Y Darian

PETH OR CYNNWYS. Deg Corchymyn Lloyd George 1 Uith y Tramp 1 Stori'r Bardd £ Y Crane —  Cclofn y Celt J£ Liith y Col. 4 Ein SenetSd a'n Seneddwyr 5 Nadolig yn Nhregaron 5 Tarian Fach y Plant 6 Byd y Bardd a'r Lienor. 6 Beirniadaeth Drama Tylorstown 7 1919-Adolygiad Beriah » 8

DYMUNIADAU DA. Os \v, eira'n toi y mynydd, Ac yn oeri brig y cwm, Na toed neb ar ddydd Nadolig ■ A'i luosty bach yn ilwm. Os. yw'r goedlan heb ei chantor, A heb fflur ei mantell werdd, Na foed neb ar ddydd Nadolig Heb ei delyn, heb ei gerdd. <)s yw'r ddrycin ar y glasfor Yn cynhvrfu brig y doll" Nn foed neb ar ddydd Nadolig Heb dangnefedd dan ei fron. Os yw'r alltud yn ei hiraeth Eto 'mhell o Walia lan, Na foed neb ar ddydd Nadolig i Heb ei freiiddwyd, heb ei gan. Wrth atgofio rnewn carolau < Am y Gras a ddaeth i ni, vOedwn" heddyw yn ardaloedd II HARDING REES.

6 Wrecsam Feddw "Wrexham Education Committee has decided against the teaching of Welsh in the elementary schools of the borough. The ex-Mayor (Coun- cillor Rowland) said Wrexham was a Iv}rrL., f-nyn, Ivd ht-n u, F D' lish-speaking place ibr the last 300 years. Mr. Job Mason (a head- i master) considered the curriculum of the schools was too great already, the idea of adding the Welsh language was ridiculous." Fe sieryd y para- graff hwn drosto ei hun. Pan fuom ni yng Ngwrecsam ddiweddaf pre- gethasom i gynulleidfaoedd o Gymry; glan gloew. Yr oedd yno gynulleid- faoedd craill o Gymry yn y lie. Yn ol Pwvllgor Addysg Gwrecsam, nid oes gan fuddiannau eu cenedl hawl i gael addvsg i'w plant yn eu hiaith eu hun- am mewn tref yng Nghymru am ei bod ar gyffiniau Lloegr! Mae'n an- odd meddwl am ysgelerder o'r fath yn ddigyffro. Pa hyd yr ymhyfryda'r Sais mewn bod yn gysgod angeu dros genhedloedd eraill? Os oes yn aros Os oes yn aro,s yng Ngwrecsam feddw ddeg 0 rai cvfiawn hwy a fynnant eto Gymraeg i blant Cymru yn eu hysgolion. M Caru'r Sais. Yr'vdym wedi'n cadw'n bur brysur yn 'ddiweddar mewn papurau Saesneg yn troi'n ol y cyhuddiad a ddygid i'n herlyn ein bod yn celsio, meithrin cas- ineb at Sais, a chan ein bod fel rheol yn dethol ein geiriau mor ofalus ag y i-nedro,m pan fyadom yn ysgrifennu ar v mater, vr ydym wedi Ilwyddo. Nid oedd neb a fedrai brofi'r eyhuddiad yn ein herbyn. Y cri bellach yw ein bod vn Coniatau i'n gohebwyr i ddatgan ac i annog casineb at Saeson. Wrth gwrs, ni raid i ni ddweyd nad ydym yn gyfrifol am syniadau ein gohebwyr. Nid ydynt mor ofalus o'u geiriau ag y carem iddynt fod yn ami, ond etc, cofier hyn, mai yrfeu Hid yr ysgrifen- .iiant,ir,ol profiadau chwerw o ddiys- tyrru hawliau eu cenedl. Cofier Gwrecsam a Llanymddyfri (yn yr am. ser gynt) ac fe ellir o leiaf, ddealt pal am y tywalltant allan èu heneidiavv mewn diglonedd a geiriau cryfion. Gweithwyr egniol ydynt yn erbyn dy- lanwad cysgod angeu ac y mae eu henaid vn flin oherwydd y brad « wrthyd i'w plant, yn enw cysegredig Addysg, feithriniad yn iaith, llenydd- iaeth, a hanes hen wlad eu tadau. Bvddai'n ddoethach i rai a ysgrifenni ihapurau Saesneg daro ar y trah,aus- ter sydd wedi briwio eneidiau n gohebwyr tlawd eu hunain. Pecaw- sai ein gohebwyr yr addysg a ddylas- cnt gael, ni fuasai achos i'w geiriau r cryfion. Diolch i Mr. Southall am ei j lythyr yn y Western Mail, Rhag. 13. Pan ddealla Saeson, sydd yn ddynion ac yn foneddwyr yn ogystal y sefyllfa, nid ydym yn petruso na chynorth- wyant i gael ymwared i Gymru. Iwerddon- Bydd yn flin gan bawb am yr ymgais a wnaed i ladd Arglwydd French yn Iwerddon ddydd Gwener diweddaf. Yn fuan wedi iddo ef a'i gwmni adael Stesion Ashtown, dair milltir o Dub- lin, ac ar ei ffordd i'r Viceregal Lodge, saethwyd ergydion a lluchiwyd ffrwyd- belau atynt o gae. Tarawodd rhai o'r bwledi fotor car Arglwydd French, A nafwyd* un heddgeidwad ond dihang- odd Arglwydd French ei hun yn ddi-3 anaf. Saethodd y parti gwarcheldiol j yn ol a lladdwyd un o'r ymosodwyr. Bernir bod yr ymosodwyr o 15 i 20 o nifer, ond dihangasant oil ag eithrio'r un a ladclwyd. Wrth gondemnio'r weithred a greS-jl Ily- nu bod neb yn dibynnu ar farbareidd- 1 I iwch o'r fath i gyrra?dd eu hamcanion, I gresynnwn lawn cymaint at yr vsbryd J ymerodrol dall sydd yn gyfrifol tm wneud pethau fel hyn yn bosibl.

I Deg Gorcbymyn Lloyd -George. DEDDFAU NEWYDD 1919. ——— GAN WLEIDYDDWR. Ynet areithiau diweddar. hawTliai Mr. Lloyd George fod ei Weinyddiaeth ef wedi pasio mwy o ddeddfau. pwysig nag a fuasai'n bosibl i unrhvw Blald Wleidyddol ar gi phen ei bun cu pasio. h rrh aaoJyg-u vecÎùiwnaetil y tIwyddyn sydd yn awr ar derfynnu, ■ ceir fod "Deg Gair Deddf wedi eu llefaru gan Mr. Lloyd George ele-ii, drwy gyfrwng Deddfau Seneddol newydd. Wele hwynt:— i. Deddf Iechyd (Ministry of Health Act).—Gesyd y ddeddf hon i fyny un j awdurdod qanolog fydd yn gyfrifol I am bopeth cysylltiedig a iechyd y cyhoedd, yn lie bod amryw adrannau gwahangl yn gofalu pob un ar ei ben ei hun am ei faes ei hun. 0 dan y ddeddf hon y crewyd Bwrdd lechyd Cymru. 2. Deddf y Tai (Housing Act).— Gorfoda hon bob Awdurdod Lleol 1 dynnu allan gynllun at ddarparu tai newydd i gyfarfod a rhaid y boblog- aeth. Trefna iddynt gymorth ariannol at hynny. Dileir holl slums y devrnas. 3. Deddf y Cludo (Transport Act). —Crewyd Adran arbennig fydd yn gyfrifol am wella cyfleusterau cludo. nwyddau yn ogystal a theithwyr ar y; rheilffvrdd, y ffyrdd, y fcamlesi, etc. 4. Deddf Caffael Tir (Land Ac= quisition Act).—Hyrwyddir y ffordd i' sicrhau tir at amcanion cyhoeddus. 5. Deddf Sefydlu'r Tir (Land Settle- ment Act) Darperir tir ymlaenaf oil i filwyr a morwyr, a merched fu'n' gweithio ar y tir adeg y rhyfel. Benthycir arian at brynu stoc, etc. 6. Deddf Codi Rhent (Increase of Rent Act).—Rhwystra hon berchnog- ion tai i godi y rhent i'r de'iliaid presennol yng Nghymru lie na bo v rhent presenno} dros 52p. y flwyddyn. • Pei v mewn grym hyd Mawrth 25, 1921. 7. Deddf y Budr Elwa (Profiteering Act).-Sefydlir tribiwnal ymhob ardal i wrando cwynion, Ile y codir pris afrès- ymol am nwyddau. Cosbir y Pro- ffitiars. 8. Deddf y Llys Gweithfaol (In" dustrial Courts Act).—Darpara hon ar gyfer setlo anghydfodau rhwng meistr a gweithwyr drwy Lys Cvflafareddol Y11 cynnwys cynrychiolwyr y ddwy blaid. 9. Deddf Hawliau Merched (Sex Disqualification Removal Act).-O dan hon, caniateir i ferched weithredu mewn galwTedigaethau a gyfyngid I gynti .ddynionyn unig. 10. Mesur yr India (Government of 1 India Bill).-O dan hon eir ymhell tuag at roi Ymreolaeth i'n India.

I Llith y Tramp, I) Mishtir Golyöydd, I llwffor ne giddil own i'n ffilicretu, fod diwadd y byd i fod ar y 17eg fel y gwetws Proff. Porta y bydda fa. Ond mindwch 1 chi, dw i ddim yn gweid taw am y mod I i'n ffili cretu y pidws e ddod. Chretsa'r tada annuwiol yn amsar Noah ddim o'r hen batriarch pan odd a'n. giveid wrthyn nhw fod y byd yn mynd i gal i foddi, ond fe ddath y diluw, cretu ne bido. Be siwr, wyddwR i ddim pun a ddela fe ne bido, a'r peth gora allwn ni neud odd bod ar y j seff seid a rhoi, gwpod i ddarllenwrs y f DARIAN beth odd yr lanci weti weid. i Ond nawr, gan fod yr hen fyd weti cal ] rhw gymint o ecstenshion, fe a i mlan a ngwaith fel arfar, er i fod jyst a blil'm resigneshion miwn i chi pan ddarllenas i beth odd yr lanci yn weid. Ma'n dda fi fod y Breni.i.t Mcwr weti llwrxklo fhyd- yn hyn i gatw'r lancis rhag gwpod y cwbwl. A w -i'n gobitho yr awn i gyd sgyrfenwrs a darUenwra y DARIAN, ati i fyw, • a neud y'n gwaith yn well nag ariod. Bod, a byw'n iawn, yw'n braint a'n dyletewydd ni, on te fa P Wel, gan y'n bod ni i fviid yn-dan yto am rw getyn, yr wsnoth hyn fe ro dicyn o hiuiaa y cwrdd mowr gynhalwd yn y Siti Hal, Llansamlat, i roi pyblic risep- shion i fi. Ma'n depig i Corporeshiwn y ddinas, mol, gynted ag y gwelws a'm llun i yn ffenastMishtir J. B. Jordan -a dyna ffor dath e i wpod y mod i yn gest yr Halderman a Mrs. Jordan, Faroyderi -i bendarfynu'n unfrytol, y Lebor mem- I bars a chwbwl, i roi'r Ffridom of ddi Siti i fi. Ond wyddwn i damad am hynny nes i fi fynd sha'r cwrdd. Wrth frecwast un bora mynta'r Haldorman wrtho i, 4'Pid- wch elti neud un engejment am heno blecid ma Mi-s. Jordan a chi a finna yn mynd i gwrdd pwysig yn y Siti Hoi heno. Fe fydd y Lord Mer, a'r Corporeshiwn, ond y ddou eulod sy'n gwitho'r nos, y Jystished, gwnidogion, ffeiraton, a'r prytyddion yno yn llu mowr iawn." "O'r gora," myntwn inna. Holas i ddim beth odd uatur y cwrdd, wath fe gretas taw cwrdd blynyddol Oymdithas y Beibla I odd a, a fod Cnyys yn aritho. A whara l teg iddo fa ma fa'n gallu arithio'n ffam- ws ar y Beibl. A rown i'n falch ofnatw fod y dynon enws yr Halderman yn arfar mynd sha Owrdd Cymdithas y Beibla yn Llajisamlat. 'Wei dyn, LIansamlat" myntwn i wrth y mhunan. A fe liewn i'n fidnr i weld dynon blanllaw miwn pot) tre a gwlad yn neud yr un peth. Wydd- och chi beth, syr, dyna un If or sy gen i o farnu picil crefydd miwn ardal, y sylw nia Cymdithas y Beibla yn gal gita'r dyn- on sy'n blanori miwn pethach cyhoedd- us bywyd cymdithasol. W i weti bod miwn llefydd cyn hyn pan fydda cwrdd tepig o ran pwys i fywyd gora'r bobol yn cal ] gynnal, a dim un o'r rhai sy'n cym- ryd wi-tivu nhw fod yn flanoried cym- dithas yndo fe. Galwch bwllgor i drenfu ticyn o FBowar ne Catl Sho, a fe fyddan yno'n smoco a bragawthan am oria! Ond wi weti cilo odd wrth y matar. Pan ath Mrs. Jordan a'r Halderman a finna miwn i'r Siti Hoi, rodd hi yn cramd, a'r staj yn Ilawn o'r gentri a'r nobiliti, blaw v rhai enws yr Halderman. A gita'n bod ni ar y staj dyma'r milodd ar u trad ac yn dechra canu "For he's a jolly good fellow," a fe joinas inna, blecid own i'n cretu ta'r Halderman o'dd gita nhw miwn golwg; a fe sylwas fod yr Halder- man hed yn canu nerth i ben. A myn- twn i wrth y mhunan, "Ma'r Halderman yn meddwl taw i fi ma ,n|>w'n canu, ond ¡ ma fa'n nuthur mistec, blecid dyti diarth  i Pa?) stopws v canu fe gwnnws Y L? d Mcr ar i drad' i woid !)eth odd am- I can y cwrdd, a shwd anrhytadd odd yr Haldermah weti roi ar Llansamlat drw n infeito i yn gest i PaiCyderi. /Wetny fe ddechruws y mrago inna, a shwd wasan- ath own i'n nuthur i ngwlad, a na chela Carpentier ha Jimmy Welsh, ddim ahwd nsepshwl'l gita dYRon Hansamla? A te shiaratws yn biwr am spd hir. Ar 01 y i Lord Mer fe shiaratws y Corporeshiwn i'r pwynt, heb wasto geire. Ond falla taw arath fwya'r cwrdd o areithia mowr odd a rath" Canon Griffis, yn profi mod i yn olyniath Abram, "blecid," mynta fa, "Tramp gita Capital T. odd Abram." Fe gitchws y syniad iskt a gliw, a. fe clenshws y gwnidogion i gyd yr heidia ymhellach. A fe alia i weid hyn am wn- idogion Llansamlat, a bob enwad, ma nhw'n gwpod u Beibl. Ar ol y proffwydi ddath y gyfrath yn i grym, a dodd dim bloeshgni ar i thafod hitha, yn enwetic y ddou J.P. newydd, Dr. Lewis a Cown- silor Richards. Ma'n dda gita fi nawr mod i weti sgyrfennu at Lord Northcliif a Mishtir H. Botomli o bothtu nhw. Ond y prytyddion nath hewl o honi hi. Chlws neb shwd brytyddiath haruchel ariod, shwd hyd a lied, uc-hter a dyfnder! Gan fod y prytyddion yn mynd i gyhoeddi'r farddoniath vn llyfir y "Nghyfres y Lili" ar ol i hala fe i gystadlu am £ 25 yn Steddfod y Barri, weta i ddim rhacor yn awr. Ar ol yr hoU spb wto campus fe ddethpwd at waith mowr y cwrdd, sef cyflwyno Ffridom of ddi Siti of Llansam- lat i fi, a chan fod yr Halderman weti cal i omrod gan i dimlata i areithio, fe ofynws y Lord Mer iddo fa i neud y presenteshion, a fe nath hynny miwn steil, a gitag urddas. Yr oedd y dociwment miwn cascet weti i gnuthur o'r bloc tin gora yn gwaith tin y gym- docath, a hinscripshon pwrpasol ami hi, a'r Mesur Petar Lein viiia weti i daclu o dano fa, Ehemp o dwr yw Tramp y i)ariaii,-a alvw Ein gwlad, eitha bachan O'r pen hir i'r pin arian, I: Yn lieufer tei-, tan. Fel popath a rail, fe gwplws y cwrdd ar ol i fi weid cwpwl o eire gora gallswn i o dan yr amgylchiata, ac yn bermanu o whys, a lwmpyn mowr yn y ngwddwg i, ond ddim cyn i Mishtir Richard Kees gynnig y'n bod ni yn hala fot o gidym- dimlad at Crymlyn yn i gystudd, a'n dy- dymuniad am iddo fa gal gwella'n watf. Ta Ci-yi-nlyn yn iach y fe fysa ar y blan yn diddori'r cwrdd. Rodd yr Haldermati weti haia 1 mom Dafydd y Crydd a Morgan y Tilwr yno. heb yn wpod i fi, a'r ddou i gysgu yn Parcyderi y noswath honno. Ar y ffordd sha thre fe ofynas i Dafydd beth odd a'n feddwl o'r Mesur Petar LeÍù. Mynta fa, "Ma Morgan a finna yn gwpod y cwpwl am hwnna, a fe wetwn i hanas a wrthot ti ar ol i ni gyrradd Parcyderi. Y peth licwn i gal gwpod yw beth wyt ti'n mynd i neud a'r hen foes tin yna, a phwy les naiff y Ffridom of ddi Siti\i tIr" "Llawar ymhob rhyw fodd," myntwn in- na. "Bachan w, wyt ti ddim yn diall! W i nawr yn Ddinesydd Rhydd o ddinas Llansamlat, a fydd dim isha i li dalu am ddim o hyn i mas. Meddwl di, nawr, fe fydda i isha shewt newydd jyst nawr, a ma Morgan yn cwnnu prish desprad am shewt, a dyw a ddim yn shiwr o ffito dyn bob amsar. Dyna shwd un yw Moc., fel wyt ti'n gwpod. 0 hyn i mas fe alia fynd at y Teilwr gora yn Llansamlat, a, ordro shewt o siwparffein cloth, a gweid wrtho fa am hala'r bill i'r Corporeehiwn. A felny gita phopath arall fydda i isha! Wyt ti'n gweld nawr" Odd Lloyd George yn sgyrfennu ato i os ticyn yn ol 1 ddioleh i fi am y'n llithia, a fe wetws yn i lythyr, nad odd a weti talu am werth dima o ddim odd ar y cas e y Ffridom (-if ddi Siti of London. Dyma'r peth gora ges i ariod. Meddwl yto—ond dyma ni i vn Parcvderi." TRAMP, O.B.E. j'

Cymrodorion Blaenau Afan. Nos Fercher, Rhag. 10, traddodwyd darlith i aelodau'r Gymdeithas uchod gan yr H-enadur William Jenkins, Y.H., Cym- t mer, Cadeirydd Pwyllgoi- Addysg Mor- gannwg. ar y testun, "Atgofion Bore Oes." Ni wyr neb hanes Phvyf Glyn corrwg am y deugain mlynedd diwedd- af yn well na'r Henadur, ac yn ystod: ei fywyd prysur a llafurus, mae wedi casglu stor o atgofion difyr a defnydd- iol i'r oes bresennol. Gosododd hwy o'n blaen Jgyda!i fedrusrwydd arferol, a chafwyd noson hyfryd iawn. Gresyn na fuasai mwy o'n harwemwyr mor drylwyr a brwdfrydig dros ei n gwlad a'n defion a'r Henadur o'r Cymmer. Siaradwyd hefyd gan v llywydd, Y i Parch. Tom. Beynon, y Pqrchn. D- Jones, a Morgan J. Jones, Mn. D. Daniel, J. A. Roderick a Lewis Davies.

Yr Yswain J. R. Owen, Y.H., Aelygarth, Porthmadog yw Cadeirydd newydd cyfarfod Chwarter Annibyn- wyr Llyn ac Eifionydd. Un doniol iawn yw ef, a gwyn fyd ei chwarter- olioiy."

0 Deifi i Dywi. 1 I Bu cwrdd yn Ysgol Cwmcothi pwy nos i ddadorchuddio darlun o'r di- weddar Lieut.-Gen. Syr James Hills- Johnes, V.C., G.C., B.L., I.D., yr hyn ¡ a wnaed gan Mr. James Jones, saer y Stad, tad a thadcu yr hwn fu'n dal I yr un swydd o'i flaen yno. Cadeiriwyd gan y Parch. T. Ehedydd Jones, a chaed canu ac adrodd pwrpasol gan I amryw. f Pery son o hyd am gychwyn rheil- ftordd newydd o Lanbedr-Pontsteffan i Landeilo. Diau y b\'ddai'n fantais fawr i'r darn gwiad hekyeth a chyn- hyrchiol a orwedd rhwng y ddau le, ond pwnc arall yw a wnai hi dal\.t'r 1 ffordd yn bresennol. Deil rhai y byddai cerbydau modur o fwy gwas- | anaeth ac elw. Mae'n llawn bryd | dwyn y parth hwn rvwfodd yn agos- ach i'r byd. Gwneir cynnyg eto 1 symud y "Petty Sessions o Lanfihangel-ar- arth i Bencader, a gwelliant mawr yn sicr a fyddai hynny. Ceisir creu cyffro gael i l,anN,b,ther, pentref" di- i gyffro mawr. Urddwy4 y Parch. H. R. Evans, mab Dr. Evans, Brvnawei, Llan- dyssul, ag M.C. gan y Brenin yn ddi- weddar. Mae'r gwr parchedig wedi ei apwyntio i Ficariaeth Broadhampton, Devon. Bu Cwrdd Chwarter Annibvnwyr Gorllewin Cymru yng Nghaerfyrddin yr wythnos ddiweddaf, a bu yno dipyn o siarad plaen ar lawer mater. C) feinai'r Parch. Dvfnallt Owen at y garnblo ofnadwy sy'n lledu fel haint o'r dinasoedd dros y trefi a'r wlad. Pasiwyd penderfyniad o gondemniad ar y defnydd a wneir o'r Saboth i fas- nachu. plesera, a chyhnal cvrddau 1 drafod materion gwaith gan lowyr a gw-yry ffordd haearn, a phasiwyd hefyd i anfon dirprwwaeth at y Pwyll- gor Addysg Sirol i wasgu arnynt i roi mwy o le i addysg ddirwestol yn vr ysgol ion. Da iawn. Hyderwn y daw ffrwyth o'u llafur. Da gennym ddeall bod Dvfnallt wediM ddewis i arwain vn Eistedd- fod Genedlaethol Barri. Disgwvliwn iddo wneuthur trefnvdd da ar waith y llwyfan, ac y ceidw'r dorf mewn hwy I. Ar streic y mae gweithwyr ffvrd 1 Sir Gaerfyrddin o hyd. Mae'n brvd i'r Cyngor ganiatau eu cais bellach, yr llyn nid yw ond teg, gan fod gweith- wyr ffyrdd siroedd eraill yn ei gael. Fe1 hyn y canodd un i'r streic faM r adiweddaf a fu dros y wlad:- Cawn y "streic" o hanes trwm- camwri, Gwanc am arian, gorthrwm V dyryswch direswm A yrr y Uu 'n fenv, Ilym PISCATOR.

INFFLIWENSA A FFROENLIF. I ——— Voio's Lightning Cough Cure yn Atal Inmiwensa ar y Cychwyn, ac yn CweRa Ffroenlif yn Fuan. r- Atinatiwensa mae Veno's Lightning Cough Cure yn anghymharol. Mae'n atal yr yinosodiad yn y cychwyn cvntaf os <Ainei'ir yn ddioed, ac yn cadw draw bob perygl o gyd-ddyrysweh. Mewn achos o nroenur eto gweithreda, Veno's fel swyn, gan liniaru enyniad arwynebedd y trwyn a1 ac adfer yn fuan anadliad rh,ydd. Teilyngdod sydd wedi gwneud Vena's y feddygiinaeth hryaf poblogaidd v'1 :vhd at haJJ ddoturiau'rpih?Ua? 'Ùndd iriedwch bob alnser yn Vena's Lightning Cough Cure At Inflliwensa, Ffroenlif, at Beswch,_ ac Amvydon, Dolwiiau Ysgyfaint, Y Fogfa, Broneeitus, Anadliad Caeth, Crygni, ac at y Pas a Doluriau Gyddfol eraill plant. riiMiedd: Is. 3e a :K. v maint 3s. yw'r a Gwertb- \r Cyffuriau »,1 > »man. Mynnwch a itf ) h\ h. bopeth a gyn- hvgjr ei II'.