Papurau Newydd Cymru

Chwiliwch 15 miliwn o erthyglau papurau newydd Cymru

Cuddio Rhestr Erthyglau

4 erthygl ar y dudalen hon

ATGOFSON AM r. B. PHILLIPS,…

Newyddion
Dyfynnu
Rhannu

ATGOFSON AM r. B. PHILLIPS, CILSANT. Credaf fod amrvw bethau o ridvddordeb ynglyn a banes vr henafgwr v mad awed iu heb eu crybwyll yn y cofnodion a gyhoedd- wyd. Hanai o Forganwg neu Gweiit, oii(I iiis gvvn ai yn Nghvmru eiganwvd. Ymfalchiai ei fod o wehelvth Parch. Evan Evans, Nclllt- V-glo, ac vn berthvnas ago. i'r bardd a'r lien- or trvlen BeHah Gwvnfe Evans. Dvwedai mai yn mro Manceinion y nagwvd ef, ac vr oedd prinder Cvmraeg ar ei dafod vn aw- grvmu mai vilo el ganwvd. Yr oedd e genedlgarwch vn dangos ei fod wedi card hyfforddiant boreu oes gan rvwrai hvddysg yn nefion cenedl v O mm. Trenliodd e; ieuenctvd yn Sir Caei hirfrvn, a pha.i oddeutu ugain oed daeth a Ilan fe! arvveinvdd tna dwsill 0 deuluoedd o Went i San Paulo, Bi-,izll,i gychwvn gwladfa Gymreig. Yr oedd hvnnv tua 1850,—bvmtheg mb nedd cvn i ni ddyfod y priodwv I Rivs W Ilia us, Cefngwyn a'r wraig vn Nantvglo, ac vr wvf vn I-)-.ii-tiu-os da fv nghof,fnr! rhai n'r tenlnoedd forient gvda hvvvnt Brazil wedi gwnevd vr un rnorld —priodi wrtli gychwvn allan. Nis gWIl pwy oe(i(i v s\,ititiciii(i. Yr oedd y llanc T. B. Phillips vn rhv ienanc a dibrofiad i feddu v dvlanwa lar. rheitiol. Ond pwv bVllag oeIdvnt distawvd hwvnt ar fvrder. Yr oedd, ac v mae llvwo Iraeth Prvdain vn ei-bvti i'w cleillai(i fv11 ed Ian faner arall. Ac hefyd yr oed Brazil vn vmerodraeth v prvd h\viiiiw a iiiillviiati o'l pliobl vn gaethion. TLlag adeg sylfaeniad v Wladfa cvhoeddvvvd rhyddirl 1 gaethion Brazil, ac ymhen rha; blwvddi ar 01 hvnnv (iloi-se(i \vvfl vr Yiner awdvvr, a chvhoeddvvvd y wIarl yn Werin- iaeth. Yr oedd blaenoriaid gwladol a chrefyddol ein cenedl ni, yn fwy gwrthwynebus i'r mud iaei i Rraz:I nag oeddvnt ae vdvtlt i'lI Gwlarl fa ni yn Nhiriogaeth v Camvvv. Yn vstod blvneddan cyntaf eu sefvdliad gwelais lyth yral1 VI1 ngh, lchgronan Cvinrn oddivvrth ei cvmrawd Rhvs Williams ac eraill o'r sefydl- wyr yn caninol, a gwahodd eraill attvut, our darfl1 hvnllv VII fnan. Deuai ymfndvvyr o wledydd eraill, a threisient v tiroe Id addew sid i'r drefedigaeth Gvmreig. Darganfydd- wyd glo heb Cod nepell o'u niangre, ac aeth aiiii-yw o honynt oeddvnt brofiadol a'r gwaith i weithio "110. Yr oc Id defni a dwr t;¡rdd yn y m\vu, ac viio y collodd Rhys Williams ei glyvv. CYII bo hir darfu v gobaith am Wladvchfa viio. Yr oeddynt VI1 darllen a sv!i ar y svmudia ¡au o gael Gwladychfa ar y Chupat. Odcletitu I)Ikvv(](]Yll eyi] i'r'fiiltol' gyntaf fordwyo o Lerpwl vn y Mimosa darfu i'r diweddar wladfavvr Dafvdd Williams, 011. eida a minnau pan oedd efe ar vnnveliad vn Efrog Newydd, gvhoeddi cvlch-lythvr (call Hoede) o gopiau-rlau dudalen paour llythyr) yn cynnwys hysbvsiadau a'n syniadau yn ffafr y svmudiad, a rhanwyd hvvvnt led-led v talaethau a maneu eraill. Cafodd T. B. Ph., Pelotas, Brazil, 1I11 0 hOIJ,vllt, a hvsbysodd droion ei fod vn ei gadvv yn ofalus,—y tro diweddat ychvdig fisoedd yn ol. HofTvvn vn fawr pe bae y cvfeilliou svdd i drefnu llvfran a phapurau y diweddar gvmrawd yii ei anfon i'r nevvydduron fel y gwelo y genedlaeth hon, syniadau rhai o honoin haner canrif yn ol. Soniai rhai o'r teuluoedd yn Rio Grande am fudo atom ni, eitlir ni ddaeth neb ond Rhvs Williams a'i deulu. Cychvvvnasant .hwy gyda'r bwriad o'n cyfarfod y u Monte- video, ac wedi cyrhaedd vno deallodd na fwriadem alw a'n bod wedi glanio vn Madryn. Trafferth fawr gawsant ddyfod i Del Carmen nid oedd agerlongau ar yrarfordir ydydd- iau hynny. Ynoo ddiffvg cyfle llong i ddv fod yma, cvmerodd ddiadell o ddefairl Com mandaute Murga i'w bugeilio, ac yr oedd yn ben tair blynedd wedi cychwyu o Brazil pan gawsant gyfle drwv gvfrvvng v diweddar Lewis Jones i ddyfod mewn Hong cludo gwartheg y llywodraeth i'r Wladfa,—gwr a gwraig a phedair merch a dau fab-yma y ganwyd mab arall, Joseph. Cyfeiilion gwladfaol yn Efrog Newvdd,— Wm. Jeremia a Jonathan Jones ac eraill, a brynasant long elwid Rush, dan gadben Evans, a chasglasant fintai o ymfudwyr i ddod i'r Wladta, ymhiith y rhai yroedd bardd a enwid Hir Ervri. Yr oedd Mrs. William Jeremia ar y bwrdd fel super cargo dros ei gwr y prif bercheuog, oiid yn ystod yr hir fordaith pechodd Cadben Evans, nes enyn 11\ rhvllgn,io <I Mrs. Jere-nia. Troddei long Montevideo, ond gan fod papurau y llong yn gvfeiriedig i Borth Madryn bu raid iddo ddod ym laen. Yroedd v diweddar fonvvr John Griffith, Hendre ar tieges fasnachol yn B. Aires, a chafodd gvfle i yinuno fel teith- iwr ar y Rush. Gan fod Mrs. Jeremia yn bvgwth y cadben pan laiiiai ef yn y Wladia. cvnlluniodd yntau frad ar yr oil. Pan ar y ■r.or gyferbvn a Bahia Blanca wedi tymhestl dro n, dvvvedodd ei fod wedi colli ei angor- ■on — fod raid iddo droi yn ol i Montevideo. Hvd hvnnv, yroedd canu diddarfod ar gerddi Hir Eryri, a dug J. Griffith fvrdwn un o honynt ar ei gof, a ch;nvsoln nilléllJ hwyl.- WeIe'r geiriau, nis gvvn alTl y gerddoriaeth Hw>e! lnvre i'n gwladfa uchelfri, Hwre i'w hanibyniaeth hi. Cavvn yno ein iawnderau, A'n breiniau oil, a'n bri, A'rhen ddraig goch ddyry gychwyn." Pan gyihaeddodd y Rush vn ol i Monte- video, cafodd y Cadben gaii Sefior Ricardo I lul,lies, estanciero Pavsandu — Cymro. ag oedd er's blvneddau lawer ar lanau yr afon I Plata,i gvmeryd vr holI ymfudwyr, ac YIIO, v clywsom am danynt d liwe klaf. Nid oedd ar y Rush bellach neb ond J. Griffith a'r nwyduau, eithr CVlJ codi hwvl daeth un arall sef T. B. Phillips o Brasil, yn dod i weled a oedd v Wladfa vn werth dod iddi. Mewn eisteddfod leol yn Rawson, rhoddwvd testyn tuchangerdd i'r Rush, ac yn vr arobr.vn I. gwneid gvvawd nod ar Rush, yr hwn yn Saesouaeg wlw-Babwyren, rhuthr ac ym wthio. Wele v bvrdwn :— i "Cynlluniau cyfeiilion Gwladfaol A wnaethpwyd yn wagedd ffol, Cawn ninau ganu tuchangerdd Y fintai droda vn ol. Cafodd Cadben y Rush dderbyniad parch- us gan y gwladtawyr am rai dyddiau. On I lledaenodd sibrvvd oddiwrth y morvvyr am ei vmddygiad at y fiutai, a darfu y croesaw fel taith y bore. Er liviiiiv, cafodd (iii o (leith wyr'T. B. Phillips, yr hwn gafodd y lie yn foddhaol—yn nghanol prvsurdeb cynhauaf ^vvych, — yn mvned i ymofyn ei deulu Ed. ward Jones, Rhandir, YIl IIlYlled ar yr UII neges (os da fy nghof), a'r Parch. A. Mathews ar ei ymweliad cyntaf ar hen wIact i wahodd ymfudwyr. Bit T. B. Ph. clnIm o amser cyn dyfod yn 01 a'i deulu,—dychwelodd y ddau eraill 0" laen, ac vn IIwvcldianlJs. Cyinerth encyd o amser i T. B. grvnhoi a lapio ei eiddo i fyny vii Brazil. Daeth mewn lIollg a'i dylwyth vn gryno, a svvm o nwyddau defnvddiol, yn arbenig coed at ddodrefn ac adeiladau. Yr oeddid yn sefvdlu ein Cwmni cvdweithiol, ac o goed Brazil y gwnaed ystordy cyntaf yr C. M. C. ar du deheuol yr afon vn Rawson. Cvmerodd ef ran galonog yn fFurfiad yewmni -ic efe oedd yr ail arolvgwr, ac aeth i'r swyrid pan oedd y ffordd haiarn yn dechreu gweith- io a'n cyssyllu a Madryn. Nid oedd y Wiadfi yn cynyddu nemawr, ac yr oedd ysfa symud i rywle arall o'r brOil gryfed a flfrwd y dyfudwyr Cvmreig, tra yi oedd estroniaid o genedloedd eraill yn aml- hau. Blyneddau sychion yn tarfu dadblyg iad amaethyddol, a nychu y magu auifeiliaid, o gan IYlliact n i Iwyddodd yr C. M. C. yn ol y disgwyliad. Pan ddaeth tvmor ethol arolyg- vdd drachefn, collodd T. B. ac aeth arall i'r swydd, a digiodd yntau a cheisiodd gael gan swvddogion Prvdain ymyrvd a chyflwr v Wladfa. Annoeth ac aflwyddianus fu hynny. Teimlodd yntau ei fod wedi camweddu, a bu ddigon gostyngedig i ofyn caniatad i ddyfod vn ol i'w dyddyn. Treuliodd gynifer oflyn- e.ldau yn mysg pobl ofergoelus a haner gwar- aidd Brazil, nes cymylu ei alluoedd meddyl- iol. Dywedai mai derwydd oedd, a chredai vn ddiysgog yn nhraws-ymfudiad eneidiau. Galwodd enw ei anedd y Cilsant, ac yno cafodd fyw yn feudvvvaidd i oedran mavvr nes newid byd. ->

ADDYSQ.I I

Gwladgarol o Hyd.

"Wales' Recruiting Record.