Y Darian

Y Crane. I (Drama.) ACT IV. I ymeriadau: Dafydd If an, Leisa Ifan, .Megan If an, Twm Sam. Cymeriad newydd: Parch. T'aJmor Jones. Colygfa I.: Yn yr un lie. (Dafydd Ifan yn synfyfrio wrth y tan ar «■)] dod o'r gwaith. Leisa Ifan yn gwnio, a Megan yn darllen Uythyrau oedd newydd dderbyn. Y fam a'r ferch mewn dillad duon). 0. 1.; Mi fyswn i'n cam cal cwmrii, Mr. .Lewis, Bethel, heno am dipyn. Wn i a ywe wedi cyrraedd yn ol ? • M. 1.. Mae e'n siwr o al", mor gynted a gall e, nhad. D'I.: Leisa faoh, dyma. dy gwag sy yma'n awr. A oes .rhy wbeth gwaetji na rhyfel ? L.I.: Mae'r profiad yn chwerw a'r baich yn drwm!! Tn bachgen da. Dau o honyn nhw wedi mynd, a wyddon ni ddim beth fydd tynged y llall. Pam oen nhw'n dwyn Arthur bael-i oddiarna i a'i haltt fe i'w fedd yn ddeunaw oed? 0.1.: Alia- i weyd dim ond geire Mr. Lewis, Bethel—y fyddin yw'r fyddin. Be sy Megan? Wyt ti we(li e cael newydd èrwO" ? Ma, Toil wedi'i glwyfo! L.I.: Yn ddrwgp M.I.: Na, ddim yn boryglus, medde. fe, mae1 e yn yr hospital yn Llundaiil. L.I.: Diolch am hynny, merch i. M.I.: 0 mam, gaf fi fynd i'w weld e? L.I.: Cei, merch i, pryd y mynnot. Odi •e'n gwbod rhywbeth am Ifan ag Arthur— shwd dethon nhw iddi? > M. I.; Me e wedi gweld bedd Ifan ,a fe wed y cwbwl am Arthur pan ddaw e adre. Ond wyddoch chi beth mae e'n weyd am Elwyn? B.I. (yn trornsydyn): Rho glywed! M.I. (yn darllen o'r llythyr): "Dywed- odd bachgen wrthyf bythefnos yn ol, mai efe, ei bun a dau arall a ddylasai fod wedi eu carcharu ac nid Elwyn yn adeg y eu care b arli., ae iiid  streic ers llawer dydd. Nid oedd Elwyn yn agos pan roddwyd y lie ar dan. Chwi synnwch glywed taw Martin Rhys y siop- wr oedd un o'r rhai ddylasai fod yn y ddalfa. Good, strong, Old Elwyn! Ctewch glywed y cwbl yn y man." D.I.: Diolch i'r Nefoedd am sicrwydd. Ie; da. a chryf, dyna Elwyn. Glwed wrth Torn arn ddod am dro yma gynted a gall e i fi gal clywed y cwbwl. Tyse geni fil o bunnoedd mi'i cawse nhw am y wybodaetli JBa. M.I.: F, ille) bydd arno fe isie mwy na i hynny gyd a chi heb fod yn hir. D.i.i Gwed ti wrtho am ddod yma, Megan. L.r.: Maeligeil annwl i wedi bod yn y -cal,cha,r ar gam, wedi'i ddiarddel o'r eglwys, wedi'i erlid, ag erbyn i fod e wedi ennill i barch wrth fod yn ddyn da, dyma fe mwn gwaeth na char char eto, a rw i bron a chredu bod Martin Rhys yn fwy evfrifol na neb am i fod e yno. D. t.: 10; ond mae e'n gryf i ysbryd ag yn cael i berffeithio trwy ddioddefiadau. Itw i'n teimlo fel tas/s'n llygaid i'n agor .am y tro cynta. Mor allanol yw'n bywyd mi wedi bod! L.I.: Ie, a dyna be sy'zl 'v mlino i, ma'r :bobol fawr yma i igyd yn cydymdeimlo a fi :ar golli Ifan ag Arthur, ond does gan neb ,air o gysur i weyd wrtho i am Elwyn ag eithrio chydig iawn. 1 D.I.: Ma'r gelyn wrthi, Leisa fach, yn camliwio. Ys gwedodd Elwyn i hunan— amser gneud y gwyn yn ddu a'r du'n wyn yw awser rhvfel. Ond mae en, sverthfawr iawn yn 'y ngolwg i nawr ;'taw'r rhai tIotaf yp y pentre yma sy'n isiarad yn dda am Elwyn. Dyna Gwenni "HU\r;s, druan, 'dos dim amheuaeth na, fu :M farw o doriad calon ar i ol e. M.I. 0 gan ych bod ehi wedi son am fGwenni Huws, ma Martin Rhys wedi myned a'i chelfi hi i gyd o'r ty a wedi .cymryd meddiant o'r cwbwl odd gyd a hi. D. L: Mae rhyw dwyll ofnadw wedi'i' :neud yn y fan yna. I M .1.: Ma Martin Rhys, yn gweyd i bod 'hi mewn dyled fawr iddo fe, a ma hynny'n anwired-d beth bynnag. L.I.: Wn i yn y byd beth ddath o'r fparsel hynny rows hi i Elwyn? (Twm Sam yn cod i mewn). T.S. (yn lleddf); Shmae, shmae (yn I 'tynnu ei bibell allan ond yn dweyd dim). D.I.: Dere mlaen, iste Twm bach, j dyma ddybaco i ti. (Yn rhoi dybaco iddo' a Megan yn esoyn tan yntau'n eistedd ar I stol yn y gongl.) ) T.S.: Shma Ewyn ? Ewyn dod gatre ? ¡ .Uwboi Ewyn. L.t.: Ie, machgen i, a ma/n'dd, a, gen i gair da iddo gen ti. (Curo yn y drws, a Megan yn gollwng y Parch. Talmor 'Jones i mewn. ) Talmdr Jones; Mae'n ddrwg gen i am eich. profedigaethe chi; odi wir w. Ry'ch ) chi wedi'i chal hi'n drwm, odich wir w. Phi gollsoch ddau fachgen da, do wir w | ond ma nhw wedi marw dros 'u gwlad, i odin wir xw; a roa, hynny'n gysur i chi, odi wir w. L. I.: A oes gyd a. chi ddim gair i weyd j am Elwyn, y gore o n-iecligyn sy wedi I "dioddef cyment, Mr. Jones? T.J.: Wel, ie, wir w. Mi gymrodd gwrs anff od?s iawn, w, do wir w. a'nI ddrwg gyd a fi am danoch chi, odi wir w. Gresyngarw! L.I.: Oes gyd a chi ddim gair da. iddo fe am *ry wbeth, Mr. J ones ? T.J.: WeI, wir w, 'dos gen i ddim drwg i Ayeyd am dano fe. Ma.'n siwr i fod e'n3 I fachgen da. iawn, odi wir w, on d chi wydd- och na. a)¡a i ddim cymeradwyo'r cwrs mae e wedi gymryd hawr, welwch chi, na alia wir w. A 'dodd e ddim yn aelod yn un- lle, nag odd wir w: a rodd hvnny yn i ",rbyn e i brofi i fod e'n gydwybodol, odd ..wir w. b.i.: Na 'dodd e ddim yn aelod, Mr. Jones a'r peth sy'n 'y mlino i'r dyddi" hyn, lVlr: JoneS; yw hyn-a ydw i lawer yn well o mod i'n aelod. Fe ddiarddelwyd Elwyn, ond rw i'n dechre cael mas i fod e'n well Cristion na fi o lawer. T.J.: 0 na, na! wir w, ry'ch chi'n mynd yn rhy bell; odich wir w. L.I.: Odich chi'n credu, Mr. Jones, bod Elwyn yn euog pan rowd e yn y carchar amser y streic hynny, a phan ddi.arddel,soch chi e yn Hermon? T.J.: Wel wir, ma. hynny'n hen nawr w, odi wir vr.. Alia i ddim gweyd welwch chi, ond ddath e ddim i mo'yn i le nol w. L.I.: Ni wyddon ni erbyn hyn i fod e wedi cal cam mawr, Mr. Jones, a mi ddaw hynny i'r golwg un o'r dyddie nesa. Chi ddiarddelspch chi Gristion pur pan ddiarddelsoch chi Elwyn, Mr. Jones. T. J. Ma'n ddrwg iawn .gyd a fi, odi wir w. T.S.: D-afifan, bally Jai-iiian nTe, bally, Jarmaa we/; gowt bally Jarman! D.I.: Taw, Twm bach, paid ti a gweyd hynna yto. T.J.: Ie, wir w, ma eisie dysgu Twm i fod dipyn bach distawacb, oes wir w, ne mi fydd raid mynd ag e off i rywle, rhaid wir w. T.S.: Yh- bally Jarman (yn codi ac yn gwneud osgo fygyfchiol at Talmor Jones) Gowt "bally Jarman, cera i ja-ja-jawl—i Jerico, llifo hen pen di off. (T.J. yn codi mewn feychryn. Megan yn gafael ym mraich Twm Sam ac yn ei arwain yn ol at y-stol.) Halp i—i Jerico Megan. L.I.: Peidwch chi a, gweyd gair yn ddrwg am Elwyn pan fydd Twm gprllaw, na son am hala, Twm off yto, Mr. Jones, ne mi dyfarweh. Ma Twm druan yn galw am Elwyn nos a dydd. Fe fu Elwyn yn garedig i lawer un gwan, a 'dos gyda chi ddim gair da i weyd am dano fe! T.J.: Na wir w, rw i'n teimlo drosoch chi a'r bachgen, ond rw i'n ofni bod rhyw- rai'n dylanwad-u arno fe, odw wir w. Beth ddelse o'n gwlad nj pe daethe'r Germans yma. Ie wir w. L.I.: Pam nag ewcli chi,mas, Mr. Jones, a nid cario'r peth yna ar ycli braich a chithe ddim yn meddwl mynd? T.J.: Siampl i'r bechgyn w, ie, wir w. Fyse raid i fi fynd onbai bod yr eglwys wedi apelio drosto i. L. Siampl ryfedd oech chi'n roi. A •son am Germaniaid. Beth y'ch chi'n fedd- wl o Hubert Wyn a Martin Rhys. A alle'r Germanied fod yn waethna. rheina. Beth y'ch (,hi, ii^fedflwl o Martin Rhys, nawr, yn dwyn pethau Gwenni Huws, druan. T.J.: Naddo wir w. Rodd hi wedi j gneud i hewyllys ar y cwbwl iddo. Fi nath yr cwyllys. Rodd arni ddyled mawr iddw fe. Odd wir w, a fe fu'n gareclig iawn iddi, do wir w. T.S.: Ie, wir w, bally Jarman we, ie, wir w. D.I. Taw, Twm, nawr machgen i. M.I.: Cera sha thre, Twm bach. T.S.: Na, wir w, dim peg w, cyn bally Jarman mynd mas. M'hach o baco, Megan. (Megan yn cael baco gan ei tliad j'w roi iddo.) L.I. 0 chi nath yr ewyllys. Mae .bynny'aa rhoi gole newydd ar bethe. Pwy odd gyd a chi ? T.J.: Y relieving officer, ie, wir w. L.I.: Glywsoeh chi, Gwenni Huws, yn gweyd i bod hi mwn dyled i'r siopwr. T. J.: 0 do, wir w. L.I.: W.ytl(-Ie(,,Ii chi nag odd Gwenni ddim yn prynu gyd a'r siopwr ers yn agos i dair blynedd? T.J.; Na wyddwn, wir w. L.I.: Wyddech chi taw Elwyn, y mach- gen annwl i, odd wedi talu'r rhent iddi ers blynyddoedd ? T.J.: Na wyddon, wir w L.J.: Wyddech chi mai ni fel teulu odd yn gofalu am Gwenni, a mod i wedi bod a bwyd iddi'r bore hynny ag wedi trefnu i Megan fynd ati i aro.s nes byse hi 'n !gwdla p' A bod Martin Rhys wedi cymryd njeddiant o'r ty pan aeth Megan yno'r prynhawn a na chas neb i gweld hi am dri diwrnod, a'i fod e wedi cal nyrs yno i ofalu am dani a,chadw.:i ffrindie hi i gyd mas? b T.J.: Na wyddwn, wir w, ond mi clywes hi'n gweyd pan fues i yno "rw i Imwn dyled fawr iddo, mae e i gal y cwbwl ar yii ol i, do, wir w. L.I. Do, mi clywes inne hi'n gweyd yr un geire, ond fe wyddwn taw i Elwyn yr oedd hi mwn dyled, a taw Elwyn oedd 1 gal y cwbwl. T.J.: 0 ho, wir w. D.I.: Odith chi'll .sylweddoli beth y'ch chi wedi neud, Mr. Jones? T.J.: Ry'ch chi'n camgymeryd, mae'n siwr, ydych wir w. L.I.: Sag y'n, Mr. Jones. Allwch chi weyd, Mr. Jones, pam na fyse Martin Rhys yn gofyn' i Mr. Morgan Lewis fynd yno i nettd yr ewyllys. Mr. Lewis odd ° gweinklog Martin Elivs a Gwenni. T.J.: Wei, wir w, dyw hi ddim yn dda iawn rhwng Mr. Martin Rhys a, Mr. Lewis. Ma Mr. Lewis mor annoeth ag yn ypnu pobol yn i ben. Odi wir w. lVlru. ama. i ofn (y bydd Mr. Rhys yn dod aton ni i Hermon, os na fydd Mr. Lewis yn dod i ryw drefn yn Bethel. Mae yna gwrdd beno ar i achos e.. 0.1.: Cwixld heno ar achos Mr; Lewis. T.J.: Ie, wir w. 'Dyw Mr. Lewis ddim adre, a wyr e ddim am y cwrdd T.J.: Dyna fel mae, wir w. 0.1.: Megan. cer ar unwaith i weld "8 yw Mr. Lewis wedi dod adre, a gwed wrtho am y cwrdd. Os nag yw e wedi cyrradd gartre, ini af fi yno 'mhunan Paid a amser i wisgb bet na chot na dim. 'Dos dim munud i golli. (Megan yn mynd.) T.,i.: Da ,ftcld Ifan bach,, dy'ch'chi ddim yn aelod yn' Bethel. 'Dos gyd a chi ddim hawl i fynd i gwrdd eglwys yno nag oes. wir w. I, ..■■ „ Dj I.: Ma gen i bawl i fynd i weyd y I lie bynnag y bydd isie'i wevd e. L I. Mr. Jones, a fysech chj'j?. derbyn Martin Rhys yn aelod i Hennon r T.J.: Wel, byswn, wir w. Tyse. digwydd dod yco i gynnyg i hunan, fyse gyd a, ni ddim hawl idd i wrthod e. Mae yd i, n.1 d i e'n dclyn parchus, a mi fyse'n gaffaeIiad i'r eglwys a'r enwad base wir w. L.I.: Wel, ry'ch chi, Mr. Jones, yn weinidog efengyl rhyfedd. Chi ddiarddel- soch Elwyn am i fod e wedi bod yn y carchar er i fod e'n ddieuog. Nawr ry'ch chi'n barod i dderbyn Martin Rhys er in wyn i aiuan a'i barchusrwydd Pha.rise- aidd et- taw Martin Rhys ddylse fod wedi bod yn y carchar yn lie Elwyn. T.J.: Wir w, ry'ch chi'n eamfarnu, odich wir w. Sdim shwd beth w, nag os wir w.. i).I.: Na, Mr. Jones, mae'n ddrwg gen i weyd wrthÖch chi mai chi sy'n camfarnu ag yn gneud camgymeriadau annheilwng o weinidog Efengyl. Ry'ch' chi'n rhoi'r pwys i gyd ar ffug-barchurswydd a chyfoetli, a, ry'ch chi mewn canlyniacl yn agored i roi'ch hunan yn offeryn yn Haw creaduriaid diegwyddor fel Martin Rhys sy newydd lwyrfwyta ty. gwraig weddw. T.J.: Na, wir w. T.S.: Ie, wir w, bally Jarman, ie, wir w. D.I: Nawr, Twm! (Megan yn dod i mewn.) M.I.: 0 ma'n dda gen i. Rodd rhywun wedi hala teligram i Mr. Lewis am y cAvrdd heno, a mae e wedi mynd i Bethel ar- ni-s. Aiak) e wedi bod yn Sgotland gyd ag Elwyn, a. mae e wedi bod yn Llunden gyd a Tom. Mae e, wedi clywed y cwbwl am Martin Rhys a, dau arall yn rhoi ware- house Powell y Stores ar dan amser y streic. Mae e wedi cael cafiiatad Elwyn i agor parsel Gwenni Huws a. ma ewyllys yn hwnnw. Dyna falch odd e i gal gwbod cyn mynd a' t. cwrdd heno taw chi, Mr.. Jones, odd wedi gneud yr ewyllys ddi- wetha. Druan o Martin Rhys. D.I.: Rw i' n gweld Hamah yn liongian ar i grocbren i hunan yto. L. Odich chi am i gael e i Hermon nawr, Mr. Jones? T.J.: Wel, wir w, ma rhwbeth yn rong yn rhywle; os wir w. T.S.: Os wir, w. D.I.: Nawr, Twm, bydd ddistaw. T.J.: Wel, ma raid i fi fynd, rhaid, wir w. Ma'n ddrwg gen i os yw'r hyn y'ch chi'n weyd yn wir am Mr. Rhys, odi wir w. L.t.: Ie, Mr. Jones, ry'eh chi'n tosturio wrth Mr1. Rhys, ond ma'ch calon chi fel carreg at 'y machgen i fu yn y carchar yn lie Mr. Rhys. T.J.: "Dw i ddim am farnu Mr. flliys cyn yr amser, nagw, wir w. Dyn cIa, gvreles i e, ie, wir w. D.I.: Mi fyse'n dda. iawn gen i allu eredu ynddo fe, ond newch chi ddim aros nes daw: Mr. Lewis yma? T.J.: Na wir, w alia i ddim. L.l.: G?Hwch. neno dyn, fydd e ddiin yn hir mwy. Chi gewcli glywed hane? Martin Rhys, wedyn, arhoswch. T.J.: Na, wir w, rhaid i fi fynd. Ma'n ddrwg gen i am ych profedigaethe chi, odi wir w. (Yn nesu at y drws). L.I.: Mi fyse'n dda iawn gen i tyse fwy o ryw werth yn ych cydymdeimlad chi. NOB, da. T.S.: Gowt bally Jarman. (Lien.) j.