei^wedi bod yn yniosod ar Fyddin Prydain ar ei phen ei nun; hanner miiiwn wedi hexl yn ymosod ar Fyddin Ffrainc ar ei ph en t'i bun; a chwarter miiiwn wedi bod yn ym- osod ar hob un o'r ddwy. Felly wdwn: (1) rod miliwn a thri chwarter wedi bod yii ymladd yn erhyn Byddin Prydain. (2) Fod cynifer deirgwaith o'r gelyn wedi bod yn ymosod arnom ni ag a ymosod- odd ar y Ffrancod. (3) Gellir casglu yn naturiol fod y Caisar yn barnu ei bod yn bWYRicachdeirgwaith i orchfygu Byddin Prydain nag ydyw iddo orchfveu Byddin Ffrainc. Ac mae efe yn hollol iawn wrth f'arnu felly, canys gwyr y byd erbyn hyn mai Byddin Prydain yw asgwrn cefn y gallu- oedd sy'n ymladd yn erbyn Germani. Brwydro Mewn Shiffts. Gwyr y gweithwyr both ydyw gweithto ar shiftt. Bydd un oriw yn gweithio am wyth awr; criw newydd am wyth avvr arall; a chriw newydd drachcfn am yr wyth awr gwcddill fel ag i gadw'r gwaith ar droed yn ddiatal am y 24 awr. Rhywbeth tebyg wna Hindenburg yn y Frwydr Fawr. Ti,,efiia filii- I II I Trefna i filwyr Germani ymladd ar shiffts. Pan fo un gatrawd neu adran wedi diffygio gan ludded y brwydro, daw "shifft" new- ydd, caha wdneu adran arall oedd yn gor- .ffwys y tu 01, ymlaen i ffrynt y frwydr, a ehilia'r milwyr blinedigyii ol j orfiwys. Galluogir ef i wneud hvnny am fod ganddo ddigon o filwyr wl'th gdn. Ni all Syr Douglas Haig wneuthur hynny a Hyde/in Prydain am nad oes ganddo yn y rhan honno o'r Maes filwyr segur wrth law. Y canlyniad yw fod fin Bechgyn ni yn gor- fod ymladd yn ddibaid a diorffwys, ac wedi trechu ohonynt un haid o eiddo'r gelyn, daw haid newydd yn fires o'n gorifwysfau i ail gychwyn y brwydro. Bu rhai o'n hechgyn ni o fewn y pytlwfnos diweddaf yn ymladd yn ymarferol ddibaid, ac ymron yn ddiorffwys, am cliwe niwrnod a chwech nos olynol, gan gyfarfod a gelynion newydd y naill ddydd ar ol, y Hall. Dvehmyged y darllenydd beth allasai fod cyflwr corff baehgen wedi bod yn ymladd am wythnos gyfan heb nemawr i awr o gwsg na gor- ff wvs, ac ar y chweched dydd i ymladd yn erbyn milwr newydd oedd wedi hod yn gorffwys am dridiau. Ac do dywedir fod ein hechgyn ni, blinodig a swrth fel yr oeddent y chweched dydd, o'n cymeryd yn un ac un yn ddigon treeh na'r milwr fires ddeuai i'w herhyn. Oddiar Mawrth 21fed mae Bvddin Prydain ar ei phen ei hnn wedi ymladd 138 o frwvdrau gwahanol a'r gelyn a'r Ffrancod ar eu pennau eu hunaiu i?edi ym!add 32 o frwydran tL, ef. FeHv 1. Ymbddocld 'Byddin'Or>ryc!ain o fewn y I mis diweddaf yn erbyn cynifer deirgwaith o'r gelyn ag yr ymladdodd Byddin Ffrainc. 2. Ymladdodd Byd(Hn l?rydain mewn I pedair brwydr wahanol itii 'I)ol) un'frwydr YI. Yiiila(ldodd v Ffi-,iii(.,od Vil vil Ilit amsor. Paham mae'r Cermaniaid yn Lliosocach. I Esbonia'r ucliod lawer o ganlyniadau siomedig y brwydro diwoddar, a phaham y 'g7o!'fll i ni, dro a]' 01 .tl'O ild.itir i'1' gølyn. Yr hyn sy'n anesboniadwy i lawer yw Pa fodd mae'r Caisar yn medru dwyn cynifer yn fwv na ni o filwyr i'r frwydr? Y peth cyntaf i'w gofio yw fod yr holl fil- wyr oedd ganddo gynt yn erbyn llwsia yn anT yn rhydd i ddod i Ffrainc i'n herbyn. Maen-t wedi bod er's wythuosau lawer yn dylifo Yll fft-ii-d ddiddiwedd a Rwsia draw i gyfiiniau Ffrainc. Y peth ncsaf i'w gofio yw fod lioll linell y brwydro yn mesur ar ei hyd dros gan mill- tir, tra nad yw ffrynt yr ymosodiad arnom ni y pythefnos diweddaf yn fwy nag o ddeg i bymtheg milltir. Hhnid oedd i ni gadw milwyr yn barod i dderbyn yr ergvd ymhoh rhan o'r llinell, gan na wyddem ar ba ran neilltuol y deuai yr ergyd. Gwyddai'r gelyn pa le y buasai yn taro, ac yr oedd yn gallu casglu llu ar In i'r fann honno. Gwnaeth felly, gan eu symud o jannau eraill o'r maes yn ddiigel ar hyd y nos i'r j rnann lie yr arfaethasai daro. Symudid y catrodau ugeiniau o filltiroedd; cymerent weithiall dridiau nen bedwar i gyrraedd y man penodedig; llechent ynghudd ar hyd y dydd, toithienty nos yn unig mewn tren, mewn motor, mewn lorry, at- ar draed fel r t u -Ic d ■ ac ni 'vVjb ci, eu boa n r ?m-. J • losim ^11 y frwydr. p¿i\=,¡:Lfl;!Jr;" •r»y: QougLcS Haig sym. • d- oi}dd (j niWjV mewn t.n in uii pen NV i I i'r p$n a.. •: iiyd p. x.iedrai wn j ia.n 1 unsai gif, 111 n aÜ u rhutni\> '■ • u i t ;iian gvaii hwnnw. Colli ac EnniH. Pan yn ysgrifennu » y 'cr..o. i 011 daagaoswyd maint Gin 1". J n •,vr gymaint nos y gorx. u0xa& .iaig yrru r' vddin y rhaid iddi (idai ti 1 rnaid i bob milwr ymladd hyd farw c v n lidio tir i r geIyn, ac y buasai iidio a clnho yri i yn andwyol, gan berygiu pob cartref 1m Mhrydain. Ac eto, er hyn oil, colli'r d dd, ildio tir, ciiio yn ol dro ar ol tro a whaelixom. Mae ein Byddin heddyw gryn dip.vii ymiiellach yn ol nag ydoedd y pryd hWIEjW. Eto, er hynny i gyd, mae ein perygl heddyw yn llai nag ydoedd wythnos yn; 01, er fod y perygl o hyd yn aros. Dengys ychydig ystyriaeth paham. Wythnos yn 01 nid oedd dim ond llinell deneu Byddin Prydain rhwng y gelyn a glannau'r Sianel. Pe rnedrai dorri trwy ein llinell ni, nid odd dim a fedrai ei rwystro i gyrraedd glann y mor. Pe medrai feddiannu glann y mor, amhosibl fuasai i ni yrru cyflenwadau ac adgyfnerth- ion 0'1' wlad hon i'r fyddin. Buasai ctn milwyr yn fuan heb fwyd i'w cynnal, a'n magnelau heb shels. Erbyn heddyw mae'r sefyllfa wedi newid. Danfoncdd Foch, y Pen-Cad-Lywydd, fyddin gref o Ffrancod i'n cynorthwvo. Mae honna yn awr ochr yn ochr a'n bech- gyn ni, yn ymladd yn erbyn lluoedd y Cai- sar, ae yn gWHeddi UStop t" Ca ein bech- gyn blinedig ni ychydig hamdden i orlfwys a dadlnddedu tra'r Ffrancod yn ymladd. Nid oedd namyn deugain milltir rhwng y gelyn a glan y mor cyn dechreu'r ymosod- iad ffyrnig diweddaf hwn arnom—ac enill- odd ddeg o'r cleugain milltir hynny o fewn y tridiau cyntaf. Buasai wythnos arall o ennill cyffelyb yn dwyn ei Inoedd i'r traeth. Dyna yr adeg y cyhoeddodd Syr Douglas Haig ei orchymyu hanesyddol. I Eglurn'r Sefyllfa. Er inwyn deall y sefyllfa rhaid cael syn- iad am natur y w lad lie mae'r brwydro yn myned ymlaen. Gwyr y darllenydd am yr enwau Ypres, Messines, Armentieres, a. Neuve Chapel le. Yr oecld y lleoedd hyn yn ein meddiant oil cyn dechreu'r Frwydr Fawr. Yr ydym wedi eu colli oil oddigerth Ypres yii iiiilg. Ypres i dii'i- gogle(,td, a(, Anas i du'r dehau, yw y ddait "golyn" mawr ar gadernid y rhai vr yjiiddibynna diogelwch yr holl IhieU. Mae yn agos i ddengain milltir mewn llinell union rhwng y ddau le. Bygwth Arras o gyfeiriad Cam- bra i a wnaeth y gelyn y pythefnos cyntaf o'r Frwydr Fawr yn ei rnthr tuag Amiens. Hygwtb Ypres y mae yn awr er's pythef- nos. Mae rhyw chwe milltir o Ypres 1 Messines, saith o Messines i Armentieres, ac wyth o Armentieres i Neuve Chapelle. Ag eithrio ardal Messines, tir isel, ffiat, YIN,!].. boll wlad lie bu'r brwydro. < Oiid os edrychir ar y map gwelir fod rliyw hanncM' cvlch o fryniau ac uchfldir- oedd yn wynebu'r tir isel, gwastad hwnnw, —a ninnau yn ti-ii yt- 0 11 o'r bryniau hynny. Mewn eefielybiaeth. mae fel rhyw theatre eanol y llawr yn wastad, ond y seddau o gwiwpas yn codi yn ris ar 01 gris. Enillodd y gelyn yn ymarferol yr oil o ganol y llawr, a hefyd dwy neu dair o'r grisiau saf yn y gong] agosaf i Ypres. Gorfu i ni ildio Cefn Messines a Chefn Pachendale. Llhyw 180 troedfedd yw uehder Cefn Messines. Tua phum milltir i'r gorllewin o Messines mae Mynydd Kemmell, yn agos i ;300 troedfedd o uehdpr. Tun phedair mill- tir i'r dehau o Fynydd Ivemmel mae tref Baillenle, gyda'r Eglwys Newydd (Neuve Eglise) tua hanner y ffordd ih^vng Bailleul a Messines. Saif Mynydd Kemmel fel gwyliwr cadarn yn can y ffordd tua Yvres ar du'r gogledd, a thua 'Dunkirk, CaJais, a Boulogne tlr du'r gorllewin. Bydd a i ennill Kemmel yn agor y ddwy ffordd. Amean amhvg. y gclyn oedd ymosod ar Ypres o dri chyfeiriad,—o'r gogledd drwy Paschendale, o'r dwyrain drwy Hollebeke, lle rhed y gamhus, ac o'r dehau -Eglwys Newydd heibio Mynydd Kemmel. Pe y llwyddai amgylcbid Ypres ar boh oehr ond y gorllewin. Dyna boff gynllun y gelyn pan 11a fedr ennill drwy ymosod yn y ffrynt, yw myned o amgylch y He, a « gwasgu arno o'r ddau tu. Edryeher am foment ar yr ymosodiad ar Ypres o'r tri chyfeiriad :—• ]. O'r gogledd.—Yr oeddem wedi (ii I meddiant o gefndir Pascbelldale-ond gwthiai hwnnw mor bell tua'r dwyrain nes ffurfio trwyn neu gongl peryghis yn ein ffrynt. Felly, heb yn wybod i'r gelyn, tynnwyd ein milwyr yn ol oddi yno i gefn- dir Piikenl oedd yn uwch tir. 0 Gefndir Pilkem medr "ill magnelwyr ysgubo holl lethrau Paschendale ar yr ochr agosaf at Ypres. Felly, pan geisiai'r gelyn groesi cefndir Paschendale a dod i lawr tua Ypres, ysgubid ei filwyr gan shels. 2. O'r dwyrain.,—Yr vdym yn dal Ghelu- velt, lie cadarn i'r gogledd o'r Gamlas, ac ni ellir gwthio ymlaen i Ypres ar hyd ffordd y Gamlas tra. Gheluvelt yn ein meddiant. En ymosodiadan In ar Gheluvelt—ond oil yn ofer. 3. O'r deliiii. W(,di ennill Eglwys New^ ydd (Neuve Eglise) cafodd y gelyn ben y ffordd fawr oedd yn arwain heibio Mynydd Kemmel tua Ypres. Ond niethodd ymhob ymgais i fyned heibio'r mynydd. Ond nid digon gan y gelyn a fuasai gorchfygu ein Byddin yn Ypres. Ni wnai dim y tro iddo ond ei difodi yn Ilwyr. Yr unig ffordd y -mc-.ay.«d hynny fuasai drwy fyned p'r u, 1 i.prcs, gan fedd- iannu yr unig ji«•. ;:fu yr hon y medrai ein Chwe milltir 1, ar du'r gor- llewin, saif Pope.; < uordd rheil- ifordd a cnrcesiit; ;t-. Oddi- yno rlied lill dogledcl hyd Dunkirk ar ianh ti i i.ta riordd fawr 1 arall tua'r in i Calais ac un J arall drachern j i .-vy\vm drwy Cassel i I Boulogne. Gv, mor. bwysig i'r j Igelyn fyddai mea;: iu Popernighe. » Ceisiai wneud ÜjEglwys New- ydd, lie mae'r lie, i ieul, ac oddi viio j milltir) ac i liazehrollck yn daif y Cofn- dir uchel rhwng I'o^ 1 igjie a'r Eglwys Newydd, gyda Myi; dd t\cmmel i-iilpeii, a Mynydd y Gath v A>tn arall i'r cefndir—-a'r oil yn ein meddL-nt; ni. iviae gwlad was- tad rliwng Bailleul a Maxebronck,—ond coedwig fawr NieppB yn cysgodi Haze- bra lick ,-ac mae coedwig mor bwysig, mor rhwydd i'w hamddirIsn, ac mor anawdd i'w hennill ag ydyw myn;,dd. Ff,]j" mae'r Cefnclir HI' Y naill law tun'r gogledd, a Chcedwig Nieppe ar y llaw arall tua'r dehau, fel creigiau glannau'r mor wedi rliwy-stro'r Jlanw mawr. Yn eu her- byn tyrr tonnau ymosodiadau cynddeiriog Byddinoedd y Caisar yn ofer dro ar ol tro. Dyna'r sefyllfa (ddydd Gwener). I Y Werddon a'r Mesur Gorfad. Ymddengys yn dra gobeithiol lieddvw v eawn y trechaf ar y gelyn ar y Cyfandir. Pryd eras yw'r teirnlad ynghylch y sefyllfa yn y Werddon—er darfod i'r Llywodraeth addaw Ymreolaeth i'r Werddon yn ddioed. Dygii y Mesur i rnewn rhag blaen, a dy- wedodd Mr. Lloyd George yn bendant y rhaid ei basio, onite mai ymddiswyddo it, wnai efe a'r Cabinet. Ma("]' Mesur Gorrod a eglurwyd yr wyth- nos ddiweddaf, bellach yn Gyfraith y Wlad. Gwnaed rhai cyfnewidiadan vnddo. Dileu- yd yr adran oedd yn gorfodi Gweinidogion Crefydd i'r Fyddin, a chaniateir i'r Tri- biwnal barhan fel o'r blaen, ond gydag YCll- ydig gyfnewidiad. Mae poh dyn oedd o dan 51 mlwydd oed ddydd Gwener, Ebriil If)fed, bellach yn agored i'w alw i'r Fyddin.