Y Darian

'—.—————————————————-—— PAN DDEL Y BECHCYN ETO'N OL. Pan ddel v beeligyi-i eto'n ol 0 faes yr Armagedon, Daw tfiam y goelcerth yn ei hoi 1 fryniau De ac Arfon; Bydd can, a gwcn, ac hedd yn tin Trwy gyrrau Gwlad y Bryniau Er colli llawer gwron cun Yn heldrin y cleddyfau. Pan ddel y bochgyxx eto'n 01 Yng ngwaedlyd wisg y rhyfel, Bydd heddwch megis cliwa ar cldol Iewn din, hen gledd, a magnel— Y cledd meffu lam mewn Haw ddinerth, A hwythau'r gwarthus fidog, A'r nxagnel mawr yn llai en gwerth A'u bri gan In coronog. Pan ddel y boehgyn eto'n ol T aelwyd plas, a bwthyn, I lati ynigeledd: mainc, a 'stol, A iiiwyiii..iitt dYff ri-n Bydd enJoll llawer ninn, a. main, Yn dawnsio yn en llygaid, A'u gwenau cam Fu'n Hethu eu hanwyliaid. Bydd Cyturu tel. y GwallwYll- .Mown newydd wen, a newydd gan, Yn 1lawn o dan Llewelyn Er cofir am feddrodau dn, A gweigion hi ca.(Ieii,iait, Fe dynnir nxel o dannau man Y delyn gan fvrddiynaxx. Pan ddel y beehgyxx eto'n ol Barddoniaoth—byw farddomaeth— 'Fydymn'ü Uii id ffrwd y ddol, Dros wefus bur cerddoriaeth Nid breuddwyd fydd yr anthem fawr, Ond sylwedd llawn p loliant, Am wpled dydd o doriad gwawr Yn claddn trais a thrachwant. Pan ddel y Jwchgyn eto'n o] Dan newydd )psni Gwanwyn, Mewn hyfrvd lioen a bywyd iach Cydgenir Kalm ac Emyn; Hen Wlad y "Cymanfaoedd Mawr," Ym mri ci "Meuyg Gwynion? Ga lovwi eto fel y Yn harddwch "Hhosyn b^ aron. ¡ HHfod-y-Gân. TAWENOG.

Tipyn o Bopeth. "The Welsh at Ypres" yw teitl pamffledyn a ysgrifennwyd gan J • I).AV ac a Avertlxir am 4-Ac. (drwy'r post.) Y mae i'w gael oddiwrth Dalnant, 1 The Promenade. Abertawe. Gol. y Cam- bria Daily Leader" yw J.D.W. a •threuliodd gryn amser yn Fframc. Dar- llernvvd cynnwys y pamffled i Gym- deithas Mabinogion Abertawe i ddath- lu pen hlwydd y frwydr honno. a chan y fJyrndeithas hon y'i eyhoeddir J e gufu yn hir am wrhydri'r Cymry ym mrwydr fawi- Ypres, ac aclioddir y stori'n tyw lawn gan yr awdur. Geir yn y pamffled lythyr oddiwrth Argbvydd Irench, yn cydnabod aewrder a gwasanaeth y mi.- wyr Cymreig dywed efe max hwy yn wyneb hifer luosocach o lawcr a safodd ar ffordd y gelyn rhag cyrraedd o hono borthladdoedd y Sianel, a thrwy hynny achub Lloegr rhag trychineb. ■Mae'n ddrwg gennym fod ein cyfaill a'n gohebyckl ffyddlon Talnant wedi bod yn bur wael ei lechyd. Chwitli ■oedd. galw vn Abertawe a metlxu gweld "ei wyneb ef. Bu ar grwydr yn hir yn ,ceisio adgyfnerthiad. 0 ben y Foel, wrth Stac Cwmbychan, yr ysgxxiennodd ttolll ddiweddaf. Ond dealhvn ei fod wedi cmvydro llawer wedi hynny. Hy- derwn ei fod wedi dychwelyd i Aber- tawe erbyn hyn ac wedi gadael ei gorn- wydydd ar ol. Diolch idclo am y tri- b an an. Daeth y "Cymru" am Fai i law, ac y mae ei gynnwys fel Mai ei hunan. \Vrth ddarllen cynnwys cyfnodolyn fel hwn, gwelir rhai pethau y rhaid troi atynt cyn gollwng y Ilyfr o law. Mae pethau felly yn y Cymru, ac un o honynt yw "Ehedydd Ial," gan y Parch. E. Tegla Davies. Gwyr y rhai a ddarllenodd ei waith nad oes neb yng Nghymrxi a fedr ysgrifennu stori'n well nag ef. Efe yn ddiau yw ein Dickens ni, ac yr oedd ar- nom awydd gWèled sut yr ysgrifennai ar gymeriad fel Ehedydd lal, awdur yr emyn, "Er nad yw'm cnawd ond gwellt, etc." Ni'n siomwyd, yn wir nid oes yr un stori a ysgrifennodd yn fwy byw a diddorol na'r ysgrif hon. Mae awdur "Hunangofiant Tomi" ar ei oreu ynddi, ac ni fyddai'n edifar gan neb brynirr Cymru pe ond er mwyn hon yn unig. Fe delir swllt am Npfel Saesneg yn ami a llai ynddi nag sydd yn yr ysgrif hon ar Ehedydd lal. Ysgrif avail yr oedd yn rhaid camu" dros bopeth er mwyn ei gweled oedd un deli enw R hai hoff- aswn Aveled." Galw i fyny yn ei ddych- ymyg olygyddion Cymru y mae ef, a rhydd yn Gadeirydd y Cwmni yr Hy- barch R. J. Jones, M.A., ein cymydog o'r Hen Dy Cwrdd, Aberdar. Xid oes dim sydd yn well gennym na chlywed rhai'n dweyd yn ckla am R.J.J. Fe ddarllenir yr ysgrif hon gyda bias ac adeiladaeth. Rhaid gadael y pethau da eraill hyd rywdi'o eto. Cai-em aiw svlw ;it txumed Oyn- had'led « i t i if i ( .Miiw -iha,?au Cymi'aeg a gvnlieiir yng Nuiiasuowydd liiynhawn Sadwrn nesal", Mai 11. Vnglyn a'r Gynbadledd hon bydd cwnld am 8 o'r gloch nos Wener yn Nenadd y Dref, all- Ihniadnr gwlatgar S. N. Jones yn y gadair. Anerehir y cyfarfod gan Mr. E. T. John, A.S., a'r Atiiro Joseph Jones, ALA. B 1). Yn y prynhawn yniwelir a Mynwexxt ac Eglwys St. Cynliiw, a eheir anorr-hiadaii gan Mr. A. Morris, F.B.Hist.S., ar y di- weddar Barcb. D. Rliys Stephen, a chan y Parch. D. 1-1. Griffiths, M.A., ar Egkys St. Cynliiw a' i Hanes. Ar wahoddiad taer Cyniry Casnewydd yr awd a'r gynbadledd hon yno, fel y gallent gael ysbrydiaeth o honi. ynghyd a d'effro Hawer sy'n ddifater weitbio dros en biaitlx a'u eenedlaethol- deb. Llawenydd xxiawr i ni y\f gweled ffyddloncleb Mr. E. T. John, A.S., i'r Un- deb Cenedlaethol a'r aberth a wna, er lxyr- wyddo'i weitlirediadau. feydd yn dda gen- nym lxefyd gael cip yng Nghasnewydd ar yr Henadur 8. N. Jones.

Cwmllynfell. Nos Lun, Ebrill 22ain, bu y Parch. W. Glasnant Jones, Dunvant, yiiia'n darlithio ar "Ein Prif Weinidog a'r Wlad a'i -Mag- odd." Clywsom Glasnant droeon, ond y iii. eliol) amser yn lfasus. Llywyddwyd gan y Parch. G. 11. Davies (B.). Elai yr elw i ddwyn treuliau claddn (hvy o wrag- edd milwyr lieol a ddaearwyd yn deli- weddar. Yr WytllllOS ddiweddaf taeixwyd y new- ydd farw eixx cyfaill hawddgar Henry Wil- liams, Bryucelyn. Rn yn llychu am fis- oedd, dan driniaetli, ac ofer fu yr ym- drech i'w adfer. Gadawodd fwlch ar ei ol mewn llawer eyleh. Bit yn aelod o Gyngor Plwyf Llangiwc am rai blynyddoedrf, ac hefyd yn un o oruchwylwyr Ysgolion Dos- bartli Pontardawe. Brodoi- ydoedd o'r Trapp, ger Idandeilo, ond daeth i'r ardal hon yn elm icuanc leI saer ac adeiladydd, a bu yn llwyddiannus iawn; ac fel cof- o,ol,ofii o'i waith saif Capel Newydd Cwm- lJynfeIl. Yr oedd Henry Williams yn fawr ei barch gau bawb. Claddwvd ei weddill- ion dydd Llun diweddaf yug Nghwmllyn- iell. Chvasanaethwycl gan y Parch. I>. Jeremy Jones, ei weinidog, He ereill. Gadawodd weddw a phodwar o blant, ac un, sef Sidney, allan ar faes y fi-wydi-.—Uyn- fellydd. Sivii ynxbarotoi i'r frwydr a glywir yxvi.i I'el yiuhob man y dyddiau hyn, ugeinian o n hcclJgYll ieuaillc yn cat! (,it galw a Iiwythxu yn ateb. Golygfa. Iiruddaidd a gawsom y Sabotlx diweddaf, sef ein gweinidog Mi Jonos yn estyu debeidaw evmdoitlias i naw o'u bechgyn a'r rllan fwyaf o lionynt erbyn hyn a'u bwynebau tua. maes y gyflafan.

Cystudd Arglwydd Rhondda Teyrnged pawb i'w wasanaeth. Blin fydd gan ei gydwladwyr glywed am gystudd parhaol Arglwydd Rhon- dda. Darfu i'r oriau a dreuliodd yn nhonnau y mor pan suddwyd y Lusi- tania,, ar yr hon yr oedd yn dychwelyd o'r America, amharu llawerar ei iechyd a'i Avnexxd yn fwy agored na chynt i glefydau gwahanol. Er pan ymgymerodd a'r swydd o Reol- wr Bwyd y Deyrnas, nid yw wedi arbed ei hunan, eithr yn gweithio yn galed am oriau mait.h beunydd. Tra yn caniatau diwrnod gwaith o wyth awr i'w weith- wyr, gweithia ddAvbl hynny o oriau ei hun. Rai wythnosau yn ol cafodd annwyd trwm datblygodd hwnnw yn pneumon- ia peryglus, a gorfu idd'o roi heibio bob gwaith. Er ei fod bellach yn gwella, ac yn medru bod allan ychydig bob dydd, gwaherddir ef gan ei feddyg i ail ym- aflyd yn ei ddyledswyddau am beth am- ser eto. Gan ofni y dioddefai Gweinyddiaeth y Bwyd drwy ei fod yn parhau i ddal swydd heb fedrxx ei chyfiawnu, cyfiwyn- odd ei j-rnddiswyddiad i'r Llywodraeth modd y lxxedrai Mr. Lloyd George ben- odi arall yn ei le. Eithr ni fynnai y Prif Weinidog na'r Cabinet hynny. Gwasgant yn galed arno i aros yn ei swydd, ga-n orffwys oddiwrth y dyled'- swyddau tan y caniataai y meddyg iddo ail ytii, i fl vd yn ei wa.ith. Gwnaeth staff swyddogion Gweinyddiaeth y Bwyd gyffelvb apel. Ategwyd hynny gan brif newyddiaduron y deyrnas. Teimlai pawb mai anffawd fuasai iddo dorri ei gysylitiad \<' gwa.ith pwysig agyfiawlI- wyd nior ragorol ganddo yn wyneb an- awsterau mor fawr. Taer gymlxellwyd cf gan ei Ddix-prwy Reolwr, Mr. Clynes, A. 8., i Avrando ar y cais uxxfiydol hwn, gan addaw ar ei ran ei hun a'i gydswyddogion, y gwaent bopeth posibl i gario'r gwaith ymlaen yn iawn yn ei absenoldeb. Yn wyneb yr >apeliadau cyftredinol hyn, mae Arglwydd Rhondda wedi cyd- synio i barhau yn ei swydd o leiaf am dymor. Un o'r pethaxx mwyaf synn yw fod y papurau, a'r dynion eyhoeddus, ac ar- AveinAvyr Llafur, a'i beirniadent yn llym i-ai iiiisoedd yn ol, yn aAvr yn talxx teyrn- ged mor uchel i Averth y gwasanaeth a gyflawnodd, ac yn deisyf arno barhau yn ei swydd am mai amhosibl a fvddai cael ei well.

Breuddwyd Tom Ellis. Breudchvyd Tom Ellis oedd gweled yn ein dydd ni yr hyn a fynnodd Owain Glyndwr ei gael yn ei ddydd. "Y m.. reolaeth i (iymru oedd arwyddair ei fywydgwieidyddol. Pan orffennodd ei yrfa, yn llawei" rhy gynnar, syrthiodd ei fantell ar ysgwyddau ei gyfaill, Mr. Lloyd George. Breuddw) d Tom Ellis oedd dyhead bore oes wleidyddol y Prif- \\reinid*),Adian>eu oni bae am al- wad au gorlthõrÿ rhy{el,:y buasai y Prif-Weinidog erbyn hyn "wMi" dyni-- eryd mesurau i syhveddoli breuddwyd "Cynlas" a nod ei ddyhead ei hun. Mae Rhagluniaeth megis wedi agor drws y clydcliau hyn i ddyheadau Cymru. Mae annhrefn yr Iwerddon sydd yn vchwanegu at anawsterau y Irhyfcl wedi argvhoeddi arweinwyr g (\Ieidvi" ]<d rixai i" y gyiundrefri Yiiircol.t(.ti) (ii-ITi-edinol, drwy gan- iatau i Gymru, a Lloegr, a'r Alban, a'r Iwerddon, bob un ei Senedd ei hun, i drelnu ei niaterion cartrefol ei hun, gan adael niaterion yr Ymerodraeth eang yn 11llig yng ngofal y Senedd Ymerodraethol, v deuir allan o gors yr Iwerddon. M ac amrvw-GyTxghorau Sir ac aw- clurdodau cyhoeddus Cymru, ynghyd a Chyngor Cenedlaethol Plaid Llafur yng Nghymru, yn ddiweddar wedi amlygu yn bendant gefnogaeth i haw) Cymru am Ymreolaeth. Er mwyn rhoi cyfle i Gymru gyfan amlygu ci barn a threfnu ei galluoedd i ddwyn hyn oddiamgylch, trefnwyd cynnal Cynhadledd Genedlaethol Gymrcig yn yr Albert Hall, Llandrind- od yn vvythnos y Sulgwyn (dydd Mawrth, Mai 21). Ar ran hyrwyddwyr y. mudiad gwcithreda yr Henadur S. N. Jones, Casncwydd-ar-Wysg, fel cynhullvdd. Cvnorthwyir ef gan nifer o'r Aelodau Cymrcig, a chan nifer o wyr cyhoeddus o'r Gogledd a'r De ac o brif drcfi Lloegr. Disgwylir cyn- hulliad brwdfrydig, ac y clywir llais Cymru gyfan yn y Senedd ar ol gwyl- iau'r Sulgwyn yn hawlio i Gymru y fraint a ganiateir i'r Werddon. -'■'■■-J i. L-SU1-

BWRDD Y COL. Irlwyn.L\n bleser gennym eich rhyddhau o fod wedi ysgrifennu gair ar fater y beirdd i'r DAHIAN dan uxxrhyw cnw ara ll. Os oedd eyfeiriad atoch chwi yn llith S imon, mae'11 cldrwg gennym am hynny. Ysgrifenasom at Ama-nwy yn egluro rllai lwthan iddo, fel nad oes esgus- awd gan neb dros eich amen bellach. N i chyboeddir dim pellach ar yr helynt. Y Teiynor, Clydach.])aw'r peniIlion yn y nesaf, viigh.Nd .,i daiiun o W.J.R. a'i biiod. Alitud Bualit. ddweyd y tro nesaf. Diolc-lx. Dewi Gynon—Diolch. Pan typridd. ddiweddar i'r rhifyn hwn.

Ble i Cae! Dillad yn Ab?rdar?—Gyda DAN JONES A'I FAB, 19 Cardiff Street. Y Defnyddiau Goreu, y Ffit Goreu, a'r Telerau Goreu. Ni Chedwir Brethyn Gwael yn y Siop.

Cofeb Hedd Wyn. Y BEDWAKEDI) RESTR, EBRILL 20, 1918. Cydnabixwyd eisys, £ 117 18s. 6d.; trwy law Mr. J. J. Davies, Y.M.C.A., G-wreesam, 3s. 6ch.; Parch. Richard Jones, Highbury, Llundaiii, 5s.; Mrs. Lewis, ALeirionfa, Trawsfyxiydd, 2s. 6eh. trwy law Mr. John Pugli, Blaenlliw, Llanon, £ 4. 16s. (ich.; Cymdeithas (Genedl.) Crewe, trwy law Trevor Owen, 16s. 6ell A r. Ffoulkcs Jones, Llwyn Gwril, 2s. 6ch.; Hyfreitlion, Cwmavon, Glamorgall, 2s. 6ch.; Mr. D. R. Evans, Borth y Gest, Porthmadog, 5s.; Mr. Al-. N. Evans, Cyiifab Bach. Maen- tAvrg, 2s.; Mr. n. P. Hughes, Rock Terrace, Dolgelley, 7s. 2g.; trwy law Mr. R. Yauglian, 126 Oxford Street, Poiity- cymmer: ALri. M. D. Thomas, 5s.; Richard Vaughan, Owen, 2s. 6ch.; E. Davies, 2s.; rlioddion dan 2s.; < £ 1 Os. 10c. Cymdeithas Cymreigyddion Rhondda, 10s. 6d.; Texiln Bryn Croes, Pwllheli, 3s.: Mr. R. O. Davies, Bryn Llwyd, Nant, y Glyn, 2s. 6ch.; Mr. Jack Thomiis, Seven Sisters, Glamorgan, 2s.; trwv law Mri. Robert Roberts ac Edward 'Williams, Warringtoix: R. Roberts, 2s. Parch. R. Parry Jones, 2s. (ich. Parch. D. Davies, W, Hughes, 2s.; Air. E. E. Hag lies, 2s. (icii.; rhoddion dan 2s., 7s. 6ch. Rhodd Mr. D. J. Thomas, Bryn Teify, Aberdar, 2s. 6cli. rhodd 20 o Gymru Salonika, trwy law Lieut.-Col! B Forde, law Parch. Peter I.ewis n Mr. Morns Jones, Cynfal, Aber- maAV: Parch. JVler H. Lewis, 2s. 6ch.; Mr..Morris Jem ts. 6ch.; Mr. E:. D. Jones, ^r.A., 5s.; AEi. Roberts, Fegla Fawr, 2s. C)cll.; Parch. Uwynoro Davies, 2s. 6ch.; Mr. W. fl. Moore, Lion Hotel, 2s. 6ch.; Private Billy Roberts, Rook Terrace, 2s.; Mrft. Alorgan, Bally Macora, 5s.; er cof am y diweddar M r. /olin Adams, Llys Meirion, ;): Mr. W. Lewis, Marine Gardens, 2s.; rhoddion dan 2s., 6s. 9c. Mr. Gomcr Roberts, Bryn Gatli, Traws- • t'ynydd, 5s.; Ilr. Arthur Evans, Man- chester, < £ 1; trwy law Mri. Anthony Jones a Watkin Jones, Capel Celyn, Bala: Mr. Thomas Jones, Cae Fadog, 2s. 6ch.; rhodd- ion dan 2s., 19s. 9c. Rhodd Mr. Ellis D. J-olles, 6ch.; rhodd Mr. Owen Hughes (Glasgoed), Winnipeg, Canada, 10s.; trwy law Air. Hugh Hughes, Trefriw: Air. William Owen, 2s. 6ch.; Air. T. R. Williams, 2s. 6ch.; Rev. Mr. Alorris, Klieithor, 2s. Gelt.; Air. R. H. Wil iiams, Plas Meirion, 2s. 6cli.; Air. LIew- elyn Jones. Hafod, 2s. 6ch.; Air. Peter Williams, Brwynog Isa', 2s.; Airs. Kinna. Rose Hill, 2s.; rhoddion dan 2s., 16s. 6cli. Dr. Evans. Blackwood, Monmouth, 10s.; Mr. David Evans, Blackwood, Monmouth, 10s. (jeh.; B.. Blackwood, Monmouth, 10s. 6d.; Mr. W. Jones, Blackwood, Alonmouth, 5s.; yn yr Ariandy, < £ 140 13s. 6ch. Llys Acldys, TraAvsfynydd. J. P. JONIUS.